Nga EGLANTINA MANDIA/
Në Korçë janë të zakonshme familjet që kanë pasur nga dy apo tre breza serenatistësh. Një nga këto familje të vjetra këngëtarësh është edhe familja Bimbli. Ata këndonin familjarisht me burra dhe gra, zakonisht në oborr, apo në shkallët e gurta të shtëpisë së tyre në qendër të qytetit, te lulishtja e Themistokli Gërmenjit, që njihet edhe si një nga qendrat burimore më të hershme të serenatës korçare.
Të moshuarit tregojnë edhe sot për atë traditë të bukur që kishin në rininë e tyre të largët, për t’u mbledhur e për të kënduar tok në “pare” ose siç u quajtën më vonë edhe shoqëri. Ata mblidheshin për të kënduar dhe për t’u argëtuar, duke ia shtruar me të gjithë të mirat, me sebep dhe pa sebep. Këndonin në dasma dhe fejesa, për të kremtuar ditët e emrit. Këndonin në kodrat e qytetit, te kafeneja e Petros, tek lokal “Panda” dhe, mbi të gjitha, atje ku e kishte lezetin e saj serenata: nën dritaret dhe ballkonet e vajzave të dashuruara apo bukurosheve korçare aq të adhuruara.
(V. Ziko)
“Perëndeshë e bukurisë je
Un` për tynë do t’pëlcas
Dashurinë që kam shtënë për ty
U bu bu si do t’ia bëj.
Dhe në ëndërr të shikoj
E kurrë s`të harroj
Mos më mundo
O yll, o xhan, o zemër o.
Jak o xhan e jak o shpirt,
Jak o zemra ime
Eja të rrojmë që të dy
Në këtë botë.
Jak o ylli me shkëlqim
Fytyrë e dashurisë
Me zënë e ëmbël që ti ke,
Më bëre të vdes.
ËNDËRRA E NELIT
Ajo ëndërr që shikonte pa pushim, ishte një mister.
Ishte pranverë. Çdo gjë ishte kthyer në erë lulesh. Një vashë e bukur, si një perëndeshë, endej e dukshme dhe krejt e padukshme mbi petale si vesë margaritarësh, me një bukuri hyjnore. Djelmuria me kitara i këndonin si ndër ethe, plot duf asaj dehjeje.
Ja se ç’paskesh qenë FYTYRË E DASHURISË, qe kaloi si një meteor nëpër qytet.
Njerëzia hidhnin lule e lule ku shkelte këmba e saj. Kitaristët po i këputnin telat e në jerm, i luteshin plot trishtim:
“Një ditë ti do të ikësh
Do të ikësh larg
Dhe mua zemrën
Do t`ma marrësh pas. ”
Pastaj u bë natë. Qe një natë e mbushur me xixëllonja yjesh. Dukej sikur binte një shi yjesh… pastaj një yll me fytyrën e dashurisë, u këput dhe ra në terrin e natës, u bë eter, u zhduk dhe humbi përjetësisht…
Neli klith, zgjohet nga kjo ëndërr që nuk i ndahet, qull në djersë, vishet e del me vrap nëpër rrugë. Nata është e bardhë, si netët polare.
Neli ecën një copë herë me pallton e gjatë, duke u fundosur në borën e pashkelur. Ajo ishte bora e madhe e qytetit të tij të lindjes, që tashmë, dukej disi i ndryshuar. Nuk e kuptonte nga i vinte ajo dëshirë fëminore të vraponte nëpër borë, të luante, të thërriste, të këndonte, ndoshta nga zërat e bukur melodiozë, që po e ndiqnin pas dhe po i jepnin jetë asaj bardhësie të bekuar, si edhe zemrës së tij djaloshare? Kishte zënë një dhomë në hotelin më të mirë. Dritarja i binte tek oborri i shkollës, ku e pat shpënë i ati ende fëmijë, për të mësuar germat e para.
Po tashmë, ai qe një djalosh shumë i pashëm, i gjatë flokë gështenjë, me sy të zinj, depërtues, të cilit shokët e vjetër i thërrisnin, “zemërzjarrti”.
