ZVICRA PIONIERE E DEMOKRACISË DIREKTE NË BOTË – KANCELERIA FEDERALE SHTATMADHORIA E KËSHILLIT FEDERAL NË SHËRBIM TË SË DREJTËS POLITIKE/
Nga ELIDA BUÇPAPAJ dhe SKËNDER BUÇPAPAJ/

KANCELERIA FEDERALE, SHTATMADHORIA E KËSHILLIT FEDERAL – NË SHËRBIM TË SË DREJTËS POLITIKE – E-VOTING

Në ditën e tij të pestë, qershori i ka marrë plotësisht frenat jo vetëm për të pritur stinën aq dëshpërimisht të vonuar të pranverës, por edhe për ta bërë ndërrimin e saj me stinën e verës. Dhe ditët e bukura janë një nga privilegjet që fati ua rezervon shpesh udhëtimeve të gazetarëve të APES. Trenat nga dy drejtimet kryesore, ai nga Bazeli dhe ai nga Gjeneva, kanë mbërritur gati njëkohësisht, kështu që ne takohemi dhe së bashku, në grupe që improvizohen përgjatë rrugës që nga stacioni qendror, ne mbërrijmë tek Qendra e Mediave. Atje na pret, tejet ngrohtësisht, tashmë miku ynë Claude Gerbex, përgjegjës i informacionit në gjuhën frënge pranë Kancelerisë Federale të Zvicrës.

USHTRIMI I MIRË I SË DREJTËS POLITIKE – NJË MISION I KANCELERISË FEDERALE

Veprimtarinë e sotme e organizon Kanceleria Federale e Zvicrës. Ndonëse një vit më vonë nga ajo e vjetshme, ditët ngjajnë aq shumë me njëratjetrën, pothuaj njëlloj mikpritëse, sa mund ta quash ndoshta një nga rastet e pakta e gati të pamundura kur, sado nga larg, ditët e kopjojnë vetveten. Natyrisht, itinerari nuk është i njëjtë dhe tema është krejt tjetër.

Jemi katër ditë para referendumit të së dielës, 9 qershor 2013, ku njëra nga dy çështjet për të cilat, nëpërmjet një iniciative popullore, qytetarët do të japin verdiktin e tyre nëse tash e tutje Këshilli Federal do të zgjidhet drejtpërdrejt nga populli apo do të vazhdojë të zgjidhet nga Parlamenti i dalë prej votës së popullit. Kështu demokracia zvicerane, në rrugën e saj të përkryerjes së pandërprerë, po përgatitet drejt një faze më të lartë të saj si demokraci sa më direkte.

Pasi pijmë kafen e mëngjesit, gjatë së cilës kemi praninë dhe biseda nga afër me Kancelieren Federale zonjën Corine Casanova, fillon Konferenca për Shtyp. Duke drejtuar vështrimin tek dekori i sallës së konferencave, zonja Casanova, na thotë “Ju gazetarët jeni veshët e hapur të shoqërisë, për të kapur gjithçka që përbën realitetin.” Në Shqipëri, mjerisht gazetarët janë veshët e politikanëve dhe pronarëve. Fillon referimi i zonjave Casanova dhe Barbara Perriard, drejtuese e Seksionit të të Drejtës Politike, të cilat pastaj iu përgjigjen pyetjeve që nuk kanë të mbaruar. Me zonjën Perriard, lindur dhe rritur në Bazel Land, në kantonin tonë, patëm edhe një bisedë të veçantë para fillimit të konferencës. Ajo i ka mbaruar studimet për drejtësi në Universitetin e Bazelit dhe vjen në detyrën e saj, ku punon prej tri vitesh, pas një përvoje në marrëdhëniet publike në sektorë privatë, politikë dhe shtetërorë.

Kanceleria Federale, ia kujtojmë lexuesit, është një agjenci e nivelit të departamentit, pra të ministrisë, në administratën federale të Zvicrës. Ajo është organizuese e stafit të qeverisë federale, Këshillit Federal. Prej vitit 2008 drejtohet nga Kancelarja Federale Corina Casanova e Partisë Kristiane Popullore Demokratike të Zvicrës. Zonja Casanova takohet çdo javë me Qeverinë Federale. Qytetarët po ashtu, kanë të drejtë të jenë të informuar sa më shpejt dhe saktë. Kanceleria Federale siguron bashkërendimin e komunikimit të Konfederatës dhe respektimin e pluralizmit gjuhësor nga ana e Administratës Federale ndaj opinionit publik. Zëdhënësi Këshillit Federal dhe nënkancelar André Simonazzi i informon mediat dhe qytetarët në mbarim të mbledhjes javore të Qeverisë Federale. Kanceleria Federale është përgjegjëse për publikimin e Përmbledhjes Federale, e Fletores Federale dhe e Përmbledhjes sistematike të të Drejtës Federale. Botime si “Konfederata me pak fjalë” ia ilustrojnë popullit zviceran Shtetin zviceran dhe funksionimin e tij. Kanceleria Federale ka prani të madhe në internet, ajo administron faqet elektronike të Konfederatës: www.admin.ch, www.bundesrat.admin.ch,www.bk.admin.ch, www.news.admin.ch e portalin zviceran www.ch.ch. Ajo promovon ndër të tjera Qeverinë elektronike (E-Government) dhe i bashkërendon veprimtaritë e webmasterve të departementeve (ministrive).

ZVICRA VENDI I REFERENDUMEVE

Ushtrimi i mirë i së drejtës politike është një nga misionet kryesore të Kancelerisë Federale. Në Zvicër, në shkallë vendi, çdo vit zhvillohen 3-4 votime popullore. Të drejtat politike ushtrohen nëpërmjet iniciativave popullore. Mjaftojnë 100 000 nënshkrime të mbledhura, në një periudhë 18 mujore, për të mbajtur votime për një temë të caktuar, e cila rezulton me ndryshime kushtetuese. Për një referendum popullor mjaftojnë 50 000 nënshkrime, të mbledhura brenda gjashtë muajsh, për të shkuar në votime popullore. Referendumet popullore janë fakultative dhe kanë të bëjnë me ndryshime ligjesh, ose janë detyruese dhe kanë të bëjnë me ndryshimin e neneve të Kushtetutës.

Ushtrimi i demokracisë direkte në Zvicër është më i vjetri në botën moderne. Daton më 1891, ku u mbajt iniciativa e parë popullore, nga të cilat deri tash janë zhvilluar 183. Numri i referendumeve të zhvilluara në botë nga vendet sovrane që nga Revolucioni Francez deri më 25.11. 2012, është 1622, nga këto 577 janë zhvilluar në Zvicër, pjesa tjetër – në Amerikë 172, në Afrikë 156, në Azi 106, në Australi e Oqeani 113, në Lindjen e Mesme 101, në Evropë 397. Pra, në Zvicër janë zhvilluar më shumë se një e treta e referendumeve në shkallë botërore, çka e bën Zvicrën pionere të demokracisë direkte në botë.

E-VOTING– VOTA ELEKTRONIKE

E veçanta e referendumit të 9 qershorit 2013 është edhe shtrirja më e madhe e votës elektronike. Krahas votimeve elektronike në përqindje të caktuara në kantonet e ndryshme, votën e tyre do ta japin në mënyrë elektronike, pra nëpërmjet Internetit, 70 000 zviceranë që ndodhen jashtë vendit, si dhe 90 000 zviceranë të kantoneve Gjenevë e Nojshatel. Vota elektronike ka disa përparësi, krahasuar me hedhjen e fletës së votimit në kutinë përkatëse dhe me votën e dërguar me korespondencë. Kjo mënyrë e lehtëson votimin e qytetarëve jashtë vendit, po ashtu të qytetarëve invalidë. E bën të pamundur ndikimin e votuesit në dhënien e verdiktit të tij. E krijon mundësinë për një numërim të shpejtë të votave dhe për një nxjerrje sa më të shpejtë të rezultateve përfundimtare të votimeve. Zvicra është vendi që i nxjerr më shpejt rezultatet përfundimtare të votimeve, prenda pak orëve.

E-voting, votimi elektronik, ka edhe mangësitë e tij. Dhe këto përbënin edhe objektin e pyetjeve të shumta nga ana e kolegëve pjesëmarrës në Konferencën e Shtypit. Bëjnë, madje edhe nga dy-tre pyetje secili: Robert (Bob) Evans, Jean-Paul Hoearau, Freddy Mulongo, Rui Martins, Yury, Emilia, Julia e tjerë. Krahas vështirësive teknolgjike, vështirësive për t’u shkëputur nga mënyrat tradicionale, ekzistojnë edhe probleme të natyrës së fshehtësisë së votës, çka konsiderohet e cënueshme për shkak se dihet adresa e votuesit. Prandaj kjo mënyrë është shtrirë nëpërmjet projekteve fillestare në terrene më të gatshme e më të përshtatshme për t’u përqafuar me dëshirën e vetë qytetarëve nga njëra periudhë kohore në tjetrën. Përveç Zvicrës (prej 2004), deri tash në Evropë, janë vetëm Estonia (2005), Norvegjia (20011) dhe Franca (2011) që e praktikojnë votën elektronike.

Pikërisht për shkak të mangësive, sado të kufizueshme, votimi nëpërmjet postës elektronike ka shtrirje graduale, ndonëse gjithnjë e më të sigurt. Në përgjigjet e pyetjeve, zyrtarët e Kancelerisë Federale e krahasojnë procesin e shtrirjes së votës online me procesin e formimit të vetë Zvicrës. Më 2000, kantonet e Gjenevës, Nojshatelit dhe Zyrihut, themeluan votimin elektronik, ashtu si kantonet Uri, Shvic dhe Untervalden më 1291 themeluan bërthamën e Zvicrës së sotme. Prej vitit 2011 tashmë 11 kantone janë përfshirë në këtë mënyrë të pjesëmarrjes politike.

Projekti i është besuar pikërisht Kancelerisë Federale, si ndërlidhës e bashkërendues i përpiktë i bashkëpunimit mes kantoneve. Ndryshe nga vendet e tjera, të cilat i organizojnë votimet elektronike në qendrat e votimit, Zvicra, ku 90% e votave dërgohen me postë, ka parë Internetin si rrugën më natyrale të zgjerimit të mundësive të votuesve për të marrë pjesë në votime. Zvicra ka organizuar një mënyrë të hyrjes në sistemin E-voting në atë formë që sekreti i votës gjatë numërimit të jetë i respektuar.

Organizata e Zviceranëve që jetojnë jashtë vendit është më e kënaqura për mënyrën elektronike të votimit: “Është vërtetë e rëndësishme që të gjithë zviceranët që jetojnë jashtë saj, pavarësisht se ku ndodhen, mund të marrin pjesë në proceset politike dhe demokratike falë E-votimit.” E-votimi është i mundur në vendet anëtare të Bashkimit Evropian dhe në shtetet të cilat kanë firmosur Wassenaar Arrengement, si dhe disa shtete të tjera më të vogla të Evropës. Rreth 90% e zviceranëve jashtë atdheut që marrin pjesë në këto votime jetojnë pikërisht në këto vende.

INTERNETI E AFRON SHTETIN PRANË POPULLIT, KU ÇDO VOTË PËRKTHEHET NË DEMOKRACI
Interneti e afron shtetin më pranë popullit. Dhe çdo votë përkthehet në demokraci. Për këtë Konfederata dhe kantonet janë duke bërë gjithçka që vota elektronike të ketë siguri sa më të lartë që të jetë e mundur. Përparësi kryesore ka pikërisht zhvillimi i sigurisë sa më të lartë të sekretit të votës. Kjo është arsyeja pse vota elektronike po shtrihet gradualisht, nën moton: ngadalë, por sigurt. Mbahet lidhje konstante me Universitetet politikenike të vendit, me qëllim përsosjen.

Kështu, që nga viti 2000, kur fillloi eksperimentimi, vota elektronike ka pasur këtë shtrirje: 2004 – Gjeneva, projekti i parë pilot i votës federale; 2005, Nojshateli; 2008, Gjeneva, Nojshateli dhe Zyrihu projekte paralele pilot. Po atë vit Nojshateli ekeperimentoi për herë të parë votën elektronike të votuesve jashtë vendit. 2011, marrëveshja e Gjenevës, Bazelit Qytet, Lucernës dhe Bernës për zviceranët jashtë vendit. 2009 krijimi i konsorciumit të votës elektronike që përfshin kantonet Argau, Friburg, Graubynden, Shafhauzen, Sent Galen, Soloturn e Turgau. 2011 projekti i parë pilot për zgjedhjen e Këshillit Nacional në kantonet Bazel Qytet, Argau, Graubynden dhe Sent Galen, ku u përfshinë edhe zviceranët jashtë vendit. Më 2015 synohet që të gjithë zviceranët jashtë vendit të përdorin E-votimin për zgjedhjet e Këshillit Nacional.

NË LARTËSINË E MYSAFIRËVE TË MAISON WATTEVILE

Nëpër Sheshin Federal, pranë shatërvanëve lozonjarë, përskaj ahave dekorativë lotues, pastaj nëpër sheshin e Mynsterit dhe hollësive të tjera, të fiksuara për të kushedisatën herë në shkrepjet tona fotografike dhe filmimet tona, zhvendosemi në këmbë në Maison Wattevile, kështjellën e famshme ku priten mysafirët më të lartë të Bernës zyrtare, një mjedis që të ofron gjithnjë risi kureshtare të pazbuluara më herët, ku çdo objekt, çdo hollësi përveç funksionit utilitar (dobiprurës) ngërthen në vete arte të zbukurimit dekorues si dhe shpalos në kënde të ndryshme dhe në kthina e salla të ndryshme nëpër mure gjithandej piktura të paktën që nga Rilindja Evropiane e këndej. Ne kishim qënë edhe herë të tjera në Maison Wattevile në konferenca për shtyp, duke shoqëruar të ftuarit e lartë të qeverisë zvicerane. Ndërsa kësaj here ishim ne vetë gazetarët miqtë e saj ekskluzivë. Një nder i madh ky që na bënte Madame Corine Casanova, si shefe e Kancelarisë të shtetit.

E ndodhur në Junkergasse Nr. 59, në Qytetin e Vjetër të Bernës, pak hapa larg ndërtesës tjetër të famshme karakeristike benreze Erlacherhof, Maison Watteville është nga ato kështjella, të cilat prej zanafillës, nëpër të gjitha metamorfozat e saj iu ka ofruar mysafirëve befasi nga më romantiket. Në kohën kur u ndërtua ajo iu paraprinte disa ndërtimeve të tilla mesjetare rreth e rrotull.

Pas një fjale të shkurtër paraqitëse nga zonja Casanova, fillon një aperitiv, gjatë të cilit zotëri Urs Staub, shef i seksionit të Muzeve, Zyra Federale e Kulturës, na jep në mënyrë të shkëlqyer përshkrime historike dhe zbërthime artistike të përbërësve të kështjellës.

E njohur si Shtëpia e Beatrice von Wattenwyl, ajo ishte strehë e shumë familjeve të cilat u rritën së bashku nëpër rrjedhën e më shumë se pesë shekujve. Arkitektura e kështjellës, pavarësisht ndërhyrjeve të mëhershme apo të mëvonshme, mban vulën e arkitektit të famshëm Joseph Abeille, i cili midis viteve 1695-1710 e ristrukturoi thellësisht arkitekturën e brendshme të saj dhe ia shtoi fasadën elegante të silit të Luigjit XIV. Ai harmonizoi mes tyre arkitektura dhe shije të të gjitha arkitekturave të jashtme dhe të brendshme nga kishte kaluar edhe vetë qyteti i Bernës. Prej vitit 1934, pra prej 99 vitesh, Qeveria Federale e Zvicrës i ka pritur miqtë e saj këtu. Kështjella është e hapur për publikun 4 herë në vit, çdo të shtunë të parë të janarit, prillit, korrikut dhe tetorit. Termat e trashëgimisë, të vitit 1929, sigurojnë jo vetëm që ndërtesa të jetë në përdorim për qëllimet aktuale, por edhe që do të ruajë karakterin e saj të një mjedisi shtëpiak bernez.

Historia e kësaj shtëpie fillon në vitin 1529, si pronë e familjes Frisching. Dhe thirrej shtëpia e Frischingëve. Nga viti 1838, kur Sophie Frisching martohet me Friedrich von Wattenwyl, shtëpia kalon në pronësinë e Watenwylëve dhe thirret përfundimisht shtëpia e Wattenwylëve.

Aventura e rreth katërmbëdhjetë breznive të kësaj kështjelle zë fill nga Hans Frisching. Mercenar i kapur rob më 1513, ai dëbohet nga Berna dhe i konfiskohet e gjithë pasuria. Në vitin 1528 ai lejohet të kthehet në qytetin e lindjes. Zgjidhet më 1535 anëtar i Këshillit të Madh (Këshillit të Qytetit) dhe më 1542 në Këshillin e Vogël (Këshillin Ekzekutiv). Brez pas brezi, bijtë më të shquar të kësaj shtëpie ishin të lidhur ngusht sa me pushtetin ekzekutiv e legjislativ aq edhe me karrierën ushtarake dhe me qarqet protestante. Personaliteti më i shquar i familjes ishte Franz Rudolf Frisching (1733 – 1807) një patricien, oficer i lartë, politikan dhe industrialist. Ai themeloi Manifaturën e Prodhimit të Fajancave në Bernë. Periudha e ngritjes së tij është edhe periudha e zgjerimit të pronave të familjes.

Më 1838 kështjella, nëpërmjet martesës, kaloi, pra, tek familja Wattenwyl. I fundit i sagës ishte Jacob Emanuel von Wattenwyl. Pronarët e fundit privatë, patricët Béatrice and Jakob Emanuel von Wattenwyl, nuk patën fëmijë. Në cilësinë e trashëgimtarit me të drejta të plota nga e shoqja Beatrice, e larguar nga jeta më 1923, Jacob Emanuel von Wattenwyl ia lë trashëgim Qeverisë Federale shtëpinë kështjellë më 1929, pesë vjet para se edhe ai të largohej nga jeta.

Kontrata e trashëgimisë ia ndalon Qeverisë Federale të bëjë ndryshime të mëdha në shtëpi. Brenda kushteve të përcaktuara në kontratë, Zyra Federale e Ndërtimeve dhe Logjistikave e ka restauruar shtëpinë gradualisht: më 1949 rruga përballë, më 1957-1958 hyrja në holl, oborri i pasmë, shkallët spirale, krahu jugor dhe taracat, në këtë fazë u restauruan edhe dritaret e anës jugore dhe taraca kryesore u kthye në formën e dikurshme, më 1983-1986 ishte faze përfundimtare e restaurimit tërësor.

Kështjella është ende e pajisur me objekte kryesisht të Shekullit XVIII dhe XIX, si dhe me shumë portrete të pjesëtarëve të familjeve Frisching dhe von Wattenwyl. Kështjella ka kopshtin-taracë më të madh të ndërtuar në mënyrë private në Qytetin e Vjetër të Bernës.

Sikurse ndërtesa, ashtu edhe objektet, pajisjet, mobiljet, takëmet, portretet e varura nëpër mure, gjithçka këtu kanë historinë e vet të vënies në përdorim për herë të parë, të funksionimit në mjedisin e caktuar, të përkatësisë ndaj anëtarit të caktuar të familjes. Një familje e madhe e përfshirë gjithnjë në sferat e larta të pushtetit, të politikës, të ushtrisë, të religjionit ka lidhje dhe krushqi të shumta, ka miqësi të shumta, mikpritje, marrje e dhënie dhuratash. Të gjitha këto pasqyrojnë risitë, modernitetet e të gjitha etapave që ka përshkuar mënyra e jetesës në Bernë dhe të zhvillimit të saj në të gjithë këta shekuj. Kanë historinë e tyre që nga qilimat e koridoreve, të shkallëve, të antidhomave, të bibiliotekës, të dhomave te ndenjes apo të gjumit, tek tavanët, tek dollapët, komotë, varëset e garderobave, tek kangjelat anësore të shkallëve, tek ornamentet zbukuruese në dru, në gur, metal apo materiale të tjera, tek tavolinat dhe karriget, tek divanët, tek bufetë, tek enët, tek qelqet, terrakotat, majolikat, tek fildishet, qelibaret, tek shandanët, pasqyrat, tek orët, aplikimet e mureve etj. etj.. Histori të veçantë kanë portretet, të cilat përgjithësisht kanë emra të përveçëm të familjes dhe data përgjatë brezave, emrat e piktorëve të cilët i kanë bërë ato portrete. Gjithçka këtu ngjall kureshtje të jashtëzakonshme, por do të ishte e pamundshme t’i ndiqje hollësitë e pafundme nëse, me humorin e tij aq të natyrshëm, duke krijuar situata gazmore të historive intime apo të thashethemnajave të dikurshme rreth personazheve më të famshëm të familjes, zotëri Staub nuk do të bënte që të mos ndihet aspak koha që kalon.

NJË PËRMBYLLJE GAZMORE DHE INTIME

I vjen radha pastaj një bufeje tejet të pasur dhe delikatesë e gjitha, me pjata të ftohta të shoqëruara me salca të ftohta, barishtesh e frutash egzotike, ku nuk mungon kurrë dimensioni i djathrave, plotësuar pastaj nga prania e personelit të kameriereve dhe kamarierëvet të shumtë, të cilët na ofronin disa lloje „hot dishes“ nëpër ca taska porcelani shumë elegante, e pastaj vijonin me verëra, shampanjë e deri tek dezertet, që ngjanin si piktura moderniste nga dekoracionet plotngjyra. Ne jemi në tavolinë me Bobin, mikun e vjetër të APES, gazetarin veteran të Reuters. Bisedojmë për familjet tona, për nipat e mbesat e Bob, për djemtë tanë, për krijimtarinë, për botimet, për librat, pastaj bisedojmë për Uellsin e tij, për Shqipërinë tonë, për keltët e tij dhe për pellazgët tanë, vendasit e parë të kontinentit të Evropës, për enigmën etruske dhe për enigma të tjera të historisë evropiane, për ilirët dhe të tjerët, të ardhurit më të hershëm të Evropës, për perënditë greke me emra shqip, për probleme të aktualitetit të sotëm botëror parë nga këndi i profesionit tonë të përbashkët. I gjithë ai ambjent i bukur plus shampanja na kishin frymëzuar të gjithëve, pa përjashtim.

Zonja Casanova vjen nëpër tavolinat e gazetarëve, me respekt, ngre dolli, shkëmben biseda të rastit me grupe të ndryshme. Pastaj zbresim të gjithë bashkë tek kopshti në oborrin e pasmë, aq panoramik në çdo stinë e në çdo lloj moti, po tejet marramendës sidomos në atë ditë magjike qershori. Kopshti është si një ballkon i madh i ngritur mbi anën e pjerrët të lumit Aare, i cili kësaj dite më shumë se kurrë, duket më i gjelbër se i kaltër, është tejet i bukur dhe sfidues, i vrullshëm e i harbuar si det me dallgë, madje pa asnjë mbresë pendese apo ndjesi mëkatfaljeje për ditët të tëra që ka dalë nga shtrati dhe i ka trembur banorët e qyteteve dhe fshatrave nga ka kaluar, i ka kërcënuar urat, i ka sfiduar pritat dhe ledhet. Tani Aare prehet këndellës duke na shplodhur sytë tanë që nuk i shqiten.

Këtu shërbehet kafeja, bëhen shkrepje të shumta fotografish – më vete, në grupe, në çifte, bëhen filmime. Në qendër është gjithnjë zonja Casanova, duke dhënë intervista apo deklarata për të interesuarit. Jemi duke kundruar Aaren teksa zonja Casanova na afrohet dhe ne vrik i japim përshtypjet dhe mbresat e kësaj dite, prej së cilës kishim marrë informacione pa fund për funksionimin e shtetit ligjor dhe demokracisë, por edhe ishim mahnitur për konstitucionin shpirtëror të vlerave dhe kulturën materiale të Konfederatës Helvetike. Kosova, Shqipëria, shqiptarët e shumtë të Zvicrës, gjithnjë e më shumë janë një dimension i këtij vendi veçanërisht mikpritës. Ne përfitojmë nga rasti dhe i dhurojmë disa nga librat tona, ndërkohë e falenderojmë për mënyrën kaq interesante, profesionale, por edhe fantastike se si e paraqet Zvicrën. Dhe fillojmë ta pyesim me shaka për takimin që do të vijë një vit më pas!

Në program, është paraparë edhe një vizitë tek Bären Graben, Gropa e famshme e Arinjve, një atraksion i përhershëm për turistët, e rinovuar tashmë. Jo më kot Berna, kryeqyteti administrativ i Konfederatës Helvetike ka si simbol Ariun prej nga e ka edhe prejardhjen e emrit, simbol që i shfaqet në stemën dhe flamurin e qytetit dhe që lidhet me një legjendë që daton shekullin XII, dhe prej shumë kohësh besohet se ariu është fatsjellës për bernezët. Po janë me fat edhe bernezët edhe zviceranët, porse që fatin e kanë ndërtuar me duart e tyre. Zvicra është një nga vend, ku shteti i së drejtës funksionin ashtu si duhet! Dhe ne shqiptarët e shquajmë shumë lehtë këtë fakt, sepse pas shpine kemi lënë një diktaturë të egër dhe një tranzicion torturues për popullin.

Ne preferojmë si gjithmonë që rrugën e kthimit për në stacionin e trenit, Bahnhof ta bëjmë në këmbë për të shijuar fillimmbrëmjen e kësaj dite qershori ku pranvera dhe fillimvera janë takuar së bashku. Dhe aty ndahemi, pjesa më e madhe e kolegëve për në Gjenevë, ne me Arletën, kolegen tonë braziliano-zvicerane, në pritje të trenit për në Bazel, patëm kohë për të pirë së bashku nga një gotë të ftohtë birre, duke lënë prapa kujtimin e një ditë të paharrueshme me përshëndetjen tonë tashmë klishe: Tschüss bis bald ! A bientôt ! Till the next time!

