Mbi simbolin e flamurit shqipëtar, shqiponjës dy krenore të zezë në fushë të kuqe, janë bërë studime të shumta. Studiuesit e lashtësisë, pohojnë njëzëri se, shqiponja është një nga figurat kultike më të lashta, më të fuqishme dhe më jetëgjata. Edhe në ditët e sotme, ajo vazhdon të përfaqësoje gjuhën, kombin, emërtimin e Shqipetarëve, por edhe simbolet shtetërore të vëndeve të tjera, brënda dhe jashtë Europës.
Megjithatë, simboli i shqiponjës nuk ka aritur të trajtohet shkencërisht në domethënien e saj historike. Ka patur shumë hamëndsime, sidomos për qënien e dy kokave të drejtuara në anë të kundërta, përmendja e të cilëve do të hante shumë vend e kohë, dhe mendoj se janë të bazuara thjesht në ngjarjet historike dhe simbolin e dyfishtë, se sa pikërisht në natyrën e saj, si simbol kultik i BESIMIT  të Pellazgëve hyjnorë.
Përse Flamuri i shqipëtarëve (dhe jo vetëm ay, tek Kombi ynë) përfaqëson : Historinë e lindjes së besimit, njohjes së natyrës, zhvillimit dhe e organizimit politik, e njeriut të parë në Lashtësi ?
QĂ« tâiu pergjigjemi tĂ« gjitha kĂ«tyre atributeve tĂ« flamurit tonĂ«, duhet tĂ« zbulojmĂ« fillimisht se si u krijua emĂ«rtimi dhe kulti i shqiponjĂ«s dhe domosdoshmĂ«risht tĂ« hyjmĂ« nĂ« labirinthin e thellĂ«sisĂ« sĂ« kohrave.
Â
Kur lindi gjuha dhe besimi, tek njeriu primitiv ?
NjĂ« prej themeluesve tĂ« historisĂ« moderne tĂ« besimit, Mircea Eliade (1907-1986) Ă«shtĂ« shprehur se: âDuke qĂ«nĂ« njĂ« dukuri njerĂ«zore, besimi Ă«shtĂ« edhe njĂ« dukuri shoqĂ«rore, gjuhĂ«sore dhe ekonomike â Ă«shtĂ« i pakuptueshĂ«m njeriu jashtĂ« gjuhĂ«s dhe jetĂ«s nĂ« bashkĂ«siâ(1)
Prof. Anxhelo Karkanji (Angelo Carcagni), duke studiuar vizatimet e njeriut primitiv nĂ« shpellĂ«n Grotta dei Cervi nĂ« Porto Badisco (Itali), ka nxjerrĂ« pĂ«rfundimin se lindja e besimit Ă«shtĂ« e lidhur me lindjen e gjuhĂ«s. Shtytja ndaj besimit mund tĂ« jetĂ« e lindur, me qĂ«nĂ«se e vĂ«rejmĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« botĂ«n, por sot mundet tĂ« pohojmĂ« nga llogjika e fakteve, se besimi Ă«shtĂ« zhvilluar krahas me gjuhĂ«n (si mjet komunikimi), afĂ«rsisht 50 mije vjet pĂ«rpara. (2) PĂ«r tĂ« shprehur besimin e tij, njeriu primitiv fillimisht ka zhvilluar nĂ« formĂ«n e mjaftueshme pĂ«r komunikim â gjuhĂ«n, dmth njĂ« sasi tĂ« caktuar fjalĂ«sh. PĂ«r kĂ«tĂ« arĂ«sye nĂ« besimin pellazg, por edhe nĂ« fetĂ« e reja qĂ« lindĂ«n prej tij, thuhet se: âE para ishte fjalaâ.
Prof Angelo Carcagni nĂ« studimin e tij âGjuha dhe mendimi simbolikâ, pohon se fjala qĂ« krijoi njeriu primitiv, nuk pĂ«rcaktonte vetĂ«m njĂ« send apo dukuri, siç ndodh sot, por shprehte njĂ« mendim tĂ« tĂ«rĂ«. PĂ«r rrjedhojĂ«, fjala luante rolin e njĂ« simboli : â Me zhvillimin e tĂ« folurit, njeriu primitiv pĂ«rftoi njĂ« mundĂ«si tĂ« re tĂ« marrdhĂ«nieve nĂ« komunitet, tĂ«Â shkĂ«mbimit simbolik (fjala-simbol)âŠRoli i saj zanafillor (i fjalĂ«s) Ă«shtĂ« ndĂ«rtues nĂ« zhvillimin e njeriut dhe duhet tĂ« njihet nĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«sit e saj kryesor: TĂ« vendosĂ« identitetin e grupit, tĂ« krijojĂ« njĂ« rregull shoqĂ«ror tĂ« lidhjes dhe tĂ« bashk-jetesĂ«s,tĂ« disiplinojĂ« sjelljet subkoshienteâŠKur flasim pĂ«r shenja dhe simbole tĂ« botĂ«s neolitike, tĂ« jetĂ«s neolitike, tĂ« qytetrimit neolitik, nuk bĂ«het fjalĂ« pĂ«r çështje thjesht emĂ«rtimeshâŠnuk gjĂ«ndemi pĂ«rballĂ« âshĂ«njaveâ tĂ« thjeshta , sepse mbrapa kĂ«tyre shĂ«njave, mbrapa kĂ«tyre simboleve pĂ«rcaktuese (fjalĂ«s) ndodhen ide, koncepte, kĂ«ndvĂ«shtrime mbi botĂ«n e deri edhe ndjenja dhe emocione. (3) Duke kuptuar se gjuha e parĂ« qĂ« krijoi njĂ«riu, pĂ«rbĂ«hej nga fjalĂ«-simbole qĂ« shprehnin njĂ« mendim tĂ« thjeshtĂ« (mĂ« vonĂ« edhe ide tĂ« kuptueshme vetĂ«m nga ânjerĂ«z tĂ« zgjedhurâ), kemi gjetur ĂELĂSIN qĂ« hap portĂ«n e labirintit tĂ« LashtĂ«sisĂ« dhe tĂ« besimit pellazg, nga e ka origjinĂ«n edhe emri dhe miti i shqiponjĂ«s i flamurit tonĂ« kombĂ«tar.
Ku e mbeshtes këtë mendim?
Lieblein, nĂ« njĂ« paragraf tĂ« shkruar nĂ« vitin 1884 pohonte se: â Vete idea e Zotit ishte zhvilluar nĂ« njĂ« periudhe mĂ« tĂ« herĂ«shme tĂ« gjuhĂ«ve sesa gjuha indo-europianeâŠKur tĂ« kemi arritur deri kaq larg (sa tĂ« zbulojme kĂ«tĂ« gjuhĂ« zanafillore-shĂ«n im), ka shumĂ« tĂ« ngjarĂ«, qĂ« nĂ« kĂ«tĂ« gjuhĂ« parahistorike, tĂ« gjejmĂ« edhe fjalĂ« qĂ« shprehin idenĂ« e Zotit â (4)
PĂ«r lidhjen e fjalĂ«s me besimin ka shkruar Ptahhotepi (2400 pk): âFjala shkruhet me njĂ« yll, sepse synohet tĂ« pĂ«rndritet shpirti i lexuesit me njĂ« dritĂ« me prejardhje hyjnoreâ. (5)
Prof Angelo Carcagni dhe studiuesit e tjerë, dëshmuan natyrën simbolike të gjuhës së parë, të krijuar në lashtësi dhe lidhjen e saj me besimin, por nuk kanë mundur ta vërtetojë me fjalorin e gjuhëve të lashta apo të atyre që fliten sot.
TĂ« parĂ«t qĂ« e kanĂ« faktuar me anĂ«n e gjuhĂ«s kĂ«tĂ« lidhje, kanĂ« qĂ«nĂ« studiuesit arbĂ«r. NĂ« veprĂ«n madhore âThoti fliste shqipâ Xhuzepe Katapano zbĂ«rthen emrin e shqiponjĂ«s (AIN nĂ« arbĂ«risht), duke pohuar filozofinĂ« e besimit Pellazg : A=At,Parimi i ParĂ«, Zot At i PĂ«rjetshĂ«m , I=Fjala Krijuese , N= protomateria (lĂ«nda fillestare, e parĂ«, prej nga u krijuan tĂ« tjerat) (6)
Studiuesi zbuloi tek shkrimet në papiruse, gdhëndjet e gurta të Piramideve apo në emertimet e Perëndive të Egjiptit të lashtë, edhe shumë fjalë/simbole të tjera, të besimit pellazgo-ilir, me anën e gjuhës arbërishte (shqipe).
Ky fakt mbĂ«shtetet nĂ« gjeografinĂ« historike tĂ« pĂ«rhapjes sĂ« fiseve pellazgo-ilire dhe tĂ« miteve tĂ« tyre, njĂ« prej tĂ« cilave Ă«shtĂ« edhe ay i shqiponjĂ«s. Spiro Konda pohon se âAtje ku ka fjalĂ« pellazgjike, atje gjĂ«nden edhe pellazgĂ« qĂ« banojnĂ«â (7)
PĂ«rfundimi i parĂ« : Gjuha pellazgo-shqipe ka natyrĂ« simbolike (ku njĂ« fjalĂ« pĂ«rfshin njĂ« mendim apo frazĂ« tĂ« tĂ«rĂ« dhe ka disa kuptime) gjĂ« qĂ« nuk vĂ«rehet nĂ« gjuhĂ«t e tjera tĂ« ashtuquajtura nĂ« shk19 âindo-europianeâ. PĂ«r rrjedhojĂ«, gjuha pellazgo-shqipe Ă«shtĂ« gjuha e parĂ« e njeriut primitiv e hapsirĂ«s euro-afro-aziatike. Gjuha shqipe, krahas besimit pellazgjik (sellenizmit), ka njĂ« moshĂ« afro 50 mije vjeçare. Shqiponja, qĂ« ka pĂ«rfaqĂ«suar vetĂ« Krijuesin (Zotin) dhe FjalĂ«n e tij, Ă«shtĂ« nderuar si figurĂ« kultike e tij mĂ« e rĂ«ndĂ«sisheme dhe gjuha e krijuar nga njeriu primitiv, u quajt âgjuha e zogutâ (e shqipes) dhe ka qĂ«nĂ« gjuha e Besimit tĂ« parĂ«, qĂ« vazhdon tĂ« flitet edhe sot nga shqipetarĂ«t dhe arbĂ«reshĂ«t, nĂ« çdo cep tĂ« BotĂ«s.
Â
***
Â
E panjohura mĂ« e madhe rreth figurĂ«s sĂ« shqiponjĂ«s, sigurisht lidhet me paraqitjen e saj nĂ« lashtĂ«si, me dy koka tĂ« kthyera nĂ« anĂ« tĂ« kundĂ«rta, e zbuluar edhe nĂ« tempullin e parĂ« tĂ« PellazgĂ«ve nĂ« DodonĂ«, nĂ« vitin 1878.(8) Duhet pohuar, se krahas saj, ka qĂ«ndruar edhe trajta e shqiponjĂ«s me njĂ« kokĂ«. Deri mĂ« sot, nuk Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« ndonjĂ« lidhje apo dallim midis tyre apo hershmĂ«risĂ« sĂ« njĂ«rĂ«s ndaj tjetrĂ«s. Kjo bashkjetesĂ« Ă«shtĂ« pasqyruar edhe nĂ« flamujt apo heraldikat, si dhe nĂ« çdo krijimtari tĂ« traditĂ«s sĂ« periudhave tĂ« ndryshme. Mendoj se shpjegimi mĂ« i saktĂ« i qĂ«njes sĂ« dy kokave tek shqiponja, duhet kĂ«rkuar tek lidhja e saj (e padyshimtĂ«) me shqiponjĂ«n njĂ«krenore â tĂ« zogut qĂ« pĂ«rfaqsoi KRIJUESIN.