Çatia e shtëpisë ku banonin dikur, kishte humbur nën borë, ishte gjithashtu fare pranë oborrit të asaj shkolle. Ndërsa Ushtari i Panjohur qëndronte atje përballe e bora i mbulonte shpatullat, po ai dukej i qeshur edhe nën rreptësinë e gurit. GURIT, GURIT!
E ëma i kish thënë para ca vitesh, se ai i ngjante Nexhos (Nexhip Benjës), shpëtimtarit dhe mbrojtësit të tyre në kënetat e Vlorës.
Po kjo qe nata e tij!
Gjithë ajo jetë e trazuar, jetim nga babai që në moshë të njomë, i burgosur nga Esat Toptani si peng i patriotizmit të tij, me ëndrra të thyera si kryefamiljar që në moshën 14 vjeçare, brenda vetes kishte pritur këtë natë të bardhë, të tejpashme, me borën e butë, ku çdo qelizë e qenies së tij klithte plot gëzim: “BEKI!”
Ajo vajzë e kish emrin Bekime, po ai e kish quajtur Beki. Edhe ajo ishte e bardhë si dëbora, me trupin e hajthëm, delikat, me vështrimin e syve larushë disi të habitur, që flisnin të gjitha gjuhët e botës. Ajo vajzë kishte duar të bardha si porcelan dhe flokë gështenjë me një përshkënditje ari e ato flokë ishin të butë e krela – krela që i derdheshin qetësisht mbi supe… Aq lehtësisht, sikur kishin frikë ta preknin. Ndjenja e parë që përftoi që në vështrimin e parë, qe frika se mos thyhej nga brishtësia.
Atij iu duk me të vërtetë si një dritë perëndie ca muaj të shkuar. Dashuria si një rrufe goditëse, përshkoi qenien e tij.
Ishte i ftuar tek familja Bimbli, sepse martohej shoku i fëminisë dhe serenataxhiu i thekur, Bimbli i Tretë.
Nusja ishte një brune e përsosur, që i kish rrëmbyer marrëzisht zemrën dhe frymëzimin.
Dy pranvera e dy behare të gjatë, serenatat s’kishin të mbaruar në sokakun e saj:
“O moj korçare e bukur si pupe
Me ato naze porsi nuse e re…
E kur më shkoje ti në bulevard
Zemrat tona digjen flak’ e zjarr. ”
Ai qe i ftuar i nderit në atë dasmë edhe për miqësitë prindërore të Z. Xhuvi me të atin, që në atë qytet e quanin, “burrë i shquar”.
I zoti i shtëpisë mbante gjallë bisedën e tavolinës së miqve. Ai qe një gazetar me mendime liberale dhe adhurues i Lumo Skëndos, veçanërisht nuk duhet të linin në asnjë mënyrë pa përgjigje, pyetjet e librit të tij: “Plagët tona”.
– E ke lexuar, sigurisht.
– Po, – tha Neli, po mendjen e kishte gjetkë.
– Ne njerëzit e shtypit të qytetit tonë, i kemi analizuar aq e aq herë, pyetjet: “Ç’ na mungon? Ç’duhet të kemi, që të shkojmë përpara?”
Neli përpiqej të mos tregonte mospërfillje e të lidhej me kuvendimin, po çdo veprim, e bënte me gjysmë ndërgjegje.
Djelmuria kishte marrë flakë:
“Kur vjen behari, çel qershia
Dashuria është djallush
Hedh në prush cilin kush,
Do guxojë ta trazojë.
Mjer` ai që kërkon
Nga puna ta ndalojë
Merr shigjetën edhe vret
As që pyet si një mbret
Që të gjithë ta dëgjojnë
Plag’ e tij s’mbyllet shpejt
Dhe barnat s`e shërojnë.
Kjo darkë qe shtruar për martesën e vajzës të zotit Xhuvi, e cila kishte hijen e një mbretëreshe. E gjatë, elegante, jashtëzakonisht e bukur, me flokë të zinj, të rëndë, me sy po aq të zinj dhe me lëkurën zeshkane. Ajo dhe Bimbli i Tretë, më i pasuri dhëndër në të gjithë qytetin, më i dashuruari dhe më gazmori në bandën e famshme të Serenatës të sapo kthyer nga Parisi i madh, në Parisin e vogël.