Vlerësim për monografinë MIHAL GRAMENO JETA DHE VEPRA të studjuesit Thanas L. Gjika./

Nga Prof. Dr. Klara KODRA/

Në vitin jubilar të 100-vjetorit të shpalljes së Pavarsisë, studjuesi i mirënjohur Prof. Ass. Dr. Thanas L. Gjika, i dha lexuesit shqiptar studimin monografik Mihal Grameno – jeta dhe vepra 1871-1931(505 f.), botuar prej shtëpisë botuese DDS shtypshkronja MILENIUM I RI, Durrës, me redaktor gjuhësor Halim Malokun. Në fund vepra ka aparatin shkencor, një përmbledhje në anglisht, një album fotografik të pasur dhe vlerësimet e studjuesve prof. Jorgo Bulo dhe prof. Agim Vinca.

Mihal Gramenoja, Heroi i Popullit, është një ndër shkrimtarët dhe gazetarët e përkushtuar e të talentuar të letërsisë dhe gazetarisë shqiptare, ai është një ndër figurat e kulluara të atdhetarizmit shqiptar, i cili gjithë energjitë e veta ia kushtoi luftës për liri e demokraci të popullit tonë. Kjo vepër, me parashtrimin e biografisë së plotë të kësaj figure aq të përkushtuar ndaj atdheut e ceshtjes kombëtare, ka vlera aktuale, mbasi sot po mungojnë gjithnjë e më shumë atdhetarë të tillë. Jeta dhe vepra e tij janë studjuar e vlerësuar edhe para studjuesit Gjika, por po e themi që në fillim se ky studim e shpie këtë objekt studimi drejt shterrimit. Tiparet e një studjuesi e hulumtuesi të palodhur e të kualifikuar si z. Gjika shpalosen këtu përmes morisë së fakteve, argumentimeve, analizave, deduksioneve dhe konkluzioneve të drejta. Ky studjues ka botuar në vitet 70-të e 80-të të shek. XX-të një mori artikujsh shkencorë në revistënStudime Filologjike dhe monografinë MIHAL GRAMENO PUBLICIST DEMOKRAT me të cilën mbrojti gradën Kandidat i Shkencave Filologjike.

Jeta në emigracion (SHBA) që nga mesi i vitit 1996, nuk e pengoi këtë studjues të merret edhe me hartim artikujsh dhe studimesh shkencore. Janë mirëpritur prej lexuesve shqiptarë dhe te huaj kërkimet dhe interpretimet e tij të reja në fushën e biografisë së autorëve të Dhiatës së Re, përmbledhur në veprënKUR DHE KU U SHKRUA DHIATA E RE (v. 2007, 505 f.). Artikujt e botuar në vëllimin EVOLUIMI YNE KERKON NJOHJEN DHE DENIMIN E FAJIT (v. 2011, 308 f.) ngjallën interes të madh. Tani së fundi ai na dha studimin e plotë për jetën dhe veprën e MIHAL GRAMENOS, që është thellim dhe zgjerim i punës së tij të kryer në vitet kur punonte në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë, lënë dorëshkrim i daktilografuar (310 f.) në arkivin e këtij Instituti.

Dëshira për t’ia dhënë lexuesit sa më të plotë e sa më shkencore jetën e atdhetarit Grameno dhe vlerat e veprës së tij letrare e gazetareske, e shtyu studjuesin Gjika që krahas punës së vështirë për të mbijetuar në emigracion, të realizonte dhe ripunimin shkencor të monografisë së hartuar në kohën e monizmit ku binin në sy interpretime të politizuara. Duke shfrytëzuar mundësitë e reja që solli instalimi i sistemit demokratik me ndryshimet rënjësore në strukturat politike, sociale e kulturale të vëndit, si dhe të vetë studjuesit, ky e thelloi dhe zgjeroi më tej shkallën e njohjes mbi Mihal Gramenon me dokumenta, shkrime e studime të reja, dhe e ndriçoi figurën e atdhetarit dhe të shkrimtarit e të gazetarit nën një këndvështrim të ri, më objektiv dhe jashtë kufizimeve apo paragjykimeve ideore të imponuara nga regjimi totalitar.

Vepra bie në sy për stilin dinamik, gjuhën e rrjedhshme, të pastër e të pasur, për analizat objektive, për frymën kritike, larg lavdërimeve e himnizimeve pa baza. Jetëshkrimi i familjes Grameno harmonizohet me një kompetencë të plotë brenda kontekstit historik e social-ekonomik qysh prej stërgjyshit të heroit, Papa Nastos, i cili u larguan prej fshatit Plasë dhe u vendos në qytetin e Korçës rreth vitit 1830.

Jeta e familjes Grameno ndërtohet e thurrur me jetën e vetë qytetit të Korçës si dhe të kolonisë shqiptare të Bukureshtit ku Mihali emigroi 15-vjeçar. Pikërisht në ambjentet atdhetare të një familjeje mikroborgjeze korçare dhe pastaj në ambjentet e emigracionit shqiptar të Bukureshtit, u rrit e u formua djaloshi Mihal, atdhetari, shkrimtari e gazetari i ardhshëm, i cili nisi veprimtarine e tij atdhetare se pari me kundërshtimet kundër grekomanizmit që në bangat e shkollës greke në Korçë, e më tej si anëtar në shoqatat atdhetare Drita e Shpresa të Bukureshtit. Kur mbushi të tridhjetat ai filloi të botonte krijimet e para poetike, të cilat i vijoi më tej si me poezi, komedi e tragjedi në vargje, me novela në prozë, me hymne luftarake, artikuj gazetash etj, të cilat ishin të frymëzuara kryekëput nga lufta e popullit shqiptar për ringjalljen kombëtare. Është kjo krijimtari letrare dhe publicistike tepër e angazhuar me rrjedhat historike të kohës që e vendosi Mihal Gramenon mes figurave më të shquara të kolonisë shqiptare të Bukureshtit e të mbarë letërsisë e të gazetarisë shqiptare të viteve 1900-1924.

Studimi ndahet në katër kapituj të mëdhenj: kapitulli i parë i kushtohet jetës dhe veprimtarisë atdhetare të heroit; kapitulli i dytë i kushtohet veprës së shumanshme letrare në prozë, dramaturgji dhe poezi të këtij autori; kapitulli i tretë i kushtohet krijimtarisë publicistike, që është arritja më e madhe e këtij krijuesi; kurse kapitulli i katër trajton vendin dhe rolin e Gramenos në historinë e letërsisë dhe të publicistikës shqiptare. Përmes analizave shkencore krijimtarisë së këtij autori i është dhënë me kompetencë vendi që meriton, brenda konteksit të letërsisë shqiptare të periudhës së Rilindjes e mbas saj në vitet 1900-1924. Shumë i goditur është vlerësimi i Gramenos si një nga shkrimtarët e rëndësishëm të letresise shqiptare te cerekut të parë të shek. XX-të me arsyetimin: Po t’i kishin munguar vepra e shumllojshme letrare e publicistike dhe jeta plot aktivitet e Mihal Gramenos, letërsia jonë dhe historia jonë kombëtare do të ndjeheshin më të varfra. Letërsia do të ndjehej më e varfër, sepse asaj do t’i mungonin tragjedia e parë historike Vdekja e Pirros, një nga komeditë e para Mallkim’ i gjuhës shqipe, novelat e para Oxhaku, Varr’ i pagëzimit dhe E Puthura, himnet kryengritëse Për Mëmëdhenë, Uratë për liri, Lamtumirë, etj, kënga dashurore Muaj’ i Majit, do t’i mungonin skicat realiste me të cilat ai u bëri autopsinë e përbërjes shoqërore të qeverive të para shqiptare, do të mungonte vepra memuaristike Kryengritja Shqiptare me bëmat e çetës së Çerçiz Topullit. Gazetaria shqiptare do të ndjehej më e varfër sepse do t’i mungonte sasia e madhe e artikujve, fejtoneve, pamfleteve dhe portreteve të pashoqe, me të cilat u vlerësuan drejt ngjarjet, klasat dhe veprimtarë të viteve 1908-1924. Historia jonë kombëtare dhe ajo demokratike do të ndjeheshin më të varfra, sepse do t’u mungonte poeti luftëtar i maleve, veprimtari ilegal i lëvizjes së armatosur dhe agjitatori demokrat. Shoqërisë shqiptare do t’i mungonte shëmbulli i njeriut të ndershëm, të ekuilibruar, i cili kritikoi me fakte dhe nuk feu e nuk shau askënd, njeriu që i priti me gjakftohtësi kritikat dhe u përgjigj me argumenta (f.434).

Mihal Gramenoja është shëmbulli më i spikatur i poetit luftëtar shqiptar që shkëlqen midis grupit të rilindësve tanë si L. Gurakuqi, H. Mosi, R. Siliqi etj, të cilët ndoqën shembullin e poetëve ballkanas Kristo Botev i bullgarëve, Mihal Eminesku i rumunëve, etj, të cilët luftuan me pushkë e penë për lirinë e atdheut të tyre nga zgjedha osmane.

Për gati 15 muaj (maj 1907- 25 korrik 1908) luftëtarët e çetës kombëtare të drejtuar prej Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos shkelën dhjetra e dhjetra fshatra, ku krahas agjitacionit për zgjimin kombëtar u ndesheshën edhe me armë kundra forcave policore e ushtarake osmane, si në Mashkullorë, Libofshë e në Vodicë të Kolonjës. Keto fakte tërheqëse Gramenoja i riprodhoi me detaje në portrete të ndryshme e sidomos në veprën Kryngritja Shqiptare, të cilën mundi ta botonte më 1927 në Vlorë.

Lufta e popullit shqiptar në vitet 1907-1912 zë vendin përkatës në veprën e Th. Gjikës, ku burimet për trajtimin e saj nuk kufizohen vetëm në memorialistikën e kohës por edhe në burime arkivore e studime monografike, të cilat venë në dukje efektet e shqetësimet e autoriteteve osmane, si dhe ato të huaja, duke theksuar se lëvizja e popullit shqiptar për liri e pavarsi zhvillohej jashtë diktateve e interesave të të huajve.

Në historinë tonë kombëtare, vitet 1908-1912, ashtu si vitet 1878-1881, janë ndër vitet më intensive në luftën për zgjimin kombëtar dhe në luftën për pavarësi të popullit tonë. Për herë të parë brënda në atdhe në mënyrë legale u krijuan shoqata e klube atdhetare, filluan të botoheshin gazeta në gjuhën amtare, u çelën e riçelën shkolla shqipe dhe mbi të gjitha u bë frymëzuese psikologjia e luftës për liri. Numëri i veprimtarëve të çështjes kombëtare në qytete e fashatra të ndryshme u qindrafishua.

Studjuesi sqaron përmes një materiali të bollshëm se kjo luftë u zhvillua si në planin legal dhe atë ilegal, ku Mihal Gramenoja luante një rol parësor si kryetar i Komitetit të Fshehtë të Stambollit për zonën e Korcës, fakt që sqarohet për herë të parë. Jepet e plotë lëvizja kulturale-arsimore dhe ajo e armatosur në zonën e Korçës ku u zhvillua një luftë shumë e ashpër kundër pushtuesit, si dhe shovenizmit të huaj dhe klerit të lartë grek, i cili prej vitesh i ishte kundërvënë lëvizjez kombëtare shqiptare.

Duke lënë mënjanë premtimet e pavlera të xhonturqve për barazi e përparim mes popujve të Perandorisë, atdhetarët më të shquar shqiptarë iu përveshën punës për organizimin e luftës së armatosur. Zbulohen e dokumentohen kontaktet e drejtpërdrejta të Gramenos me anëtarët e Komitetit të Fshehtë që vepronte në Stamboll, ku ai takohet e diskuton shpesh herë në vitet 1910-1912 me I. Qemalin, L. Gurakuqin, D. Himën, Hil Mosin, Baki Gjionokastrën, Hasan Prishtinën e shumë të tjerë.

Madhështia e figurës të Grameons në dobi të çështjes kombëtere është lidhur pazgjithshmërisht dhe me veprimtarinë e tij publicistike. Ai drejtoi personalisht gazetat Lidhja Orthodhokse(1909-1910) dhe Koha (1911-1926), të cilat me punën dhe talentin e tij kanë zënë një vend nderi në historinë e gazetarisë shqiptare të Rilindjes dhe të Pavarsisë. Vlerat e shquara të kësaj veprimtarie letrare e publiçistike Gjika i sjell para lexuesit përmes analizash shkencore që shquhen për objektivitet shkencor në zbulimin e vlerave ideo-artistike. Kjo vepër dëshmon qartë se shkolla historike dhe ajo sociologjike kur shfrytëzohen me profesionalizëm japin rezultate të sakta dhe të qëndrueshme.

Studjuesi nuk iu ndahet për asnjë momet rrugëve të ndjekura prej Gramenos në skakierën e mpleksur shqiptrae të shkaktuar nga armiqtë e shumtë që iu vërsulën trojeve arbërore edhe pas shpalljes të Pavarsisë së Shqipërisë më 1912.

E gjejmë Gramenon të lëvizë në trekëndëshin Korçë-Vlorë-Durrës, të hidhet në Shkodër e Pogradec, të kapërxejë Adriatikun e të veprojë në Itali e më pas të shkojë përtej Oqeanit Atllantik për tu vendosur në Jamestown NY të ShBA, ku vijoi botimin e gazetës së tij Koha (1915-1919) e të kthehet në atdhe më 1920. Qartë dhe me argumente jepet jeta dhe karakteri i këtij veprimtari, i cili për asnjë moment nuk u përkul nga vështirësitë ekonomike, nga rreziqet për jetën dhe as nga joshjet e majme për t’u shërbyer të huajve. Jane sqaruar me fakte të panumurta se si edhe në situatat më të turbullta që kalonte vëndi, Gramenoja nuk e humbi orientimin, duke ruajtur gjithmonë identitetin dhe personalitein e tij si mëmëdhetar.

Vepra në tërësinë e saj trasmeton jo vetëm vlera të mëdha njohëse dhe edukative, por është një dokumet i pakundërshtueshëm i përpjekjeve titanike të popullit tonë për çlirim nga zgjedha osmane, për liri e përparim shoqëror, ku Gramenoja gjithë jetën u reshtua në ballë të këtyre përpjekjeve.

Puna këmbëngulse e studiuesit Thanas Gjika me veprën monografikeMihal Grameo jeta dhe vepra ka dhënë frutet e dëshiruara jo vetëm për intelektualin e shkolluar shqiptar të të gjitha niveleve, por edhe për njerëzit e thjeshtë atdhedashës.

Veprës ia shtojnë vlerën përmbledhja konkluzive në anglisht, treguesi i emrave të personave dhe vendeve me të cilët e lidhi jeta heroin, fotografitë ilustruese dhe bibliografia e pasur.

Kjo vepër e re monografike me arritjet e saj të shumanshme shkencore dhe me realizimin tipografik me nivel të lartë, bashkë me veprën KUR DHE KU U SHKRUA DHIATA E RE, përbëjnë jo vetëm dy studimet më të mira të studjuesit Gjika, por dhe dy vepra me vlera të mëdha për shkencat tona albanologjike. Këto vepra tregojnë se ky intelektual e priti jubileun e 100-vjetorit të pavarësisë duke sjellë rezultate të reja me vlera kombëtare dhe botërore.

Arritjet e kësaj vepre të kompletuar shkencore kanë për të ndikuar në studimet e ardhshme historiko-letrare shqiptare dhe ballkanike për të sjellë vlerësime të reja për një varg dukurish dhe autorësh e veprimtarësh politikë të Rilindjes shqiptare e mbas saj.

shkruan; Albert HABAZAJ/ Studiues/

Para Njëzetës, qysh me Rilindjen Kombëtare ndërtohet Ura e Miqësisë midis kulturave europiane e adriatike të apeninëve  me ballkanasit perëndimorë, me kampion Qiririn e Gjallë të Motit të Madh ndër shqiptarë, arbëreshin De Rada, që e nderoi në një trajtë tjetër dhe Valencio më njëzetën, ndërsa pas njëzetës një  klerik italian i Urdhërit të Jezuitëve me përmasa dinjitoze për albanologjinë shfaqet me diturinë e tij për të mirë të Shqipërisë. Është At Zef Valentini  (Joseph) (1900 – 1975) që tha: “Shqipëria është perëndimore”[1]. Qysh më 27 gusht 1913 Mihal Gramenoja shprehej: “I duhet dhënë ngjyrë europiane dhe jo aziatike shtetit të ri shqiptar”[2]

Më vitin 1970 Instituti i Folklorit (sot IAKSA) botoi 108 këngë popullore për Luftën çlirimtare të Vlorës, që janë pasuri me vlerë e thesarit artistik të periudhës  së viteve ’20 -’30 të shekullit XX, me të cilat pasqyrohet, me një ndjenjë të zjarrtë dhe me art të goditur, fryma atdhetare e shqiptarëve, vendosmëria e tyre për të çliruar Atdheun, si dhe demaskohet tradhëtia e disa krerëve, të cilët, për të ruajtur interesat dhe privilegjet e tyre, u bashkuan me pushtuesit italianë. Europa përmendet në katër njësi folklorike.[3] Gjithsesi, këngët historike lartësojnë bëmat e luftëtarëve popullorë, si Selam Musai, Kanan Maze, Sali Murati, Zigur Lelo, Sado Koshena, Toto Hosi dhe dhjetëra trima të tjerë të shquar në këtë luftë.

1. Shenja europianizimi dhe Epika Historike e Luftës së Vlorës për Europën

Është një fakt interesant që vërehet  në një nga librat e parë të nivelit akademik, me titull “Këngë popullore historike”, ku  janë botuar dhe 43 këngë të Luftës së Vlorës, ndër të cilat, tri njësi folklorike[4] kanë në fokus Europën. Ja si këndohej që para 93 vjetësh në zjarrin e luftës: “Ki Adriatiku ndjerë,/ Pse s’bën valë këtë herë,/ Valë, dallgë dhe fortunë?” apo “Moj Vlor’ e bukur në gropë,/ Moj Vlor – o,/ Skel’ e parë në Evropë!”  E shpreh qartë dëshirën populli, ku mendon, ku e ndjen, ku kërkon  dhe e meriton të radhitet: “Në Europë thotë, jo në Azi a diku tjetër”. Më tej: “Obobo, seç qënkej Kota,/ Më e bukur nga Evropa!”. Përsëri me Europën e krahason vendin e tij jo me Afrikën a ndonjë tjetër. Vargje nga Epika Historike e Luftës së Vlorës janë trageti që qarkullon brigjeve adriatike, që lidhin jo thjesht Vlorën me Brindizin a Otranton, por Shqipërinë me Italinë e me Europën. Janë më shumë se dëshmi folkorike vargjet: “Evropa shkruajn’ e thonë…”, jo Azia apo Afrika, që flet për tendencën europiane të shqiptarëve, por jo si vasalë të të mëdhenjve, jo si skllevër kolonizatorësh, atyre që vuajnë nga kompleksi i madhështisë, por si të barabartë – me detyrimet e të drejtat përkatëse të njeriut, si europianë, me identitetin e traditat etnokulturore më të mira, trashëguar nga të parët, të harmonizuara me vlerat qytetare të komunitetit europian. Nuk i përbuz shqiptari afrikanët, aziatikët etj., përkundrazi i respekton qytetërimet e tyre, por ai e ndjen veten europian, është europian, veçse ende i paregjistruar në Gjendjen Civile të Europës…

1. 1. Europa për Luftën e Vlorës, sipas historianit Muin Çami

Historiani i njohur M. Çami, në botimin e tij më të fundit “Shqipëria në rrjedhat e historisë”[5], na bën me dije se, kur fati i Shqipërisë e qenia e saj ishin në rrezik, dhe, pati pasojë shpërthimin e Luftës së Vlorës, në verën e vitit 1920, (ngjarje kjo shpëtimtare jo vetëm për krahinën e Vlorës, ku qe teatri luftarak, por për gjithë vendin,) Europa ravijëzoi dy qëndrime: njërin, shumë negativ dhe të mbarënjohur jo vetëm ndër shqiptarë e në rajon, tjetrin, në përkrahje të të drejtave kombëtare dhe shoqërore të popullit shqiptar. “Përkrahja e së majtës europiane ndaj problemit kombëtar shqiptar ishte më tepër e karakterit moral”[6], sepse përveçse në një vend, në Bashkimin Sovjetik, ku qe në pushtet, forcat e majta, në kontinentin plak, vepronin në opozitë. Diku u shkonte më shumë fjala, diku kishin më pak peshë. Studiuesi prek mjaft çështje historike, por na nxit pohimi i tij se, në vitin 1920, në kohën e LV, pesha e përkrahjes nga e majta europiane qe rritur shumë dhe ishte shumë e prekshme. Duke ndjekur kronologjinë, marrim informacion se ka pasur raste që janë hartuar protesta kundër shkeljes së të drejtave kombëtare të shqiptarëve, dhe që kanë denoncuar marrëveshjet e përfunduara nga Fuqitë e Mëdha në dëm të Shqipërisë, sidomos nga sindikatat e punëtorëve italianë, intelektualët, veprimtarët demokratë dhe deputetët e majtë në Itali, nga zëra me peshë specifike në Serbi apo në parlamentin e Sofjes, nga socialdemokratët bullgarë. Kur grafiku i padrejtësive historike të FM ndaj Shqipërisë po arrinte tavanin, sepse territoret shqiptare u ndodhën përpara një copëtimi të ri, kuvendarët dhe atdhetarët shqiptarë mblodhën Kongresin e Lushnjës, organizuan dhe zhvilluan luftën e armatosur dhe të drejtë të Vlorës [29 maj - 3 shtator 1920] që të mund të mënjanohej një katastrofa e tretë, që s’u realizua dhe s’mund të realizohet më, kurrë. Në rrugët e qyeteve italiane, në foltoret e parlamentit të Romës dëgjoheshin fuqishëm thirrjet “Jashtë duart nga Vlora dhe Shqipëria”. Pohojmë se, fitoret ushtarake të Trupave Kombëtare Shqiptare në Frontin e rajonit të Vlorës dhe zëri i ndershëm italian, sikurse janë të mendimit edhe shumë studiues të tjerë shqiptarë dhe të huaj[7], e “detyruan qeverinë italiane të mos dërgonte forca të reja ushtarake në Shqipëri, dhe më të fund të tërhiqej”[8]

1. 2. Trajtimi folklorik i faktorit europian në Ciklin e Epikës Historike të Luftës së Vlorës.

Hollësisht do të trajtojmë njësitë folklorike, sipas botimit e nivelit akademik “Epika historike, 3”[9]. Theksuam se çështja shqiptare peshohej në dy kandarë europianë. Kandari i parë i shërbente “shpirtligësisë shtazarake” të FM dhe synimeve grabitqare deri shfarosëse të fqinjëve natyrorë ballkanikë. Kandari tjetër u bë një pikëmbështejeje ndërkombëtare për Atdheun e shqiptarëve dhe, ka qenë bartës e frymëzues, atje ku vihej vula dhe hipoteka e kombeve, për një zgjidhje sa më të drejtë dhe të ekuilibruar, për aqsa mundën të bëjnë  mrekullinë e tyre Shqiptarët e 1920 – ës. Ciklit të EHLV pak, deri aspak i interesojnë informacionet historike për atë realitet të situatës së zhvilluar brenda dhe jashtë vendit, të cilin e theksuam , sipas burimeve historike që na kanë rënë në dorë. Këngëtarit dhe luftëtarit të Njëzetës nuk i intereson se çfarë denoncoi serbi i mirë Dimitrije Tucoviçi, as alarmi që dha socialdemokrati bullgar G. Kirkovi nga rreziku i insalimit të një Fuqie të Madhe në Shqipëri, që do të thoshte plasdarmë sulmi e pushtimi dhe për Ballkanin. Këngës epike të LV i pëlqen që “Evropa shkruajnë e thonë/ Ç’është kështu si  dëgjojmë?/ Bënet – ë dyfek në Vlorë!/ Shqipëtarët po lëftojnë/ Me një mbret dyzet miljonë./- Po me se lëftojnë vallë?/- Me sëpata, me hanxharë,/ Dyfekët lidhur me gjalmë,/ Fishekët në xhep i mbajnë./ Ç’paskan pjellë ato nëna,/ Paskan pjell’ e bërë drëra,/ Luftojn’ e s’u tundet këmba./ Digjen si qiri në këmbë,/ E hanë barutin me dhëmbë!”[10] Është botuar sipas variantit të dëgjuar dhe regjistruar në Vlorë, 1958. Gjykojmë se mund ta ketë fillesën krijuese individuale qysh në zjarrin e LV, nisur nga fakti se i njihet autori, njëkohësisht marrës i këngës, që është atdhetari dhe këngëtari i njohur në Labëri, Nase Beni nga Vunoi i Himarës Këtë njësi folklorike, të cilës i janë shtuar dy vargjet e fundit, e gjejmë të botuar edhe në dy libra bazikë pararendës për epikën historike të folklorit shqiptar kushtuar LV dhe, pikërisht në librin “Këngë popullore historike”[11] dhe në librin “Kujtime dhe këngë popullore për luftën çlirimtare të viteve 1918 – 1920”[12]. Memorja sociale e mban mend si një ndër këngët më të vjetra të kënduara; ndërkohë, mendojmë se mund të jetë dhe ndër më të përhapurat e ciklit të EHLV, me variante të ndryshme; ndërsa arkivat e kanë të regjistruar qysh në vitin 1927, në Delvinë, të paktën, me sa kemi dijeni, nga të dhënat e mundshme të disponueshme[13] dhe në variante të tjera, sipas hartës folklorike, ku është regjistruar kjo këngë, në vijë kronologjike, në hapësira të tilla të kufizuara si: Brezhan – Këlcyrë, Kuç e Progonat – Kurvelesh, Leskaj – Përmet, Kolonjë, Zhulat e Lazarat – Gjirokastër, Ninat e Shënvasi – Sarandë, në Fier, në Tiranë, si dhe në qytetin dhe krahinën e Vlorës me një gjeografi folklorike më të gjerë.