Â
Krijuesi me fytyre te panjohur   Â
Le të kthehemi sërisht tek vizatimet në muret e shpellave, që janë dëshmitë e para materiale që kanë mbritur në ditët tona, nga periudha më e herëshme e njeriut që flet dhe mendon.
NĂ« vizatimet e shpellĂ«s Grotta dei Cervi, ndĂ«rmjet figurave tĂ« shumta tĂ« botĂ«s qĂ« e rrethonte njeriun primitiv, duken edhe vizatime abstrakte (ajo sipĂ«r), tĂ« lidhura sipas studiuesve me besimin. VĂ«nd tĂ« veçante, zĂ« portreti i âshamanitâ (mĂ« poshtĂ«), drejtuesit dhe organizuesit tĂ« parĂ« tĂ« njĂ« bashkĂ«sie primitive. NĂ« figuren nĂ« tĂ« majtĂ«, Ă«shtĂ« âshamaniâ prehistorik (nĂ« shpellĂ«n Grotta di Cervi) dhe nĂ« tĂ« djathtĂ«, i njĂ« periudhe shumĂ« mĂ« tĂ« vonshme, i njĂ« mbreti tokĂ«sor tĂ« hyjnizuar-PerĂ«ndia Bes. (mĂ« gjatĂ« tek shkrimi âSi u hyjnizua BESA e arbĂ«rve nĂ« tempujt e faraonĂ«veâ)
EmĂ«rtimi âshamanâ Ă«shtĂ« i shekujve tĂ« fundit, por nĂ« gjuhĂ«n shqipe mund ta shprehim mĂ« sakt me emrin âKreuâ apo âAtiâ, siç e gjejmĂ« pĂ«r mbretin-bari tĂ« ThesprotisĂ« pellazge (Niko Stillo âEtruskishte Toskerishteâ). Pa dyshim se ka qĂ«nĂ«, jo vetĂ«m i fortĂ« fizikisht dhe i gatshĂ«m tâi vĂ«rsulej kujtdo qĂ« mund tĂ« rrezikonte jetĂ«n e gjinisĂ« sĂ« tij, por edhe njĂ« verejtĂ«s i palodhur i botĂ«s qĂ« e rrethonte dhe mendimtar, se si te mbrohej prej saj. Duke vĂ«rejtur, Kreu mĂ«soi tĂ« vlerĂ«sojĂ« forcĂ«n e natyrĂ«s dhe botĂ«s shtazore, por dhe tĂ« mundĂ«sive tĂ« njeriut pĂ«r tâu mbrojtur. Ky âpeshim forcashâ e shtyu tĂ« kĂ«rkojĂ« dhe tĂ« shpik, pĂ«r tĂ« mbijetuar, âmjetetâ(por edhe me pamjen e tij), pĂ«r âduelinâ me kundĂ«rshtarin.
Â
Ishte Kreu, qĂ« morri vĂ«ndin e ndĂ«rmjetĂ«sit, midis gjinisĂ« sĂ« tij dhe rrezikut, tĂ« cilin e luftonte por edhe e merrte me tĂ« mirĂ«. ShumĂ« shpejt, njeriu primitiv vĂ«rejti se vetĂ«m me NJE-rĂ«n, nuk mund tĂ« matej, bile as ta shikonte formĂ«n e saj, as ta prekte dhe as tâia dĂ«gjonte zhurmĂ«n apo zĂ«rin. Fuqia e saj ishte kaq e madhe, sa mund tĂ« zhdukte çdo gjĂ« tĂ« lĂ«vizshme apo tĂ« palĂ«vizshme nĂ« natyrĂ«, bile edhe vetĂ« atĂ« e fisin e tij. Kur çfaqej AJO, çfaqej edhe njeriu dhe bota pĂ«rreth tij, kur largohej, bashkĂ« me tĂ« zhdukej edhe bota qĂ« e rrethonte njeriun primitiv dhe sundonte vetĂ«m errĂ«sira-Terri. Ishte AJO qĂ« krijonte gjithshka! Fuqia e saj bĂ«nte tĂ« mundur tĂ« çfaqej e tĂ« zhdukej edhe vetĂ« Terrin . AtĂ«here Kreu dhe njerĂ«zit e fisit, vendosĂ«n ta nderojnĂ«, ta marrin me tĂ« mirĂ«, tâi kushtojnĂ« valle dhe muzikĂ«, tâi çojnĂ« njĂ« pjesĂ« nga gjahu dhe prodhimet e tyre.
NĂ« mĂ«ndjen e njĂ«riut primitiv, akoma shumĂ« pranĂ« botĂ«s shtazore, AJO ishte DRITA! Studiuesi Jaho Brahaj me tĂ« drejtĂ« e emĂ«rton âNĂ«na e Madhe e DritĂ«s sĂ« JetĂ«sâ. KĂ«shtu lindi Besimi i DritĂ«s hyjnore!
PĂ«r tĂ« mos u zgjatur nĂ« kĂ«tĂ« pikĂ«, po sjell njĂ« dĂ«shmi tĂ« pĂ«rkryer, tĂ« studiuesit dhe patriotit Adem Demaçi, me titull âKush Ă«shtĂ« Zoti ?â ku shprehen qartĂ« tĂ« gjitha karakteristikat fizike, kimike dhe filozofike tĂ« kĂ«saj dukurie natyrore.
Mjafton nĂ« vĂ«nd tĂ« emrit âZotiâ, tĂ« vendosni âDritaâ dhe do tĂ« vĂ«reni se nuk do tĂ« ketĂ« mosperputhje, nĂ« asnjĂ« pĂ«rcaktim: âZoti Ă«shtĂ« i vetĂ«krijuari dhe krijuesi i gjithĂ«sisĂ« e i asgjĂ«sisĂ«. Zoti nuk ka formĂ« as fillim, as mbarim. Zoti nuk ka pamje, as formĂ«, as ngjyrĂ«, as shije, as erĂ« tĂ« caktuar. Zoti ngĂ«rthen nĂ« vetvete tĂ« gjitha pamjet, tĂ« gjitha ngjyrat, tĂ« gjitha shijet e tĂ« gjitha erĂ«rat e mundshme.
Zoti është edhe përtej teheve të gjithësisë e cila edhe më tutje zgjerohet. Zoti i tejkalon të gjitha dimensionet hapësinore e kohore në kuptimin e mendjes së kufizuar njerëzore e cila njeh vetëm kohë njëvijore që mbështetet në kujtesën e vet të vazhduar që përdorë si pikë të brendshme referuese egon e vet.
Prandaj, mendja e kufizuar nĂ« kohĂ« e nĂ« hapĂ«sirĂ«, duke u mbĂ«shtetur nĂ« pĂ«rvojĂ«n e vet, mendon se edhe Zoti edhe shpirti edhe energjia duhet ta kenĂ« njĂ« fillim tĂ« vetin, duhet ta kenĂ« tĂ« kaluarĂ«n edhe tĂ« tashmen e vet. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, vetĂ«m mendja dinamike e ka tĂ« qartĂ« se Zoti Ă«shtĂ« i amshueshĂ«m, sepse ai Ă«shtĂ« vetĂ«m nĂ« tĂ« tashmen, vetĂ«m nĂ« prezent. Sepse vetĂ«m e tashmja ka tĂ« kundĂ«rtĂ«n e vet⊠Zoti Ă«shtĂ« gjithkund, sepse Zoti Ă«shtĂ« i gjithĂ«pranishĂ«m. TĂ« gjitha shfaqjet ose manifestimet fizike, bimore e biologjike janĂ« shfaqje,ose manifestime tĂ« Zotit. Gjuha e Zotit Ă«shtĂ« heshtja.â (9)
Â
Duhet të sqaroj se, Drita është vlerësuar nga njeriu primitiv, por edhe sot e kësaj dite, me ngjyrën e bardhë, ndërkohë që kjo ngjyrë përftohet nga 7 përbërësit e saj me ngjyra të ndryshme. Në këtë kuptim, mund të themi se nuk ka një ngjyrë të vetën specifike, sepse përmban në vetvete edhe ngjyrat e tjera, pra nuk ka ngjyrë.
Â
Siç dĂ«shmon Mehdi FrashĂ«ri, ShqipetarĂ«t edhe sot bĂ«jnĂ« be âPĂ«r kĂ«tĂ« dritĂ«!â (10) KĂ«tĂ« pohim na e sjellin edhe studiues tĂ« tjerĂ«Â si DhimitĂ«r Pilika:âGurra e stĂ«rmoçme na bindin se ylli lutej si perĂ«ndia e DritĂ«sâ (11)
Mark Tirta: âShqiptarĂ«t besonin se flaka e zjarrit Ă«shtĂ« njĂ« perĂ«ndi, prandaj edhe sot bejne be âpĂ«r kĂ«tĂ« zjarrâ, âpĂ«r kĂ«tĂ« dritĂ«â (12) George G. M.James: âMisteret egjiptiane kishin tre nivele studentĂ«sh : a)njerĂ«zit e vdekshĂ«m dmth njerĂ«zit nĂ« provĂ« b) inteligjentĂ«t dmth ata qĂ« kishin arritur vizionin e brĂ«ndshĂ«m dhe c) krijuesit ose BijtĂ« e DritĂ«s, tĂ« cilĂ«t njĂ«soheshin me DritĂ«n (ndergjegjen e vĂ«rtetĂ« shpirtĂ«rore).â (13)
Spiro Konda pohon se :â RrĂ«nja âdiânĂ« sanskritisht do te thote ândritâ ,shkelqejâ (14) Edhe studiuesi arbĂ«resh Xhuzepe Katapano e shikon Krijuesin nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim: ââŠPrejardhjen dhe natyrĂ«n e burimit tĂ« ndritshĂ«m : Zotin, mendimin e tij, tĂ« shfaqur brĂ«nda relativitetit tĂ« asaj kohe dhe hapsire, si âdritĂ« bardhĂ«soreâ. Prandaj mendoj se shkenca ezoterike e lashtĂ«, e pandryshueshme sepse e sakte ,e mĂ«suar nĂ« tempujt e Egjyptit-qĂ«ndĂ«r e botĂ«s-dhe e rrezatuar ngado , Ă«shtĂ« me origjinĂ« « boreale » (ipe-borealet jane dardano-thesprotĂ«t â shĂ«n im) (15)
Duke nĂ«nkuptuar Krijuesin si âdritĂ« bardhĂ«soreâ emrin âbardhĂ«â e gjejmĂ« nĂ« toponime, emra njerĂ«zish dhe fisesh. « Mbreti Dardan Bardhylus, âYlli i BardhĂ«â(449?-359?BC) ishte ai, i cili formoi fillimisht mbretĂ«rinĂ« e MaqedonisĂ« dhe qĂ« e cila mĂ« pas, u shndĂ«rrua nĂ« perandorinĂ« e famshme maqedonase nga Philipi II (359-336 BC)» (16)
Historiani, Dion Kasi, thotĂ« se, âVendi qĂ« quhet sot Maqedoni ish i banuar prej barbarĂ«ve: âIlirĂ« dhe BardhĂ«ââŠÂ » (17) â
NĂ« gjuhen e hititĂ«ve dhe nĂ« atĂ« ilire, fjala âALPâ do tĂ« thotĂ« âi bardhĂ«â (18)  ,nga vjen edhe emĂ«rtimi i vargmalit mĂ« tĂ« gjatĂ« nĂ« EuropĂ«, qĂ« vijojnĂ« edhe nĂ« trevat tona âAlpet. Edhe emri i mbretit tĂ« parĂ« tĂ« ThesprotisĂ« ka qenĂ« âAlpanâ (Alban) (Niko Stillo), si sinonim i mĂ«vonshĂ«m i emrit Bardhyl (bardh+yll â ylli i bardhĂ«).