Neli qe shoku fatlumtur i fëminisë, që duhej të ish dollibashi, po dukej i humbur si një gamile në shkretëtirë, nën trysninë filozofike të zotit Xhuvi.
- Çdo shqiptar gjendet sot përpara gjykatës së historisë. Historia po na gjykon….
Bimbli i Tretë nuk e fshihte krenarinë për zgjedhjen e tij aq përrallore, të fisme, konkrete, tokësore, në kundërshtim me kushërirën, aq të brishtë, aq të natyrshme dhe të thjeshtë njëkohësisht, që po bëhej copë që kjo darkë të ishte e bukur, e gëzueshme e qytetëruar. Qe me të vërtetë, një lule e bukur shumë:
“Lule e bukur porsi dielli
Kush të mbolli ty këtu?
Më ka mbjell` imzot prej qielli
Për të ndritur mend e tu.
Zërat vajzërorë e mbushën me driththërima atë dasmë në atë qytet vërtet të qytetëruar, qyteti i Liceut Frëng, i kinemasë “Majestik”, ku luheshin filmat më në zë të kohës, i librarive dhe bibliotekave si ajo e Turtullit, i teatrit amator, qyteti i shkollës “Qytetëse të Vashave”, i dyqaneve të dëgjuar, i stolisur si në një miniature parisiane, i hoteleve moderne, i pazarit ku gëlonte një zejtari e të gjitha llojeve dhe ngjyrave, i rrobaqepësve, i këpucarëve, i kovaçhanave dhe i haneve.
Sa herë kthehej në atë qytet, Neli e ndjente veten si në shtëpinë e tij të vërtetë, se fëmijëria sado e largët apo e afërt të ketë qenë, ish parajsa e humbur, për të gjithë.
Çupat po i jepnin ëmbëlsi dhe hijeshi dasmës, me zërat e tyre harmoniozë.
Tavolinat qenë shtruar në çardakun e madh me të gjitha dritaret të kthyera nga Morava. Çdo gjë dukej konkrete e fluturake, e tejpashme si vështrimi e buzëqeshja e Bekit, aq imcake e trupvogël, si një fëmijë. I habitur, me buzën e sipërme pak të dalë dhe duart aq delikate, sa kishe frikë ta prekje.
Dhe atë çast, Neli deshi vetëm sa të prekte fare pak, vetëm me një cikje.
“O zot! Kjo vogëlushe është eterike”, tha ai me vete. Iu duk aq e magjishme, sa atij po i vinte në grykë një thirrje si një klithmë: “Mos m’u largo!”
Pikërisht aty, ishte ngjizur edhe ajo ëndërr plot mister, që s’po i ndahej.
Zëri i Bekit mbisundoi zërat e gjithë vashave që u hodhën në valle.
“Lule e bukur porsi dielli
Kush të mbolli ty këtu?
Më ka mbjell` imzot prej qielli
Për të ndritur mendtë e tu. ”
“Të interpretosh serenatën korçare, është njësoj sikur të duash të tregosh një ëndërr që e ke parë në një natë maji, kur trëndafilat kanë çelur dhe hëna ka dalë si një perëndeshë mbi fronin e blertë të malit të Moravës, kurse zëri i bilbilave ta shpie shpirtin në lëndina përrallore”, i tha Neli vetes, për larguar drithërimën e asaj parandjenje, që ja pickonte zemrën.
***
Kur u gjendën të gjithë në bulevard, me këmbët që u rrëshqisnin në dëborën e butë, shokët gjysmë të dehur, thërrisnin sa kishin në kokë:
-Ta dish se jemi të dashuruar me këtë qytet, e duam dhe do i thurim serenata Korçës sonë, meqenëse janë shpirti i këtij qyteti, janë këngë të shenjtëruara:
“Në dyqan i Tasit, karshi Mitropolisë
Mblidhen djemtë e skolisë
Nga sevda e dashurisë
Bëmë moj zonjë dhëndërë
Se jam djalë i ëmbëlë…”
“Kur do na e rrëfesh të zgjedhurën tënde Neli?
“Mjaft, more djaj me brirë!”
“Do të vijmë të gjithë andej nga kinema “Majestik” dhe do të këndojmë gjer në mëngjes”.
E ai u përgjigjej po me shaka:
“Mua më pëlqen të flas sy më sy dhe jo me paravolira”.