Botimi i fundit i nivelit akademik me këngë të EH përmban gjithsej 500 njësi folklorike, nga të cilat 159 këngë i kushtohen ngjarjeve, që u zhvilluan dhe personazheve që vepruan brenda dy, tre muajve të stinës së verës së vitit 1920. Nga cikli i EHLV, vërejmë se, në tetë njësi folklorike këngëtari dhe luftëtari popullor i drejtohet Europës apo e përmend atë. Si i drejtohet  Europës? Përse e përmend kontinentin e vjetër? Nuk po merremi me këngën “Ra një yll në mes të detit,/  Isharet për Shqipërinë:/ Të tëra krajlit’ u ngrinë,/ Veç Frëngu me Italinë…” se është këngë për periudhën pararendëse të LV, por po ndalojmë pak tek varianti i botuar në “EH, 3”: “Moj Vlor’ e bukur në gropë,/ Moj Vlor – o!/ Skel’ e parë në Evropë/ Moj Vlor – o[14]” etj. Krijuesi popullor dhe interpretuesi i saj, si përfaqësues i artit poetik të kënduar të banorëve të këtij vendi, që i thonë Vlorë e Shqipëri, pa tjetër që e ndjen veten europian, përderisa përmend përkatësinë territoriale të tijën, në një përmasë më të gjerë, siç është Europa, që vjen, fillimisht nga një individ, i cili bëhet përfaqësues i  një komuniteti, që  edhe vetëquhet europian, se ashtu, si duke i pëlqen, se ashtu, si duket, ndihet normalisht a më mirë. Nuk ka dyshim që Vlora as ka qenë dhe as mund të jetë skela e parë e kontinentit europian, por është e drejta e folklorit të çelë shtigje që të vërshojë në këngë “parimi i zbukurimit, simbolizimi nga pozitat e bashkësisë” [15]. Gjithashtu, është mision i folklorit të frymëzojë njerëzit, në rastin konkret, trupat kombëtare vullnetare të Njëzetës, sepse kënga epike ka karakter mobilizues, për të ngritur moralin e luftëtarëve në luftë. Po e konkretizojmë me një variant me pesë vargje, me tetërrokshin tradicional, me rimë të përputhur AA…, të regjistruar në Progonat, 1952 nga folkoristi i njohur Qemal Haxhihasani: “O ju, shok’ o shokëni,/ Të na rrojë bashkimi!/ Lëftojmë me Itali,/ Me një goxha mretëri/ Dhe Evropa bën çudi!”[16]. Apo më tej: “Sa e bukur qënkej Kota,/ Më e bukur nga Evropa!/ Bytym mitrolos e topa! – Kush u hoth në Kot’ i pari?/ – Shaban Dorac kapetani,/ seç vate te xhenerali” [17]. Edhe kjo këngë ka pesë vargje, e cila është dhe në dy botimet e mëparshme, të vitit 1956[18] dhe të vitit 1970[19] dhe është mbledhur në Nivicë të Kurveleshit nga i paharruari Q. Haxhihasani. Në një variant që kemi regjistruar në Brataj më 5 qershor 2012 një grup moshatarësh me plakun 84 vjeçar Haki Ahmet Kamaj këndonin: “Obobo, se ç’qënkej Kota/ Më e bukur se Evropa!… Në fakt, Kota është një qendër komune, që, maksimumi, mund të quhet qytezë rurale, pa ndonjë gjë tër re, të veçantë. Por, kënga ka të drejtat e saj specifike, të veçanta. Në mënyrë intuitive krijuesit popullorë repektojnë  disa “ ligje” të pashkruara, – thekson studiuesi A. Xhagolli, – që realisht janë të pranishme dhe përcaktojnë rrjedhat krijuese dhe qarkulluese të folklorit.”[20] Dhe në rastin konkret kemi vërejtur karakterin sinkretik në atë grup të kufizuar pleqsh që këndonin në Brataj të krahinës etnografike të Lumit të Vlorës, në Labërinë e Brendshme. Në tekstin poetik shquan prirja ndaj të bukurës, sublimes, lidhja e të bukurës me të dobishmen, dinamizmi estetik dhe parimi i zbukurimit por në këtë rast, hiberbolizimi rrok përmasa pacak; s’ qenka gjë europa përpara Kotës! Kjo këngë labërisht na ngjan sikur ka zbërthyer gjoksin e këngëve të kreshnikëve e ulen mbi një gjethez trëndeline në malet e Labërisë të krenarohet me bëmat e shqiptarëve në luftën e tyre të drejtë për liri. Për mendimin tonë, është trimëria dhe atdhedashuria e luftëtarëve të lirisë, që bënë dhe sakrificën më sublime, falën gjakun dhe dhanë jetën për atdhe, ajo që e bën Kotën, Vlorën, Shqipërinë, në kontekstin shpirtëror, të rrethanave dhe të kohës, më të bukur se Europa. Emri që përmendet, në këngën që paracituam, është luftëtar nga Nivica, që motivon krijuesin që i këndon heroit të tij, bashkëfshatarit, që njeh më shumë, e vlerëson për aktin trimëror dhe e nderon me këngë. Edhe pse “këngët epike, duke patur si mision kryesor pasqyrimin emocional të ngjarjev të ndodhura realisht, – vë në dukje studiuesja M. Dibra, – kanë përmbajtje të angazhuar historike.”[21] Siç kemi vërejtur nga studimi i botimeve folklorike dhe verifikimi në terren e vështrimi krahasimor, në ato hapësira folklorike, ku kemi bërë ekspedita vetiake dhe në grup, shumë komunitete të kufizuara ua japin nderin e sulmit të parë luftëtarëve  të tyre, sepse ky qe sulm sa i guximshëm, aq dhe ngadhënjimtar. (Kota ish në nga bazat më të fortifikuara të ushtrisë italiane. Në Kotë, më 5 qershor 1920 forcat çlirimtare sulmuan rrufeshëm, fuqishëm dhe të mirëorganizuar. Shtinë në dorë shumë armë e municione, me të cilat pajisën vullnetarët e paarmatosur. E thotë dhe kënga atë që i intereson: “Në nuk kini armë, gjëni!/ Ja rrëmbeni atij qëni!”. Një këngë tjetër na vjen me një tjetër profil, ku spikat kontrasti i prerë klasik për ata “që shitën vatan edhe gra” për të mos iu cenuar interesat apo për kolltuqe: “Në Evrop’ u deklarua,/ Vlora e nderuar mbet’,/ Dolli vetë Xhenerali:/ – Nga kanë ardh’ ky milet/ Amani, o shqiptarë,/ Do futemi vetë në det,/ Ç’na duhet Vlor’ e Sazani,/ Kur shqiptari nuk t’i jep./ Agallarët kapuçbardhë/ Nashti u njohëm vërtet,/ S’u qastë nga istikami,/ Frikë pat’ apo ç’u gjet?”[22]. Mendojmë që, në këtë rast Europa shikohet si balli i kuvendimeve e gjykimeve të të drejtave të kombeve. Ndërkohë vërejmë se trajtimi historik nuk ecën në krahë me faktin historik kur thotë se pushtuesi po bëhet pishman për Vlorën e Sazanin, kur nuk ia dhënka shqiptari. E vërteta historike flet qartë për synimet grabitqare të çizmes kolonizatore të Romës ndaj Shqipërisë hallemadhe në vend të vet. Kënga bën kritikë për atë pjesë parisë vendore, që mbajti qëndrim negativ apo mospërfillës ndaj çëshjes kombëtare, që po kalonte në majë të briskut. Ironizon siç di populli në fund të këngës me pyetje retorike, duke na dhënë dhe një element etnologjik veshjeje të kohës. Kemi një tjetër këngë, që mund të jetë variant i këngës së sapo trajtuam, sepse burimin, si e para, dhe kjo e ka në Brataj: “Do ja marrim dhe një herë,/ Për ahenaj më Njëzet’/ Në Evrop’ u bë ilami [ngjau, ndodhi, shën. Ynë - AH)/  Vlora e nderuar mbet...[23]” etj. Duket që kënga është kënduar kohë më vonë nga ngjarja e LV. Katër vargje vijnë nga Korça dhe i bëjnë jehonë LV: “Shqipëria një pëllëmbë,/ Ngriti Europën në këmbë./ Shqipëria male, gropa,/ Italin’ e bëri copa!”[24] Harta folklorike na kujton plotësimin e atlasit historik të pjesëmarrjes në LV nga trevat e tjera të Shqipërisë, siç është dhe krahina e Korçës. Një tjetër këngë na vjen nga Dukati: “O Sazan, o vënd i ndjerë/ O Sazan [ ky gjysmëvarg përdoret si refren pas çdo vargu, shën. ynë – AH]/ Në Evropë tej e tej,/ Bëna dritë të ndritosh dhenë/ Baba Tomorrë përtej,/ Lajmëro Ismail Bejnë,/ Se djemtë e mir’ t’u ngrenë,/ Se djemtë të zotë janë/  E çliruanë vatanë.”[25] Vërejmë një ngarkesë të dendur ideoartistike  dhënë me trajtë lakonike, ku evidentohet shkurtësia e njësive folkorike. Mendojmë që EHLV, kënga epike, në tërësi folklori shqiptar, sjell dobi kombëtare po të futet në programet mësimore të shkollave të të tre niveleve në Shqipëri, se njohin një pjesë të mirë të shpirtit popullor në kontekstualitet, se ky zhanër folklorik ndikon fuqishëm për edukimin atdhetar, estetik dhe shpirtëror të brezave që ngrihen. Këngët e EHLV, dhe ato për Europën e kanë kryer funksionin dhe i përkasin arkivit, se bëjnë jetë pasive, nuk qarkullojnë, nuk aplikohen, nuk zhvillohen, nuk kanë përhapje. EHLV është thesar shpirtëror, që del nga gjiri i folklorit  ne duhet ta ruajmë, siç meriton të ruhet thesari.

Bibliografia

[1] “ARKIVI i Institutit të Kulturës Popullore”,  Ministria e Arsimit, Delvinë, 192 7.

2 ÇAMI, Muin, “Shqipëria në rrjedhat e historisë (1912 – 1924)”, Onufri, Tiranë, 2011.

3 DIBRA, Miaser, “Metafora në këngët popullore shqiptare”, bot. i ASHSH, IKP, IF, Akademia e Shkencave, Tiranë, 2007.

4 “EPIKA Historike, 3”, bot. i ASH RPS të Shqipërisë, Instituti i Kulturës Popullore, 8 Nëntori, Tiranë, [1989]1990.

5 “FJALOR enciklopedik shqiptar, 3”, bot. i Akademisë së Shkencave  të Republikës së Shqipërisë, Akademia e Shkencave, Tiranë, 2008.

6 “KËNGË popullore historike”, bot. i Institutit të Shkencave, Tiranë, 1956.

7 “KUJTIME dhe këngë popullore 1918 – 1920”, bot. i Universitetit Shtetëror të Tiranës, Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë, Instituti i Folkorit, Tiranë, 1970, nr. 10, f. 236, nr. 24, f. 250, nr. 32, f.  258, nr. 37.

8 SHIH, Métais, Serge, “Historia e shqiptarëve ngailirët deri te Pavarësia e Kosovës”, 55,Tiranë, 2006; Costas, Nicolas J. “Shqipëria: enigmë europiane, monografi për Evropën Juglindore = Albania: A European enigma, East European monographs”, OMSCA – 1, Tiranë, 2002; Guy, Nicola C., “Lindja e Shqipërisë =The Birth of Albania”, Pegi, Tiranë, tetor 2012.

9 “TË DREJTAT e Njeriut”, rev., Tiranë, viti III, nr.2, qershor 1997.

10 XHAGOLLI, Agron, “Etnologjia dhe folklori shqiptar”, bot. i Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, Triptik, Vlorë, 2007.

ANTROPOLOGJISË KULTURORE DHE I STUDIMEVE TË ARTIT, DEPARTAMENTI I FOLKLORIT, Tiranë, ALBANIA.

Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”

Universiteti “Ismail Qemali”

Vlorë, ALBANIA

albert_abazi_tr@yahoo.com

bertbiblioteka@gmail.com

Kritikë letrare nga Migena Arllati për vëllimin “Lotët e ashtit” të autorit Shefqet Dinaj/

Vëllimi i parë me poezi i profesorit dhe studiuesit Shefqet Dinaj ishte më shumë se një surprizë. Autori deri tani na ka mësuar që ta lexojmë, ta ndjekim në botime të ndryshme me studime në të cilat ai i qaset me seriozitetin maksimal temave e çështjeve me rëndësi në letërsi, histori por edhe arealin tonë. Ndërsa tek “Lotët e ashtit” shohim poetin i cili nuk qëndron indiferent as ndaj vargjeve, duke e transformuar përjetimin e tij herë në epik e herë në liriko-epik. Ky vëllim mban në vetvete përpjekjen dhe ambicien e autorit për t’u bërë pjesë e pasurisë poetike sepse poezia si gjini është e tillë që lakmohet nga shumëkush, dhe atë s’mund ta zëvendësojë askush. Poezia e Dinajt vjen si një poezi simbolike. Ajo bëhet shoqëruese e autorit në fragmente të shumta të mendësisë dhe aktivitetit të tij. Ajo ndonjëherë kthehet në një hije që e ndjek atë nga pas duke mos iu shqitur, derisa të arrijë misionin e saj. Megjithatë ai është një poet që e mban kokën lart, edhe pse rreth tij nuk mungojnë njerëzit e ligj(lexo: Hija dhe poeti, Unë dhe hija). Kështu ai nis ciklin “Lakuriqët e natës”  në të cilin s’do lerë pa goditur ata, mediokrit por s’do lerë pa shpërblyer as ata, lexuesit e ndershëm. Ato (vargjet) u bëfshin helm dhe plumba për kritizerët mediokër… ndërsa për artdashësit e botës poetike, vargje të nxehta për shpirtin e ri. Në të tjera krijime vargjet marrin nënkuptime rreth marrëdhënieve sociale mes njerëzve. Ai thumbon e shpon mediokritetin, injorancën, burracakërinë, ndërsa godet me shpatën-varg dreqërit me bisht e lakuriqët e natës. Të parët të tmerrshëm për rracën njerëzore, të dytët të zeza e mallkime bëjnë, për t’u ndalur fëmijëve frikën. Herë-herë poeti duket sikur del nga e sotmja dhe vendoset në një tjetër realitet, që atij i flet nga larg, i flet nga historia e legjenda. Ai i këndon kështjellës e cila gjarpëron kodrës shkëmbore, hijerëndë princeshë antike, me porta të hekurta dhe bedena guri dhe me plot famë e madhështi në pamjen e brendësinë e saj. Sigurisht krijuesi Dinaj ndjehet edhe vetë pjesë e asaj krenarie të lënë nga paraardhësit, ai edhe vetë ndjehet pjesë e asaj historie meqë aty është kështjella që tregon, evokon, dëshmon.

Tek cikli i dytë, “Dy sytë”, poezia bëhet më prekëse, më sociale, më e shqetësuar për disa prej brengave të vërteta të shoqërisë sonë, siç është gjakmarrja. “Gropë e errët, varr, morde, dhimbje,trishtim. Mbyllje, kullë ngujimi, frikë, ankth vdekjeje. Mbyllje për së vdekuri, mbyllje për së gjalli. Tragjedi e dyfishtë”. Autori e di se gjakmarrja ka qenë dhe mbetet një prej copëzave kanceroze të shoqërisë shqiptare ndaj e etiketon atë me fjalët më të errëta të fjalorit të shqipes.

Si një poet, sepse vetëm poetët dijnë të komunikojnë me të pashikueshmen, të padukshmen, të pazëshmen, ai komunikon me nocione të shenjta jo vetëm në planin personal por edhe në atë të përgjithshëm kombëtar. Ai pyet gurin, pyet Bjeshkët e Nemuna, pyet diellin për agimet e verdha dhe mbrëmjet e frikshme në trungun e tij. Është kjo poezia “Në pritje” ku të gjitha hamendësimeve të njëpasnjëshme iu përgjigjet vetëm njëri: poeti. Krijimi në fjalë sjell një qasje interesante edhe në aspektin gjuhësor, sepse autori rendit në vargje shumësi emrash të cilëve iu jep rol prioritar, për të emërtuar më shumë se sa për të tipizuar e vepruar. Tek krijimi “Dy sytë” ai sikur trembet dhe alarmohet për mbylljen e syve të të vjetrit, të plakut që i lodhur nga vitet, ka arritur deri në epilogun e jetës. Nuk bëhet fjalë për vetëm frikën nga largimi fizik por për ikjen e gjithë memories kolektive që ai mban në vetvete, ngaqë ka qenë dëshmitar i epokave ndaj të cilave brezat e rinj nuk duhet të bëhen harrimtarë.

Dhe vjen cikli i tretë: “Shqipe e plagosur”. Në këtë pjesëz rrugëtimi poetik, autori paraqet në nëntë tituj të gjithë backgraundin historik të shqiptarëve, si populli më i vjetër por pse jo, historikisht më fatkeq i Ballkanit. Udhëtimin e tij në këtë udhërrëfim, atij i pëlqen ta quajë jo shqiptar por arbdhetar. Dhe si në një revy imagjinare paraqet para nesh pellazgët, ilirët, dardanët, arbërit, për të arritur deri tek shqiptarët, duke mos fshehur aspak krenarinë e të qënit pjesëtar i këtij trualli mbushur me legjenda e mite trimërie. Në fakt në këto poezi unë vërej jo vetëm poetin por edhe historianin Shefqet Dinaj pasi këtu siç duket shkrihen në një, dy trasetë e tij profesionale: letërsia e historia. Sa simbolik po aq metaforik na vjen ai në krijimin “Kosova shqipe e plagosur” ku poeti na e paraqet Kosovën si balli, gjuha, gjumi, drita, varri, ashti, vullkani, dielli, ajri, për ta sublimuar së fundi me: Kosovë, shqipe e plagosur. Diku tjetër atë do ta shohë si flamur të qëndisur me shqirtëra engjëllorë. Një tjetër kulminacion përshfaqet tek ai në poezitë e kushtimit të cilat jo rastësisht i kushtohen: dëshmorit A.D, dëshmores Yllka Domi dhe mërgimtarit V.D. Janë ata, përfaqësuesit e popullit të tokës së djegur, në të cilën gëlonin zvarranikë, bolla, gjarpërinj e demonë vrastarë. Por: ofshamën e dëgjoi qielli/ hapi derën e parajsës/ mbylli derën e ferrit.

Dhe cikli i fundit, i katërti, është pikërisht ai që i ka dhënë titullin gjithë vëllimit. Këtu simbolika fiton kuptimin e saj më të lartë, duke dhënë para nesh në variante të ndryshme atë më të pandryshueshmen, të pazhdukshmen, atë që mbetet e tillë vite, dekada e shekuj pas ikjes fizike të njeriut. Janë ashti, eshtrat që na përcjellin në secilën prej pesë poezive të këtij cikli, teksa poeti ndërton muranë eshtrash me to. Ata janë të shenjtë, janë gjeneza dhe AND-ja jonë, të pandashme nga dheu e toka, nga balta e ëmbël prej ku mbinë dhe u rikthyen sërish. Autori kërkon drejtësi edhe për eshtrat, kur thotë: “Të kthehet eshtrat/ në tokë të vet/ nuk ndërrojnë formë/ janë të shenjtë”. Në një lexim vertikal të poezisë “Ashti dhe toka e tij”, ja se si e përshkruan autori mes foljesh rrugëtimin nga zanafilla deri tek ikja prej kësaj jete: lindët, u edukuat, u rritët, luftuat, u flijuat, prehuni, mbini, shkruani histori, mbillni liri. Dhe së fundi autori e quan Kosovën tokë varresh, jo pse është pesimist, jo pse është fatalist, por sepse çdo pëllëmbë e këtij trualli është mbushur me nga një varr të luftëtarëve të rënë në mbrojtje të tij. Prandaj poezia e Shefqet Dinajt është poezi me vulën e vërtetësisë, me vulën e patriotizmit dhe krenarisë, me vulën e së djeshmes dhe të sotmes. Poeti në këtë vëllim na paraqitet me lirikë të kursyer në tema, por jo në vargje. Edhe pse temat e krijimeve janë krejtësisht epike, realizimi i tyre variantizohet në epiko-lirik, duke bërë që të gjitha krijimet të jenë të lidhura me njëra-tjetrën si degët e një trungu.                                                                              Vëllimin ‘Lotët e ashtit’ dua ta shoh si një ardhje serioze në poezinë e sotme, për të cilën pres, jo vetëm unë por edhe lexuesit, që autori të na konfirmojë në vazhdimësi në botimet e ardhshme. S’më mbetet tjetër veçse t’i uroj autorit udhë të mbarë në krijime të tjera poetike, të cilat do t’i plotësojnë atij dimensionin e lëvruesit të vargjeve.

Kumtesë nga mrs. Migena ARLLATI

“Po doli në shesh historia e shqiptarëve, Perandorinë Osmane e mer lumi”.( Hakkı Paşa, (1862–1918) Ambasador Otoman në Itali)/

• Ne Foto: Harta; Sa ishim dhe sa jemi? Dhe sa do të mbesim?/
• Shkruan: Fahri XHARRA/

 -Prandaj nuk ishte gjë e rastit që ishin ndaluar zbulimet arkeologjike në trojet shqiptare të asaj kohe, më thoshte një mik,

- E jo vetëm zbulimet arkeologjike ,por edhe gjuha edhe historia e edhe uni ynë ishte i ndaluar -ia plotësova mikut

Jemi në Luginën e Itrias (Italia Jugore) . Trulli , murët e gurit ,një fshat i vjetër Mesdhetar , kështjella , katedrale, manastire, mullinj nëntokësor , podrume, festivale ,  vallëzime të traditës: kjo është Itria dhe Lugina e saj. E mbushur me trupa ullinjsh në tokën e ahtëpive të bujqëve ( masseria) , të cilat janë fortesa të vogla nga guri.Këtu janë plazhet e gjata me rërë të imtë, dunat dhe rezervatet  e mbrojtura naturale. Këtu janë gjurmët e civilizimit të lashtë Mesap , shtëpitë e vogla me prej guri me kulm konik- Trulli ,këto gjurmë prezente gjerë e gjatë Luginës e që e kanë një bukuri mahnitëse.  Këtu është vera dhe kultura e verës me rrënjët e saj që nga civilizimi Mesap, një populli autokton  mesap që është vërtetuar me gjetjet arkeologjike në këto anë.

Shkojmë dhe shetisim nëpër Mesapi dhe shofim kulturën dhe civilizimin Mesap. Në mes të qytetëzave Monopoli dhe Savalletri është parku Arkeologjik më mbetjet dhe rrënojat e Egnazias.  Kjo fushë arkeologjike prej 40 hektarësh e cila në vete e ka qytetin e vjetër të rëndësishëm Mesat , Gnathis që daton  13 shekuj para Krishtit . Banimet e para të njerzëve datojnë më herët në Kohën e Bronzit , të nërtuara nga Ilirët- Japigët., i cili në shekullin 8-prK u pushtua nga Mesapët dhe kështu deri me zhvillimin , forcimin dhe agresimin e Romakëve në shek.e 3-të park qendroi si qendër Ilire.

Shumë mbetje të kohës së Romës por edhe ato Mesape janë edhe sot mirë të ruajtura. Mbetjet e  kohës së Mesapëve janë muret otigjinale mbrojtëse të Mesapëve të cilët e rrethojnë këtë 40 hektatrësh si dhe nekropolin Muret janë të gjata dhe 7 m të larta.Nëpër këtë park janë gjetur shumë themele nga guri i shtëpive të vjetra si dhe rrugët e shtruara me gurë , varrezat dhe  e dekoruara me një stilt ë lartë.

Cilët ishin Mesapët?

Ostuni është i njohur si qyteti bardhë. Qendra historike e qytetit është në një bregore që duket si diçka ëndrrave , me shtëpi gjeometrike të  ngjyrosura në të bardhë. Qyteti i Ostunit banohej që nga koha Paleolitike dhe i ka gjurmët e ruajtura mië të civilizimit Mesap dhe Japig. shihen gjurmët të dyshemeve vezake që nga koha e Antikës   si dhe muret mbrojtëse që e rrethojnë qytetin.

Kush ishin Japigët,Daunët dhe Pucetët?

Origjina ilire e Mesapëve shihet nga mbetjet e shkrimeve ilirike si evidencë gjuhësore ku shihen karakteristikat Ilire në emrat personal ( antoponomi) dhe emrat e vendeve (toponomi).Është shumë e qartë se Mesapët janë pasardhësit e Ilirëve të shtrier nëpër tërë gjatësinë e brigjeve të Adriatikut e që vërtetohet nga shumë autorë klasik. Gjuha Mesape ,thesht ishte gjuhë Ilire.

“Hecateusi i Miletusit rreth vitit 500 prK shkroi për Legjendën agronautëve dhe na tregoi që grekë nuk dinin asgjë për mbrendinë e Ilirisë.Hans Krahe,filologu Gjerman i specilizuar me dekada të tëra në gjuhën Ilire,  shkruan se gjuha Mesape në juglindjen e Italisë ishte gjuhë Ilire. (Në librin e tij „Die sprache der Illyrier“.) Kurse Theopompus i I Chiosit shkruante se Liburnët e ndërtuan qyetin Adria në Itali . Shumë shkencëtarë, edhe e argumentojnë që emri Adriatik ka ardhur nga Liburnët”(By Edwin E. Jacques)” . Liburnët  ishin zotëruesit e Adriatikut !

Gjuha Mesapishte është një gjuhë e “fikur”  indoeuropina e e Italisë julindore, e cila dikur flitej në regjionin e Apulias, Mesapishtje flitej nga fiset ilire të Japigëve , Mesapëve ,Daunëve dhe Peucetëve. Gjuha është “ruajtur” në nja 300 mbishkrime që datojnë nga

shekujt 6-1 paraKrishtit . Mesapishten e zhduki pushtimi Romak.

Edhe pse origjina e Mesapëve ende diskutohet , origjina e tyre Ilire nuk hishet poshtë .  Qyteti Hyria u formua në shek i 8- të prK , dhe pati shumë sulme  për pushtim ,  e njohur është mbrojtja nga Japigët në vitin 473 duke falënderuar kalorësinë  e përsosur  të tyre.Qytetet Mesape ishin të pavarura njëri nga tjetri.

Disa fjalë bindëse të Mesapishtës që kanë lënë gjurmë edhe sot dhe spjegohen vetëm me anën e Shqipes. Brindizi (qyteti) – Brin ,Brinë , Menzana-Mëz. Pie – numri pesë,Bilia -bijë, bija. , Ma -Më , Mos etj

Julius Pokornye gjenë etnonimin Messapii nga Mesapia , të interpretuar kështu ”Vendi në mes ujërash” Mess- nga Proto-Indoeuropianishtja “medhyo “ dhe “apia” nga po ajo proto- gjuhë e vjetër  *ap- ujë* .