Studiuesit dĂ«shmojnĂ« se Zoti nĂ« fillim qe grua, edhe nĂ« gjuhĂ«n shqipe emĂ«rtimi Ă«shtĂ« i gjinisĂ« femĂ«rore (Drita) edhe tempulli i parĂ« i institucionalizuar i pellazgĂ«ve-Dodona, i kushtohesh njĂ« perĂ«ndeshe grua (SellenĂ«s/HĂ«na) emrin e sĂ« cilĂ«s e mori besimi hĂ«nor pellazg âsellenizmiâ, (sot i shperfytyruar nĂ« pĂ«rmbajtje â âhellenizmiâ). Edhe shqiponja, pĂ«rfaqĂ«suesja e saj, nĂ« gjuhĂ«n shqipe nuk ka gjini mashkullore. (19)
Â
Fshehja e emrit tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« Krijuesit (mĂ« sakt Krijueses) nĂ« rrjedhĂ«n e shekujve Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« qĂ«llimisht. Fillimisht pĂ«r ta mbajtur tĂ« fshehtĂ« nga fiset e tjera, sepse siç vĂ«rejnĂ« studiuesit, besimi lindi si njĂ« mjet mbrojtjeje. NĂ« shekujt e mĂ« vonshĂ«m, edhe emrat e PerĂ«ndive tĂ« herĂ«shme prehistorike, nuk tregoheshin dhe autorĂ«t e lashtĂ«sisĂ«, padrejtĂ«sisht dĂ«shmojnĂ« se PellazgĂ«t e gadishullit Ilirik, nuk u kishin vĂ«nĂ« emra perĂ«ndive tĂ« tyre. QĂ« nga kjo periudhĂ«, pĂ«r Krijuesin u ligjĂ«sua qĂ« tĂ« mos i pĂ«rmendej emri, ndĂ«rkohĂ« u hyjnizuan me emra, âpasardhĂ«sitâ e saj: HĂ«na/Sellena, Dielli/Apollon dhe njĂ« varg i gjatĂ« Hyjnish e Hyjneshash, tĂ« ndĂ«r-lidhur ndĂ«rmjet tyre, me njĂ« fill tĂ« ngatĂ«ruar farefisnor.
Â
A është shprehur figurativisht Drita hyjnore (Zoti)?
NĂ« EuropĂ«n jug-lindore nĂ« qeramikĂ«n neolitike (mijĂ«vjeçari i VII pk) e deri nĂ« periudhĂ«n e bronxit , dallohen figurina qĂ« paraqesin gruan me kokĂ«-zogu, qĂ« sipas studiueses Marija Gimbutas (âIl linguaggio della Deaâ ) duket se shĂ«rbejnĂ« pĂ«r tĂ« njejtin qĂ«llim: âpĂ«r tĂ« shprehur Krijuesen hyjnoreâ, (20). Ky binjakĂ«zim midis gruas/krijuese dhe zogut/shpendit tĂ« lartĂ«sisĂ«, ishte shprehje e mĂ«nyrĂ«s simbolike tĂ« pĂ«rcaktimit, nga ana e njeriut primitiv, tĂ« idesĂ« sĂ« Krijueses-DRITĂS hyjnore, tĂ« emĂ«rtuar nga studiuesit âDea-zogâ (Hyjnesha-zog), model arkaik i Sfinksit tĂ« mĂ« vonshĂ«m. NjĂ« model i bukur i saj (majtas) ndodhet nĂ« muzeun e PrishtinĂ«s nĂ« RepublikĂ«n e KosovĂ«s.
PĂ«r nga bukuria e paraqitjes,mund tâi quajmĂ« âMona Lizatâ zanafillore Pellazgo-Ilire.
Po përse mendojmë se ky zog, ka qenë shqiponja?
PĂ«r tre arĂ«syje: 1) Studimet paleografike e dĂ«shmojnĂ« ShqiponjĂ«n mbreterore nĂ« EuropĂ«, qĂ« nĂ« periudhĂ«n e Pleistocenit tĂ« mesĂ«m (800 000-128 000 pk) (rapaces.lpo.fr/aigle-royal/presentation-de-laigle-royalâ) dhe njeriu primitiv e vlerĂ«sonte mbi kafshĂ«t e tjera, sepse ishte shpendi qiellor mĂ« i fortĂ«, fluturonte mĂ« lart dhe ushqehesh nĂ« tokĂ«. Pra ishte kafshĂ« e Qiellit dhe e TokĂ«s dhe nĂ« kĂ«tĂ« drejtim kishte pĂ«rparĂ«si ndaj luanit. 2) NĂ« periudhat e mĂ« vonshme figura e shqiponjĂ«s shprehet qartazi tek skulpturat e para tĂ« Sfinksit (gruas me krahĂ« dhe kĂ«mbĂ« zogu) dhe tek tĂ« gjithĂ« PerĂ«nditĂ« femĂ«rore me krahĂ« dhe shumĂ« mĂ« vonĂ« ato mashkullore, si simbol i natyrĂ«s sĂ« tyre hyjnore dhe 3) Siç pohojnĂ« studiuesit, shqiponja dhe jo ndonjĂ« shpend tjetĂ«r Ă«shtĂ« kulti mĂ« i lashtĂ«.
Shume karakteristika tĂ« mĂ«nyrĂ«s sĂ« jetesĂ«s sĂ« shqiponjĂ«s, u ndoqĂ«n nga njeriu zanafillor dhe u kristalizuan nĂ« karakterin e iliro-pellazgĂ«ve si: lidhja e fortĂ« me truallin dhe familjen e tij, sulmi i furishĂ«m, besnikrija etj. Lidhja e DritĂ«s hyjnore me âtĂ« tjerĂ«tâ bĂ«hej nĂ«pĂ«rmjet rrezeve nĂ« formĂ«n e dorĂ«s (nĂ« njĂ« nga flamujt e pĂ«rdorur nga shqiptarĂ«t, ka patur edhe figurĂ«n e dorĂ«s). Shqiponja dhe Rrezja (PerĂ«ndia Ra tek egjiptianĂ«t) personifikonin Krijuesen-DritĂ«.
Rrezet, si simbole të Dritës hyjnore, u vendosën në formë kurore mbi kokën e Mbreterve duke dëshmuar hyjnizimin e tyre pas vdekjes.
Edhe mbi kokën apo dy kokat e shqiponjës, kemi kurora-rreze, që me kalimin e shekujve u shndëruan në kurora të stilizuara mbretërore, që kishin humbur tashmë kuptimin e tyre hyjnor dhe përfaqsonin pushtetin e mbretit, familjen mbretërore apo fisnikët me lidhje farefisnije me të.
Â
Drita hyjnore dhe miti i Shqiponjës
PĂ«rpara se tĂ« flasim pĂ«r mitin e shqiponjĂ«s Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« pĂ«rmĂ«ndim, njĂ« nga pengesat shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« HistoriografisĂ« : Mosnjohjen e dialekteve tĂ« gjuhĂ«s pellazgo-shqipe, gegĂ«rishtes, toskĂ«rishtes si dhe tĂ« gjuhĂ«sisĂ« historike. Po sjell njĂ« shĂ«mbull pikĂ«risht pĂ«r emrin e shqiponjĂ«s dhe tĂ« vendit tonĂ« . Studiuesi Sh.S. duke folur pĂ«r emerin e popullit âShqipetarâ dhe tĂ« vendit tonĂ« âShqiperiâ, pohon se : âStudiuesi me tĂ« drejtĂ« u largohet formave romantike dhe madhĂ«shtuese tĂ« shpjegimit tĂ« emrit etnonimik tĂ« shqiptarĂ«ve, pĂ«rmes njĂ« shenje qĂ« nuk ka qenĂ« ndonjĂ« herĂ« totem i shqiptarĂ«ve, shqiponjĂ«s apo formĂ«s sĂ« shkurtĂ«r, shqipesâ .( 21)
JanĂ« tĂ« shumtĂ« edhe studiues tĂ« tjerĂ«, qĂ« emĂ«rtimin âshqipetarâ dhe âShqiperiâ, e lidhin me ngjarjet e shk 15 nĂ« kohĂ«n e SkĂ«nderbeut, duke e quajtur si njĂ« emĂ«rtim tĂ« vonĂ«t mesjetar. Por faktet historike pohojne tĂ« kundĂ«rtĂ«n. Arkeologu Hasan Ceka dĂ«shmon se, shqiponja si emblemĂ« kombĂ«tare shqipetare, nuk Ă«shtĂ« as e shekullit tonĂ«, as e kemi trashĂ«guar vetĂ«m nga mesjeta, por ka zbukuruar shpinĂ«n e njĂ« tok monedhash tĂ« IlirisĂ«, si psh tĂ« Lidhjes Epirote, Bylysit, ApollonisĂ«, Orikut (H.Ceka « Monedhat Antike-burim historik », « Shkenca e Jeta »Tirane,1976 nr.4 f27,28) (22)
Â
Gjithashtu, nĂ« rast se i drejtohemi folklorit tĂ« krahinĂ«s sĂ« ĂamĂ«risĂ«, emĂ«rtimi i kĂ«tij shpendi dhe i vendit tĂ« arbĂ«rve i ardhur qĂ« nga lashtĂ«sia, ka qĂ«nĂ« âIpeâ dhe âIperiaâ. Sikurse edhe emĂ«rtimi nĂ« arbĂ«risht âAINâ, ky emĂ«r Ă«shtĂ« fjalĂ«/sombol i besimit pellazg. PĂ«rdorimi i lashtĂ« i kĂ«tij emĂ«rtimi, faktohet nga emĂ«rtimi âEpirâ(ShqipĂ«ri) ku dy zanore âiâ dhe âeâ kanĂ« shkĂ«mbyer vendin tek bashkĂ«-tingllorja e parĂ« âpâ, njĂ« dukuri e njohur gjuhĂ«sore. KĂ«shtu nga Iperi, u bĂ« Epiri â Epir. E gjithe krahina e Epirit Ă«shtĂ« njĂ« pjesĂ« e ShqiperisĂ« sĂ« lashtĂ«, emĂ«r i zogut hyjnor tĂ« Krijuesit. Sipas R.Bedo, nĂ« mburojen e trefishtĂ« tĂ« mbretit Geyron, paraqitet shqiponja e zezĂ«, qĂ« lidhet me simbolin e lashtĂ« tĂ« Epirit. (23)
NĂ« gurĂ«n popullore tĂ« ĂamĂ«risĂ«, nĂ« kĂ«ngĂ«t kushtuar Ali PashĂ« TepelenĂ«s, e gjejmĂ« tĂ« pĂ«rdorur pikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« formĂ«. NĂ« njĂ« goj-dhĂ«nĂ« çame pĂ«r Ali PashĂ«n, treguar nga njĂ« shĂ«rbĂ«tor manastiri thuhet: ââŠAli, e di se do tĂ« bĂ«nesh njeri i madh e do tĂ« kumandoç gjithĂ« Iperon?âŠAliu u bĂ« mĂ« i madhi e mĂ« trimi nĂ« Ipero, pas Pirrosâ (24) Nuk mund tĂ« ri pa thĂ«nĂ«, se gjuhĂ«taret qĂ« merren me drejtshkrimin, duhet tĂ« mos lejojnĂ« heqjen e gĂ«rmave nĂ« emĂ«rtimet qĂ« na vijnĂ« nga tĂ« parĂ«t tanĂ«. Emri âshqipetarâ, siç shkruhesh nĂ« kohĂ«n e Rilindasve , sot shkruhet padrejtĂ«sisht âshqiptarâ, me arsyetimin se âkĂ«shtu shqiptohet sotâ, megjithĂ«se emri i vĂ«ndit e ka ruajtur formĂ«n e tij. NĂ« kĂ«tĂ« formĂ« humbet rrĂ«nja origjinale âshqipeâ(shqiponjĂ«) dhe sot na mbetet âshqipt+arâqĂ« nuk na thotĂ« asgjĂ« dhe ngatĂ«rohet me shpjegimin âshqiptoj qartĂ«â qe sâka asnjĂ« lidhje historike apo mitike me gjuhĂ«n tonĂ«. Sot anglishtja, shqiptohet ndryshe nga anglezĂ«t dhe ndryshe nga amerikanĂ«t, por shkruhet njĂ«soj, pra drejtshkrimi nuk duhet tĂ« diktohet nga e folura e pĂ«rditshme, qĂ« shpesh i shtrĂ«mbĂ«ron fjalĂ«t, pĂ«r arĂ«sye nga mĂ« tĂ« ndryshme.