Djem të mirë, gazmorë, të dashur, dukem që atje tutje që jam i dashuruar, është e kotë, nuk e fsheh dot.
Ata flisnin po ai dëgjonte vetëm zërin dhe fjalët e saj.
“BEKI, BEKI!”, desh të thërriste: “Kurrën e kurrës, mos m’u largo!”
Po serenatistët qenë më të shpejtë:
“Hën’ e plotë e bukur hënë
Fort të lutem ti vrapo
Për një lule që t’kam dhënë
Thuaji trimit në më do. ”
Refreni:
“Ah moj vashë lozonjare
Gjumi ty s’të paska zënë
Mos u bëj ti merak fare
Ke një trim që nuk ka shok
Gjum’ i ëmbël, i uruar
Oh sa ëndrra na dëgjon
Vash’ e trim janë martuar
Trashëguar përgjithmonë” .
BEKI
“Për qametet e Prillit”. Kjo është beja që zë ime ëmë, Rina. Me të vërtetë, asaj në këtë muaj i kishin ndodhur qametet e mëdha, gjëmat e mëdha. Pra, lindjet dhe vdekjet. Shuarjet dhe ripërtëritjet, siç është edhe ky muaj pranvere: me shi, me diell, me stuhi, bulim gjethesh e sythash të mardhur, që mezi presin të shpërthejnë.
Po për mua, jo. Jo, jo aspak. Prilli për mua u bë muaji më gazmor sepse, fëmija im i parë, lindi pikërisht në prill, në një ditë kur kundërmonte era e bajameve të hidhura, që e ndriçoi me dritë perëndie shpirtin tim të dimëruar nga ankthi, se nuk do të isha kurrë në gjendje t’i jepja dashurisë sime kurorëzimin dhe lëngun e jetës, një fëmijë aq shumë të pritur e të dëshiruar
Dashuria ime nuk mund të përshkruhet me fjalë, me asnjë lloj fjale. Unë do përpiqem sigurisht, po nuk di nëse do të arrij ta shpjegoj sadopak, se si ndodhi ajo mrekulli pa pritur e pa kujtuar në atë ditë dimri, kur bora ishte aq e bardhë e aq e ndritshme njëkohësisht, ditën e dasmës së kushërirës sime. Ja kështu, në qytetin tim bie një borë fluturake e gjithçka bëhet e brishtë, e tejpashme, e përjetshme dhe e palëvizshme.
Arabeskat mbi dritare, drurët tmerrësisht të mardhur e të vetmuar në kopshtin e vjetër, hëna apo gjysma e saj, që reflektohet mbi atë bardhësi, si një pritje e pafundme, që e ke brenda vetes, që e di se do të vijë pa tjetër, sepse ajo ka qenë aty, që ditën e parë, që ke lindur.
Nuk e di se si pat ndodhur që në shpirtin tim kishte vetëm dashuri për çdo gjë të gjallë e jo të gjallë që më rrethonte. Siç duket nga që s’kam qenë krejt vetëm po me vëllain tim e që na quanin binjakët e Rinës, jo se qemë me të vërtetë të tillë, (unë isha një vit më e madhe dhe disi imcake e Aleksi buçkan që më rrinte nga pas si manar). Mua më gëzonin lulet e pemëve, gushëkuqët e pëllumbat, dallëndyshet që kishin bërë një fole tek çatia e shkonin e vinin nga Misiri. I përcillja me lot në sy sepse ishin miqtë më të dashur të fëmijërisë.
U kisha lidhur verore në këmbë e i thërrisja me emra përkëdhelës, që ua patëm sajuar si: “bisht-gërshërë”, “sybajame”, “kurorë mbretëreshe”, etj, etj.
Rrokulliseshim në barin e gjelbër me Leksin, si njerëzit më të lumtur të botës. E bota jonë ish aty, në duart e bukura të Rinës me gishtat e gjatë e të hollë, që i ndjeja midis flokëve, kur më thurnin e më shthurnin gërshetin çdo mëngjes, kur na lante në një govatë të dyve e na këndonte me një zë melodioz. Këngët vinin njëra pas tjetrës si një mall i largët nga një pus i thellë, i thellë, siç qe shpirti i Rinës sime, i butë si pambuk dhe i fortë si ajo copë guri shkëmbor, që rrinte jetë e mot mbi kaminën e oxhakut.
