Shkroi per The New York Times Kostë Çekrezi /
NEW YORK – Ju lutem ju, Zotëri, të më lejoni të them pak fjalë në përgjigje të kritikave të mprehta rreth artikullit tim për Shqipërinë, i cili është publikuar në “The New York Times”, të shtunën, më 20 tetor, të bëra nga J. N. Metaksa, i Dërguari Diplomatik i Greqisë në misionin special në ShBA rreth letrës së tij, e cila ishte publikuar në edicionin e të shtunës së kaluar, si dhe të korrigjoj përshtypjen e gabuar të krijuar në mendjen e tij rreth disa qëndrimeve të mija të shprehura këtu.
Por, përpara se unë të vijoj çështjen kryesore, e cila trajtohet jashtë letrës time të tanishme, unë dëshiroj ti shpreh Ekselencës së tij, në emër të bashkatdhetarëve të mijë, falënderimet e përzemërta për haraçin e tepërt që ai lëshoi ndaj tyre, me të tilla fraza tejet të ndjeshme në lidhje me përpjekjet e tyre vërtetë heroike, në mbrojtjen e vendit të tyre dhe të pavarësisë së tyre,
Dhe tani më lejoni të merrem me kritikat e tij. Në letrën e tij, Zoti Metaksa, në mënyrë të ndërgjegjshme, është duke u orvatur të më paraqesë si mbështetës i një protektorati italian mbi Shqipërinë. Në lidhje me të, artikullin tim dhe qëndrimin e thjeshtë, unë e shpreha këtu, dhe thashë se “shqiptarët janë duke u përpjekur për të njohur pavarësinë e tyre” dhe se “ata nuk do të gëzohen me asgjë tjetër, përveç saj”. Kjo dëshmon tërësisht mungesën e themelit të akuzës së zotit Metaksa, të bërë kundër meje. Mbase, unë mund t’i jap atij mirësinë të dyshojë që ai të shohë të ketë ndonjë ç’orientim nga ndonjë qëndrim tjetër i imi, pasi në njërin prej tyre unë isha shprehur se “shqiptarët, sigurisht, kanë nevojë për një lloj mbrojtje (protection) për shtetin e tyre të ri, dhe sidomos aktualisht, dhe një dorë orientuese në menaxhimin e çështjeve të tyre, ashtu siç kanë bërë të gjithë shtetet e Ballkanit në kohën e krijimit të tyre”. Më pas, zoti Metaksa duket se këtë e konsideron si një pranim nga ana ime të një protektorati italian mbi Shqipërinë, ndonëse ai, natyrisht është i informuar se konceptet “mbrojtje, – protection” dhe “varësi-protectorate” nuk janë njësoj, pavarësisht faktit se unë bëra lidhjen me Italinë. Në ndonjë nivel, diplomati energjik grek e sulmon idenë e mbrojtjes, të cilën ai e quan një “shprehje hipokrite”, duke shtuar se nuk është e vërtetë që Shtetet e Ballkanit kanë pasur ndonjë mbrojtje të tillë dhe përmend si shembull konkret rastin e Greqisë.
Në realitet ky është një argument tejet i vajtueshëm pasi Zoti Metaksa duket se e ka harruar se Konventa e Londrës së vitit 1829, e cila njohu pavarësinë e Greqisë, u krijua nga Britania e Madhe, Franca dhe Rusia, si “fuqitë mbrojtëse” të Greqisë, dhe që Rusia Perandorake, gjithmonë ka shprehur një mbrojtje tejet vigjilente ndaj Shteteve Sllave të Ballkanit dhe për disa kohë edhe ndaj Greqisë, si një veprim arrogant frikësues kundër Sulltanit. Për më tepër, unë dashuroj të pyes zotin Metaksa për çështjen, si më poshtë: Nga kush dhe për çfarë qëllimesh Mbreti i Bavarisë dërgoi në vitin 1835 drejt Greqisë një ushtri të tërë bavareze?
Siç unë dëshiroj të jem i ndriçuar, unë do t’i them sinqerisht zotit Metaksa se shqiptarët dëshirojnë të kenë një mbrojtje të tillë dhe se ata e kanë më shumë të nevojshme atë, edhe për shkak të veprimeve të tilla siç është ky i një përfaqësuesi qeveritar si Metaksa. Sigurisht, diplomati grek nuk ka harruar se sipas marrëveshjeve të Aleancës Ballkanike të vitit 1912, Greqia, Bullgaria, Serbia dhe Mali i Zi kishin ndarë mes tyre të gjithë Shqipërinë. Çfarë është akoma më e keqe, ndarja ishte vendosur pikërisht në momentin kur shqiptarët kishin fituar, me majën e bajonetës, autonominë administrative të tyre nga “dhuna mizore turke, siç e thotë Metaksa.
Por, një tjetër argument bindës që jepet për mbrojtje nga vetë Zoti Metaksa është kur ai duket të jetë i prirur që të ringjallë pretendimet greke ndaj Shqipërisë së Jugut, apo siç e quan ai Epiri i Veriut.
Ashtu si unë, duhet ta dijë edhe zoti Metaksa se sanxhakët e Gjirokastrës dhe Korçës janë të populluar kryesisht nga shqiptarët. Unë, sigurisht, se duhet ta dijë sepse për veten time jam me rrënjë nga Shqipëria e Jugut dhe për shkak se vendlindja ime është Korça. Më pas, çfarë unë di, dhe çfarë bota ka mësuar, është se sanxhakët e Gjirokastrës dhe Korçës nuk kanë popullsi vendase greke. Realisht, ato janë të banuara nga popullsi shqiptare, e përzier myslimanë dhe kristianë dhe kjo nuk është një lojë e sigurt; të quash “grekë” shqiptarët kristianë, thjeshtë se ata besojnë tek Kisha Ortodokse Greke. Rastësisht, unë jam njëri prej tyre. Më pas, pretendimet absurde që zoti Metaksa bën në lidhje me Shqipërinë e Jugut janë se kërkon shumë mbrojtje, të cilan ai i kundërshtoi vendosshmërisht.
Ne shqiptarët nuk dëshirojmë asgjë tjetër, por të jetojmë në paqe dhe harmoni të përsosur me fqinjët tanë, dhe mund të mirëpresim rastit të bëjmë edhe pa ndonjë mbrojtje të fuqive të huaja, megjithë eksperiencat e hidhura që kemi kaluar me fqinjët e Ballkanit dhe në mënyrë të veçantë nga diplomacia greke. (Shkrimi është publikuar në “The New York Times” më 3 Nëntor 1918 )