E bĂ«ra kĂ«tĂ« parashtrim, pĂ«r tĂ« kuptuar, se nĂ« mitet pellazge, zogun hyjnor e gjejmĂ« nĂ«n emrin âIpeâ dhe me mbaresat e gjuhĂ«ve mĂ« tĂ« vona- Iperione apo Hyperion, etj. PĂ«r rrjedhojĂ«, emrat âShq-ipe-tarâ dhe âShq-ipe-riâ vijnĂ« nga kohĂ«t mitike tĂ« LashtĂ«sisĂ« dhe nuk fillojnĂ« tĂ« pĂ«rdoren nga periudha e MesjetĂ«s. (Se si u krijua forma âshqipetarâ do tĂ« flitet nĂ« njĂ« material tjetĂ«r).
Sipas miteve, Iperioni ishte nga fisi i TitanĂ«ve (TitanĂ«t janĂ« PellazgĂ«), bir i TokĂ«s (Gea/Dhea) dhe i Qiellit (Uranit), i dashuruar me motrĂ«n hyjnore Teia, Thia apo Tia, pati tre fĂ«mije, po titanĂ« : HĂ«nĂ«n (Sellena), Diellin (Elios) dhe Agimin (Eos). (Esiodo, Teogonia)- (25) Emri Tia, mendoj se Ă«shtĂ« shtrĂ«mbĂ«rimi i emrit Di-a (ose zĂ«vĂ«ndĂ«simi i njohur tĂ« âDâ me âT-ThâtĂ« greqishtes) , Diona e mĂ«vonshme, gruaja e Zeusit nĂ« DodonĂ« dhe pĂ«rfaqsonte rrezen e DritĂ«s, pĂ«r kĂ«tĂ« arĂ«sye e kishte edhe emrin Aria (ajĂ«ri ku kalon rrezja). (26) NĂ« periudhat e mĂ« vonshme, Diona tek thesprotĂ«t pellazgĂ«, apo Aurora tek latinĂ«t, do tĂ« pĂ«rfaqĂ«soje HyjneshĂ«n e TokĂ«s-DhemitrĂ«n pellazge dhe Mater MatutĂ«n
etruske. (27)
EOS me krahĂ« shqiponje (si bijĂ« e Ipes) e tĂ«rhequr prej kuajve hyjnorĂ«.  Tia (Di-a) nĂ« mite, cilesohet titane e shikimit dhe e dritĂ«s, dmth e DritĂ«s qĂ« shikon gjithshka dhe sĂ« bashku me Iperione (shqiponjĂ«n) pĂ«rfaqsonin DritĂ«n hyjnore-Krijuesen. (28) TĂ« mos harrojmĂ«, se nĂ« hieroglifet egjiptiane, Krijuesi pĂ«rfaqsohej nga penda e shqiponjĂ«s qĂ« shprehte gĂ«rmĂ«n âIâ (âŠndina âIâ do me thene :âTi je PerĂ«ndi!â) (29) dhe ndodhet tek tĂ« gjithĂ« emrat qĂ« kanĂ« lidhje me dritĂ«n.
Vasil Tole tregon traditĂ«n e shqiptarĂ«ve gjatĂ« ritit tĂ« vajtimit tĂ« tĂ« vdekurit: âPopulli thotĂ« se kĂ«rcet dhoma kur ia marrin njĂ« tĂ« âqare me boteâ, e ja bĂ«jnĂ« tĂ« gjitha â i i i â (30) NĂ« zanafill, kjo âiâ e zgjatur, ishte thirrja qĂ« familjarĂ«t i bĂ«nin Zotit (Krijuesit) pĂ«r ta pranuar shpirtin e tĂ« vdekurit, por tashmĂ« kuptimi i saj Ă«shtĂ« i panjohur pĂ«r vajtueset.  ShumĂ« studiues âDritĂ«nâ e kanĂ« trajtuar si simbol tĂ« Diellit. Por siç del nga mitet, pĂ«r njeriun primitiv, Dielli krahas HenĂ«s, RrufesĂ«, Zjarrit, vetĂ«timĂ«s, etj janĂ« çfaqje tĂ« pamjeve tĂ« shumta tĂ« DritĂ«s hyjnore qĂ« u pĂ«rfaqesua me shqiponjĂ«n dhe rrezen/Di-an. Kostandini i Madh-shprehet Xh.Katapano-dhe tĂ« gjithĂ« PerandorĂ«t e tjerĂ« tĂ« IlirisĂ« ,qĂ« sunduan pas tij, nĂ«n shenjĂ«n e ShqiponjĂ«s, janĂ« tĂ« gjithĂ« borealĂ«, âBijĂ« tĂ« DritĂ«sâ. (31)
Shqiponja ka pĂ«rfaqĂ«suar shĂ«njtĂ«rimin dhe gjatĂ« historisĂ«, shumĂ« figura qĂ« kryen vepra tĂ« mĂ«dha, u quajtĂ«n  âshqiponjaâ duke nĂ«nkuptuar emĂ«rtimin âhyjnorĂ«â. KĂ«tĂ« emĂ«rtim nuk e ka marrĂ« vetĂ«m Pirro Burri, por edhe figura tĂ« tjera historike si mbreti/PerĂ«ndi Horus i Egjiptit apo Tougrul Beig (993 â 1063 era jonĂ«), themeluesi i shteti Selxhuk tĂ« AzisĂ« ,etj. (32 )
Edhe nĂ« shekujt modernĂ«, tek fiset aziatike shqiponja ishte simbol i Krijuesit. Tek fisi Jakuti i SiberisĂ« , Kreu qĂ« luante rolin e ndĂ«rmjetĂ«sit midis popullit dhe Zotit, emĂ«rtohesh âbir i shqipesâ nĂ« kuptimin e njeriut hyjnor. (33) ShqiptarĂ«t, duke trashĂ«guar emrin e simbolit tĂ« Krijueses-Ipes (ShqiponjĂ«s) e kanĂ« quajtur gjatĂ« shekujve, veten, gjuhĂ«n dhe vĂ«ndin e tyre âhyjnorĂ«â, e drejtĂ« e ligjeruar (jo nga romantizmi apo nacionalizmi i shk19) por nga mitet mijĂ«ravjeçare tĂ« HistorisĂ« sĂ« njerĂ«zimit.
Por, siç ishte në lashtësi zakoni i përdorimit të disa emërtimeve, pellazgo-ilirët u vet-quajtën edhe me emërtime të tjera: Alban (Alpan)-Arbër -Shqipetar, të gjitha të lidhura me periudhën zanafillore të miteve dhe përbëjne emërtimin më të lashtë kombëtar.
Â
Â
Hëna, bij e  shqiponjës, Perëndesha që sundoi në Dodonë
NĂ« gjetjet arkeollogjike, simbol tĂ« HĂ«nĂ«s kemi PerĂ«ndeshĂ«n Sellena, dhe nĂ« mite Ă«shtĂ« bijĂ« e ShqiponjĂ«s (Ipes). DĂ«shmi pĂ«r natyrĂ«n e saj hyjnore (sepse shqiponja ishte pĂ«rfaqĂ«suese e Krijuesit), janĂ« krahĂ«t e shqiponjĂ«s (mĂ« gjerĂ«sisht shiko âRruga e zbulimit tĂ« emrit tĂ« besimit Pellazg dhe i vashĂ«s krahĂ«-shqiponjeâ).
NĂ« shekujt e mĂ«vonshĂ«m Ă«shtĂ« haruar domethĂ«nia mitike dhe Ă«shtĂ« emĂ«rtuar me njĂ« nga âpunĂ«tâ e saj (HĂ«na ndikonte nĂ« arritjen e suksesit nĂ« luftĂ«) dhe statuja e SellenĂ«s u emĂ«rtua âPerĂ«ndesha e Fitoresâ. Ky rol magjik i HĂ«nĂ«s ishte i njohur edhe nĂ« mesjetĂ« nga tĂ« gjitha popullsitĂ« euro-aziatike. Marin Barleti, duke pĂ«rshkruar rrethimin e ShkodrĂ«s, pohon se âTurqit , sipas urdhĂ«rit tĂ« sulltanit ,ishin rradhitur pĂ«r sulm ; vetĂ«m ata prisnin , sipas zakonit tĂ« vet, qĂ« tĂ« dilte HĂ«na e re. (34) Edhe Shqiponja, Ă«shtĂ« pĂ«rdorur nĂ« formacionet ushtarake, si simbol i forcĂ«s dhe fitores hyjnore. Pra Shqiponja me njĂ« kokĂ«, pĂ«r shumĂ« mijĂ«vjeçarĂ« ka pĂ«rfaqĂ«suar DritĂ«n-hĂ«nore, besimin e PellazgĂ«ve hyjnorĂ« (âsellenizminâ), shumĂ« mĂ« pĂ«rpara se tĂ« çfaqej shqiponja me dy kokĂ«. TĂ« gjitha PerĂ«nditĂ« mĂ« tĂ« lashta janĂ« hĂ«nore dhe kanĂ«, nĂ« objektet arkeologjike, krahĂ« shqiponje, duke pĂ«rfshirĂ« edhe Zeusin vetĂ«, qĂ« dĂ«shmonte pĂ«rkatĂ«sinĂ« e tyre ndaj besimit hĂ«nor.