Pra Mesapët ishin një popullu që e popullonin në kohërat e kaluara historike ,gadishullin juglindor apo ” thembrën” e Italisë.dhe e njohur në të kaluarën me emra të ndryshëm Kalbria, Mesapia, Japugjia. Qyetet kryesore ishin Uzentum (modern Ugento), Rudiae (modern Lecce), Brundisium (modern Brindisi) dhe Hyria.Pastaj qytetet tjera; Alytia (Alezio),Aoxentum (Ugento)Brention/Brenteseion (Brindisi),Cavallino, Manduria

Hodrum/Idruntum (Otranto),Hyria/Orria (Oria),Kaìlia (Ceglie Messapica)

Mesania (Mesagne),Neriton (Nardò),Rudiae (Lecce),Mios/Myron (Muro Leccese)

Thuria sallentina(Roca Vecchia)

Arkeologet e gjejne harten më të vjetër te botës perendimore që e deshmon lashtesinë ilire.Harta daton 500 vjet prK,e gjetur mu në Mesapi , e bërë nga Mesapët. Kjo e tregon edhe një dëshmi  të të parëve tanë.

Shkruan: Don Lush GJERGJI/

Imzot Gjon  Nikollë Kazazi, i lindur në Gjakovë më 1 janar 1702, ishte nxënës dhe student i dalluar në Fermo të Italisë, më vonë edhe në Kolegjin Ilirik të Loretos, ku kishte studjuar ndër të tjera edhe lëndët e retorikës, gramatikës dhe filozofisë. Kishte doktoruar  në filozofinë dhe teologjinë në Kolegjin Urban në Romë. Pas shugurimit meshtarak qe emëruar Vikar i Ipeshkvisë, Vizitator Apostolik për Bullgari dhe Serbi. Përshkrimet e tija Papës benedikti XIV japin pasqyrimin e kohës dhe gjendjen tejet të vështirë për katolikët e këtyre viseve. Papa iu përgjigj me letrën  e baritore “Inter omnigenas” me përcaktime, udhëzime dhe rregullore për mbar Ballkanin e atëhershëm. .Në një Letër që është zbuluar kohën e fundit Gjon Nikollë Kazazi përshkruan vendet në Mesdhe ku flit dhe komunikohet në gjuhën shqipe, dëshmi kjo e fuqishme për atë përiudhë dhe për praninë shqiptare.

Në vitin 1743 qe emëruar arqipeshkëv i Shkupit, më vonë edhe të Mbretërisë së Sërbisë. Pas një jete tejet të mundimshme dhe pune shumë meritore, vdiq në vitin 1752, në moshën 50 vjeçare.

Gjatë studimit në Romë ka zbuluar në Bibliotekën “Propaganda Fide” kopjen e ruajtur “Meshari” i Dom Gjon Buzukut, botuar në vitin 1555. Në vitin 1743 ka botuar edhe katelizmin “Përmbledhja e shkurtë të Mësimit të Krishterë të përkthyer në gjuhën shqipe për përdorim të fëmijëve dhe të këtij Populli”, të shtypur në Propaganda Fide në Romë, që dëshmon të folmen e asokohe në Gjakovë dhe rrethinë, që ishte kundërpigjigjie ndaj sundimit turko-otoman, ruajtje dhe mbrojtje e identitetit fetar dhe kombëtar shqipar.

JUSUF BUXHOVI

Krijuesi, shkrimtari, historiani, intelektuali i mirëfillët Jusuf Buxhovi lindi në Pejë më 4 gusht 1946. Fëmijërinë dhe rininë i kaloi në Gjakovë, ku kreu edhe shkollën e mesme. Studjoi Gjuhën dhe Letërsinë Shqipe në Universitetin e Prishtinës. Vite të tëra ishte korrespondent i “Rilindjes” në Gjermani. Nga kjo përvojë shumëvjeçare arriti shumë pjekuri njerëzore dhe në krijimtari. Ai është një ndër prozatarët më të shquar dhe më të dalluar ndër shqiptarë, sidomos me romanet “Prapë vdekje, I, II, III, (1991-1995); “Letra për Kryeprincin” (2001); “Vera e fundit e Gjon Bardhit”(2003); “Trilogjia gjermane” (2004-2006); “Libri i Blacës” (2007); Nga  studimet dhe lëmia historike: “Historia e Kosovës, 3 vëllime, (2012), që ka zgjuar mjaft interesim tek ne, por edhe në botë.

Deri me tash Jusuf Buxhovi ka botuar më se 30 tituj të llojeve të ndryshme. Pra, ai është shkrimtar, krijues, njeri i angazhuar në shumë fusha, me mendje të ndritur dhe zemër të hapur.

Me romanin “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, të botuar së pari në vitin 1982, pastaj të ribotuar disa herë, të përthyer në disa gjuhë, si intelektual  ballafaqohet me çështjen e sundimeve të të huajve që për qëllim kishin asgjësimin dhe shkatërrimin tonë shpirtëror, kulturor, kombëtar. “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit” nga kritika letrare shqiptare vlerësohet dhe trajtohet si “një nga veprat më të suksesshme të prozës sonë bashkëkohore” (Agron Tufa).

Minjtë e dikurshëm gjatë sundimit turko-otoman, që bartnin murtajën dhe shkaktonin vdekjen e popullit, apo edhe ata gjatë sundimit serbo-sllav, ende janë të gjallë dhe veprues. Mëgjithatë i kemi përballuar të gjitha me ndihmën e Zotit, me përkrahjen e Kishës dhe klerit tonë, i cili gjithnjë ka jetuar dhe vepruar për Fe dhe për Atdhe, si dhe me vëllazërinë tonë gjithëshqiptare. Ashtu do të ndodhë edhe në kohën dhe hapësirat tona…

Gjakovë, 20 qershor 2013

Shënime për librin me mbresa nga Suedia, të prof.Murat Gecaj/

Nga: LUMTURI YMERI-BERSAVA/

Ne Foto: Lumturia dhe Bersa, e bija, me Muratin (Tiranë, 2013)/

1.

“Me zemër në vendlindje” titullohet libri i dytë, pas atij “Dorela”, që autori, miku dhe profesori i nderuar Murat Gecaj, m’i ka dhuruar me dorën e tij.
Kam patur kënaqësinë e takimit dhe e kam parë vërtetë që zemra e “Babushit”, siç i thotë mbesa Dorelë, por tashmë dhe mjaft kolegë e miq të tij,  merr me vete një “copë vendlindje”, kudo që shkon, nëpër Europë ose në Amerikë, të cilën e ka vizituar dy herë. E kam parë këtë gjë në sytë e tij të lotuar prej mallit, në fjalët e tij, sa të thjeshta aq edhe të ngrohta.
Them, gjithashtu, “Me zemër në vendlindje”, sepse jeta e tij aktive, kryesisht në Shqipëri dhe në shumë vende të botës, si në trojet shqiptare të Ballkanit, por edhe kudo në diasporë, të frymëzon.

I ftuar nga miq të shumtë, pra edhe në Suedi, të cilët e duan të pranishëm, që e respektojnë dhe i shprehin dashamirësi të plotmerituar, duket mjaft qartë dhe në këtë libër të tij më të fundit. Por, edhe nga ana e tij, Babushi rrezaton mirësi e dashuri të ngrohtë për gjithëkënd, që e rrethon, e njeh ose e takon edhe për herë të parë. Këto cilësi të tij pasqyrohen, duke filluar nga fëmijët, të cilët i quan “pëllumba”, mbartës të gjakut tonë shqiptar, që do ta çojnë më tej traditën, kulturën shqiptare dhe vijojnë deri te studentët, intelektualët e veprimtarët e shumtë. Ata janë yje të përçimit të fjalës shqipe, si në poezi, në këngë e në prozë, për t’i treguar botës që ne jemi një popull liridashës, përparimtar e artdashës dhe gjuha jonë është e gdhendur në historinë shumëshekullore.
Në këto veprimtari, që tregohen më së miri në libër, në mjedisin e emigrantëve shqiptarë në Suedi,  profesori na e sjell shumë pranë edhe dashurinë e ndërsjelltë, shprehur në falënderimet e mirënjohjet pafund, të kushtuara atij. Gjithashtu, pasqyrohet edhe me fotot e panumërta, ku duken qartë sofra e bujaria shqiptare edhe përtej kufijve tanë, ashtu si në Suedi, ku fjala shqipe jehon e bukur në veprimtaritë kulturore e artistike ose në mënifestimet, që bashkatdhetarët tanë organizojnë atje.

2.

Është një “valixhe” plot me çertifikata mirënjohjeje, falënderime e letra të dashamirësve të shumtë të autorit, të cilët ai kurrë nuk harron t’i pershëndesë dhe t’i përshkruajë në libër bukur, me nderim e respekt, duke sjellë edhe analizat rreth librave të autorëve bashkëkombës, të cilët e përçojnë në gjuhën e Mëmës, fjalën dhe ndjenjën poetike.
Ndër ta, është edhe përshkrimi i librave të mikes sime të dashur, Zyrafete Kryeziu-Manaj, “vasha e valëve”, e cila noton “mbi uraganin e dhimbjeve”. Për atë, ai shkruan se është “Vasha, që doli me guxim në breg, me forcën titanike të shpirtit të saj”.
Mua më duket vetja se jam vetëm “një pikë ujë”, në këtë “det” të madh falënderimesh e mirënjohjesh, buzëqeshjesh, vlerësimesh maksimalisht dhe urimesh lumturimi, që e mbushin jetën e Babushit tonë, plot gjallëri e optimizëm për jetën. Por është një pikël ujë, që i bashkohem këtij deti-dashurie shqiptare, me urimet më të mira dhe të përzemërta:
Shëndet dhe jetë, sa bjeshkët, Miku im i nderuar, Mik i gjithë shqiptarëve, me zemër të madhe e të pastër!
Urojmë nga shpirti: lumturi pa fund, për ju e familjen tuaj dhe një përqafim të ngrohte përcjellim edhe për mbesën tuaj të bukur e të mençur, Dorelën e dashur!
Faleminderit e mirënjohje për ju, miqësisht, nga zemra!
Tiranë, 22 qershor 2013

Shkruan: SHABAN CAKOLLI/

Me dhembje sot e morëm lajmin,për ndarëjen nga jeta,të një burri të madh,miku të dashur,të mençur,guximtar dhe intelektual ,rrapsodit të madh Tahir Drenica.Tahir Drenica ishte lindur më 21.06.1921,në një familje të madhe prej dyzet e tetë anëtaresh,familje.Mbiemrin e mori sipas vendlindjes, nga se babai i tij ishte atdhedashës,ishte armik i pushtetit të asaj kohe,andaj po të tregonte mbiemrin e tij,Tahiri nuk do të mund të fillonte karierën e vet,do të ndiqej nga pushteti,kështu ai me mençuri u regjistrue si Tahir Drenica,kështu i mbeti mbiemri deri në fund të jetës së vet.Ai nga fëmijëria pasion e kishte këngën,vinte nga një familje,atdhetare dhe artdashëse.Në atë kohë për shumë shqiptar shkollimi ishte vetëm një ëndërr,po jo mundësi.Tahiri u shkollua odave,dhe përvoja është një shkollë e mirë.Familja e Tahirit ishte artdashëse,kurse Tahiri në fëmijëri ëndërronte të bëhej artist i vërtetë.

Thuhet se shtëpia e tyre ka qenë vatër e kulturës,në odat e tyre janë tubuar këngëtarë me famë të asaj kohe,si:Cuf Kadishani,Halim Beqa,Murat Pajaziti,Sefë Gashi(Mleqani) e shumë të tjerë.Tahir Drenica i kishte dëgjuar me ëndje,i kishte mësuar me interesim të madh këngët e tyre,nga se në atë kohë kishte pak tekst shkrues,këngët mësoheshin përmendësh.Tahiri në moshën fëmijërore i mësoj të gjitha këngët,të cilat i këndonin rrapsodët e njohur,më pas i këndoj,i imitoj këngëtarët një kohë,kurse më vonë u bë këngëtar i pavarur,i cili më nuk kishte nevojë të emitoj të tjerët,por vet i përpunoj tekstet,meloset,si dhe zëri i tij i ëmbël u bë shumë i dashur për dashamirët e këngës të asaj kohe.Tahiri,u stërvit duke u bërë ballë garimeve me të gjithë këngëtarët e kohës.

Ka kënduar me rrapsodët më të njohur të asaj kohe me Rizah Bllacën,Salih e Feriz Krasniqin,,Sef Mleqanin,Augustin Ukajn,Demir Krasniqin,Bajrush Dodën,Durmish Kadishanin,etj…..Ai ka pasur edhe një përcjellës i cili atë botë ishte mjeshtri më i njohur i violinës,quhej Qazim Berisha,ka kënduar me këngëtarin e madh Qamili i Vogël,me Osman Gllarevën,këta mund të shquheshin këngëtarët e famshëm atëherë.Kur ishte njëzet e shtatë vjeç,Tahiri shquhej nga këngëtarët tjerë(1948),ai u bë shumë i popullarizuar,ftohej në dasma,festa,gazmende,koncerte,dhe kudo është pritur si artist i popullit.Tahirin e kam njohur shumë herët,kur isha fëmijë,kudo ku vinte në dasma në rrethin tonë e kam përcjellur.Tahiri ishte mjeshtër i madh i këngës,kishte zë të lartë,të ëmbël dhe dinte të e përdorte zërin.Kur këndonte në shiqim të lënte përshtypje se nuk e hapte fare gojën,kishte mjeshtri në përhapëjen e zërit,po kishte mjeshtri edhe në përdorimin e veglës,madje i kishte hije mbajtëja e sharkisë.Tahiri fliste rrallë,po fjala dhe ndeja i kishin hije,ishte i rrespektuar nga miqët.Njëherë në një dasmë në rrethin tanë pati kënduar me Shaban Baksin,të dy kishin zë të fuqishëm dhe identik,shumë kohë është folur në popull dhe ajo dasmë pati bërë jehonë të madhe tek artdashësit.

Nga vitet e 60-ta,Tahiri ka kënduar me Hashim Shalën,me askend nuk janë përshtatur më mirë,kurrë më nuk janë nda.Tahiri ka qenë këngëtar i guximshëm,ka kënduar historinë kombëtare,Skënderbeun,Fazli Grajçevcin,Ramë Bllacën,Krajl Nikollen.Pashiqin Rankoviqin,Ahmet Delinë,këngë këto që shumë këngëtarë nuk guxonin të i ëndërronin,lëre më të i këndonin.Menjëfjalë ai ka kënduar mbarë historinë kombëtare,por ka kënduar edhe këngë dashurie,këngë humoristike,satirike,të gjitha motivet.

Tahir Drenica me Hashim Shalën,kanë kënduar në çdo vend të botës ku ka pasur shqiptarë,nga Amerika e largët dhe skaj më skaj Europës,në Danimarkë,Gjermani, Austri e gjetiu, në Belgjikë kur u përuruar busti i Skënderbeut,kanë qfaqur një program të pasur kulturor meOsman Gllareven,Qamilin e Vogël,Marash Krasniqin,Augustin Ukajn,kanë mrekulluar Brukselin,i cili me aq interesim e ka përcjellur kulturën tonë.Tahiri me Hashimin kanë kënduar në Kopenhagen,Zvicërr e kudo nëpër vendet ku mërgimtarët tanë kanë qenë të organizuar nëpër shoqata e klube.Mbajë mend viteve të 90-ta,kur vinin në Gjermani,me Shkurte Fejzen,Ilir Shaqirin,Mahmut Feratin,ata dalloheshin me kësula të bardha,të ëmbël në këngë,të ngrohët në biseda me mërgimtarët,të papritueshëm të kthehen në skenë kur i kërkonin mërgimtarët,kanë kënduar këngët:Katundarë e Sheherli,Leze mori Leze,Kur jam kanë një vakt i Ri,çka po më rrin karshi-karshi,e cila ishte kënga më e kërkuara e tyre nga rinia jonë.Personalisht unë vet,në mërgim kam pasur rastin të i zhvilloj tri intervista të shkurtëra me Tahir Drenicën.Rrëfimet e tij ishin shumë interesante,ai tregonte si ishin njohur me një studjuese të folklorit,studiuesja ishte daneze Birthe Traerup,e cila kishte botuar libra në pesë gjuhë të huaja,ku në këto libra ishin përkthyar dhe botuar disa këngë të Tahir Drenicës dhe Hashim Shalës.Tahir Drenica dhe Hashim Shala,kishin inçizuar një reportuar të gjërë të tyre në”Jugoton” Të zAGREBIT;Në Radio Prishtinë, në RTP e atëhershme.

Kohën e fundit,folklori ynë burimor shumë pak po kultivohet dhe aq më pak po dëgjohet,andaj edhe pak emisione kanë pasur këta rrapsod,një vend dhe rëndësi të veqantë ua ka dhënë mbretresha e folklorit tonë Shkurte Fejza,në emisionin”Rrënjët Tona”.Tahir Drenica dhe Hashim Shala,kishin shpirt të pastër artistësh,

janë shpërblyar disa herë,si dhe kanë qenë të dashur nga populli,një jetë të tyre me këngë.

Unë mendoj se te ne është një dobësi,njerëzit sa janë të gjallë ua ndrydhim të bëmet,nuk ua përhapim meritat,kurse pasi të vdesin u thurim lavdi!Kam shkruar tri shkrime të shkurtëra për Tahir Drenicën,por tani kur u nda nga jeta,sikur po e ndjejë se i kam mbetur borgj,për një veprimtari të pasur kombëtare që ka pasur ky rrapsod i madh.Tahir Drenica dhe Hashim Shala,kanë pasur miq në çdo shtëpi shqiptare.Ata kanë kënduar trimërinë dhe bujarinë,veprat historiko-kombëtare,të trimave të mbarë hapësirës shqiptare,ata kanë mallkuar armiqët në vargjet e këngëve të tyre,ata me këngën e tyre folklorike,e cila dikur ishte begatia më e madhe e kombit tonë,e që mendoj se do duhej të ruhej me të njejtën rëndësi edhe sot,kanë frymëzuar popullin tonë liridashës.

Kur këndonte Lec Gradicën,odave tona,Tahiri i pushtonte zemrat e artdashësve,kjo manifestohej edhe me të reshurat e armëve në ajr,të cilën e kam vërejtur se Tahiri nuk e kishte për qejf.Plumbat nuk duhet hargjuar për këngën ,thoshte Tahiri,do ishte

mirë të i ruajmë për armikun.Saherë përmendi Tahirin,tani më dhimbset Hashim Shala,nga se ata ishin shumë të barabart në këngë,kishin gjetur vetën së bashku,tani Hashimit ia thau krahët,edhe pse Hashimi ende është i fortë,i shëndetshëm,vështirë

do të rrugëtoj me këngën,pa Tahir Drenicën.Tahir Drenica do të mbetët emër i paharruar i cili do të përcillet nëpër brezat tanë.Ai ka ruajtur,kultivuar dhe pasuruar kulturën tonë kombëtare,si i tillë ka lënë shumë pllaka,kaseta,Cd,Video,me një reportuar të pasur të veprimtarisë së tij kulturore,qoftë të historisë kombëtare,arshikisë,satirës,vepra këto që do të u përcillen brezave.Qoftë i paharruar kujtimi për te,për jetë të jetëve.

Simbolet tona kombëtare, bluzat e kuqe me hartën e Shqipërisë Etnike, flamuri kuq e zi, këngët e vallet nga të gjitha krahinat i dhanë sheshit America një imazh të gjallë, entusiast dhe të larmishëm/

Nga Beqir SINA/

AMERICA AVENUE – NEW YORK CITY : Është një traditë për rreth katër dekada, që në javën e fundit të qershorit në qytetin e Nju Jorkut, bulevardin e saj kryesorë “America”, për çdo vit të zhvillohet Parada Ndërkombëtare e Emigrantëve – International Immigrants Parade. Organizatori i kësaj parade, është një organizatë joqeveritare në Kombet e Bashkuara, me president zotin Edward Juarez-Pagliocco. Tema e Paradës ishte: “Festimi i Unitetit Nëpërmjet Diversitetit”.

Kjo, Paradë, është themeluar 40 vjetë më parë (1973). Kësaj rradhe ajo e kishte edicionin e 28-të vjetore të saj dhe është të mbajtur të shtunën në mesdrekë, e përfaqësuar nga kuadratet e grupeve të emigrantëve nga Shqipëria, Gjeorgjia, Kina, Tibeti, Meksika, Karaibet, Amerika latine dhe Vietnami. Grupet pjesmarrrëse marrshuan në bulevardin America Avenue në mes të rrugëve 43 street dhe 58 street. Parada zgjati më pak se një orë e gjysmë parakalim,

Marshuesit kuqezi – shqiptarët, ishin kësaj rradhe më të shumtit në numër. Qindra shqiptarë nën entuziazëmin dhe demostrimin e simboleve dhe ngjyrave tona kombëtare, parakaluan plot krenari. Parada u Organizua nga organizata Rrënjët Shqiptare, dhe u mbështet pa rezerva nga Lidhja Qytetare Shqiptaro Amerikane, presidenti i saj Joe DioGuardi, Shoqata Ana e Malit, Fondacioni Plavë dhe Guci, Shoqata KOMBI, dhe organizata e shoqata të tjera të komunitetit.

Në marshin e shqiptarëve ishin të rreshtuara tre të ashtuquajtura “parade float – rimorkiot e paradës” të tërhequara nga kamionat, të “veshur” në të gjitha anët me flamuj kombëtarë – kuq e zi, dhe të gjitha ngjyrat e veshjeve folklorike. Me banneret “Rrënjët Shqiptare”, fondacioni Plavë e Guci dhe shoqata Ana e Malit, si dhe me të rinjë e të reja veshur me kostumet popullore, duke vallëzuar dhe kënduar shqip ato parakaluan përmes bulevardit,.

Përfaqësimi i shqiptarëve në këtë paradë, tha presidenti i organizatës Rrënjët Shqiptare, Marko Kepi, është një çështje shumë e rëndësishme, ne jemi shumë të lumtur dhe krenar që po përfaqësohemi për çdo vit në këtë marrshim të vetëm të shqiptarëve deri tani në mes të New Yorkut.

Në këtë Paradë, shqiptarët erdhën më të organizuar se heret e tjera. Me pjesmarjen e shumë grupeve dhe organizatave të tjera shqipëtare, që operojnë jo vetëm në New York, por në gjithë SHBA-të, si grupi i të rinjëve nga Detroiti(dega Rrënjët Shqiptare me kryetar Endrit Topalli), grupi i Teksasit ( me kryetar Besmir Hoxha), Bostoni, dhe New Jersey, duke promovuar të gjitha vlerat tona kulturore dhe folklorike të tilla si kostumet, vallet dhe këngët tona nga treva të ndryshme shqipëtare.

Presidenti i organizatës Rrënjët Shqiptare, Marko Kepi, në fillim të fjalës së tij, i është falenderuar organizatave dhe shoqatave të komunitetit, për gjithë mbështetjen e dhënë në të gjitha aktivitetet, e kësaj organizate. Me këtë rast ata nderuan me çmimin “Nëna Terese”, Ambasadorin Dr. Waheed Waheedullah, për shkrimet e tij kushtuar figurës së Nëna Tereses dhe luftës në Kosovë kur ai ishte ambasador në Kombet e Bashkuara. Ndërsa me çertifikatën e lart të “Mirënjohjes”, për kontributin e madh që kan dhënë në komunitet ata nderuan kryetarin e Shoqatës Shqiptaro Amerikane Ana e Malit, zotin Ismet Kurti, si dhe Top Modelen e njohur shqiptare në New York, Lola Luma, “ambasadoren” shkodrane të bukurisë dhe artit, si dhe disa veprimtarë e lider të tjerë të komunitetit.

Kepi, i cili drejtojë ceremoninë e hapjes, ftojë të këndoi hymnin Amerikan sopranon Lindita Lole. Paradën e përshëndetën presidenti i Lidhjes Qytetare Joseph DioGuardi dhe Këshilltaria e Çështjeve Ballkanike, Shirli Cloyes – DioGuardi, Konsulli i Përgjithshëm të Shqipërisë, Dritan Mishto, kryetari i shoqatës Plavë e Guci, Esad Gjonbalaj, gazetari shqiptaro amerikan Mike Adams, ish -kampioni i boksit “Kosova Kid” Elvir Muriqi, këngëtaria kosovare e spektaklit American Idol – talenteve të reja në SHBA, Melisa Ademi, Dj Edih, kampionin e notit Sidni Hoxha, baritonin e talentuar Bledar Maqellara, dhe kryetarin e shoqatës Kombi, Artur Vrekaj, Paradën e shqiptarëve e nderuan me pjesmarrjen e tyre dhe përfaqësuesit e Konsullatës së Kosovës, konsujt Fatmir Zajmi dhe Ymer Berisha, si dhe veprimtar e lider të komunitetit.,

Pas përshëndetjeve presidenti i organizatës Rrënjët Shqiptare, Marko Kepi, ftojë të gjithë pjesëmarrësit, shumica e tyre të rinjë e të reja shqipëtare, nxënës dhe studentë, aktivistë dhe veprimtarë të komunitetit, nga Kosova, Shqipëria, Mali i Zi, Maqedonia, Lugina e Preshevës dhe Çamëria, që edhe në këtë aktivitet, ata të ishin promotorë dhe udhëheqësit e vërtetë të Paradës së Shqiptarëve. “Ne sot ndihemi krenarë tha Kepi në fund të fjalës së tij që jemi shqiptarë dhe le të parkalojmë në këtë paradë, me plot dinjitet dhe krenari të gjithë së bashku – pa dallim feje bindje apo krahine nën sloganin, JEMI NJË”, tha ai.

Një grup vallëtarësh kishte ardhur me veshjet popullore të krahinës së Çamërisë dhe Malësisë. Grupi i djemëve të Çamërisë marrshoi krenarë, ata mbanin në duar pankarta për të drejtat e tyre, dhe dënonin genocidin grek ndaj shqiptarëve të Çamërisë.