Rina merrej me ne, ndaj edhe e donim edhe ia kishim frikën. Sa për babanë, ai ishte njeriu më i qetë e më i dashur në botë. I shkurtër, shpatullgjerë, flokëverdhë, nuk e ngrinte zërin kurrë.
Kur vinte në shtëpi, të parën gjë që bënte qe të na thërriste: “Shpejt në pëqi të babait! Hajde çupëza ime e ti çifliku im!” (kështu e quante ai tim vëlla). Uleshim njeri përballë tjetrit e ndjenim erën e tij, që ish një përzierje rrëshire, duhani e djerse. Një dashuri e pafundme buronte qetësisht nga e gjithë qenia e tij e të jepte siguri, paqe e gëzim.
Familja e jonë nuk qe shumë e madhe po së bashku me djemtë e rritur të xhaxhait dhe kushërirën time të vetme, tre vjet më të madhe se unë, bëheshim katër djem e dy çupa. Xhaxheshës sonë dhe Rinës, u merrej fryma nga të hyrat e të dalat e shtëpisë si “Hani i Berdushit”.
Kjo qe shprehja e preferuar e Rinës. Me të vërtetë, qe një shtëpi e madhe me tre kate, shumë dhoma me çardakë të hapur prej dërrase, me tavane të zbukuruar me gdhendje druri, me mindere mbuluar me velenxa të kuqe flakë me thekë, me jastëkë të fortë prej kashte e këllëfë të bardhë bore e me qëndisje engjëjsh. Perdet e rënda të dritareve me pragje të drunjtë si të qenë skena teatrosh, ishin vendet më të përshtatshme për të humbur, ku “binjaku im” ”tretej” kur e kërkonin për ndonjë punë. Unë e doja me mendtë e kokës tim vëlla e nuk e lija t’i ngjitej qimja e jo të merreshin vesh “arratisjet” e tij. Shtëpia jonë ish në breg të lumit që rrjedh herë i qetë e herë i azdisur dhe e ndan Korçën në dy qytete: në atë të myslimanëve, qe shtrihet përtej xhamisë së Mirahorit dhe atë të krishterëve ku zien një jetë tjetër, me oborret rrethuar me kangjella, lule e trëndafila dhe kitarat e drithëruara të serenatave e shumë këngëve që shkojnë gojë më gojë, si një ogur ëndrre dhe lirie.
“Lule e bukur porsi dielli
“Kush të mbolli ty këtu
Më ka mbjell imzot prej qielli
Për të ndritur mend e tu
Lum ai njeri i urtë
Që më sheh e më beson
Vet vetiu un’ s’kam mbirë
Lum ai që më kupton
Mua Zoti më ka mbjellë
Çdo i urtë kupton. ”
Kjo qe kënga ime më e dashur. Unë e Rina këndonim së bashku dhe na thoshin se ngjanim si “dy pika uji. ”
Lumi i Korçës zbret nga malet e thatë të Moravës e herë – herë, sjell aq ujë, sa e mbyt çarshinë e Korçës dhe shkatërron shtëpi e dyqane e ndonjëherë, është akoma më i rrezikshëm, sepse bëhet çerdhe për çdo ndohtësirë e çdo të ligë.
Babai shfrynte kundër tij: “Ky lumë është i pabesë, – thoshte ai.
Dy herë me radhë, e kish parë ta përmbyste Korçën e pafajshme. E tani, nga viti në vit, lugu i lumit po mbushet, e mjerimet e Korçës plakë po shtohen.
Babai fliste për qytetin si për një njeri të gjallë. Ishim mësuar me të folurën e tij e veçanërisht Rina, e cila na këshillonte: “Vërjani veshin babait se ai ia njeh fare mirë burgjitë e kësaj viraneje jetë. ”
Nga dritaret e katit të tretë të shtëpisë sonë, mund të shihje sa të hante syri, urën e madhe dhe muret që ndanin shtëpitë e lagjes së myslimanëve, që komunikonin me deriçka me njëra-tjetrën ashtu si edhe ne me xhaxha Xhuvin. Vërtet s’ na ndante veçse një mur, po edhe ne s’bënim të njëjtën jetë.