Â
Përse besimi i parë ka qënë hënor dhe jo diellor ?
Sipas Marija Gimbutas , nĂ« gjetjet e shumta arkeologjike, Hyjnesha zanafillore nĂ« besimin e njeriut primitiv, nuk ishte shprehje e femrĂ«s riprodhuese, siç ndodhi pas fillimit tĂ« bujqĂ«sisĂ«, dhe as ai i mĂ«mĂ«sisĂ«. Duket mĂ« bindĂ«s trajtimi i HyjneshĂ«s (Dea) si tĂ« plotfuqishme mbi JetĂ«n, Vdekjen dhe Rigjenerimin (rilindjen), tre fazat e kudo-ndodhura tĂ« NatyrĂ«s. (35) Faktori kryesor qĂ« ndikoi nĂ« lindjen e kultit tĂ« adhurimit tĂ« HĂ«nĂ«s dhe lindjes sĂ« besimit tĂ« parĂ«-atij hĂ«nor (sellenizmit)- qe ndryshimi ciklik i formĂ«s sĂ« saj. Sipas studiuesit M.Eliade, njeriu primitiv vĂ«rente se Dielli nuk pĂ«sonte ndryshim nĂ« pamjen e tij, pra ishte statik, ndĂ«rkohĂ« qĂ« HĂ«na çfaqej herĂ« e plotĂ«, herĂ« e pĂ«rgjysmuar apo vetullore dhe kishte netĂ« kur nuk dukej fare, pĂ«r tâu çfaqur natĂ«n tjetĂ«r pĂ«rsĂ«ri e pĂ«rsĂ«ri⊠Pra ishte diçka qĂ« ndryshonte pĂ«rjetĂ«sisht, ishte njĂ« objekt i âgjallĂ«â, nĂ« lĂ«vizje . Kjo lĂ«vizje e formĂ«s sĂ« HĂ«nĂ«s nĂ« tre faza, ishte e ngjashme me jetĂ«n e njeriut (lindja-maturia-vdekja) dhe pĂ«rfaqesonte botĂ«n e pavdekshme sepse rilindte nĂ« vazhdimsi. (36) NĂ« traditĂ«n e popullit tonĂ« gjejmĂ« ârilindjenâ mbas vdekjes, tĂ« pasqyruar tek figura e shqiponjĂ«s (shpendit kultik i HĂ«nĂ«s): âNĂ« njĂ« festival folklorik zonal, njĂ« i moshuar nga MĂ«rturi i Gurit (PukĂ«) paraqiti njĂ« valle qĂ« imitonte shqiponjĂ«n nĂ« momentin e mbarimit tĂ« jetĂ«s. Me levizjet e valltarit, duke dridhur gjithĂ« trupin dhe krahĂ«t hapur, tregohej se si shqiponja vdes dhe ringjallet pĂ«rsĂ«riâŠâ (37)
Ndryshimet qĂ« pĂ«sonte HĂ«na, sollĂ«n lindjen e mitit tĂ« saj: Njeriu primitiv kur vinte nata, vĂ«zhgonte i mbĂ«rthyer nga kurreshtja, HĂ«nĂ«n ngjyrĂ« argjendi rrethuar nga dritĂ«zat e shumta e tĂ« vogla (yjet) nĂ« qiellin e natĂ«s . Ajo ishte gjithĂ«monĂ« aty lart, shoqĂ«ruesja e tyre e pandarĂ«, dhe me driten e saj tĂ« zbehtĂ«, nuk linte tĂ« zhdukej njeriu dhe natyra pĂ«rreth tij nga terri i natĂ«s. Prandaj ajo ishte mikeshĂ« e tyre dhe kur pĂ«rgjysmohej apo hollohej shumĂ«, ata shqetĂ«soheshin dhe mendonin se mos e hante ndonjĂ« pĂ«rbindĂ«sh (gjarpri-bolla) kur largohej dhe shkonte nĂ«n tokĂ«, sipas imagjinatĂ«s sĂ« tyre. Emri i HĂ«nĂ«s, vjen nga rrĂ«nja shqipe âhaâ (ajo sĂ« cilĂ«s i hanĂ« anĂ«n-Hana). Shqiponja, pĂ«rfaqĂ«suesja e Krijueses-DritĂ«, i sulej gjarapĂ«rit pĂ«r tĂ« mbrojtur fĂ«mijĂ«n e vet (HĂ«nĂ«n). Shqiponja -vĂ«ren Jaho Brahaj- sipas mitollogjisĂ« pĂ«rfaqĂ«son fuqinĂ« e DritĂ«s, qĂ« lufton kundĂ«r fuqive tĂ« errĂ«sirĂ«s nĂ«ntoksore, e simbolizuar me gjarpĂ«rinâŠnĂ« monumentet e lashta tĂ« arkeologjisĂ«, tĂ« dokumentuara nĂ« tĂ« gjithĂ« truallin Ilir e mĂ« gjerĂ«, paraqitet lufta e shqiponjĂ«s me gjarpĂ«rinâ. (38)
Mendoj se emri âSellenaâ Ă«shtĂ« i mĂ« vonshĂ«m se sa âHĂ«naâ. Siç dihet, nĂ« zanafillĂ« tĂ« miteve pellazge, hyjnitĂ« ishin dukuri tĂ« natyrĂ«s (Qielli, Uji, Toka, Dita, Nata etj) por tĂ« pa pasqyruara si figura. ShumĂ« mĂ« vonĂ«, forcat dhe dukuritĂ« natyrore morrĂ«n pamjen njerĂ«zore, duke u emĂ«rtuar Hyjni dhe Hyjnesha. KĂ«tĂ« e dĂ«shmon edhe fakti, se nĂ« gjuhĂ«n pellazgo-shqipe, emri mbeti nĂ« formĂ«n e tij mitike zanafillore, kurse nĂ« greqisht e ka emĂ«rtimin nga PerĂ«ndesha âSellenaâ (Seleni), i vĂ«nĂ« nga shkruesit e lashtĂ« fetarĂ«, qĂ« hartuan gjuhĂ«n priftĂ«rore greke dhe shpreh njĂ« fazĂ« mĂ« tĂ« vonshme tĂ« besimit.
Ky fakt dĂ«shmon se gjuha pellazgo-shqipe Ă«shtĂ« gjuhĂ« zanafillore, qĂ« studiuesit i emĂ«rtojnĂ« âgjuhĂ« natyraleâ dhe Ă«shtĂ« mĂ« e lashtĂ« se greqishtja dhe latinishtja, qĂ« nuk pĂ«rcaktohen si tĂ« tilla. Edhe emri i Diellit e ka burimin nga ai i HĂ«nĂ«s. Studiuesi M.Eliade pohon se nĂ« Rodi, âgjatĂ« festimit kushtuar Halieia-s (Diellit) Ă«shtĂ« afruar njĂ« karrocĂ« me katĂ«r kuaj⊠ky emĂ«r vjen nga âhaliosâ , qĂ« Ă«shtĂ« forma dorike e emĂ«rtimit Helios (Diellit)â. (Holmberg âDie religiösen Vorstellurgen der altoischen Völkernâ (39)  RrĂ«nja âhaâ e kuptueshme nga mitet mbi HĂ«nĂ«n, ndĂ«rton emĂ«rtimin e Diellit, por nuk ka lidhje me ndonjĂ« mit. PerĂ«ndesha e HenĂ«s nĂ« mite, kishte kultet e veta mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme: shqiponjĂ«n, yllin, gjarpĂ«rin dhe demin, qĂ« simbolizonin forcĂ«n e saj magjike rigjeneruese. Si simbole mbrojtĂ«se hĂ«nore, nĂ« mburojĂ«n e Akilit ndodheshin: katĂ«r yje-rozeta, tĂ« cilat i rinin si kurorĂ« shqiponjĂ«s (gjetur nĂ« njĂ« pjatĂ« tĂ« pikturuar nĂ« qytetin Vulçi tĂ« EtrurisĂ«) (40)
Flamuri shqipetar nga 1914 deri 1920, ku pasqyrohen shqiponja, ylli dhe rrufeja, simbole kultike tĂ« Krijuesit (DritĂ«s hyjnore) dhe Shqiponja perandorake e Napoleonit (www.ledifice.net/S007-1.html), i cili nuk preferoi shqiponjĂ«n dy krenore tĂ« Karlit tĂ« Madh, i ndikuar nĂ« shk15 nga modelet lindore, por atĂ« tĂ« besimit hĂ«nor dodonas â shqiponjĂ«n me njĂ« kokĂ« dhe rrufe.
Siç vĂ«ren studiuesi Jaho Brahaj âShqiponjĂ«n njĂ« krenore nĂ« stemat hieraldike familjare, e gjejmĂ« mĂ« pĂ«rpara tek ArbĂ«rit, se tek popujt e tjerĂ« tĂ« Ballkanit dhe EuropĂ«s,â (nĂ« flamurin e PrincipatĂ«s sĂ« ArbĂ«rit shk12) (41)
Siç pĂ«rmĂ«nda rastin e shkrimit tĂ« fjalĂ«s âshqipetarâ, edhe pĂ«r rastin e flamurit tonĂ«, me çdo ndryshim qĂ« mendohet, duhet tĂ« merren ata studiues, qĂ« e njohin historinĂ« e lashtĂ« tĂ« popullit tonĂ«. Duke hequr yllin pesĂ«-cepĂ«sh nĂ« flamurin shqipetar, i cili Ă«shtĂ« gjithashtu njĂ« figurĂ«/simbol i besimit pellazg, pavarsisht qĂ« u pĂ«rdor nga ideollogjia komuniste, sikurse u pĂ«rdorĂ«n edhe shumĂ« simbole pellazge nga nazistĂ«t (dhe mund tĂ« zĂ«vĂ«ndĂ«sohej me yllin gjashtĂ« cepĂ«sh tĂ« SkĂ«ndĂ«rbeut apo tetĂ«-cepĂ«sh tĂ« Aleksandrit tĂ« Madh), ne zhdukĂ«m me duart tona nĂ« flamur, faktet historike tĂ« Kombit tonĂ« dhe simbolin e Krijueses- DritĂ«s hyjnore. âShqiponja dhe Ylli, simbolizojnĂ« qĂ« nĂ« kohĂ«t mĂ« tĂ« lashta , dritĂ«n, shpirtin pra vetĂ« zanafillĂ«n e jetĂ«s dhe tĂ« çdo krijimi, qĂ« janĂ« thelbĂ«sisht tĂ« rendit mendorâ. Sipas Moisiut, shqiponja dhe ylli, janĂ« sinonime (42)
Â
Â
Â
Â
Â
Aleksandri i Madh mbi qeleshen e të cilit dallohen qartë simbolet e besimit sellenik: Hëna dhe ylli tetë-cepësh http://www.facebook.com/photo.php?fbid=10151338176158740&set=a.10151090115028740.442448.185287438739&type=1&relevant_count=1.