Kudo në shesh shikoje vetëm simbolet tona kombëtare; bluzat e kuqe me hartën etnike, flamuri kuq e zi, këngët e vallet nga të gjitha krahinat, që i dhanë sheshit America, një imazh të gjallë, entusiast dhe të larmishëm, shqiptarë, përgjatë segmentit që ndanë rrugët 43 street dhe 58 street. Një grup prej tyre mbante, pankartat e kandidatit shqiptarë, për në Këshillin e Bashkisë së qytetit të New Yorkut, Ken Biberaj.

Në paradë ke qenë edhe një grup të rinjësh që ka prekur zemrat e shumë shqiptarëve, por edhe të atyre që qëndronin spektatorë në dy anët e sheshit Amerika, përgjatë marshimit në sheshin ku u zhvillua parada. Ai ishte i atyre të rinjëve që mbanin në duar pankarta të mëdha ku shkruhej : “Ethnic Albania – Shqipëria Etnike – Shkupi – Ulqini, Çamëria Kosova” dhe një tjetër në të cilën ishte pikturuar një hartë e Shqipërisë Etnike si dhe : “Malësi, Çamëri, Mitrovicë, Lugina e Preshevës, Sanxhaku, Dardania – Iliria – Arvanite”, Chameria,. Tre banner të mëdhenjë prinin marshimin shqiptarëve në sheshin në zemër të New Yorkut America, : Chamëria – Jemi Një dhe Albanian Roots, ndërsa përrreth tyre dy flamurë kuq e zi gjigandë, qëndronin në mes të pjesmarrëseve. Kurse grupe djemësh e vajzash, veshur me bluza të kuqe, kërcenin dhe këndonin në shesh me një performancë të veçantë.Joe DioGuardi dhe bashkëshortia e tij Shirli Cloyes – DioGuardi bënë paraqitjen e tyre me një autoveturë klasike Cadillac, në xhamin e parë të së cilës ishte vendosur një rug me portretin e Nëna Tereses, në dy krahët e automjetit qëndronin flamuri amerikan dhe ai shqiptarë. DioGuardi, kësaj rradhe demostroi edhe një herë një flamur të kuq me vija të bardha, për të cilin tha ai përfaqëson të shtatë milion shqiptarët në Ballkan.

Një nga pjesët më mbresëlënëse të kësaj parade, së organizuar nga organizata Rrënjët Shqiptare – Albanian Roots, me përkrahjen e Lidhjes Qytetare Shqiptaro Amerikane dhe presidentit të saj Joe DioGuardi, Shoqatës Ana e Malit, Fondacionit Plavë dhe Guci, Shoqatës KOMBI, nga Bostoni, dhe organizata e shoqata të tjera të komunitetit, ishte kontigjenti i fëmijëve, me prindërit e tyre, djemeve dhe vajzave të bukura shqiptare, në “marshimin i tyre me bluzat e kuqe dhe me flamujt kuq e zi, plot me krenari, përgjatë parakalimit një orësh në sheshin America, në zemër të qytetit të New Yorkut.

Ne Foto: Gjon Nikollë Kazazi (Punim i artistit Shyqeri Nimani)/

”Minjtë e dikurshëm gjatë sundimit turko-otoman, që bartnin murtajën dhe shkaktonin vdekjen e popullit, apo edhe ata gjatë sundimit serbo-sllav, ende janë të gjallë dhe veprues.” Dom Lush Gjergji ”/

Shkruan: Fahri Xharra/

Jemi në Gjakovën e vitit 1747, ishte muaji mars, një mars i bukur, por që paralajmëronte diçka të kobshme. “Lëvizjet e shpeshtuara të ushtrisë turke që bëheshin atyre ditëve dhe netëve nga Gjakova, e drejt nga Qafa e Prushit i kishin ra në sy gjithkujt, por që të gjithë ia kishin dronë ndonjë të lige që mund të përgatitej. E sigurt ishte që Porta e Lartë, qëllimisht kishte zgjedhur hapësirën e Gjakovës, Malësisë së saj, Shkodrën e deri në det për të treguar qëllimet e saj dhe sajimin e një “tampon zoneje” të tmerrit, ngase përherë aty ishin thyer Lindja dhe Perëndimi në paraqitjen e fuqisë së tyre”… thoshte Gjon Nikollë Kazazi në fletorët e tija të asaj kohe të cilat na i zbardhi Jusuf Buxhovi me 1982.

“ … Druaj, vëlla, se sërish do të na bjerë mbi kokë fatkeqësia e kufirit të ndarjes së dy botërave… O zot, mos lejo që në kohë të sprovave të mëdha dhe të jashtëzakonshme ta humb durimin dhe guximin, e mbi të gjitha mos lejo ta humb drejtpeshimin…” – i thoshte vetes At Gjon Nikollë Kazazi (1702-1752) i Gjakovës, ne shënimet e tij. “Me keqardhje “të thellë – thoshte Kajmekami i Gjakovës, iu lajmëroj se në Gjakovë ka shpërthyer sëmundja e rrezikshme e murtajës. Ishte më 28 Mars 1747… Forma më e shpeshtë nga Xenopsylla cheopsis e murtajës, vjen pas një pickim i morrit të minjve. Ajo së pari i sulmon dhe i zhduk minjtë, dhe me mbytjen e tyre, e vazhdon te njeriu. Pas një inkubacioni një javor sëmundja shfaqet ashpër dhe mbjell vdekje. Kjo është murtaja Bubonike. …Dhe qyteti i Gjakovës, që nga Pashtriku, deri te mbrenda Drinit, nga Nënshkëlzeni e deri te Lumbardhi i Deçanit, shpallej karantinë.

Gjon Nikollë Kazazi nuk dëshironte të ngarkohej, si thoshte ai, me mëkatin e dyshimit të padëshiruar, por koha ka me tregue dhe mund të thuhet se kjo e ligë nuk ka pikur nga qielli. “Lufta nuk zgjedhë mjete. Në krahinat kryeneçe, shkruan Jusuf Buxhovi (Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit), mund të bëhet ajo edhe me anë të mikrobit të padëshirueshëm që vret mijëra herë më shumë se arma dhe nuk le gjurmë. Mendja e njeriut nuk ka fund kur janë në pyetje shkatërrimet”. Gjon Nikollë Kazazi e kishte lexuar se murtaja e para njëqind vjetëve poashtu në Gjakovë nuk i kishte dhënë rezultatet e pritura falë gjeturisë së vendasve. “… Unë, Gjon Nikollë Kazazi, i biri i Pjetrit, dëshmoj për mënxyrën që na ka ra mbi kokë dhe rrezikun të mbesim të shkëputur nga bota… Ky kërcnim lidhet me çfaqjen e murtajës për të cilën thuhet se është midis nesh, sadoqë ajo ende nuk është dëshmuar…(inkubacioni i pritur vazhdon F.Xh.)…por shumëçka që këtu lidhet me sëmundjen, lë për të dyshuar se ajo është pjellë e ligësisë së robit….”.

Pra, sëmundja ishte sjellë kastile që nga viset e largëta të Lindjes me të sëmurë, të shoqëruar me përcjellje po nga ata që e kanë derdhur sëmundjen. Kjo ishte pjesë e një loje të rrezikshme që bëhej me qëllime të caktuara nga zyrat që merreshin me shkatërrimin apo zhvendosjen e popujve, aty ku biente kufiri në mes të dy botërave. E ngjashme kishte ndodhur në Gjakovë (1972), kur u karantinua Gjakova me prurjen e sëmundjes së lisë (variola vera), shpërthimi i fundit në Evropë i kësaj sëmundjeje. Sipas shtypit jugosllav të kohës, sëmundjen e pat sjellë një haxhi mysliman shqiptar.

“Çudë, për besë – fliste populli, çudë e madhe. Flitet e përflitet për këtë të zezë sëmundje e kurrkund nuk hetohet”… Kurse në të njëjtën kohë Kajmekami kërcnohej: “Ata që dyshojnë në sëmundjen, janë armiq të Perandorisë dhe të gjithë ata që e hapin fjalën se nuk ka sëmundje dënohen pamëshirshëm” (?) Pritej me padurim dhe me imtësi të planifikuar të çfaqej sëmundja.

“Otomanët, meqenëse nuk arritën të krijojnë ‘njeriun e ri’ në këtë anë, i cili do të ishte i së ardhmes dhe si i tillë nuk do të kishte mendim të vetin, nuk do të kishte të kaluar, me një energji të pashtershme një ditë sjelljet e tij të mos shfaqeshin si pjesë e veprimit dhe e të menduarit sipas urdhrave” (J.Buxhovi, po aty). Murtaja ishte pjellë e strategjisë: “Tek e fundit, sëmundje ka pasur dhe gjithmonë do të ketë, pse t’ua vejmë veshin gjithaq kur ato vijnë nga i madhi që mendon për të gjitha?” e qetësonte Kajmekami parinë e Gjakovës, në Marsin e vitit 1747. “Por, koha e duhur eci dhe sëmundja u çfaq, sëmundja nuk erdhi nga zoti, por nga robi, sëmundja u çfaq sipas rendit të paraparë dhe e dijshin mire ata rrjedhën e saj” – vazhdon tutje Gjon Nikollë Kazazi në shënimet e tij. Pastaj Gjakova do të bëhej varri më i madhi në botë ku dhjetëra e mijëra të dënuar me vdekje të futeshin në te.

Qytetarët habiteshin që sëmundja paraqitej në mënyrë të përzgjedhur (selektive) nëpër mëhallë të qytetit. Kishte, vallë hile edhe aty?… Sëmundja përhapej dhe fikej, falë gjeturisë së kundërveprimit të qetë, që në të vërtetë ngërthente kundërvënien më të ashpër, jo me infrastrukturë ushtarake, por me mospërfillje të urdhrave të pushtuesit. Prurja e plakave nga Malësija që i përdornin dregëzat e nxjerra nga hunda e të sëmurit që pastaj me anë të grrithjes në lëkurën e dorës dhe fërkimit me gjakun që shfaqet i futnin të sëmurit kundërmikrobin në trup dhe kështu i bëhej ballë sëmundjes. Plakat grithëse ishin shpërndarë në katundet e Malësisë e Rekës dhe kudo i kishin grrithur të sëmurët. “Pushtuesit e dinin mire që krahas çkombëtarimit, asimilimit dhe shuarjes së popujve të padëgjueshëm të prekin edhe qendrat nervore ku rrënohej intelekti i tyre dhe shkaktohen çrregullime mendore dhe shpirtërore që barten brez pas brezi…” ( Jusuf Buxhovi, Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit.1982). “Ndodhi të së djeshmes që kanë ndodhur në të nesërmen e sotme…”.

Imzot Gjon Nikollë Kazazi lindi në Gjakovë, më 1 janar 1702. Mësimet e para i mori në vendlindje, ndërsa studimet teologjike i filloi në Kolegjin Ilirik të Shën Pjetrit, i vazhdoi në Kolegjin e Shën Palit në Fermo e i kreu ne Kolegjin Ilirik të Loretos, ku studioi gramatikë, retorikë e filozofi. I nisi studimet kur ishte djalë i ri, 18 vjeç; i kreu në vitin 1727, kur mori edhe titullin doktor në filozofi e teologji. Po atë vit u shugurua meshtar. 41 vjeç do të shugurohej ipeshkëv i Shkupit. Sapo u kthye, kryeipeshkvi Mikel Suma, e emëroi misionar ne Prizren. Më pas kaloi nga Prizreni ne Gjakovë, për shërbim baritor, të cilin e kreu se bashku me dom Anton Teodorin.

Meqë dallohej për zgjuarsi dhe aftësi te veçantë, imzot Suma e emëroi dom Gjonin vikar të përgjithshëm. Me propozimin e Imzot Vinçenc Zmajeviqit, Kazazi u emërua vizitator apostolik i kryeipeshkvisë së Sofjes dhe ipeshkvisë së Nikopolit, në Bullgari. Me 23 shtator 1743, Papa Benedikti XIV e emëroi imzot Gjon Nikollë Kazazin kryeipeshkëv i Shkupit. Palion e mori në Romë, me 16 dhjetor 1743. Gjatë qëndrimit në Romë, në vitin 1743, imzot Kazazi zbuloi ne Bibliotekën e Propagandës Fide të vetmin ekzemplar të ruajtur deri më sot të ‘Mesharit’ të dom Gjon Buzukut, botuar ne vitin 1555. Kryeipeshkvi i Shkupit vdiq me 5 gusht te vitit 1752, duke lënë gjurmë të pashlyera ne historinë tonë dhe si zbulues i parë i librit më të vjetër të shtypur, që njihet deri me sot. Sipas të gjitha gjasave varri i tij gjendet ne rrethinën e Gjakovës.

Shkruan: BEQIR SINA, New York/

MORNINGSIDE HEIGHTS- NEW YORK CITY : – Funerali për yllin e Sopranos James Gandolfini, do të mbahet në Katedralen Hyjnore e Shën Gjon- “Cathedral of St. John the Divine” të enjten në mëngjes në orën 10:00, tha duke e konfirmuar të hënën një përfaqësues i koncernit kinematografik amerikanHBO, në New York .
Ndërkaq, zëdhënësja e tij i deklaroi sot në mbrëmje se me një aeroplan të aerokompanisë italiane AlItalia “Kufoma e James Gandolfini është kthyer në Shtetet e Bashkuara nga Roma, Itali,” tha ajo .
Ylli i Sopranos fitues i Emmy Award vdiq nganjë atak në zemër në moshën51 të mërkurën e kaluar, në Itali. Ai ishte në Itali për një shfaqje në Festivalin e Filmit Taorminas, në Sicilia.
Shtypi njojurkez po komenton sot gjatë çështjet e funeralit të tij që do të mbahet në Katedralen Hyjnore e Shën Gjon- “Cathedral of St. John the Divine”. Fanasat e tij janë të çoroditur tha televizioni i qyetit të New Yorkut, NY1, mbi zgjedhjen e një katedrale Peshkopate -Episcopaliane për funeralin e aktorit, i cili ështëkatolik.
“Një djali italian nga New Jersey, besimtar katolik do t’i bëhet funerali si protestantë në New York,” shrkuante një fans i tij në rrjetin social tweeted, Ellen O’Neill., ndërkohë që PatriciaBeal në faqen e mediave sociale në Tweeter shkrunate “Unë pyes veten pse funeralin e një katoliku në Katedralen protestante?”.
Katedralia Hyjnore e Shën Gjon – “Cathedral of St. John the Divine” e cila ndodhet mes Harlemit dhe Manhattanit -në qytetin e New Yorkut, në lagjen Morningside Heights në rrugën 112 West Street dhe Amsterdam Avenueështë katedralja më e madhe gotike në Shtetet e Bashkuara e cila ka organizuar shërbimet funerale të disa figurave të tjera publike, në New York, duke përfshirë edhe autorin John Gregory Dunne dhe MadeleineL’Engle.
Interesimit të gazetarëve tha NY1 në emisonin e lajmeve të mbrëmjes Katedralia Hyjnore e ShënGjon – “Cathedral of St. John the Divine” nuk i është përgjigjur kërkesës së gazetarëve dhe fansave të Yllit të Sopranos, fitues i Emmy Award James Gandolfini, për të komentuar mbi hollësitë e shërbimit, funeral në këtë Katedrale . Veçse ata pranuan se kërkesën e kan marë nga HBO për zgjedhjen e vendit, ku do të kryen shërbimet funerale.

James Gandolfini, i njohur “The Sopranos”

Aktori amerikan, James Gandolfini, i njohur për rolin e tij si gangster i mafias në serialin televiziv, “The Sopranos”, ka vdekur në moshën 51 vjeçare, në Itali ku kishte shkuar të marrë pjesë në Festivalin e Filmit Taorminas.

Rrjeti HBO, që e transmetoi serialin “The Sopranos”, ka njoftuar se aktori ka vdekur derisa ishte në pushim në Itali. Mendohet se ai ka vdekur nga një atak në zemër, i cili e ka goditur disa herë brenda saj dite.

Në njoftim, e tij koncerni i famshëm i kinemasë amerikane HBO e ka vlerësuar të ndjerin Gandolfini si talent të madh dhe person të dashur e bujar.

Ai e ka luajtur rolin e shefit të mafias, Tony Soprano, në serialin televiziv, që u transmetua prej vitit 1999 e deri në vitin 2007.

Ai ka luajtur edhe në filmat “Zero Dark Thirty”, “True Romance”, “Get Shorty”, e të tjerë. Jetonte prej vitesh në New Jersey .

Ai kishte fituar tre Çmime Emmy për rolin e Tony Sopranos, mafiozit të dhunshëm, që kurohej fshehtazi nga mjekët psikiatër.
Aktori nga New Jersey pati një karrierë 20 vjeçare në kinema dhe televizion. Ai e filloi karrierën në vitin 1992, me një rol në një pjesë të përshtatur për Broadway-in nga drama “A Streetcar Named Desire”, e Tennessee Williams.

Mbas shfaqjes së serialit televiziv, “The Sopranos”, shtepia e James Gandolfini, i njohur “The Sopranos” ruhej nga policia mbas kërcënimeve për jetën që kishte marrë ai nga disa eksponentë mafies njujorkeze, Lukeze dhe Genoveze.

Simsia: “Më shoqëron gjatë gjithë kohës, më del shpesh përpara syve një foto e një djali të vogël i pafajshëm duke fshirë lotin e tij që qendron brenda dritares me hekura i ngujuar në dhomën e tij. A mund të ketë dhimbje më të madhe se sa ky fakt? A mund të qendrosh në heshtje përpara asaj pamje tepër të dhimbshme? Vetë loti i pafajshëm i atij fëmije tregon se kërkon ndihmë. Ata sy të përlotur plot dhimbje na godasin shpirtin të gjithë neve duke na shkaktuar dhimbje, dhimbje që duhet të shërohet njëherë e përgjithmonë…”

 Zoti Simsia. Jetoni larg Shqipërisë prej 22 vitesh. Dëshironi të kontribuoni me dëshirë, me pasionin tuaj pse jo edhe për lexuesin shqiptar. Ky roman, “Nuse në derën e hasmit” është libri yt i gjashtë i botimit tuaj i cili vjen për lexuesin shqiptar. Pse pikërisht ky pasioni juaj, duke patur parasysh se ju keni mbaruar për ekonomi. Ky pasion i hershëm i rinisë suaj tani bëhet realitet.

 Simsia: Siç e thatë edhe ju, unë jam diplomuar për ekonomi-financë, por që në fëmijërinë time të hershme, unë kam qenë tepër i pasionuar pas muzikës shqiptare… Në rininë time, veçanërisht në vitet e shkollës së mesme, duke e ndjekur muzikën, dëshiroja të shkruaja tekste këngësh dhe ia arita qellimit. Disa nga vjershat e mija që unë shkruaja në atë kohë, u morën nga kompozitorët Teki Luari, Asqeri Kadëna, Fatmir Agalliu, u bënë këngë. Me një fjalë, ky ishte pak a shumë fillimi im në gjininë e letërsisë, por pa u shkëputur nga muzika.Kam shkruar në shtypin periodik të asaj kohe. Më lejoni të shfrytëzoj rastin, t’ju tregoj diçka nga krijimtaria ime letrare e viteve të para të rinisë sime. Në vitin 1980, unë kam qenë 20 vjeç atëhere dhe kam shkruar një reportazh nga Kalaja e Beratit. Kisha e Shën Gjergjit në Kala, është e ndërtuar në një vend të tillë nga ku Berati nga lart duket si në pëllëmbë të dorës. Në monizëm, ajo kishë, nuk u shkatërua, por u kthye në pikë turistike, aneks turizmi, siç i thoshim ne në atë kohë… Në atë reportazh, unë midis të tjerash, pasqyroja se si qytetarët beratas, për të thyer rutinën, në fundjavë argëtoheshin duke iu ngjitur kalasë përpjetë mes asaj natyre të magjishme që të dhuron Berati, me ajrin e pastër të pishave përreth… Nuk e kuptova pse ia dërgova gazetës në Tiranë reportazhin, kur në Berat dilte gazeta lokale “Kushtrimi”, ndoshta mosha e rinisë. Pas pak ditësh më erdhi përgjigje negative. Sigurisht, pas asaj përgjigjeje nuk më erdhi mirë, por dhimbjen e ndjeva më shumë më vonë, kur pas pak javësh, reportazhin tim e pash të botuar në gazetë me pak ndërhyrje dhe me autor tjetër… 

 Këto janë edhe ato momente, që në njëfarë mënyre janë kujtime jo fort të bukura, por që harrohen dhe lehtësohen kur fillon dhe realizon pasionin.

 Simsia – Normalisht. Këtë shembull që unë dhash, që nuk është vetëm ky, sepse e njëjta gjë më ka ndodhur edhe me një vjershë që unë ia kushtoja gjyshes sime në atë kohë, e cila kishte pak vite që kishte ndëruar jetë dhe që u botua më vonë me autor tjetër. Për vetë moshën, u lëndova, sepse fillimi i krijimtarisë letrare në një moshë rinore do përkrahje dhe unë atë përkrahje e gjeja tek mësueset e mija të letërsisë.  Krijimtaria letrare e fillimit për cilindo është si ai nxënësi që, kur merr një notë pozitive i hyn dashuria për ta mësuar atë lëndë dhe e kundërta, kur merr një notë negative demoralizohet. Unë duke e patur në gjak muzikën dhe letërsinë, me ndihmën dhe përkrahjen e familjes sime në atë kohë, u mundova të mos demoralizohem, por të vazhdoja të shkruaja, pavarësisht, nëse më botohej krijimtaria ime apo jo.

Zoti Simsia, në njëfarë mënyre, njihet jeta e vështirë e një pjesë të emigrantëve shqiptarë si në Evropë ashtu edhe në vende të tjera të botës, si ka mundësi që ju, përveç punës që realizoni, gjeni kohë edhe për letërsi.

Simsia – Është më se e drejtë. Unë e kuptoj pyetjen tuaj me vështirësitë e emigracionit, por edhe ju duhet të kuptoni pasionin që kanë krijuesit për letërsinë, për të lexuar, për të shkruar. Një njeri që merret, ose më mirë, dëshiron të shkruaj letërsi e gjen kohën për të shkruar, për më tepër ku i vijnë mendimet. Sikur edhe tre katër orë gjumë të ketë bërë, ai përsëri do ulet e do shkruajë. Letërsia për krijuesin është “ushqim” pa të cilin nuk mund të jetojë…

Meqenëse më pyetët për letërsinë po spjegoj edhe se si ka ecur udha e krijimtarisë sime letrare. Në fillimvitet 90-të unë emigrova në Greqi, Athinë. Në ato vitet e para, në Athinë doli e vetmja gazetë shqiptare “EGNATIA”. Meritë të madhe dhe të veçantë për daljen, drejtimin dhe mirëmbajtjen e asaj gazete ka shkrimtari Kolec Traboini që ka bërë një punë të shkëlqyer, shkrimtari tjetër Albert Zholi dhe gjithë stafi i asaj kohe që punonin me gazetën në kushte shumë të vështira… Imagjinoni se në ç’farë kushtesh doli ajo gazetë në ato vite kur urrejtja ndaj shqiptarëve ishte e madhe. Të dy këta, Traboini, Zjoli, njihen nga lexuesi si shkrimtarë të mirënjohur, të nderuar. Unë kontaktet me atë gazetë i kam patur me Albert Zholin, sepse ai ishte më i lidhur me atë gazetë. Unë ia jepja ati shkrimet e mija të cilat edhe botoheshin.

Në vitin 1997 unë isha fitues i Llotarisë Amerikane për të qenë banor i përhershëm i Amerikës. Familjarisht shkuam në Nju Jork ku vazhdojmë të jetojmë edhe sot. Në atë kohë fëmijët e mi kanë qenë të vegjël, djali i madh 4 vjeç dhe djali tjetër 2 vjeç. Kuptohet në ato kushte fillimi nuk ka qenë i lehtë, madje shumë i vështirë, për më tepër kur nuk ke njerëz, nuk ke një bazë ku të mbnështetesh si fillim.

Me pasionin që kisha për letërsinë, me vullnetin e madh që unë kisha për të shkruar, mësova se në Nju Jork botohej e vetmja gazetë shqiptaro-amrikane ILLYRIA, gazetë e lexuar nga komuniteti brenda dhe jashtë Amerikës, e vlerësuar, me një numër të madh lexuesish, me një staf profesionist të përzgjedhur për të drejtuar dhe për të punuar në atë gazetë, e cila vazhdon të botohet me sukses edhe në ditët e sotme.

E blija atë gazetë, e lexoja, i koleksionoja numrat e saj dhe m’u duk se gjeta një dritare të hapur për të komunikuar me botën shqiptare, për t’u bërë edhe unë pjesë e atij komunikimi.

U interesova, më pritën mirë dhe, në atë gazetë m’u mundësua botimi i shkrimeve të mija. Pra, kam patur një bashkpunim me gazetën ILLYRIA, bashkpunim që vazhdon edhe në ditët e sotme publikimi.

Romani juaj i ri i sapobotuar “Nuse në derën e hasmit” promovimi i të cilit u bë këto ditë në sallën e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve në Tiranë është libri juaj i gjashtë. Mund të flisni më tepër rreth botimeve të librave tuaj?

 Që kur jam larguar nga Shqipëria para 22 vitesh, kam patur një si brengë në veten time, ose edhe dëshirë mund të them, që e ka çdo emigrant.

Kur je i larguar nga atdheu, mallin e ndjen më shumë, për vendlindjen, për njerëzit, të afërmit, për çdo gjë që kemi lënë këtu. Gjatë këtyre 22 viteve i larguar, jetën në Shqipëri e kam ndjekur nëpërmjet internetit. Unë kam shkruar publicistikë. Përveç gazetës ILLYRIA, kam patur bashkpunim edhe me shtypin e pavarur në Shqipëri, madje vitin e kalur, m’u botua një përmbledhje publicistike nëpër vite me titull: “FALEMINDERIT”. 

Përveç shkrimeve publicistike dhe temave të tjera të ndryshme, ku unë i kam pasqyruar në tregimet që unë kam shkruar, unë kisha si qellim të trajtoja në libër dy çështje të tjera kryesore; dy plagë që pikojnë dhimbje për shoqërinë e sotme shqiptare: Prostitucioni, trafikimi i vajzave të pafajshme shqiptare për qellime fitimi nga tutorët e tyre dhe e dyta, gjakmarrja. 