Im atë qe njeriu i tokës dhe xhaxhai i shkolluar në “Zosimea”, qe njeriu i respektuar i penës.
Babai im kujdesej për koritën dhe pyllin, prona të trashëguara të Rinës. Kjo qe arsyeja që ne e donim shumë pyllin, ku kalonim pushimet e shkollës, qëkur qemë të vegjël. Rrinim në kasollen e pojakut, që na dukej një pallat i vërtetë. E fillonim ditën në agim, kur rrezja e parë e diellit na hapte sytë dhe cicërima e zogjve depërtonte përmes mjegullës, në mugëtirën e kaltër, të lagur të pyllit. Shtresa e halave të pishave mbyste zhurmën e lehtë të hapave tona. Kur dilnim në lëndinë, babai na tregonte lulen e vogël të bukëzijes.
- Pse quhet bukëzije?- e pyesja babanë.
- Pylli ka qenë jetë e mot, mbrojtësi i njerëzisë. Ai të jep e nuk kërkon asgjë si shpërblim. Kësaj bime i hahet rrënja dhe është shpëtimtare e jetës.
Babai i donte shumë lulet e pyllit. Një herë, pa së largu një lule të verdhë, që dukej si luledielli. Çau lajthishtën e dendur, por që të arrinte tek lulja, duhej të kapërcente përroin. Babai ishte shumë i fuqishëm. I largonte degët me sëpatkën e vogël. Unë e ndiqja pas. Kur në një vend të pabesë, këmbët iu fundosën në llum. Babai më largoi.
-Ik! Më prit përtej, – më tha.
Ndërsa vetë shkoi përpara. Me një dorë mbante degët e dendura dhe me tjetrën, mbahej në një shkop. E ndiqja me zemër të dridhur. Kur mori tatëpjetën, këmba i zuri në një gur të lëpirë, të mbuluar me leshterikë e rrëshqiti. Unë klitha: “Baba, baba!”.
Zëri kumbonte në lajthishte. Babai u zu pas degëve e u hodh matanë ujit. E shkuli bimën e egër që e mundoi aq shumë, e solli në shtëpi dhe e mbolli te muri i xhaxhait. Ajo u rrit e u ngjit lart si një shermashek i spërkatur me lule dielli dhe e kemi edhe sot e kësaj dite. Oborri ynë i ka të gjitha llojet e luleve të malit, trëndafila të egër, luleshënmitri, rradhiqe, hithra, pjesa më e madhe e të cilave përdoren për të shëruar sëmundje të ndryshme. Babai na i mësonte një e nga një të fshehtat e pyllit. Nga vesa mund të dije si do të qe moti, sipas shenjave të rrënjëve të barërave të pyllit, si do të ishin të korrat. Pylli dukej i ndezur nga afshi i rrëshirës. Shkëlqente e lartohej shkallë, shkallë. Pishat me trung të gjerë si të ngjitura me njëra – tjetrën, ngriheshin përpjetë. Babai na rrëfente vendin e brejtur nga një dre, një grusht guaskash të hedhura nga pikthi. Babai i njihte të gjitha huqet e pyllit e njihte zemrën e tij.
Njëherë, buzë një katarakti, ndeshëm me një karvan kurbetërish. Dy prej tyre, kishin mbledhur në një batanije një kufomë. Karvani zbriste tatëpjetë me nxitim dhe u ndanë për çudi, në drejtime të kundërt. Ne iu afruam më plakut dhe babai i ngushëlloi për humbjen. Ai ishte një plak i vjetër shumë, siç e cilësoi Leksi, plak vetëm me kocka e kokalla, po zërin e kishte shumë të fuqishëm e bubullues, sa të shtinte frikën.
-Të falem zot, – iu përgjigj kurbati tim ati, – Mos u çudit që ne vrapojmë në drejtim të kundërt me të vdekurin. Kështu rrjedh ky lumi i jetës sonë, pa varre të të parëve, pa mall, pa atdhe! Varret të tresin lum miku, ndaj ne ikim prej tyre e nuk e dimë ku i kemi. I humbasim vetë.
Nuk e di përse m’u hap një humnerë në shpirt. Edhe babai nuk foli një copë herë, derisa u dëgjua shumë qartë një sëpatë e vetmuar, e ngutur, që ngulej mbi trung.