Â
Siç vihet re, rrezet me të cilat shprehet ylli, simbolizojne Dritën hyjnore dhe qëndron mbi hënën, sikurse edhe mbi kokën e shqiponjave, në flamuj apo emblema ndër shekuj. Ky ka qenë edhe simboli i Afërditës (një gjysëm-Hënë e vendosur pranë një ylli)(43)  si dhe emblemë shtetërore e Epirit antik, gjendur tek një dorëshkrim (shkXVII) i pabotuar deri më sot. (44)
Siç pohon Jaho Brahaj, nga ky simbol i stërvjetër i Dodonës, e kanë burimin stolitë tona me drapër-hëne horizontale, të shoqëruara zakonisht edhe me yllin.
Â
Ylli gjashtë cepësh dhe hëna. Bizhuteri e përdorur në Malësinë e Madhe.
Â
PĂ«rfundimi i dytĂ«: PerĂ«ndia e dritĂ«s hĂ«nore -Sellena, ka qenĂ« pĂ«rfaqĂ«suese e besimit tĂ« parĂ« tĂ« institucionalizuar tĂ« DodonĂ«s â sellenizmit, i cili zgjati pĂ«r njĂ« periudhe dhjetra- mijĂ«ravjeçare. PĂ«rparsia e kultit tĂ« HĂ«nĂ«s ka ardhur nga krahasimi i çfaqjes sĂ« saj (nĂ« tre forma) e ngjashme me tre cikle tĂ« jetĂ«s nĂ« TokĂ« dhe zbulimi shkallĂ«-shkallĂ« shkencor, i ndikimit tĂ« saj, nĂ« jetĂ«n e njeriut dhe mbi natyrĂ«n. Kjo shkencĂ« primitive, bazohej nĂ« aftĂ«sinĂ« e intuitĂ«s sĂ« njeriut primitiv dhe krahasimit tĂ« dukurive nĂ« botĂ«n qĂ« e rrethonte. Shqiponja me njĂ« kokĂ« ka pĂ«rfaqĂ«suar âDritĂ«n hĂ«noreâ dhe ka qenĂ« mĂ« e lashtĂ« se shqiponja dy krenore.
Â
Â
Â
Stema e Kastriotëve me trekëndëshin (që në vizatimet e para të njeriut primitiv ka përfaqësuar gruan), yllin 6 cepësh dhe kurorat me rreze të Krijueses-Dritës hyjnore.
Â
Besimi hënor (me shqiponjën me një kokë) përfaqësoi në zanafillë matriarkatin; Besimi diellor (me shqiponjën me dy kokë) patriarkatin dhe forcën ushtarake të pushtetit administrativ.
PellazgĂ«t, nga nevoja jetike apo fati i keq gjatĂ« luftrave me fiset e tjera tĂ« njĂ« gjinie, (prandaj dhe lufta e tyre quhej âlufta e TitanĂ«veâ dhmth âe tanĂ«veâ-njerĂ«zve tanĂ«, gjĂ« qĂ« faktohet edhe nga mitet ), u pĂ«rhapĂ«n drejt perĂ«ndimit, veriut, jugut dhe lindjes, duke mbartur me vete e zgjeruar edhe hapsirĂ«n gjeografike tĂ« besimit tĂ« tyre sellenik (hĂ«nor).
PĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar historinĂ« e lashtĂ« tĂ« paraardhĂ«sve tĂ« popullit tonĂ«, domosdoshmĂ«risht duhet tĂ« studiohen edhe gjurmĂ«t qĂ« lanĂ« ata nĂ« toponime, mite dhe gjuhĂ«, nĂ« vĂ«ndet ku emigruan. Kjo metodĂ« plotĂ«soi shumĂ« studime mbi lashtĂ«sinĂ«, pĂ«r faktin se shumĂ« gjurmĂ« tĂ« tyre, kanĂ« mbijetuar nĂ« vĂ«ndet ku kaloi apo sundoi raca pellazgjike. Studiuesi i besimit tĂ« lashtĂ« G.Dumezil, pohon se âPjesa mĂ« e madhe e figurave tĂ« panjohura tĂ« rrjeshtuara nga Wissowa, gjetĂ«n shpjegim tĂ« kĂ«naqshĂ«m dhe pĂ«rputhen harmonikisht me tĂ« dhĂ«nat e dokumenteve, tĂ« sjella nĂ«pĂ«rmjet paraleleve me popujt e tjerĂ« indo-europianâ (45) Duke ndjekur ngjashmĂ«ritĂ« nĂ« mitet dhe ritet, nĂ« EuropĂ«n veriore (galo-keltĂ«t, iberĂ«t etj), nĂ« AzinĂ« e VogĂ«l (frigĂ«t, shumerĂ«t, hititĂ«t, hurritĂ«t, skithet, etj) nĂ« AfrikĂ«n veriore dhe deri nĂ« AzinĂ« e largĂ«t, zbulohet edhe rruga dhe koha e lĂ«vizjeve tĂ« fiseve pellazge.
Pllakë e Perëndisë Horus (Musée du Louvre | Paris www.louvre.fr/oeuvre-notices/la-stele-du-roi-serpent .
Kjo pllakë guri e gdhëndur, gjëndej brënda varrit të mbretit të dinastisë së parë « Thinite », Horusit (afersisht 3040-3020 pk). Në këtë monument të lashtë, në kompleksin egjiptian të Abydos, paraqitet një shqiponjë, një gjarpër dhe tre vija paralele në formën e kolonave. Edhe në hieroglifet që pasqyrojnë emrin e tij, kemi figurën e shqiponjës, gjarpërit dhe tre vijat paralele, që i gjejmë si tre simbole të Dhemitres zanafillore, që dëshmojnë vijëmsinë e të njejtit besim sellenik të pellazgeve dhe të shqiponjës me një kokë, në Egjipt. Ky fakt dëshmon edhe vjetërsinë e besimit të Dodonës, krahasuar me atë egjiptian.
Në pllakën mortore të Horusit, këto simbole i përkasin tashmë një figure mashkullore, që dëshmon rritjen e rolit të figurës së burrit, jo vetëm si pushtet tokësor, por edhe atij shpirtëror.
Â
Horusi, i mbiquajtur PerĂ«ndia shqiponjĂ« (កr), ishte mbret i dinastisĂ« sĂ« parĂ« arkaike. Kulti i tij nderohej veçanrisht nĂ« qytetin e lashtĂ« Nekhen, qĂ« nĂ« gjuhĂ«n kopte pĂ«rkthehej âqyteti i shqiponjaveâ.(Nekhen-wikipedia)  Sipas miteve, Horusi Ă«shtĂ« njĂ« shqiponjĂ« hyjnore (emĂ«rtim qĂ« e mbajti edhe Pirro Burri dhe shumĂ« tĂ« tjerĂ«), bir i Osirisit (PerĂ«ndia diellore) dhe Isisit (PerĂ«ndi hĂ«nore) dhe syri i tij i majtĂ« ishte hĂ«na dhe i djathti â dielli. PikĂ«risht syrin e majtĂ«-tĂ« hĂ«nĂ«s- egjiptianĂ«t do ta mbajnĂ« si nuskĂ« mbrojtĂ«se, sepse mendonin se kishte fuqi magjike. Ajo qĂ« tĂ« bije nĂ« sy Ă«shtĂ« bashk-vendosja tek njĂ« njeri, i dy kulteve: atij diellor dhe hĂ«nor. NĂ« foton mĂ« poshtĂ«, keto dy kulte jepen me dy kokat, krahĂ«t dhe kĂ«mbĂ«t e shqiponjĂ«s, nĂ« trupin e njĂ«riut.
Koka e një sepate, Kompleksi i Bactria-Margiana, fundi i mijëvjeçarit III- fillimi i mijevj.II pk-Metropolitan Museum of Art (fr.wikipedia.org/wiki/Abaris_le_Scythe)  Domethënia e mitit të shprehur në këtë dorezë dhe drejtimi në anë të kundërta e dy kokave, do të trajtohet në një material tjetër.
Siç vihet re nga miti, âShqiponjaâ (e personifikuar nga Horosi) paraqitet si fĂ«mijĂ« e PerĂ«ndisĂ«-Diell dhe HĂ«nĂ«, qĂ« nĂ« mitologjinĂ« e herĂ«shme pellazge, ishte nĂ«na e tyre. Ky mit Ă«shtĂ« pĂ«rshtatur pĂ«r dinastitĂ« faraonike tokĂ«sore, me qĂ«llimin e afrimit tĂ« tyre, si bij tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« tĂ« Krijueses â DritĂ«s hyjnore. Marrja e simboleve kultike tĂ« figurĂ«s femĂ«rore (Krijueses) nga ana e figurĂ«s mashkullore-Faraonit, nuk do tĂ« thotĂ« se nĂ« besimin sellenik (tĂ« emĂ«rtuar âhellenikâ mĂ« vonĂ«) nuk kishte mĂ« vend pĂ«r hyjnesha gra. Kjo dĂ«shmohet nga vĂ«ndi i rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« zinte PerĂ«ndesha hĂ«nore Isis nĂ« Egjiptin e lashtĂ«, me HĂ«nĂ«n e plotĂ« mbi kokĂ«n e saj (dhe jo Dielli, siç shprehen disa studiues) pohuar edhe nga Plutarku: â ndĂ«rmjet statujave tĂ« saj me brirĂ«, janĂ« ato me HĂ«nĂ«n e reâ. Siç vĂ«ren edhe Wilkinson Richard H. :âIsis u bĂ« njĂ« nga PerĂ«nditĂ« mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« Egjiptâ (Wilkinson 2003, pp. 51, 146â149) â Wilkinson, Richard H. (2003). The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson. ISBN 0-500-05120-8. ) (46)
PerĂ«ndesha Isis, (www.romanoimpero.com/âŠ/il-culto-di-opi.html). dhe Kleopatra e Egjiptit me krahĂ«t e shqiponjĂ«s mbi kokĂ«.  (Ancient Egyptian religion â Wikipedia)
Xh.Katapano pohon se âisâ nĂ« hebraisht ka kuptimin e âDritĂ«s sĂ« ParĂ«â (47) HĂ«na e plotĂ«, brirĂ«t e kaut (simbol i HĂ«nĂ«s) dhe krahĂ«t e shqiponjĂ«s, dĂ«shmojnĂ« se ishte njĂ« PerĂ«ndeshĂ« hĂ«nore, sikurse edhe tĂ« gjithĂ« perĂ«nditĂ« e lashta tĂ« mĂ«vonshme mashkullore, pĂ«rfshirĂ« dhe Horusin, fakt qĂ« pohon edhe njĂ« herĂ« se, besimi hĂ«nor (sellenik) ishte shumĂ« mĂ« i hershĂ«m se sa ay diellor.