Prostitucioni është një plagë që u infektua dhe u përhap menjëherë në fillimvitet 90-të, ndërsa gjakmarrja, ajo plagë e vjetër shekullore që e kishte krijuar korren e saj, në ato vite iu gërvish ajo korre për të krijuar dhimbje, për të rrjedhur gjak… Pra, këto dy plagë,këto dy çështje tepër të dhimbshme, mua më kanë ngacmuar nëpër vite dhe doja të dilja përpara lexuesit me libra.

Siç e përmendët edhe ju, romani “Nuse në derën e hasmit” është libri im i gjashtë. Në vitin 2005 mua m’u botua vëllimi i parë me tregime “Le të jem unë Zamira…” 

Duke jetuar prej shumë vitesh në Sh.B.A. unë edhe mund të shkruaja tregime ose libra me temë amerikane dhe mund të shkruaj në të ardhmen, por ishin këto dy plagë të shoqërisë shqiptare që unë i përmenda më sipër, këto fenomene negative, që unë në vitin 2006 dola përpara lexuesit me romanin: “Një dashuri e vrarë” botuar nga Shtëpia Botuese “ARBËRIA” në Tiranë. 

Në atë roman unë trajtoj temën e trafikimit të vajzave të pafajshme shqiptare për qellimi fitimi nga tutorët,djemtë shqipatarë mashtrues.

 Ai roman u prit mirë nga lexuesi dhe kritika letrare. Mua nuk më takon të flas për krijimtarinë time letrare. Unë vlerësoj lexuesit, por fakti që ai roman edhe u ribotua meqenëse kishte kërkesa e tregon se u mirëprit.

Pasi u botua ai roman, vazhdoja të shkruaja publicistikë, vjersha, tregime. Përveç vëllimit me tregime “Le të jem unë Zamira…” u botua  më vonë edhe vëllimi tjetër me tregime “KAFEJA”. 

Mirëpo unë kisha qellimin tjetër siç edhe ua thashë. Doja të shkruaja një libër ku të trajtoja fenomenin e gjakmarrjes, i cili ka marrë përmasa të mëdha në ditët e sotme në botën shqiptare.

Për gjakmarrjen ashtu si edhe për prostitucionin, kanë shkruar edhe shkrimtarë të tjerë, pra nuk është një temë e panjohur. Por autorë të ndryshëm e shikojnë në këndvështrimin e tyre, e trajtojnë në forma të ndryshme. Unë zgjodha variantin tim, këtë që e kam pasqyruar edhe në këtë roman, meqenëse e njoh edhe jetën në Shqipëri edhe jetën në Amerikë.

Dua të theksoj se i gjithë libri është trill, nuk është një ngjarje e vërtetë që unë e kam dëgjuar dhe pastaj jam ulur dhe e kam shkruar atë ngjarje. Pra është vetëm imagjinata ime. Dy të vërtetat në libër janë: vajza shqiptare Amelia Kotte e cila para disa viteve doli nxënësja më e mirë e të gjitha shkollave të mesme të shtetit të Nju Jorkut me rezultate të shkëlqyera duke na nderuar të gjithë neve si komb dhe si shtet dhe që fitoi bursë për të vazhduar shkollën në një ndër universitetet më të mira të Amerikës dhe tjetra është, ish studenti i shkëlqyer Ilir Hysa, i cili nga njëra orë mësimi dilte si student dhe në orën tjetër të mësimit hynte si pedagog në universitetin ku ai studionte. Për këta dy bashkatdhetarë unë kam shkruar në gazetën tuaj dhe në gazetat e ndryshme, madje edhe kam bashkbiseduar me ta në formën e intervistës.

 Zoti Simsia. Në librat e tu që ju trajtoni pikërisht këto dy tema në njëfarë mënyre i keni për zemër për ti trajtuar artistikisht, për të ndërgjegjësuar, për të sensibilizuar, sigurisht edhe për ndjeshmërinë tuaj personale ju thatë që janë trill. Sa ju është dashur të shfletoni, psh artikuj të ndryshëm, si nga gazetat, po ashtu edhe nga ngjarje të ndryshme që kanë ndodhur, po ashtu, pse jo edhe nga Kanuni i dikurshëm i Lekë Dukagjinit për ta sjellë artistikisht këto dy fenomene ku në njëfarë mënyre është prezent.

 Simsia -Unë për këtë roman nuk kam shfletuar artikuj të veçantë, por kam punuar shumë me imagjinatën time. Unë, siç ua thash më sipër, jetën e sotme shqiptare gjatë këtyre 22 viteve i larguar nga atdheu e njoh vetëm nëpërmjet internetit, leximit të shtypit në internet dhe kjo më mjafton të kem njohuri rreth këtij fenomeni. Ngjarjet e ndryshme rreth fenomenit të gjakmarrjes, ngujimit të familjeve të ndryshme,  ngujimit të fëmijëve të pafajshëm, fytyrat e tyre të vrara dhe të përlotura brenda mureve të ngujimit pa parë dritëne diellit me sy, i kemi parë dhe njihen sot nga të gjithë shqiptarët, madje të gjithë ndjejmë dhimbje të madhe. 

Më shoqëron gjatë gjithë kohës, më del shpesh përpara syve një foto e një djali të vogël i pafajshëm duke fshirë lotin e tij që qendron brenda dritares me hekura i ngujuar në dhomën e tij. A mund të ketë dhimbje më të madhe se sa ky fakt? A mund të qendrosh në heshtje përpara asaj pamje tepër të dhimbshme? Vetë loti i pafajshëm i atij fëmije tregon se kërkon ndihmë. Ata sy të përlotur plot dhimbje na godasin shpirtin të gjithë neve duke na shkaktuar dhimbje, dhimbje që duhet të shërohet njëherë e përgjithmonë…

Unë në libër nuk e përmend Kanunin dhe nuk e kam gjykuar aspak, sepse Kanuni është një ligj që nga disa njerëz pranohet dhe nga disa të tjerë nuk pranohet. 

Në ditët e sotme, fenomeni i gjakmarrjes ka marrë përmasa shumë të mëdha në mbarë Shqipërinë. Pra, pak a shumë, po zbatohet ligji i Kanunit pa respektuar ligjet shtetërore. 

Unë, përshembull, jam nga Berati dhe nuk e kemi njohur apo zbatuar Kanunin, por e cilësoj përsëri, gjakmarja sot është përhapur pothuajse në të gjithë Shqipërinë. Dëgjojmë ose lexojmë shpesh në lajme për një vrasje, pavarësisht se në cilin qytet të Shqipërisë ka ndodhur vrasja. Familjarët e lënduar nga dhimbja e madhe që u është shkaktuar për humbjen e njeriut të tyre të dashur, pa menduar për ligjet e shtetit që do veprojnë mbi vrasësin, deklarojnë se ne jemi në gjak me familjen e vrasësist… Pra në njëfarë mënyre zbatohet Kanuni, duke injoruar ligjet shtetërore.

Ajo që dua të theksoj është, se njerëzit duhet të ndërgjegjëzohen për të zbatuar dhe për t’iu bindur ligjeve të shtetit. Pra, duhen respektuar ligjet shtetërore për t’i dhënë fund njëherë e përgjithmonë gjakmarrjes.

Në këtë roman, fenomenin e gjakfaljes unë e kam trajtuar edhe  në këtë formë: Xhorxhi, është personazh kryesor, i cili prej vitesh kërkon të marrë gjakun e vëllait të vet të vrarë pa dashje nga bashkmoshatari dhe bashkfshatari i tij edhe pse ky i fundit, e shleu dënimin me 25 vitet e jetës së tij në burgjet shqiptare.

Xhorxhi është një besimtar fanatik i fesë së krishtere (nuk e cilësoj në libër se i kut feje është, katolik apo ortodoks.

Duke shkuar në kishë, sigurisht i falet Zotit për faljen e mëkateve dhe këtë falje besimtarët e shoqërojnë edhe me bërjen e kryqit me tre gishtat e dorës që, sipas fesë së krishtere, tre gishtat presupozojnë trininë e shenjtë: Atin, Birin dhe Shpirtin e Shenjtë. Me dorë njeriu prek ikonat e shenjtorëve, merr qiriun për ta ndezur, bën kryq… Por është e njëjta dorë që shkrep armën vrastare për të vrarë njerëz të pafajshëm.

Këtë fenomen unë e kam përmendur edhe atëhere, kur Kosova ishte në luftë dhe kur kriminelët, barbarët serbë që i përkasin edhe fesë ortodokse, me të njëjtat duar, me të njëjtët gishtërinj që falen dhe ndezin qirinjtë e shpresës në kishë, i përdorin për të vrarë popullsinë e pafajshme shqiptare… 

 Ngjarjet ku zhvillohen, në Shqipëri apo në Amerikë?

 Simsia -Ngjarja fillimisht fillon në Amerikë, në Nju Jork. Dy të rinj, që unë i kam quajtur Lea dhe Liridoni njihen krejt rastësisht në vagonat e një treni, pra mund të them se ka qenë një dashuri me shikim të parë. Liridoni është një i ri shqiptar që shkëlqen në mësime, në një nga universitetet e Nju Jorkut. Lea, si çdo e ardhur rishtaz në Amerikë, duke lënë pas prindërit, shtëpinë, shoqërinë, ndihet disi e zhgënjyer me atë vend dhe jetë të panjohur, madje edhe e mërzitur dhe dëshiron të kthehet prap në Shqipëri. Kjo u vu re nga Liridoni që në bisedat e para me të. Liridoni ndjen keqardhje për Lean për mentalitetin që i është krijuar, për demoralizimin. Mundohet që ta afrojë, por, sa më shumë afrohej me Lean, aq më shumë i hynte në zemër. Kjo bëri që pas njëfarë kohe, njohja e tyre përfundoi në dashuri të sinqertë dhe dihet, që pas dashurisë vjen fejesa… 

Kur marëdhëniet dashurore midis Leas dhe Liridonit janë në kulmin e tyre, zbulohet hataja: Familjet e tyre janë në gjak me njëra tjetrën. Pra, pak a shumë, Lea do të shkojë nuse në derën e hasmit (nga merr edhe titullin romani) Pra, ngjarjet rrjedhin dramatike. Ngjarja komplikohet aq shumë sa asnjeri nuk ishte në gjendje ç’farë zgjidhje duhet ti jepej   

Babai i Liridonit merr një vendim të prerë, që unë nuk e them për të mos shuar kurreshtjen e lexuesit. Pra, deri këtu zhvillohen ngjarjet në Nju Jork, për t’u zhvilluar pastaj në Shqipëri deri në përfundim të librit.

A do të kemi një libër tjetër të ardhshëm, pavarësisht se ky roman është i freskët, sapo ka dalë nga botimi. Pra, a do të kemi libër me tema të tjera?

Simsia -Unë gjithmonë jam në kërkim për të shkruar tema të ndryshme duke përdorur imagjinatën time në lidhje me jetën e sotme.

Besoj se, PO, do kemi libër tjetër, madje ju them, pa e mbajtur sekret, se po punoj për një libër tjetër; nuk e di se çfarë do jetë, tregim i gjatë novel apo roman…

 Sa e vështirë është të publikosh, të sjellësh një libër tek lexuesi? Nga Amerika në Shqipëri.

Simsia – Është e vështirë, shumë madje. Por krijuesi, siç e thash më sipër, e ka në gjak krijimtarinë e tij letrare, dëshirën e madhe për të  shkruar. Pra është ushqim shpirtëror. 

Ne nuk nisemi nga ana e fitimit material. Ne gjithmonë dalim me humbje, sepse e dimë që edhe interesi i të lexuarit ka rënë. Është edhe vështirësia ekonomike dhe pagat e ulëta në Shqipëri për të blerë libra.

Si mendon, nëse këto libra do të përktheheshin në gjuhën angleze, do të kishin lexues, do të ngjallnin interes, veçanërisht këto dy fenomene që ju i përmendët dhe i keni sjellë në dy romanet tuaja.

Simsia -Mendoj dhe jam i bindur se, nëse do përktheheshin do ngjallnin interes tek lexuesi i huaj. Madje, kur unë pak a shumë ua kam spjeguar temën që kam trajtuar në këto dy libra, ata, jo vetëm janë befasuar, por janë shprehur edhe për t’u bërë film.

Përshembull, në fund të romanit “Një dashuri e vrarë” midis të tjerash shkruaj: “… Jo të gjitha femrat shqiptare që shiten rrugëve të Evropës e bëjnë këtë me dëshirën e tyre, ashtu siç i mendon dhe i quan Evropa hipokrite…” 

Pra mesazhi është shumë i qartë. Madje mund të them se jam ndër të vetmit krijues që ia përmend Evropës fjalën hipokrite…

Edhe për këtë romanin e ri të sapobotuar “Nuse në derën e hasmit” nëse do përkthehej do ishte nder, vlerësim i madh, jo vetëm për mua si krijues, por për mbarë popullin shqiptar, duke i treguar botës së qytetëruar se jemi popull që besojmë në Zot, dijmë të falim…

 Zoti Simsia, në ditën e promovimit të romanit tuaj “Nuse në derën e hasmit” ishte edhe një gazetar gjerman. Si ndodhi që ai të ishte pjesëmarrës?

 Simsia – Po. Gazetari gjerman Fritz Schutte erdhi nga Berlini, Gjermania, në Tiranë enkas për të qenë pjesëmarrës në promovimin e librit tim. Unë e falenderoj shumë atë njeri, mikun e Shqipërisë që iu përgjigj pozitivisht ftesës sime.Zoti Fritz Schutte duhet vlerësuar për punën e tij të shkëlqyer që bën për njohjen dhe përhapjen e kulturës shqiptare në Gjermani.Unë dhe zoti Schutte kemi shkëmbyer shumë herë mesazhe të ndryshme me njëri tjetrin për artin, muzikën, kulturën shqiptare. Ai njeri është shumë i pasionuar; edhe pse ka njohuri për kulturën tonë, ai përsëri është në kërkim të saj. Para pak muajve ne komunikuam direkt nëpërmjet skype ku zoti Fritz më kërkoi një bashkbisedim në formën e intervistës për televizonin gjerman. Me gjithë dëshirë e kënaqësi iu përgjigja pozitivisht kërkesës së tij. Ajo intervistë që unë ia dhash atij, përveç se u transmetua në tv. gjerman do përmblidhet edhe në një dokumentar, të cilin ai po punon dhe që do realizohet së shpejti.

Faleminderit shumë zoti Simsia për këtë bashkbisedim të këndshëm dhe ju uroj suksese edhe në të ardhmen në krijimtarinë tuaj letrare.

 Simsia-Faleminderit Migena. Ishte kënaqësia ime gjithashtu të bashkbisedoja me ju, veçanërisht për letërsinë

* Intervistoi Migena Kraja,Gazetare në Televizionin Shqiptar

Pikniku dhe aktivitetet e tjera kan bërë që numri i anëtarëve të kësaj shoqate të vijë duke u rritur dita ditës, duke i shtyrë Rugovasit në Amerikë, drejt organizimeve edhe më të mëdha…..!/

Nga Beqir SINA/- Në Taconic State Park – Rudd Pond – shtetin e New Yorkut, të dielën, në mjediset piktoreske të parkut natyror “Franklin D. Roosevelt State Park”, me një natyrë shumë të ngjashme me bjeshkët e krahinës së Rugovës, Shoqata dhe Ansambli artistikë “Rugova” nga New Yorku, organizoi piknikun e saj vjetor.

Pikniku i rugovasve për të gjithë pjesmarresit ka qenë një ditë e veçant. Në në parkun rekreativë vërshuan familjet rugovase, që nga orët e para të mëngjesit, duke u mbledhur si në një dasëm të madhe vëllazërore , me dëshirën për t’u takuar që nga me të vegjëlit(fëmijët e shkollës) të rinjët e të reajt deri tek më të moshuarit, kudo vrehej një gëzim i pa përshkruar.
Në këtë aktivitet kishin ardhur pothuajse të gjithë rugovasit me familjet e tyre, për të kaluar së bashku një ditë të gëzuar, ku ata shpalosën disa nga vlerat karakteristike të krahinës. Një nga pikat më kulminante të këtij pikniku, ishte dhe shfaqja i improvizuar në mënyrën më origjinale të Dasmës Rugovase.

Një dasmë, kjo, që të krijonte përshtypjen se me të vërtet po bëhej dasmë Rugovase në Amerikë, e kompletuar ajo me të gjitha elementët e saj. Duke filluar nga përgatitjet e të dyjave palëve, dasmorët dhe kanegjeqi, nuses, dhe kalit të shalës i bardhë, deri tek atmosfera e gëzimit që mbizotronte me këngët e vallet, doket dhe zakonet Rugovase, të cilat ishin mbresalënëse, tek sa tërhoqën vëmendjen e familjeve rugovasve me gjithë fëmijët e tyre

Ky piknik tradicional, argëtues, kulturorë dhe sportivë, u organizua nga Shoqata dhe Ansambli ” Rugova”, në New York, nën kujdesin e kryetarit të kësaj shoqate, zotit Adem Muriqi, z. Ramiz Mujaj, Idriz Çelaj, Florim Lajçi, Isuf Rexhaj etj.

Kan qenë më shumë se 300 – 400 rugovas të emigruar nga kjo krahinë në Amerikë në periudha të ndryshme, që u ngjitën të dielën në lartësitë e New Yorkut, për t’u relaksuar nën ajrin e freskinë si dhe bukurinë e maleve të Taconicut – të cilat ndodhen në pjesën veriore të New Yorkut.. Gjithçka, ishte e përgatitur për bukuri në pajtim me zakonet dhe traditën e kësaj krahine. Ku përveç një dasme të madhe rugovase të improvizuar, janë mbajtur edhe garat sportive për fëmijë, të rinjë e të reja dhe moshat e tjera, siç ishin vrapimi dhe kërcimi së gjati për fëmijët, tërheqja e litarit, hedhja e gurit, volejbolli dhe shahu për të rriturit, si dhe lojrat e fatit.
Në fillim të piknikut foli për rëndësinë e tij, Vjosa Mujaj – Nikqi, e cila i dha fjalën zotit Idriz Çelaj për të lexuar materialin “Dasmën Rugovase”, të përgatitur nga zëdhënsi i Shoqatës dhe Ansamblit Rugova, zoti Ramiz Mujaj .

“Këtu në këtë vend ku ne jetojmë, thuhej në fillim te këti materiali, i cili është një vend pishtar i kulturave të njerëzimit dhe demokracisë boterore, natyrisht, që është kënaqësi dhe privilegj që kemi mundësinë të bashkohemi dhe t’a zhvillojm traditën e kulturës sonë këtu në Amerikë”.

“Ne sot kemi dasëm! thuhej ndër të tjera , këtë dasëm e bëjmë për fëmijët tanë që t’u tregojmë atyre se si prindërit dhe gjyshërit e tyre, dhe tanët natyrisht, i bënin dasmat në vendëlindjen e tyre dhe në të njëjtën kohë të shpalosim një pjesë të kulturës sonë, në këtë vend ku lulëzojnë të gjitha kulturat e botës.”

Në materialin e përgatitur enkas nga Ramiz Muja, tregohej se sa të lashta janë Këngët dhe vallet Rugovase, sa të lashta janë kostumet tradicionale të kësaj krahine. “Plotë artë janë veshja kombëtare e burrave, tregon ai, ato janë të punuara me dorë nga vet vendasit . Po ashtu shumë të bukura janë edhe veshjet e femrave me plot ngjyra , janë njësoj të lashta dhe tradicionale autoktone , edhe ato janë të punuar nga grat vendase , ku veshia e qiknisë është e veçantë dhe po aq autoktone.”

Më tej në materialin të përgatitur nga zëdhënsi i shoqatës dhe ansamblit Rugova, zoti Ramiz Mujaj, thuhej se:” Në këtë dasëm ne jemi përpjekur, që sa do pak t’a vëmë në skenën natyrore nëpërmjet improvizimit të dasmës tradicionale Rugovase, me të gjitha elementët e saj.”

Pikniku nisi me Dasmën Rugovase – Nusja në kalë! Familja e Zhuke Haxhisë nga Stankajt e Rugovës u miqësua me familjen Hasan Nikqit nga Rugova . Idriz Çelaj nga kjo familje ju dha vajzën Gretën për një djalë të familjes Nikqi ( improvizimi).

Më pasë atmosfera argëtuese në piknikun e rugovasve, u “ndez”, kur filloj kënga dhe vallja popullore të këndohej nga këngëtarët Dile Geci, Besim Muriqi dhe këngëtarët Entela Iliriani, Bekim Jahjaga, në shoqërimin e muzikantit Nexhmedin Bakraqi, të cilët i futën të gjithë pjesëmarrësit në valle, të rinjë e të reja, burra e gra, me repertorin e tyre argëtues.
Gjatë programit të këtij pikniku u zvilluan dhe aktivitete të ndryshme sportive, si gara vrapimi për fëmijët, ndeshje Volejbolli, Tërheqja e litarit, Hudhja e gurit, dhe loja e Shahut, etj.

Në këto aktivitete, sipas sporteve u arritën këto rezultate: Tërheqja e litarit, vendi i parë i takoi ekipit të përbërë nga : Flamur Husaj, Ukë Qorraj, Isuf Rexhaj, Jashar Lajqi, Besim Lajqi dhe Arif Rexhaj.
Hudhja e Gurit: – vendi i parë: Fadil Dembogaj, në të dytin Leotrim Dembogaj dhe i treti Agim Mujaj.
Në Volejboll: – në vend të parë skuadra e Rexhë Avdia – Shkrel në vend të dytë Mujajt – Dugaive dhe të tretë Çelë Shabani – Stankaj. Në garat e volejbollit duhet cekur se me shumë sukses keto gara u drejtuan nga referet Idriz Çelaj dikur volejbollist nga Universiteti i Prishtinës dhe Florim Lajqi.
Ndërsa në lojën e Shahut: – vendi i parë i takoi Isuf Rexhajt, dhe ai i vendit të dytë Esat Rexhaj.
Njëri prej këtyre organizatorëve, zoti Idriz Çelaj, tha se me këtë rast dëshirojë të faleminderoj, në mënyrë të veçantë, në emër tim, dhe të Ansamblit Rugova, të Shoqatës dhe të gjithë Rugovasve për kontributin që kan dhënë të gjithë; prej nga i palodhshmi, vallëtari, instrumentisti, solisti, lahutari kostumografi dhe kryetari i Ansamblit Artistik ” Rugova ” ketu ne Amerike, i madhi z. Sylë Nikqi, i cili bëri aq shumë që ” Dasma Rugovase”, të shkëlqejë edhe këtu në Amerikën e largët!
Çelaj, vijojë duke thënë se : “Edhe një herë i them të faleminderit Daja Sylë! ndërsa faleminderoj edhe vajzën tij Gretën, e lindur në Amerikë, që pa kurrfarë frige, u shpreh ai hipi në kalë, si dikur Nora e Kelmendit! I faleminderoj për së fundi tha Çelaj të gjithë Rugovasit për pjesmarrjen e tyre, dhe ju premtojmë, që sebashku me organizatorët, në vitin tjetër – 2014 do jetë edhe pikniku Rugovas më madheshtor!

Gazetës tonë, në fund Kryetari i Shoqatës, Adem Muriqi, tha se ky piknik synon që të shpalos traditat shqiptare që mbart këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Ansambli dhe Shoqata Rugova. Edhe pse një ditë relativisht e nxehtë, Ansamblii këngëve dhe valleve Rugova”, nuk hoqi dorë nga interpretimi i valleve të bukura rugovase në lëndinën e bukur pranë pyllit. Të veshur me kostumin karakteristik rugovas valltarët dhanë një spektakël të duartrokitur. Ndërkohë, që fëmijët, djemtë dhe vajzat tona, burrat e gratë e bënë si një festë bënë të improvizuar një dasmë të madhe Rugovase në Amerikë”

KULTUROLOGU VIRGJIL KULE ME NJË KËNDVËSHTRIM TË RI PËR HEROIN KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE – GJERGJ KASTRIOT SKËNDERBEUN/

nga  Albert R. HABAZAJ/ studiues/

Në mjediset e bibliotekës “Nermin Vlora Falaschi” të universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës, një ngjarje e bukur kulturore – historike fisnikëron institucionin, studentët, pedagogët, njerëzit e letrave dhe artit në qytet. Bëhet përurimi i librit “Gjergj Kastrioti Skënderbeu – Kryqëtari i fundit” i autorit Virgjil Kule. Libri është një monografi historike për një periudhë dhe figurë të larguar në kohë, pikërisht heroin tonë kombëtar. Me një narracion të këndshëm dhe tërheqës autori operon në periudhën e luftës së Europës dhe perandorisë Osmane, duke u marrë në shumë plane me simbolin e harmonisë fetare, mbi komplekset psikologjike dhe epistologjike. Midis Janosh Huniadit të Hungarisë, Stefanit të Moldavisë, me Republikën e  Raguzës, Morè e Bosnjë, gjithandej shquhet si një lis i lartë, përjetësisht i gjelbër Gjergj Kastrioti – Skënderbeu.

Gjergji i Motit të Madh është i njohur si hero i së mirës, i trajtuar në artet figurative, në letërsi dhe  muzikë brenda dhe jashtë Shqipërie, qysh nga Barleti, Naimi, Noli, Godo, Gegaj, Buda, Odise Paskali, Mano, Paço etj. e deri tek dramaturgu anglez Marlou apo poeti amerikan Hongfellou e shumë të tjerë. Gjithsesi, me gjithë krenarinë kombëtare për Heroin tonë, lexuesi ynë i kishte pothuaj klishe njohuritë skënderbejane. Një figurë disi e vjetëruar, që nuk rrezatonte më kërshëri, edhe pse shkëlqente kontinentalisht me betejat triumfatore çerekshekullore, nuk fekste më dramacitet, si duket… Duke patur parasysh këtë shqetësim, u fut  në zonat misterioze midis ngjarjeve të mëdha të jetës së përditshme i përkushtuari dhe i vëmendshmi poligloti Virgjil Kule. Sinqerisht na kishte marrë malli për Kurorën e Elokuencës së të Folurit Shqip, për këtë njeri të vyer që më jep imazhin e Ciceronit të Ri. Në ato zona shekspirjane të intrigës së oborrit të kohës mesjetare, në ato zona hamletjane, operon kirurgu i histories, Virgjil Kule, pasi ka kalëruar në një bllok dokumentash të reja, të panjohura më parë, të papërdorura deri më sot, duke udhëtuar shtet më shtet, atje ku i duhej për realizimin e synimit historik si dikur Tunmani, Pukëvili, Liku, Hani si dhe Karl Paç, Ugolini, Majer, Jokl, Nopça, apo lordi Bajron e mis Durham etj. Me lenten e studiuesit serioz, nga këndvështrimi i tij, me një stil të rrjedhshëm shkencor, duke dhënë mesazhe të qarta, autori i drejtohet lexuesit, mbarë publikut për ta njohur me gjithë dritë – hijet sagën skënderbejane. (Qysh kur doli libri nga botimi, tërhoqi vëmendjen e lexuesit shqiptar, edhe pse qe një periudhë jo pak spekulative nga Tirana e panaireve mediatike dhe promocioneve komerciale të “koksave” të librave).