Babai na rrëmbeu të dyve me Leksin për dore. Vrapuam një copë herë. Sëpata dukej sikur binte mbi zemrën time: “Dang, dang, dang”. Ç’do të ndodhë tani? Ç’do të ndodhë vallë?”, – mendoja me vete.
E ndjeja nga shtrëngimi i dorës, që im atë ish i zemëruar. Kur u gjendëm në afërsi me keqbërësin, e ndalëm vrapin. Të tre mezi merrnim frymë. Druvari ishte me kurriz nga ne e s’na vuri re.
Vetëm kur im atë e zuri për krahu, ktheu kokën. Nuk qe veçse një djalth pesëmbëdhjetëvjeçar, që ngriu në këmbë nga frika. Nuk do t`i harroj kurrë sytë e tij të mëdhenj, të dëshpëruar e lutës.
- Ç’do të bëjë babai me të? – më pyeti Leksi me zë të mekur. Babai vetëm heshtte, dyllë i verdhë. Atëherë, i foli djali:
- Kam bërë një ditë të tërë rrugë, që nga Dvorani e më duhet edhe një ditë tjetër, që të zbres në Korçë që t’i shes. Siç e sheh o zot, ne të gjorët hahemi me mortin.
- Sa do i shesësh? – e pyeti babai.
-Dy korona e sot, humba edhe hejbetë e jam fare pa ngrënë.
- Na katër, – tha babai e nxori nga xhepi paratë dhe ia dha djaloshit, të cilit iu mbushën sytë me lot nga mirënjohja dhe gëzimi.
- Hajde të hamë një kafshatë bukë me fëmijët e mi, me ç’na ka dhënë Zoti!
Ky ishte babai ynë. Ndoshta kjo qe edhe arsyeja që ne nuk bëmë ndonjë prokopi të madhe nga trashëgimia e Rinës, vetëm: “bli ditë e shko”, siç tallej edhe ajo vetë.
Babai mua më thërriste, “shqerka e butë” dhe tim vëllai, “shqerka e egër”.
Gjithë ditët e verës, ngjiteshim në lartësitë ku mbaronte shtresa e pishës dhe fillonte ahishta si një çardak, që zotëronte nga lart fushën e Korçës me qilimin e arave të verdha, të blerta, me ugare e mezhda. Nga jugu, malet e Dardhës dhe xhadeja, nga lindja, kurrizi i lartë i maleve të Moravës, nga veriu Çardaku, qe i zotëron të gjitha. Liqeni i Ohrit si pasqyrë, Mali i Thatë, i ndritur prej diellit, duket si një copë gurkali dhe zemra ime lumturohet mbushur me gëzim e dashuri për të gjithë atë bukuri, që rrethon jetën e njeriut. Dhe zemra ime që këndon pa u ndalur:
“Lule e bukur porsi dielli
“Kush të mbolli ty këtu?
Më ka mbjell imzot prej qielli
Për të ndritur mend e tu
Lum ai njeri i urtë
Që më sheh e më beson
Vet vetiu un’ s’kam mbirë
Lum ai që më kupton
Mua Zoti më ka mbjellë
Çdo i urtë kupton. ”
Në vjeshtë, i linim lamtumirën pyllit dhe fillonin për ne telashet e shkollës. Për shkollën fillore të Qiriazëve, apo Shkollën e Vashave, asnjeri nuk pati kundërshtime. Kur erdhi koha e shkollës së mesme, u ndamë në dy kampe: kampi xhaxhait si më i shkolluari i fisit, desh të na niste të gjithëve, çupa e djem, në Lice, që ai e quante me nderim: “gjysmë universitet”. Djemtë e xhaxhait, Leksi dhe kushërira ime, shkuan gjithë gëzim, në Liceun Francez. Ndërsa për mua, vendosi Rina me veton e saj të padiskutueshme për Qytetësen, jo vetëm se Korça ndoshta qe i pari qytet, që kish krijuar traditën dhe respektin për mësueset, si një zanat i përshtatshëm për femra, po edhe sepse Rina kishte diçka të dhimbshme, personale, vrasjen e vëllait të vetëm, mësuesi i gjuhës shqipe, të dërguar së bashku me kalin dhe hejbetë mbushur me abetare, të përlyera me gjakun e djaloshit njëzetepesëvjeçar. Rinës nuk i dilte njeri përballë, kur qe fjala për amanetin e vëllait, mësuesit dëshmor. Unë, Leksi, por edhe fëmijët e xhaxhait, duhet të mësonim përmendësh se s’bën, vjershën e Naim Frashërit: “GJUHA SHQIPE”, që u gjend në hejbetë e përgjakura dhe gurin që rrinte në kaminën e oxhakut e që ish gur me histori, sepse çdo gjë që duam e na rrethon, paska një histori, që do u rrëfyeka kur t`i vijë koha e çasti!