Simbolet kultike dhe skeleti mitik i ngjashĂ«m, qĂ« vĂ«rejmĂ« nĂ« tĂ« gjithĂ« hapsirĂ«n euro-afro-aziatike, dĂ«shmojnĂ« jo pĂ«r kryqĂ«zimin (sinkretizmin) e besimeve tĂ« ndryshme, siç lexojmĂ« sot nĂ« librat historik, por pĂ«r shkallĂ« tĂ« ndryshme tĂ« zhvillimit nĂ« kohĂ«, tĂ« tĂ« njejtit besim pellazg, elementĂ«t e tĂ« cilit janĂ« marrĂ« dhe dhĂ«nĂ« ndĂ«rmjet popujve tĂ« sĂ« njejtĂ«s racĂ« (drejtuese-ushtarake). Herodoti (484 â 425 pk), gjithashtu e pohon qĂ«nien e tĂ« njejtit besim nĂ« Egjipt dhe gadishullin Ilirik. Duke folur pĂ«r hyjnit e egjiptianeve, ai shkruan : « Nuk kam sigurisht qĂ«llim tĂ« tregoj gjithĂ« sa dĂ«gjova pĂ«r hyjnitĂ« e tyre, pĂ«rveç emrave tĂ« vet, se mendoj qĂ« tĂ« tĂ«rĂ« njerĂ«zit tĂ« njejtat (gjĂ«ra) besojnĂ« pĂ«r hyjnitë » (48) Ky fakt vĂ«rtetohet me njohjen e hartĂ«s gjeografike tĂ« pĂ«rhapjes sĂ« fiseve dhe grupeve luftarake Pellazgo-Ilire tĂ« kĂ«saj periudhe. Gjithashtu nuk mund tĂ« mohojmĂ« pasurimin e skeletit tĂ« besimit hĂ«nor pellazgjik dhe atij diellor tĂ« mĂ«vonshĂ«m, me mite dhe emĂ«rtime tĂ« ndikuara nga ngjarjet dhe personat historikĂ« (qĂ« u quajtĂ«n PerĂ«ndi, ProfetĂ« apo reformatorĂ« tĂ« besimit) me elemente tĂ« kulturĂ«s sĂ« hapsirĂ«s euro-afro-aziatike.
Simboli i shqiponjës, që në hieroglife emërtonte Horusin, do të jetë emri i parë (faraonët emërtoheshin me disa emra, njër pas tjetrit) në emërtimin e Faraonëve egjiptian si, Kheops, Toutankhamon, Amenhotepin e III etj.(Horus-wikipedia)
Shumë vënde dhe figura historike u mbiquajtën me emrin e shqiponjës, për të dëshmuar natyrën hyjnore të tyre, por Shqiponja, simbol i Krijueses-Dritës hyjnore, mbijetoi në vijëmsi dhe në të gjitha format e shprehjes së saj (komb, gjuhë, vend, traditën kulturore, flamur etj) vetëm tek arbëreshët dhe shqipetarët, që dëshmon përkatësinë e tyre prej Pellazgëve hyjnorë.
Â
Egjipti i lashtĂ«, Ă«shtĂ« vendi ku iliro-pellazgĂ«t sundues, kryen âreformĂ«nâ e parĂ« tĂ« besimit tĂ« tyre hĂ«nor â sellenizmit.
Â
Kur flasim pĂ«r besimin e Egjiptit tĂ« LashtĂ«, duhet tĂ« kemi parasysh dy faktorĂ« :1) Besimi ishte nĂ« âpronĂ«siâ tĂ« familjes mbretĂ«rore, udhĂ«heqĂ«sve tĂ« lartĂ« fetare e ushtarak dhe drejtonte jetĂ«n civile dhe shpirtĂ«rore tĂ« popullit. 2) PĂ«rfaqĂ«suesit mĂ« nĂ« zĂ« tĂ« LashtĂ«sisĂ« egjiptiane, ishin tĂ« huaj, me origjinĂ« pellazgjike, e shprehur nĂ« mitet, ritet, kultet, toponimet, gjuhĂ«sinĂ«, emĂ«rtimet dhe biografinĂ« e tyre e dĂ«shmuar nĂ« studime tĂ« shumta, sidomos ato shqipetare. Studiuesit shqipetarĂ«, po japin njĂ« ndihmesĂ« tĂ« paçmueshme, duke zbuluar fijet lidhĂ«se tĂ« periudhave dhe zhvillimimeve tĂ« shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore, tĂ« errĂ«ta deri mĂ« sot.
Siç pamë edhe më lart, Horusi-Perëndi dhe mbret tokësor, mbante në emërtim, kultin e shqiponjës, gjarpërit dhe tre vijave paralele të besimit hënor pellazgjik.
Statuja e Horusit nĂ«n kultin e shqiponjĂ«s, pĂ«rpara tempullit Edfou (wikipedia-Images correspondant Ă dieu Aton) dhe vijimi i mitit tĂ« luftĂ«s kundĂ«r gjarpĂ«rit, nĂ« Egjiptin e lashtĂ«. (Images correspondant Ă dâAmenemhat Ier)
NĂ« AfrikĂ«n Veriore, ngritĂ«n qytetrime tĂ« zhvilluara edhe shumĂ« mbretĂ«r tĂ« tjerĂ« pellazgĂ«, origjina e tĂ« cilĂ«ve nuk pĂ«rmĂ«ndet nga historiografija botĂ«rore. Sot, si njĂ« nga FaraonĂ«t mĂ« tĂ« famshĂ«m (ndoshta pse lidhej edhe me emrin e nipit tĂ« tij, Merenptahâ Moisiut, krijuesit tĂ« besimit tĂ« krishter) njihet Ramsesi i II(1304 -1213 pk) i mbiquajtur Ramsesi i Madh. Xh.Katapano vĂ«ren se ai mbante emĂ«rtimin âLarteâ qĂ« ishte karakteristik pĂ«r mbretĂ«rit etruskĂ«, fakt qĂ« dĂ«shmon origjinĂ«n etrusko/trojane tĂ« Ramsesit II dhe tĂ« Moisiut. (49) Ramsesi i II Ă«shtĂ« pasardhĂ«s i njĂ« vargu tĂ« gjatĂ« faraonĂ«sh tĂ« racĂ«s sĂ« tij, pĂ«rfaqĂ«suesit mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« tĂ« cilĂ«ve, i gjejmĂ« nĂ« DinastinĂ« e 12-tĂ« (1983 â 1778 pk).
Po çâlidhje ka Dinastia e famĂ«shme nĂ« Egjiptin e lashtĂ«, me simbolin e shqiponjĂ«s nĂ« flamurin dhe traditĂ«n e shqiptarĂ«ve?
Kjo Dinasti Ă«shtĂ« pjesa e âhumburâ apo âe zhdukurâ e HistorisĂ« mijravjeçare e Kombit tĂ« TitanĂ«ve pellazgĂ« , por edhe e origjinĂ«s sonĂ«, âe varrosurâ nga Historiografia e shk19-tĂ«. Kjo periudhĂ« zĂ« fill me bashkimin e Egjiptit dhe mbretĂ«rimin e Faraonit, Amenemhat I-rĂ« (1983 â 1953 pk) njĂ« administrator, ndĂ«rtues dhe luftĂ«tar i shquar, qĂ« pranoi i pari bashk-administrimin me djalin e tij, Sessostri I-rĂ« duke krijuar njĂ« Perandori tĂ« papushtueshme, tĂ« begatĂ« dhe tĂ« lulĂ«zuar. E gjithĂ« dinastia e tij, qĂ« vijoi ndĂ«r shekuj, si emĂ«r tĂ« parĂ« mbante figurĂ«n e ShqiponjĂ«s hyjnore, kultit hĂ«nor dodonas (Horusin).
Diodori (Diodore de Sicile- shk I pk) i sjelle nga studiuesi Niko Stillo (âEtruskishte Toskerishteâ), nĂ« âBibliotekĂ«n e tij historikeâ pĂ«rmend faktin se : âNĂ« vitet e vjetra, mbretĂ«rit e AzisĂ« ishin vendĂ«s, por nuk kujtohet asnjĂ« veprim i tyre i çmuar dhe as ndonjĂ« emĂ«r konkret. I pari mbret qĂ« arriti gjer tek ne, nĂ« histori dhe kujtesĂ« ishte Ninoja, mbreti i asirĂ«ve i cili nĂ«nshtroi : Egjiptin, FenikinĂ«, SirinĂ« Koile, KilikinĂ«, PamfilinĂ« e LikinĂ«, madje Karian si dhe LidinĂ«, vuri nĂ«n skeptrin e vet dhe TroadĂ«n e FringjinĂ« nĂ« Helespont dhe Propontiden BitininĂ« e KapadokinĂ«, si dhe kombet barbare qĂ« banonin nĂ« brigjet e Detit tĂ« Zi gjer te lumi Tanai (Don)â(50) Ky Mbret-luftĂ«tar, qĂ« pĂ«r madheshtinĂ« e PerandorisĂ« (euro-afro-aziatike) qĂ« krijoi, vendosjes sĂ« ligjeve, sundimit por edhe tĂ« demokracisĂ« sĂ« nĂ«nshtetasve tĂ« lirĂ«, ndĂ«rtimin e tempujve si bosht i qyteteve tĂ« shumtĂ« qĂ« ngriti, zhvillimin e bujqĂ«sisĂ«, veprave ujitĂ«se, urave etj, dhe sidomos administrimin e mĂ«nçur qĂ« vendosi, ju dha vendi i KryeperĂ«ndisĂ«. Miti i tij pas vdekjes, pushtoi hapsira shumĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha, se sa kur qe gjallĂ« i zoti.
Ky Mbret tokĂ«sor, nĂ«n emrin e Ninos, mbretit tĂ« asirĂ«ve, tĂ« Sessostri I-rĂ« nĂ« Egjipt, Sheshoosit tek pellazgo-ilirĂ«t, Tinia tek etruskĂ«t, Minosi dhe Heleni nĂ« MikenĂ«, Di-as apo Zeusit mbi Olimp, Dionisit nĂ« mite (dhe shumĂ« emrave tĂ« tjerĂ«), sundoi nĂ« tokĂ« e nĂ« qiell, nĂ«n hijen e ShqiponjĂ«s (tĂ« trashĂ«guar nga Ati apo etĂ«rit, brez pas brezi), e besimit hĂ«nor tĂ« vendit tĂ« tij tĂ« origjinĂ«s- DodonĂ«s thesprote nĂ« ĂamĂ«ri. NĂ«Â DhjatĂ«n e VjetĂ«r, Heroi dhe Mbreti i racĂ«s arbĂ«rore, mĂ« i famshĂ«mi nĂ« HistorinĂ« njerĂ«zore, Ă«shtĂ« emĂ«rtuar Noe (51)
Kush mĂ« shumĂ« se Kombi ynĂ« duhet ta çvarrosĂ« kĂ«tĂ« Dinasti pellazge, duke lidhur fijet e kĂ«putura nga koha dhe ideollogjia? Jo thjesht pĂ«r tĂ« zbuluar origjinĂ«n e simbolit tĂ« flamurit dhe tĂ« emrit tonĂ« kombĂ«tar, por edhe pĂ«r tĂ« pĂ«rmbysur dogmat e HistoriografisĂ« pĂ«r ardhjen e fiseve âindo-europianeâ,  ândikimitâ oriental tĂ« besimit apo pĂ«rhapjen e besimit âhellenikâ (âsellenizmitâ) nga Aleksandri i Madh.
Aleksandri i Madh e ripĂ«rtĂ«riti besimin dodonas nĂ« fushatat e tij, duke shpallur edhe veten âbirâ tĂ« familjes hyjnore. Ai ndoqi nĂ« gjithshka, shĂ«mbullin e paraardhĂ«sit tĂ« tij pellazgo-ilir, Sessostrit tĂ« I-rĂ« dhe tĂ« qytete-shteteve qĂ« u krijuan nga ushtarĂ«t e tij, tĂ« cilĂ«t pĂ«rhapĂ«n kudo ku shkelĂ«n, (AfrikĂ« -Azi dhe EuropĂ«) qytetrimin ilirik. Studimi shkencor i Niko Stillos âEtruskishte ToskĂ«rishteâ zbulon me hollĂ«si historinĂ« tokĂ«sore dhe qiellore, tĂ« Hyjnive arbĂ«r, tĂ« Olimpit homerik.