Marrëveshjet e ndryshme, traktatet e shumta, volumi diplomatik e politik, që ka dashur të ideojë vetë, të projektojë vetë deri në finalizim të realizimit nga Skënderbeu jepen me kthjelltësi nga autori. Nuk kemi një skelet të kalcifikuar të heroit, por një tërësi organike të lidhur me të gjithë aktorët dhe faktorët e kohës, i cili plotësohet dhe rrezaton fosforishent për historinë, artet, kinematografinë, operën etj. “Gjeniu dallon nga të tjerët se ideon më shpejt se të tjerët – thotë autori – dhe po më shpejt se të tjerët dëshiron”. Duke dhënë gjithë gamën e problematikës që ndodh në përditshmërinë e dokumentuar sipas kriterit kronostopik, duke gërshetuar metodat bashkëkohore në kohë dhe hapësirë me linjën e arsyetimit, autori ravijëzon Skënderbeun që  diti të harmonizohej me rrjedhën e ngjarjeve, me zgjuarsinë e tij të lindur e të kultivuar, me intuitën fenomenale për të qënë gjithmonë në krahun e fituesit. Pa pretenduar se thotë të vërtetën absolute, autori e ndërton Skënderbeun mbi bazë kronologjike, hap pas hapi, në dinamikë, në vijimshmëri, me të gjithë konturin e lëvizjes jetësore, historike, diplomatike e ushtarake. Nëpërmjet dialogut me lexuesin studiuesi respekton numrin 3, fatmbarin magjik të mitologjisë, nëpërmjet treshes: Autor – Skënderbe – Lexues.

Nuk e trajon autori Skënderbeun si krishterin e fundit, por kryqtarin e fundit, sepse Gjergj Kastrioti, qe palë me më të mëdhenjtë e kohës, aleatë apo kundërshtarë me Perandorinë më të madhe të kohës, atë Osmane, me mjeshtrin e diplomacisë – Vatikanin, me qendrën fetare – Papatin. Në kryqëzatën ekonomike, ushatrake e politike, në këtë organizëm europian, si uragan, Skënderbeu arriti majën e kupolës, më të lartin post për të ruajtur identitetin e vendit të tij, që quhej Arbëri. Perandoria e ndritur dhe dërmuese Osmane e Mesjetës e shikonte si palë Skënderbeun, si pjesë integrale të frontit të madh kryqtar, prandaj i bënte dhe oferta për paqe, se e vlerësonte shumë.

Pra Skënderbeu ka operuar në zonat më të larta. Pra Skënderbeu politikan qëndron po aq lart sa Skënderbeu strateg. Pra t’i jepet Çezarit ajo që i takon.

Këto na argumenton bukur, si dikur fjalën, autori Virgjil Kule, me linjat e ndjekjes logjike të ngjarjeve, me shtrirjen në kohë e hapësirë na jep informacione të reja e të bollshme.

Ndihet akoma zjarri atdhetar dhe ngrohtësia qytetare e 100 vjetorit të Pavarësisë Kombëtare dhe me këtë logjikë, themi se, Virgjil Kule na nderon dy herë. Na pasuron fondin e qendrueshëm të bibliotekave tona dhe, ç’ka e falënderojmë më shumë, këtë prezantim të parë të librit të tij të mrekullueshëm nuk e bën në Tiranë, por këtu në Vlorën tonë, në Vlorën  e tij, në Vlorën e Ismail Qemalit, të pasardhësit të denjë kombëtar të Skënderbeut.

*ALBERT HABAZAJ

Drejtor i Bilbiotekës “Nermin Vlora Falaschi”,

Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë, ALBANIA

Këto ditë në Varshavë u shpallën resultatet e konkursit ndërkombëtar të kompozicionit i organizuar për nder të kompozitorit të madh polak të shekullit XX Witold Lutoslawski në 100 vjetorin e tij të lindjes. Juria ndërkombëtare e përbërë nga personalitete muzikore nga Amerika, Finlanda, Italia dhe Polonia, nga 160 konkurues prej 37 vendeve të botës shpalli fitues kompozitorin shqiptar Thoma Simaku, duke i akorduar atij cmimin e parë  për veprën Koncert për Orkestër. Ky cmim prej 10 000 Euro jepet nga Ministri i Kulturës dhe Trashëgimisë Kombëtare të Polonisë Z. Bogdan Zdrojewski. Vepra e Simakut do të ekzekutohet për herë të parë në natën finale të Festivalit Ndërkombetar ‘Vjeshta e Varshavës’ me 28 shtator 2013. Cmimi i dytë, i tretë dhe inkurajues iu dha respektivisht kompozitorëve nga Anglia, Rusia, dhe Japonia.

Simaku:“Kjo është një ngjarje tepër e rendësishme, dhe një nder i vecantë për mua,  jo vetem përsa i përket përmasave ndërkombëtare të konkursit, por Lutoslawski është një figurë qëndrore ndër klasikët e shekullit XX dhe muzika e tij plot vitalitet dhe emocion të frymëzon. Gjithashtu ndjehem i gëzuar për faktin që do t’a dëgjojë vepren për herë të parë!

Këtë pjesë do t’a  përshkruaja si një ‘udhëtim në kohë’, ku shprehjet antike dhe moderne, muzikore apo ekstra-muzikore, ndërthuren dhe plotësojnë njera tjetrën. Idetë muzikore janë identifikuar me grupe të vecanta orkestrale për cilesitë e tyre të fuqishme apo elegante.  Por në të njejtën kohë, në brendësi të këtij instrumenti gjigant që quhet ‘Orkester’, ngjyrat e ndryshme instrumentale mpleksen me njera tjetrën dhe vazhdimisht krijojnë ‘aleanca’ tingullore, por pa e humber identitetin e tyre. Muzika e kësaj vepre përfundon me një atmosphere të tillë, ku ‘tingujt’ e frymëmarrjes njerëzore predominojnë.”

Thoma Simaku është  professor i kompozicionit në Universitetin e York-ut ne Angli, dhe ka nje aktivitet mjat të pasur ndërkombetar; për më shumë se dy dekada veprat e tij janë ekzekutuar në festivalet kryesore në mbarë Evropen, në Amerikë dhe Japoni. Ai ka fituar një seri çmimesh ndërkombëtare për cilesitë ekspresive të muzikës së tij, ku intensiteti dhe modernizmi mpleksen në një menyrë unike. Vepra e tij Epitaph për Orkestër Harqesh u zgjodh nga Juria Ndërkombëtare e festivalit Ditët e Muzikës Botërore në Essen më 1995 – e para vepër në historinë e muzikës shqiptare që zgjidhej në këtë festival prestigjoz ndërkombëtar. Më vonë, veprat e tij u zgjodhën nga juritë ndërkombëtare të tetë edicioneve të tjera të ketij festivali (1999, 2000, 2001, 2003, 2004, 2005, 2006 and 2012).  Muzika e Simakut është transmetuar në shumë vende, ku ndër të tjera përmenden stacione të tilla si BBC Radio 3, SWR2, Stuttgart, Deutschlandfunk, Amsterdam Radio 4, ORF (Vienë), Australian Broadcasting Corporation (ABC). Veprat e tij janë ekzekutuar nga disa prej grupeve më të njohura të muzikës bashkëkohore si Arditti Kuartet i Londrës, Diotima Quatuor i Parisit, Orkestra e Bashkimit Evropean, MusikFabrik e Koeln-it, New London Orchestra, Sinfonietta e Kopenhagës etj. Ndër çmimet e shumta përmenden Serocki International Prize, dhe Leverhulme Fellowship ne Londer. CD-ja e tij e botuar në serinë “Klasikët e Shekullit 21” të Naxos më 2008 u vlerësua mjaft nga kritika, dhe u zgjodh në listën e veprave më të mira të vitit në Amerikë.  Më 2009, Simaku fitoi Cmimin ‘Kompozitor i Vitit’ nga Akademia Britanike e Kompozitorëve më veprën Soliloquy V – Flauto Acerbo, të cilën juria e cilësoi si vizionare dhe krejtësisht origjinale.

Në 12 vjetorin e Radios “Zëri i arbrit” ne Norvegji -PËRVJETORËT E SHQIPTARIZMËS SË VUAJTUR JASHT TROJEVE TË TYRE

Shkruan:Shaban Cakolli

Duke medituar disa vjet pas shpalljes së Deklaratës Kushtetuese, e cila në historinë më të re të Kosovës njihet si Deklarata e Pavarësisë, mendoj se dy ngjarje të mëdha e shënuan vitin 1990 që me pietet dhe mburrje do të kujtohen brez pas brezi: Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut dhe Shpallja e Republikës së Kosovës, përkatësisht, miratimi dhe shpallja e Kushtetutës së Republikës së Kosovës, më 7 Shtator të të njëjtit vit, si aktin më të lartë politik dhe juridik të një shteti. Ndërkaq, fundshekullin e XX do ta pasojnë edhe vendimet dhe aktet e tjera jo më pak të rëndësishme se dy të parat: Rezoluta mbi shpalljen e Republikës së Kosovës shtet sovran dhe i pavarur e 22 shtatorit, Referendumi për Republikën e Kosovës shtet sovran dhe i pavarur që u mbajt nga 26-30 shtator të vitit 1991 dhe lufta çlirimtare e popullit të Kosovës.Dy korriku,i themelimit të Radio Zërit të Arbërit,nuk ishte diçka rastësi,ajo ka mundur të themelohet më parë,apo më vonë.

Historia na mëson se shpërnguljet e para masive të ilirëve nga trojet e tyre,u bënë që në vitin 167 para erës sonë,kur mbreti i mundur Ilir Genti me dhunë u dëpërtua në Romë nga konsuli romak Pal Emili,i cili shëndroi 150.000 banorë ilir në skllav.Nga atëhere nëpër rrjedhat e historisë shqiptarët përjetuan dukurinë e hidhur të shtegëtimeve,ekzodeve dhe emigrimeve masive.

Shtegëtimet e tilla nuk bëheshin thjesht për të marrur botën në sy,por kishin shkaqet e tyre, ushtarake,ekonomike,politike,ideologjike e të tjera.Nga atëhere e deri më sot,armiqët tanë kishin qëllime të qarta ndaj nesh: Të na i rrudhin sa më shumë që ishte e mundur trojet tona etnike,zvogëlimin e popullatës sonë duke bërë elaborate rreth çfarosëjes sonë duke zbatuar dy forma dhunash: këto ishin dy lloj dhunash ajo fizike dhe kulturore,që asnjëra nuk ishte më pak e rrezikshme se tjetra.Nga luftërat e njëpasnjëshme nëpër shekuj,shqiptarët në trojet e tyre,por edhe ata të përndjekurit me dhunë nga atdheu,arritën të mbijetojnë duke ruajtur gjuhën e tyre amtare,traditën dhe kulturën,doket dhe zakonet shqiptare brez pas brezi, duke i mbajtur gjallë karakteristikat kryesore të bërthamës sociale-familjen shqiptare.

Kështu ndodhi edhe viteve të 90-ta,kur pushtuesi për qëllimet e tij të errëta na shpërndau me dhunë nëpër botë,duke menduar se kësaj radhe na tjetërsoi.Fati e deshti se kudo nëpër vendet e botës ku kërkuam strehim,patëm veprimtarë të devotshëm të çështjes kombëtare,që veprimtarinë e tyre kombëtare në atdhe e patën zhvilluar ilegalisht,por në mërgim e zgjëruan aq më tepër,për të internacionalizuar çështjen tonë në vendet ku ishim strehuar.

Njëri nga veprimtarët tanë,që fati i keq e përplasi në Norvegjinë e largët ishte Imri Trena. I vetdijshëm për pasojat që do të kishte atdheu dhe popullata jonë,nëse ne do të qëndronim duarkryq dhenave të huaja,u vu në shërbim të atdheut.Ai mori disa nisma që përshumkend

dukeshin të pamundshme.Nismat e tij kishin qëllime të ndriçonin sado që do të mundnin errësirën që kishte rënë mbi popullatën tonë të pushtuar.Ky ndriçim kërkonte mund,sakrifica,,guxim, vendosmëri dhe vetbesim,por për veprimtarë të ngulitur si ishte miku Imri Trena,kjo nuk ishte e pamundur.Dy nisma që i shquaj ndër më të shejtat që mori veprimtari kombëtar,krijuesi dhe mësuesi Imri Trena i mori mbi supe,janë nisma pa të cilat mërgata jonë do të ishte e varfur dhe e asimiluar.

Një nismëtarë për hapjen e shkollave shqipe në Norvegji në baza vullnetare,për të i mësuar rininë dhe shpresën tonë të njohin e të duan atdheun,gjuhën,kulturën dhe traditën kombëtare,të lexojnë e shkruajnë shqip,të njohin gjeografinë dhe historinë e atdheut,pishtarët e atdheut,traditat,doket zakonet e simbolet kombëtare,ishte nisma më e ndritshme e këti veprimtari që po shpëtonte një rini të pafajshme nga asimilimi.Ai bashkë me znj.Shemsije Trena kanë bërë shumë për arsimimin e fëmijëve shqiptarë.Nisma tjetër ishte hapja e një mediumi,në të cilin kërkohej një zë i fortë, zë i cili përpiqej të bashkoi faktorin shqiptar në emigracion në një front të përbashkët,zë që do të protestonte kundër shtypjeve,burgosjeve dhe vrasjeve shqiptare,zë i cili lehtësonte mërgimtarët, i lidhte me atdheun dhe i njihte me aktualitetet në atdhe,e shumë të mira tjera.

Ky medium u nis me një zë të fortë,përmes valëve të Radio Zërit të Arbërit,me 2 korrik 2001,dhe sot me dy korrik 2011,po të i lëmë anash mundin,përpjekëjet,kushtet në të cilat u ngrit ky medium, po kremtojmë dhjetë vjetorin e kësaj pune të ndritshme,ku të gjithë jemi të gëzuar dhe krenar për këtë punë të këtij mediumi.Meritat i takojnë mikut tonë veprimtarë z.Imri Trena,por edhe atyre që u radhitën në ndihmë për të mbajtur gjallë këtë medium,si:Ali Rexhepi,Shemsije dhe Majlinda Trena,Driton Jashari,Shemsi Rukofci dhe disa të tjerë që ndoshta unë edhe nuk i njoh, por shpesh e kanë thënë pa i hy kujt në hak,stafi i kësaj radioje.Gëzimi është aq më i madh, kur dihej se në fillim të nismës ky medium përshumëkend dukej si një pikë uji në shkretëtirë,por me punë e përkushtim sot u bë emër që në historinë e së nesërmes sonë,do të lakohet në të gjitha rasat e kombtarizmit shqiptar.Radio”Zëri i Arbërit” jo vetëm që arriti të i bashkoi shqiptarët në mërgim,por i bashkoi edhe shqiptarët e mbarë trojeve etnike dhe sot janë pranë valëve të tijë.

Radio Zëri i Arbërit në Norvegji tani kremton 12 vjetorin e punës së suksesshme. U themelua më 2 korrik tė vitit 2001 në qytetin e vogël, por të bukur Universitar Ås i cili gjendet afro 30 kilometra nga pjesa verilindore e kryeqendrës Oslo. Që nga fillimi u ballafaqua me kushte financiare, por mbijetoi falë sakrificës së punës vetëmohuese tė stafit. E vecanta e këtij mediumi është kultivimi dhe ruajtja me plot gjelozi e vlerave kombëtare ku që nga fillimi i punës iu është thënë STOP pseudovlerave. Radio Zëri i Arbërit sot ka pushtuar botën dhe dëgjohet edhe në Zelandën e Re e gjetiu kudo që ka shqiptar.

Me rastin e 100 vjetorit të PAVARĖSISĖ SĖ SHQIPĖRISĖ dhe të 12 vjetorit tė punës, së shpejti do të del në dritë libri me emrin: “Me Zërat e Zërit tė Arbërit” – një monografi për punën e këtij mediumi, nga autori Imri Trena.

Imri Trena u lind më 1961 në fshatin Begrace të Kaçanikut. U diplomua në Fakultetin e Bujqësisë në Prishtinë. Në vitin 1999 bashkë me familje migroi në Norvegji, ku jeton dhe vepron sot e kësaj dite. Me vetiniciativën e tij, në vitin 2001 themeloi Radiostacionin Regjional “

Zëri i Arbërit”, medium ky tjejet i rëndësishëm për bashkatdhetarët tanë që jetojnë në Oslo e rrethinë. Është kryeredaktor i kësaj radioje, si dhe arsimtar i Shkollës Shqipe në Oslo, që nga viti 2000. Eshtë anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe ka botuar këto vepra: “Buzëqeshja e tretur”, “Plagë në zemër”, „Shtegtimi i shqipeve”, “Prapa grilave”, “Kosova ime e madhe”, “Andej është Kosova”, „Rruga e hidhur”, “Dhembje e lot”, “Në Kampin Bjonerbek”, “Aromë manushaqeje”, “Mall i (pa)shuar, “Me zërat e Zërit të Arbërit”  - “NETËT E BARDHA”;”Migrimet e para të Shqiptarëve në Norvegji”,ka zënë vend në një antologji Rumune,si dhe antologjive”Trinomi i Lirisë” dhe “Një Shekull Dritë”,botuar nga LSHAKSH në Gjermani.Shpesh mendoj me vete:Ku e merr këtë burim force,energjie,ky njeri i madh Imri Trena?Ai nuk bënë gjumë,ai punon në shkolla,radio,ka obligime familjare,gjenë kohë të mirret me krijimtari dhe ka botuar dhjetëra libra në poezi e prozë.

Për Imri Trenën dhe Radio Zerin e Arbërit ka shumë për të thënë.Në një vështrim të shkrimeve të shkurtëra nuk mund të i themi dot të gjitha,por ja për një dhjetëvjetorë të sukseseve janë disa që meodomos duhet të i evidentosh.Puna e madhe,angazhimi,kujdesi për bashkëatdhetarët në mërgatë dhe gjitha trojet shqiptare,përkrahëjen e sakrificave për çlirim,përpjekëjet për integrim të mërgimtarëve tanë në mesin e shoqërive ku jetojnë,mbrojtëja dhe pasurimi i gjuhës amtare, dokeve,traditave ,kulturës,sukseseve dhe sjelljeve të vlerave të mirëfillta,edhe pse nuk i cekëm të gjitha,por që janë shumë të lidhura me Zerin e Arbërit.Radio Zëri i Arbërit është një zë i ëmbël shqip,që dëgjohet nga Norvegjia e largët,i vetmi mjet i ndriçimit dhe përparimit moral të shqiptarëve jashtë atdheut,me të cilin jo vetëm që duhet të jemi krenarë ne,por që edhe fëmijët tanë do të jenë folës dhe mbrojtës së gjuhës sonë amtare,gjuhë e shejtë që ndihmon zhvillimin kulturor dhe intelektual të rinisë sonë të mërguar.Për mërgimtarët tanë kudo që ndodhen,ky zë duhet të jetë shpëtim, zë që mbanë gjallë mërgimtarët,që u jep kurajo dhe shpresë,që i lidhë me botën shqiptare, zë që i mëson fëmijët të duan atdheun,zë që na mundëson të dëgjojmë fjalën e bukur artistike,që të njeh me shkrimtarin,poetin,piktorin,artistin e këngëtarin shqiptarë si njohëm:Riza Sheqirin,Agim Doqin, Martin Çunin, Halil Xanin,si njohëm piktoren dhe poeten Valdete Berisha,Rita Salihun, Hasan Qyqallën e ,Sabit rRrustemin, eshumë të tjerë…deri këto ditët e këtij muaji,kur në studion e kësaj radioje kombëtare.

pati fatin të intervistohej shkrimtarja dhe poetja më e re nga Kosova,znjsh.Qëndresa Halili.

Këtu njohëm këngëtarë e artist si: Shqipe Kastrati, Nazire Jaha, Selvete Tërstena-Halili, Shengyle Berisha-Shega, Emine Hasimi, e shumë tjerë që nuk mund të i përfshijmë në këtë shkrim kalimthazi.

Në Radion Zëri i Arbërit njohëm gjitha thesaret në gjuhën e Perendisë,gjuhën e ëmbël dhe të fuqishme shqipe jashtë atdheut tonë,me të cilen duhet dhe kemi me çka të krenohemi.

Dorën në zemër,unë kam arritur më vonë në inkuadrimin e këtyre valëve të shejta të Zërit të Arbërit,por nga koha që jam këtu e kam përcjellur veprimtarinë e shquar kombëtare të mikut tonë Imri Trena,poet,prozator,mësues dhe kryeredaktor i Radio Zërit të Arbërit,dhe më ka rënë në sy një punë e tij me shumë përkushtim e dëshirë të zjarrtë për kombëtaren,për bashkimin e shqiptarëve.Një punë e tij plot mund,sakrifica,por plot qëndresë dhe suksese,pa asnjë lëkundje që nga themelimi e deri në dhjetëvjetorin e saj,është gëzim jo vetëm për te dhe stafin, por për të gjithë ne dëgjuesit që dijjnë dhe duan të çmojnë vlera.Në këtë korrik,në këtë dhjetëvjetorë të punës së tij të ndritshme,miku ynë Imri Trena ndodhet në vendlindje me siguri për të u çmallur por jo për të pushuar!Ai nuk njeh pushimin,nuk pajtohet me gjumin dhe këtyre ditëve pushimi në vendlindje iu është rrekur një pune mjaft me përkushtim,punë mjaft e rëndë por dëshirë e zjarrtë

e tijë,që dëgjuesëve dhe brezave që vijnë të u lihet diçka e shkruar,për jetën e mundimshme në mërgim,për përpjekjet e tyre,për kontributin e dhënë në këtë radio,për ruajtëjen e gjuhës, kulturës e traditës në mërgim,për biografitë,shkrimet,krijimet dhe gazmoret,fjalët e urta,kuizet, gjëegjezat e dëgjuesëve të kësaj radioje.Të gjitha këto miku ynë i palodhshëm Imri Trena po punon t’i fus në një libër voluminoz, titulluar “Zërat e Radio Zërit të Arbërit”.

Ky libër do të jetë libër thesaresh,dokumentar,historik,mund të e quajmë antologjik,por unë do ta quaja libër kujtimi që do u shërbej brezave.Ky libër do të jetë i pasuruar me plot fakte ,se kanë jetuar në kohë dhunash e përndjekëjesh shumë shqiptarë në mërgim,që edhe sot jetojnë atje,e që ndoshta do të jetojnë edhe në të ardhëmen,por që kanë ruajtur shqiptarizmën e plotë, të hapur,një shqiptarizëm real,libër i bazuar në fakte dhe një analizë të hollësishme.

Sot, sikur kam lënë menjanë gjitha preokupimet,jam veshur në shpirt me gëzimin dhe petkun festiv për këtë përvjetor të sukseshëm të këtij zëri të arsyeshëm kombëtarë,zërin e Radio Zërit të Arbërit.

I nderuari kryeredaktor I Zërit të Arbërit,miku i Shtrenjët Imri Trena, i nderuari miku Ali Rexhepi, Driton Jashari, të nderuara znj.Shemsije dhe Majlinda Trena, të nderuar dëgjues motra dhe vëllezër që dëgjoni dhe kontriboni në Radio Zërin e Arbërit, urime, shumë urime për këtë Përvjetorë të punës të ndritshme kombëtare të Radio Zërit të Arbërit.

Paci shëndet, harmoni familjare gjithnjë pranë Radio Zërit të Arbërit,duke uruar që ky medium i shejtë të jetoj shekuj të tërë.

Thomas Simaku has been awarded the 1st Prize of the International Competition for Lutoslawski’s 100th birthday, for his Concerto for Orchestra. The winning composition will receive its world premiere at the final concert of the 2013 Warsaw Autumn International Festival.

The official results of the Composition Competition for Witold Lutoslawski’s 100th Birthday were announced following a press conference held on Monday 24th of June at the Concert Hall of PWM Edition in Warsaw. The jury, consisting of Luca Francesconi, Kazimierz Kord, Magnus Lindberg, Steven Stucky, Paweł Szymaánski and Tadeusz Wielecki, chose Simaku’s work from 160 compositions submitted from 37 different countries. The Concerto for Orchestra will receive its world premiere at the final concert of the Warsaw Autumn International Festival on 28 September 2013. The 10 000 Euro prize is founded by The Minister of Culture and National Heritage of Poland, Bogdan Zdrojewski.
Simaku’s music has been reaching audiences all over Europe and the USA for more than two decades, and it has been awarded a host of accolades for its expressive qualities and its unique blend of intensity and modernism. His works have been selected by international juries for nine ISCM World Music Days, including the 2012 Festival in Belgium. Other international festivals include Huddersfield, Tanglewood, Miami, Zagreb-Biennale, Weimar, Rome, Istanbul, Alicante (Spain), Innsbruck (Austria), November Music Festival (Holland) and Viitassari (Finland). Prestigious awards include the First Prize of the Serocki International Competition (2004), Leverhulme Fellowship, and a three-year fellowship from Arts & Humanities Research Council in London. In 2009, Simaku received a British Composer Award from BASCA for his work Soliloquy V – Flauto Acerbo, which the judging panel described as ‘visionary and entirely original’.