“Vëllezër Shqiptarë
Qasuni e më dëgjoni
Sa të muntni më parë
Gjuhën tuaj të mësoni
………………………. .
Se gjuh’e Shqipërisë
Është e Perëndisë
……………………
Shqip të flisni për herë
Thjesht’e të papërzjerë!
Dielli, hëna, ylli,
Ëngjëlli, shpezi, dashi
Këmbora, gjethi, pylli,
Dallëndyshja, larashi,
Edhe bibili vetë
Shqip të flasë ndë jetë!
Edhe vetë Perëndia,
Edhe zoti i vërtetë,
Dhe tërë gjithësia
Këtë gjuhë të ketë
Këtë edhe shqipëtari
Shpirtmadhi, punëmbari. ”
Ky qe edhe Ungjilli i Rinës sime, “shpirtbukur e shpirtplagosur, valltare e meskëputur, këngëtare e magjiplotë, për mua, dhurata më e çmuar në botë. ”
“Çdo njeri, e ka një histori për të treguar”, – përsëriste ajo pa reshtur. ”
Edhe unë, kështu u rrëfeva historinë time, që të mos humbasë e të mos bëhet harresë.
Mund të them me plot gojën se Zoti më pat bekuar që në djep, jo vetëm nga emri që më patën vënë BEKIME, apo thjeshtë E BUKURA BEKI, siç më quajti i shtrenjti im Neli, që në çastin e parë, që u pamë sy në sy. Paskëtaj, për mua çdo gjë tjetër e kësaj bote, mori emrin e tij, NELI.
NELI e BEKI u transformuan në një qenie.
Jetuam kështu plot shtatë vjet, me dy çupëzat, engjëllushet tona të shenjtëruara!
SHIU I YJEVE
(letër e padërguar)
Në të vërtetë, unë nuk të kam shkruar asnjë letër, ty prind i shtrenjtë.
Kjo është letra e parë, më e çuditshmja, sepse po shkruhet nëpër këto hapësira të largëta kozmike, në ditën, kur i gjithë rruzulli pret eklipsin e diellit.
Prind i dashur, që ruajte brenda vetes, dy ndjenjat më të thella njerëzore, baba dhe mëmë për ne.
E di që kam qenë fëmijë i dëshiruar dhe i pritur si ujët e pakët, fjalë e bukur kjo në gjuhën shqipe, që po tingëllon plot drithërima, si në ato ditë e net, kur ju të dy, në kulmin e rinisë e bukurisë, i luteshit Zotit t’jua plotësonte dëshirën për një fëmijë.
Zoti u tregua zemërgjerë. Ai u bekoi me gjithë dashuritë e botës. Ai tha:”Qofshi të lumtur bijt e mi!” Dhe ju ashtu qetë. Askush nuk qe më i lumtur e i dashuruar, në një kohë kur dashuria ishte disi e rrallë jo vetëm në Shqipërinë tonë të vogël, djepin e shtratin tuaj, po në të gjithë botën e madhe ku po dendësoheshin retë e zeza, që do të merrnin jetët e bardha.
Bota e madhe këtej dhe andej kontinenteve, shkundej ndërmjet ëndrrave e shpresave, thatësirave, tërmeteve, krizave ekonomike, luftërave që s’kishin të mbaruar, traktateve që s’kishin përfunduar, ku peshkaqenët kërkonin gjah tek të vegjlit, të dobëtit, të uriturit, ku “qetësia” s’qe veçse një gënjeshtër e një mashtrim i madh.
Po ju ishit të rinj, e fati qe me JU.