Thomas Simaku is a Reader in Composition at the University of York, and he writes:’This piece would best be described as a voyage in time, where ancient and modern aspects of utterance – musical or otherwise – interconnect and complement each other. It is therefore in this sense of being in concordance – in concert – that the term concerto is metaphorically used here; in other words, a network of relationships between various idiomatic aspects of the musical language is in place and operates throughout the work. The orchestra here is considered as the ideal instrument for bringing this process into life. Each of the four orchestral compartments is embodied with specific musical ideas, and they are in turn singled out by being texturally highlighted for their powerful and/or delicate expressive qualities. But at the same time, the orchestral groups constantly interact with one another, and in a wider context, their modus operandi could well be termed as searching for points of convergence between various orchestral colours, whilst holding on to their own identity. During this process of ‘zooming in and out’, as it were, various instruments form their own ‘alliances’ within this huge sonic palette called orchestra. The work ends with an array of natural harmonics constantly cascading against a background of humanly breathy sounds.’

Nga Memisha Gjonzeneli – Tragjasi-I burgosur politik, dekoruar me Medaljen e ARTE  ”Naim   Frasheri” /

 - Hej!  Ju  të  dy, dilni nga  rreshti!/

-  Kush? – pyeta unë./

-  Ti, më tha duke bërtitur, gjithë nerva kapter Ali Rama. Shpejt  hekurat./

- Po pse zoti kapter çfarë  bëra?/

- Fole në rrjesht, ju e dini që është e ndaluar./

-  Po, thash me vete, ke të  drejt, unë kishja folur në rresht…  /

Ishim afro 1100 të burgosur në repartin 309 në Thumanë, që punonim të uritur deri sa raskapiteshim. Niseshim, në rrjesht për katër, në mengjes herët dhe ktheheshim afër darkës. Ecnim më shume se një orë rrugë për të mbritur tek fronti i punës.  Rruga qe një  baltë e ngjitur, jo rrall na  shoqëronte edhe shiu, dhe  kjo, ishte  një ditë e tille. Kishte mbi një orë që kishte  filluar i shkreti  shi. Të  burgosurit që kishja afër, i rrëshqiti  këmba dhe lopata që mbante në  krah më goditi në  kokë.

- Më fal, tha  ai, nuk  doja!

-S`ka  gjë, i thash unë, duke  fërkuar  kokën .

Kapteri që ishte shumë vigjilent e pa  gjithë  skenën. Na vuri prangat, na i shtërngoi deri në kockë  dhe kur mbritëm në kamp na futën në birucë.

*     *     *

Kështu u njoha me Malon. Ishte dënuar  për strehim  diversantësh me 18 vjet heqje  lirije dhe kishte 5 vjet që vuante në  burg. Para një jave  kishte  mbushur  25 vjeç, ndërsa unë  kishja  kaluar dy  muaj nga mosha 18 vjeç. Të  nesërmen, që në mëngjez herët  erdhi polici dhe  na nxori  nga biruca, kishte hallin e realizimit të normës.

Shpejte  bëhuni gati  për në  punë, na urdhëroi ai.

Që nga ajo ditë nuk u ndamë më me Malon. Një ditë më  kishin  ardhur  nga  shtëpia  për  takim, Malua, më ndihmoj, deri sa i rregullova të  gjitha ushqimet. Sipas zakonit të të burgosurve  atë ditë e mora  për drekë Malon, me gjith kundërshtimet e tij.

Malua ishte nga fshatrat  e Tepelenës, i  gjatë, me  trup të rregullt, ishte i zgjuar, dhe   kishte mundur të kryente vetëm tre  klas gjimnaz.  Kishte një mënyrë të foluri  që  të detyronte ta dëgjoje. Të shikonte në sy  kur fliste, në se do ktheje kokën  ai  menjëherë  pushonte, dhe  kur e ktheje shikimin ai fillonte  prap  të fliste.  Fillimisht, më  trajtonte  si më të vogël, po me  kalimin e kohës nuk mbante më rezerva, e më shihte si të barabartë me veten.

Fillova t`i tregoja për vështirësit e jetës në qytet, luftën e klasave, dhe ndodhi të tjera. Vuanim nga urija nuk ngopeshim  asnjëherë me bukë dhe gjithë natën shikonim  ëndërra  sikur  hanim! Kur i flisja për mjerimin tonë ai m`i ngulte sytë dhe nuk m`i hiqte. Më dëgjonte me shumë  vëmëndje, ishte një dëgjues i rrallë, pak  njerëz  mund të kem parë si ai. Të linte të flisje me qetësi  dhe  kur ishte i sigurt  që kishje mbaruar  atëhere  fliste, ose pyeste  për ato që  i kishje folur. Një ditë më  pyeti:

- O vëlla, a di të lozësh shah, se ju djemt e qytetit ini më të zhvilluar se ne fshatarët?

- Më dëgjo, i thashë,  të kam folur për jetën e veshtirë që kam kaluar, dhe që nuk kam pasur mundësi të luaj.

-  Kisha harruar  fare, më tha Malua, por unë do ta  mësoj  këtë lojë të bukur. Kaluan pak kohë duke luajtur shah dhe unë eca shumë përpara edhe natën në gjumë më bëhej sikur lozja shah me dikë. Shumë shpejt u bëmë të barabart, aq sa në shumë lojëra dilnim rremi. Që atëhere e deri sot unë u njoha si shahist i mirë.

Kur  kampi u transferua në Laç, ku punohej në ndërtim, u ndamë edhe me Malon. Atë e transferuan në burgun e Burrelit si njeri të rrezikshëm.

*     *     *

Erdhi edhe dita e lirimit nga burgu. Vura re se njerëzit e mi dhe shoqëria nuk ishin më ata që kishja lënë  para se të hyja në burg. Tani duhej të hidhja çdo hap me kujdes dhe gojën duhet ta mbaja kyçur, mbasi  ishte shumë lehtë të kthehesha nga kishja dalë, në burg. Duhet të punoja shumë, në mënyrë që të paguaja edhe atë që më ruante e spiunonte që të mos i bija shtetit në qafë,  por edhe për të jetuar për vete. Ky ishte mësimi që kishja  marrë në burg dhe të them të vërtetën më shërbeu pasi nuk u riktheva në burg si shumë shokë të mi.

Një pasdite kur po kthehesha nga puna më doli përpara një shoku im i burgut.  Fillova  ta pyes për shokët  që kishja lënë ne burg.  Shoku im më foli së pari për Malon. Ka një muaj që është liruar, më tha ai. Pas ca ditësh shkova dhe e takova, në një fermë afër Fierit. Ishte gëzim i madh  për të dy që  takoheshim pas 10 vjetë ndarje. Nuk  kishte  ndryshuar fare, vetem  thinjat tregonin për vuajtjet që kishte hequr në jetë. Fliste si gjithnjë me zë të ulët dhe ngadal. Jetonte  vetëm me nënën. Kur u ndamë nxora një zarf  ku  kishja  pak lekë që pata  kursyer. Pas kundërshtimeve ai u bind dhe i mori paratë dhe dy pika lot i lagën faqet. Më  hodhi dorën në qafë uli koken dhe me turp më tha se babai dhe vëllai e kishin braktisur si armik të popullit. Vëllai iku nga  shtepia, sepse nuk mund të rrinte nën një strehë me mua, pas një muaj kishte ikur dhe babai pa dhënë asnjë shpjegim. Më lanë vetëm me nënën, pa asnjë ndihme, e përkrahje. Ti e di, më tha ai, që unë edhe në burg  punoja  shumë  prandaj nuk u mposhta, por vuaj shpirtërisht për mungesën e dashurisë së vëllait dhe babait, por ti po i zëvëndëson ata.

Ti ke  plot rezerva dhe forcë për  të ecur  përpara, i thash unë.

Pas një viti mora nje leter nga Malua ku më njoftonte se ishte martuar me një  grua të ndarë nga burri, por edhe atë mezi ia patën dhënë. Njerëzit e sajë  kishin pyetur në këshillin e lagjes, te  shefi i kuadrit  ku punonte dhe në Degën e Punëve të  Brëndshme. Ne fund, një ditë të shtune ia shpunë në shtëpi:  të  trashëgohesh, i thanë njerëzit e gruas dhe mos bën dasëm, se ti ashtu  e ke hallin. Nëna u gëzua shumë se tani kishte edhe nuse në shtëpi.

Në një letër tjetër, pas dy vjetësh, ai më shkruante: “Miku im, jam  bërë baba, kam një vajzë  të bukur dhe tani kam dy ëngjëj: Nënën e shtrenjtë dhe çupën e dashur. Me gruan nuk i kam punët mire. Shpesh kthehet vonë në shtëpi pa pasur arsye. Është bërë  brigadiere. Për vajzën   nuk interesohet fare. Një ditë vajza  po qante dhe ajo i tha  “Plaç në vend,  pjella  e armikut të  popullit, më  hëngërt  shpirtin, kur do të shpëtoj nga ju!”. Nëna e kishtë dëgjur me dhimbje dhe kishte heshtur. Të nesërmen, ndërsa nëna po më percillte, më tha: “Malo, bir, të lutem, mos bën fjale me  tët shoqe. Tani kemi edhe vajzën, pastaj nëna mbushi sytë me lot  dhe u kthye në shtëpi”. U ndamë me nënën pa kuptuar se përsë m`i dha ato këshilla?” Më von mora vesh se e shoqja  e Malos kishte  ikur nga  shtëpija dhe ishte martuar me Llazin traktoristin e fermës.

*       *      *

Ne vitin 1990, unë me gjithë  familje emigrova në Amerikë. Malua  doli në vijën e parë të Lëvizjes Demokratike. Disa herë kishte shkuar edhe në Tiranë për demonstrata dhe kishin dashur edhe ta arrestonin.

Në fillim të vitit 1997, mora një letër nga Malua  ku më shkruate: “U lodha së jetuari  gjithë  këto vite, luftë e pa ndërprer me njerëzit dhe me sistemin. E ndiej veten shumë  të lodhur dhe të  drobitur. Fituan të gjithë ata që rrinin në hije. Ata po drejtojnë sot dhe nesër.Të shohim si do të na veje halli”.

Vajza e Malos që ishte martuar dhe nga kjo martesë kishin edhe dy djem të vegjël, erdhi në Amerikë. Ajo më foli për ndarjen me babanë: “Atë ditë që u ndam, për herë të parë në jetën time e pash babin të qante. Atë burr që nuk e kishin përkulur dallgët dhe tufani jetës, tani po shihja të qante përpara dy fëmijve.

- Babi,  të  lutem, mos kështu,  i thash.

Ai ngriti kokën dhe fshiu shpejt syte, nuk donte ta shikonin që qante. Pastaj e mori veten dhe me krenari më tha: “Po qaj për ty shpirti im, nuk  kam më njeri tjeter në këtë  botë, dhe nuk  jemi  ndar asnjë  herë. E dija që do të vinte kjo ditë  por …  Po qaj edhe për ata yje që ke, që kur  lozja  me ta më falnin gjithë të mirat e kësaj bote…”

E dëgjoja këtë vajzë, që më tregonte me sytë e mbushur me lotë, por edhe unë nuk mund të rrija pa derdhur lotë për shokun tim krenar që kishte duruar vuajtjet e burgut pa nxjerrë zë, pa derdhur lotë dhe pa humbur shpresat për jetën. Në një moment vajza e mblodhi veten dhe m`u drejtua mua:

- Po ti ç`pate? – më tha ajo.

- E si të mos qaj? – i thash unë – Qaj për jetën tonë, për rininë tonë që humbëm nëpër burgje dhe kampe internimi, pa pasur asnjë faj, për ju fëmijët tanë që nuk paskan mbaruar ende vuajtjet e jetës.

Erdhi edhe dita që vajza e mikut tim u bë qytetare Amerikane dhe e thirrën edhe Malon në Amerikë. Shkova edhe unë për të pritur Malon. Sapo zbriti nga avioni, po na kërkonte me sy, kur, sa pa fëmijët i la në vend  ç`farë  kishte në duar, dhe u sul drejte tyre. I kapi me të dy duart dhe i futi në gji. Dridhej i tëri dhe dukej sikur nga çasti në çast do të rrëzohej në tokë… Më së fundi e mblodhi  veten ..  U takua me  vajzën e me dhëndërin dhe kur  u kthye  nga unë më tha: “Vella! Zoti nuk  na la larg njeri tjetrit” dhe mu hodh në  qafë.

*      *      *

Une e Malua  takoheshim çdo të shtune. Bisedonim dhe shikonim përpara, për të ardhmen, si do të jemi dhe ç`farë do të bëjmë… Një ditë ndërsa po bisedonim në një park, ai më pa në sy dhe më tha:

“Kur të marr lekët e burgut, gjëja e parë që do të bëj, do të blej një kostum të mire bojë hiri. Më fal vëlla, mbase  është turp, po une s`kam veshur kurrë kostum, por edhe nuk më është  dashur, e ç`më duhej mua kostumi? Do të blej edhe një këmishë, mendoj ta blej të bardh, por kot ta blej të bardhë, unë gjithë jetën  s`kam pasur asnjë ditë të bardhë. Do ta  blej  kafe, kullaron   kuq e zi, këpucë, çarape, edhe ato kafe. Them edhe  për një  palë syze, me gjithë se u kam parë shokëve dhe nuk më kan  pëlqyer. Me dy mëndje jam”.

U shtanga, nga kjo ligjiratë e këtij njeriu të vuajtur dhe humba në mendime. Malua me fjalë të thjeshta po tregonte vuajtjet dhe mjerimin nën diktaturë dhe kështu po bënte apologjinë e këtyre njerzëve, ata të gjith ishin si Malua. Fjalët e tij më kujtuan një shok tjetër të burgut, Ahmet Hoxhën. Ishte një njeri që nuk dinte ç`ishte shtarti me sustë, si ishte parfumi i një femre, ç`shije kishte birra apo vera. Ishte një njeri që nuk kishte veshur kurrë një kostum, qoftë edhe prej doku, që nuk kishte fjetur kurrë me një femër… Ahmet Hoxha e kishte kaluar jetën në burg. Ishte arratisur dy herë nga kampet e punës ku kryente dënimin, por nuk kishte mundur të kalonte kufirin…. U arratis për herë të tretë, por u tradhëtua, e kapën dhe e pushkatuan si një armik të rrezikshëm…

Malua nuk më la të mendoja gjatë. Edhe diçka  tjeter, më tha ai: “Në xhepin e brendshëm të  xhaketës, dua të fus një flamur të vogel plastik që kohët të mos ma  prishin. E dua vëlla, më tha, atë flamur, se e kam pasur gjithë jetën në zemër. Prandaj dua ta kem përgjithmon mbi zemrën time. Le të fler me mua, vëlla, më dëgjon? Ti e di që ne luftuam  për Shqiperi për liri, e  për flamur… “.

U ngrit në  këmbë. Ishte bërë si limon në fytyre. Hajde, më tha, se do të ikim në shtepi dhe u nis  drejt makinës. Rrugës nuk e hapëm gojën fare. E çova në shtepi dhe kur zbriti krejt i qet, më   tha: “Vëlla më fal, të kam  thënë  fjalë të rënda  sot. Por mos harro, jemi burra të kësaj toke”.

Sapo u ktheva në shtëpi mendova se jetës nuk i dihet, prandaj e shkrova amanetin e Malos, që të mos harroja. Që atë ditë më dukej  sikur diçka nuk ishte më si më parë. Një ditë kur vajta ta merrja në shtëpi sa hipi në makinë, më dha dorën ta ndihmoja. U habita dhe u shqetësova, dora  e tij ishte shumë e ngroht.

- Më duket se ke temperature, i thash.

- Jo, jo, tha  ai, jam shumë  mirë,  nisu, më  tha, ç`fare pret?

Koha  ishte  shum e e bukur.

Ore, më tha Malua, ku po na  çon? S`kam kaluar, asnje herë nga  kjo  rrugë?

Ktheva kokën dhe e pashë me dhimbje, ai njeri kishte humbur ndërgjegjën.

Do kthehemi në  shtëpi i thash i shqetesuar.

Jo ore, tha ai,  ç`far  flet?

Vajtem në park dhe u ulem tek vendi ku uleshim gjithnjë. Por Malua nuk orjentohej dot dhe më tha se është hera e parë që vijmë në këtë vend!

U shqetësova, pa masë dhe ndërsa mendoja ta ktheja në shtëpi, më kërkoi ujë. Vrapova t`i sillja ujë  dhe kur po afrohesha  pashë dy tre vetë pranë tij, të cilët e kishin shtrirë Malon në stol. Sytë i lëviznin në kontrast me njeri tjetrin. E ngrita ndenjur.

-  Kush je ti?, më tha ai.

Sytë mu mbushen me lot, kishja mbetur si i ngrirë dhe nuk dija ç`të bëja. Në  këtë  kohë mbriti  ambulanca. Mora në telefon të bijen dhe i dhash adresën e spitalit. Vajza duke qarë më tha se edhe neve në shtëpi kishte filluat të na ngatërronte.

U ktheva në shtëpi mora penën dhe shkrova këtë letër:”E dashur dhe e nderuar mbesë, të them  mbesë se babain tuaj e kam vëlla të madh. Këto që po të shkruaj janë amaneti dhe dëshira e  tij”  I shkrova  me hollësi  për  ç`fare më  kishte thënë Malua. E futa letrën në një zarf bashk me 1000 dollar që të mbuloja sado pak shpenzimet. Malua ndërroi jetë pas një jave në agoni. Në kurorën që porosita  për Malon, në respekt të shahut që më mësoi, i futa në të dy anët nga një oficer të bardh shahu, që t`i rrinin përgjithëmon roje, këtij njeriu të thjeshtë dhe të madh njëkohësisht.

*    *    *

Vajza e plotësoi amanetin e të atit: e veshi të vdekur me një kostum, ashtu siç kishte ëndërruar ai tërë jetën…. Nuk harruan t`i vënë me vete edhe një flamur…

Në një mesazh që ka marrë redaksia e gazetës Dielli nga Prof.dr. Nusret Pllana, libri i shkruar nga ai për gjenocidin e serbëve në Kosovë është përkthyer tashmë në shtatë gjuhë të huaja.Libri ka edhe një risi tjetër, ai është pajisur më të dhëna të reja shtesë, me ngjarje dhe foto të reja. Janë 100 faqe shtesë që hedhin më shumë dritë në masakrën gjenocidale të makinës shtetërore serbe.Ja mesazhi i plotë:

Të nderuar miq të dashur e të paharruar!

E nderuar Vatër

E nderuar redaksi e Diellit

Ju njoftoj se: Ky libër, të cilit i keni dhënë publicitet të merituar (në krye me VATREN Shqiptare), së shpejti pritet të ribotohet për herë të pestë, por i plotësuar edhe me 100 faqe tjera, materiale shokuese dokumentare. Ndërkaq fare në fund të librit, në gjuhën angleze janë edhe vlerësimet, vështrimet, recensionet dhe kumtesat e 21 autorëve ndërkombëtarë, nga Europa dhe bota përparimtare, që pa dyshim se ia shtojnë vlerën, edhe ashtu të veçantë të këtij libri dokumentar, i cili deri më tani është promovuar në 40 qendra botërore. Këtij ribotimi do t’i bashkangjitet edhe DVD – me filmin dokumentar “Rrugëtimi i një libri nëpër botë”, i përkthyer edhe në anglisht e gjermanisht, në të cilin është futur një pjesë e konsiderueshme e promovimit të këtij libri edhe në New York, Washington, Detroid e Melbourne të Australisë. Ndihem tej mase i kënaqur që, bashkëpunimi ynë profesional e intelektual, gjithnjë në shërbim të çështjes kombëtare po rezulton përherë e më suksesshëm.

Ju uroj shëndet e gjithë të mirat në jetë!

I juaji, Prof.dr. Nusret PLLANA

Pelasgetë kishinë nje besë te bukur’ e vjershëtore. Besonin gjithe shenjat’ e natyrës e trupet’ e qjellit; i faleshinë  djellit, henës, yjevet të mëdhenj, qiellit,revet,eresë,detit e të tjerave. Kjo besë, që thuhet “mythologji” eshte bes’ e të parëvet prindër tanë, pelasgvet./Sami Frashëri /

SHKRUAN:FATBARDHA DEMI/

 Foto: Aleksandri i Madh mbi qeleshen e të cilit dallohen qartë simbolet e besimit sellenik: Hëna dhe ylli tetë-cepësh/

Mbi  simbolin e flamurit shqipëtar, shqiponjës dy krenore të zezë në fushë të kuqe, janë bërë studime të shumta. Studiuesit e lashtësisë, pohojnë njëzëri se, shqiponja është një nga figurat kultike më të lashta, më të fuqishme dhe më jetëgjata. Edhe në ditët e sotme, ajo vazhdon të përfaqësoje gjuhën, kombin, emërtimin e Shqipetarëve, por edhe simbolet shtetërore të vëndeve të tjera, brënda dhe jashtë Europës.

Megjithatë, simboli i shqiponjës nuk ka aritur të trajtohet shkencërisht në domethënien e saj historike. Ka patur shumë hamëndsime, sidomos për qënien e dy kokave të drejtuara në anë të kundërta, përmendja e të cilëve do të hante shumë vend e kohë, dhe mendoj se janë të bazuara thjesht në ngjarjet historike dhe simbolin e dyfishtë, se sa pikërisht në natyrën e saj, si simbol kultik i BESIMIT  të Pellazgëve hyjnorë.

Nga Dr. Moikom Zeqo

Prishtine, 04 shtator 2003 (Alb.Info) – Duke kerkuar ne arkivin e Muzeumit Historik Kombetar gjeta nje dokument te jashtezakonshem nga te gjitha pikpamjet. Mbi nje karton te forte eshte vendosur nje fotografi e anijes kozmike Apollo 14, fotografi e bere nga siperfaqja e Henes. Krahas kesaj fotografie eshte vendosur nje flamur Shqiptar i permasave te te vogla. Nen fotografine eshte shkruar: Antares at fra mauro, kurse poshte fotografise eshte ky mbishkrim: This flag was carried to the moon onboard Apollo 14 January

31 through February 9, 1971. It is presented by Rear Admiral Alan B. Shepard, Jr., United States Navy, delegate to the 26th Session of the United Nations General Assembly. Nga ky shkrim mesohet se flamuri Shqiptar (zyrtar) eshte mbartur ne Hene ne trupin e anijes kozmike Apollo 14 nga 31 Janari deri me 9 Shkurt 1971. Ky flamur eshte paraqitur prej zevendes Admiralit Alan B. Shepard Jr., i Flotes se Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe qe ka qene delegat ne Sesionin e 26-te te Asamblese se Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara. Antares eshte pjesa e anijes qe zbriti ne Hene dhe Fra Mauro eshte emri i vendit ne Hene ku zbriti anija. Ka edhe nje mbishkrim dore shkruar me boje te zeze nga Alan Shepardi, qe lexon: With the compliments of the astronautes of the United States. Alan Shepard 02.10.71, qe perkthehet ne Shqip: Me fjalet me te mira te astronauteve te Shteteve te Bashkuara. Alan Shepard, 2 Tetor 1971. Ky dokument qe permban flamurin Shqiptar me fotografine ne Hene se bashku me mbishkrimet i eshte dorezuar prej vete astronautit Alan Shepard nje dilomati Shqiptar, i cili pat marre pjese edhe ai ne Sesionin e 26-te te Asamblese se Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara. Alan Shepard, kur ka pergatitur kete dhurate dhe per ta bere me te vertete dokumentin, ka shkruar me doren e tij pershendetjen jo vetem nga vetvetja, por edhe nga astronautet e tjere te SHBA-s. Kjo do te thote qe fakti i mbartjes se flamurit Shqiptar ka qene teme bisede e astronauteve bashkeudhetare. Pra Shepard u ka folur atyre per origjinen e tij Shqiptare. Gjesti i Shepardit eshte i madherishem. Duke lexuar nje enciklopedi te kozmosit ku jane dhe emrat e kozmonauteve ne vite, lexohen keto te dhena per Alan Shepardin. Ai u lind ne East Dery, Nee Hampshire te SHBA me 18 Nentor 1923. Ështe me origjine Shqipitare. Ka kryer Akademine Detare Amerikane ne Anapolis ku mbaroi dhe nje shkolle fluturimi per pilot joushtarak. Me pas beri edhe Shkollen e Marines per pilot ne Patuxent, Maryland, si dhe Shkollen Detare te Luftes ne New PortRhode Island me 1958. Me 1961 u ngrit ne hapesire si njeriu i pare ne bote rusi Juri Gagarin. Ai fluturoi ne kozmos si pasagjer, kurse Shepardi ne misionin Apollo 4 ne Janar-Shkurt 1971 e manovroi vete anijen kozmike. Si kozmonaut, ai eshte i pari qe ka fluturuar ne kozmos si Amerikan dhe i pesti qe ka shkelur ne Hene. Para daljes ne pension Alan Shepard gradohet Admiral. Ai nderroi jete me 21 Korrik 1998; pra jetoi 75 vjet. Ne te njejten enciklopedi flitej edhe per William Gregory nje tjeter astronaut Shqiptaro-Amerikan. Gregory lindi ne Lock-port, Nju Jork me 14 Maj 1957. Ështe me origjine nga fshati Dardhe e Korces. Me 1979 u diplomua per shkenca inxhinierike ne Akademine e Forcave Ajrore. Mori doktoraten si inxhinier mekanik nga ColombiaUniversity me 1980 dhe Doktoraten per drejtues me 1984. Ne vitet 1981 – 1986 ka qene pilot fluturimi me avionet Fl11. Me pas sherbeu si mesues pilotesh prane Forcave Ajrore Britanike. Ka fluturuar ne me shume se 40 lloje avionesh dhe ka kapercyer mbi 5000 ore flutturimi. U zgjodli nga NASA ne Janar 1990 dhe u shpall astronaut ne Korrik 1991. Fluturimin e tij te pare Shuttle STS-67 ne hapesire e kreu me 2 Mars 1995 nga Qendra e Hapesires Kenedi dhe u ul ne toke me 18 Mars 1995. Ka vendosur rekordin e fluturimeve ne hapesirat kozmike me 16 dite dhe 15 ore duke plotesuar 262 rrotullime drejt tokes. Ai fluturoi mbi 11 milion km ne kozmos, ka mbi 400 ore flutuime ne hapesiren kozmike, krahas 5000 oreve si pilot. Tani punon si drejtues per zhvillimin e biznesit ne Arizona te SHBA. Meqenese Shpardi ka vdekur, shpresojme qe Gregorin ta takojme se shpejti. Te dy keta emra kane vendin e tyre ne Muzeun Historik Kombetar dhe ne kujtesen e Shqiptareve.

Biographies – Alan B Shepard Jr.