Â
Â
Obelisku i Sessostrit tĂ« I (1962 pk) nĂ« Eliopoli (Eliopoli â Wikipedia (it.wikipedia.org/wiki/Eliopoli ) dhe Skulptura e Faraonit Sessostri I (Antico Egitto-wikipedia)
Â
Lartesimi i kultit Diellor âshprehje e forcĂ«s sĂ« pushtetit tokĂ«sor   Â
Për studiuesit e sotëm të besimit, figura më e rëndësishme në historinë mijëravjeçare të Egjiptit të lashtë, që i dha vëndin e Krijuesit- Diellit dhe vetes- Profet të tij, ka qenë Amenhotepi i IV, Faraonit i dhjetë i dinastisë së 18 (sundoi më1355-1338 pk).
Â
Faraoni Akhenaton « heretiku » në të djathtë dhe familja e tij duke adhuruar Perëndinë Aton (Ancient Egyptian religion -Wikipedia)
Faraoni Amenhotepi i IV, i vetĂ«quajtur AkhĂ©naton, pranohet si âreformator i parĂ« i besimitâ dhe âkrijuesi i besimit monoteistâ sepse vendosi besimin Diellor (Aton) si kultin e vetĂ«m shtetĂ«ror. BashkĂ« me kryeqytetin, ai ndryshoi edhe tĂ« gjithĂ« administratĂ«n e tij, ku vendosi ata qĂ« kishin pĂ«rqafuar besimin e ri.
NĂ« besimin hĂ«nor (sellenizmin) qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonte âmatriarkatinâ, figura qĂ«ndrore e gruas (Diona nĂ« Dodone dhe Isisi egjiptiane), nĂ« periudhat e mĂ«vonshme mitike, u zĂ«vĂ«ndĂ«sua nga ajo e mashkullit (Zeusi nĂ« gadishullin Ilirik dhe Osirisi, nĂ« Egjipt,) qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonin âpatriarkatinâ, duke marrĂ« edhe simbolet e saj mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme si shqiponjĂ«n, demin, gjarpĂ«rin, etj. Edhe nĂ«n mbretĂ«rimin e babait tĂ« tij, Amenhotepin e III (sundoi 1391-1353pk). (52) kishte filluar ngritja e simbolit diellor. Por, Faraoni Akhenaton e mohoi dhe e luftoi besimin tradicional hĂ«nor, tĂ« cilin themeluesi i shkencĂ«s krahasuese tĂ« miteve, Max Myler (Max MĂŒller 1823-1900) e quan â hĂ©nothĂ©isme â. (hĂ©nothĂ©isme -Wikipedia)
Krijimi i perandorive, tĂ« mĂ«dha gjeografike tĂ« Faraoneve egjiptian dhe hyjnizimi i figurĂ«s sĂ« sunduesit mashkull, tĂ« fortĂ« ushtarakisht dhe me pushtet tĂ« pakufizuar administrativ e sidomos zhvillimi i madh i shkencĂ«s sĂ« lashtĂ«, nxorri nĂ« plan tĂ« parĂ« rĂ«ndĂ«sinĂ« e njeriut tĂ« ditur â tĂ« llogjikĂ«s â si mjet pushteti. Filozofi mĂ« i madh romak, Plutarku ( viti 46 pk- 125 ) pohonte se: âNjeriu pĂ«rbehej nga tre pjesĂ« : trupi (soma) shpirti (psyche) dhe llogjika (nous). Shpirti i njerĂ«zve tĂ« drejtĂ«, pastrohej nĂ« HĂ«nĂ«, trupi i kthehej TokĂ«s ndĂ«rsa llogjika (shkonte drejt) Diellitâ  (53)
M.Eliade shprehet se âpĂ«r orfikĂ«t (Dielli) Ă«shtĂ« inteligjenca botĂ«rore. Macrobio, ia dedikon kultit diellor tĂ« gjithĂ« teologjinĂ« dhe i paralelizon me Diellin : Apollon, Liber-Dionysos, Marte, Mercurio, Esculapio, Ercole, Serapide, Osiride, Horus, Adone, Nemesi, Pan, Saturno, Adad e deri Jupiterinâ (54) Le tĂ« kujtojmĂ« se, qĂ« nga shkolla e Thotit nĂ« Egjiptin prehistorik dhe deri tek ajo e arbĂ«rit, Gjergj Xhemisto Pletones (1355-1452), nĂ« Mistra tĂ« gadishullit Ilirik, ku mĂ«sohesh shkenca e lashtĂ« âqĂ« synonte mbruajtjen e njeriut tĂ« fortĂ« e tĂ« pĂ«rkryer ; tĂ« fuqishĂ«m nĂ« trup e mendjeâ (55), mĂ«simi ishte i rezervuar vetĂ«m pĂ«r âudhĂ«heqĂ«sitâ e ardhshĂ«m. Njohja e vlerĂ«s sĂ« âllogjikĂ«sâ (dijes), rrjedhojĂ« e zhvillimit tĂ« shoqĂ«risĂ« njerĂ«zore, nxiti ndryshimin edhe nĂ« kulte, tĂ« cilat nĂ« lashtĂ«si ishin tĂ« detyrueshme sikurse âKushtetutaâ e ditĂ«ve tĂ« sotme.  Baza e mĂ«simeve tĂ« Shkollave tĂ« Misterit, qe studimi i ekujlibrave, qĂ« e gjejmĂ« edhe nĂ« komentet qĂ« janĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r dy kokat e shqiponjĂ«s, si psh femĂ«r-mashkull, lindje-perĂ«ndim dhe gjithçka qĂ« u nda, ështĂ« e kundĂ«rt apo e dyzuar. KĂ«to çfaqje binjake e ndanin shoqerinĂ« nĂ« dy klasa themelore: atĂ« femĂ«rore, qĂ« duke qĂ«nĂ« mĂ« e fuqishme, zhvillojnĂ« ndjenjat dhe klasĂ«n tjetĂ«r ku rryma mashkullore pĂ«rforcon cilesitĂ« mendore. (56)  Edhe sot qarkullon idea se meshkujt janĂ« mĂ« tĂ« zgjuar se femrat, pasojĂ« e ideollogjisĂ« mijeravjeçare e pushtetit administrativ nĂ« LashtĂ«si. PĂ«rdorimi i kĂ«tij ekujlibri apo dualizmi, sipas M.Eliade buronte nga traditat e lashta tĂ« HellenĂ«ve (PellazgĂ«ve âshĂ«n im) dhe njihej edhe nga Platoni (57)
PĂ«rfaqĂ«suesi mĂ« i madh i kĂ«tij ekujlibri, ishte ai midis HĂ«nĂ«s dhe Diellit, (dy planetet mĂ« tĂ« mĂ«dha qĂ« shihen nga Toka) e shprehur nĂ« simbolin kultik, tĂ« dy kokave tĂ« shqiponjĂ«s. PĂ«r tĂ« kuptuar zhvillimin e besimit tek njeriu para-historik, shumĂ« studiues kanĂ« gjurmuar besimet e fiseve apo popullsive tĂ« sotme, qĂ« jetojnĂ« tĂ« mĂ«njanuar nga bota moderne. Mircea Elade dĂ«shmon se, nĂ« fiset afrikane, simboli i HĂ«nĂ«s pĂ«rfaqĂ«sonte matriarkatin ndĂ«rsa i Diellit patriarkatin : âFesta e HĂ«nĂ«s sĂ« re ndiqej vetĂ«m nga gratĂ«, kurse festa e Diellit festohej vetĂ«m nga burrat. ( 58)
Vendosja e pushtetit patriarkal nĂ« besimin e Egjiptit tĂ« lashtĂ«, pasqyrohet qartĂ«sisht nĂ« ndryshimin e emĂ«rtimit tĂ« Krijuesit e zbĂ«rthyer nĂ«pĂ«rmjet gjuhĂ«s arbĂ«rishte nga Xhuzepe  Katapano (âThoti fliste shqipâ): nga Amon (A-m-on=at+nĂ«nĂ«+jonĂ«), nĂ« Aton (At-on= at+ynĂ«) (59)
Siç vĂ«rehet, Ă«shtĂ« mĂ«njanuar figura femĂ«rore qĂ« mbisundonte nĂ« besimin hĂ«nor. PerĂ«ndinĂ« Diell-Aton, qĂ« deri nĂ« atĂ« kohĂ« paraqitej vetĂ«m si hieroglif me kuptimin âdritĂ«â, Akhenatoni e paraqiti si emĂ«r tĂ« njĂ« faraoni. Ai ngriti kultin e Diellit mbi kultet e tjera dhe ndĂ«rtoi tempullin Aton nĂ« njĂ« qytet tĂ« ri AkhĂ©taton (Tell-er-Amarna). Nga emri i tij, u hoq emri i Horusit dhe figura e shqiponjĂ«s (pĂ«rfaqĂ«suese e besimit hĂ«nor) dhe mbeti vetĂ«m i PerĂ«ndisĂ« âRaâ qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonte DritĂ«n hyjnore.
Reforma e tij, kundĂ«r PerĂ«ndisĂ« Amon, nuk pati sukses dhe mbas vdekjes sĂ« tij, vijuan tĂ«Â adhuroheshin perĂ«nditĂ« tradicionale. MegjithĂ«se revolta e Akhenatonit dĂ«shtoi, ajo gjeti vijues tĂ« tjerĂ« nĂ« shekujt e mĂ«vonshĂ«m, tashme jo nĂ« Egjypt, por nĂ« AzinĂ« e AfĂ«rme (Mithra), nĂ« Gadishullin Ilirik (Apolloni) dhe sidomos nĂ« PerandorinĂ« romake, me triumfin e âDiellit fitimtar!â( Sol-Invictus).
Sipas studiuesve, Perset dhe Epirotët ishin të parët që e përdorën, si simbol ushtarak dhe më vonë u bënë emblema të Egjiptit, Perandorise romake dhe të perandorëve të Lindjes dhe Perëndimit.(60)
Sot nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, mendohet se kulti i Diellit ishte kryesor dhe mĂ« i pĂ«rhapuri nĂ« botĂ«. NĂ« fakt, eruditi gjerman i shk19, Adolf Bastian (1826 â1905,) vĂ«rejti se ky kult ishte i pĂ«rhapur nĂ« hapĂ«sira shumĂ« tĂ« kufizuara tĂ« botĂ«s, si nĂ« Egjipt, nĂ« Azi dhe nĂ« Europe, vetĂ«m tek disa popujt, me njĂ« zhvillim tĂ« lartĂ« nĂ« lashtĂ«si. (61) Ai u pĂ«rhap dhe u bĂ« kult shtetĂ«ror nga mbretĂ«r qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonin pushtetin ushtarak.
Â
Â
Â
Â
Â
Â
Â
Â
Â
Â
Â
Â
Shqiponja hitite (J.Brahaj âFlamuri i Kombit Shqiptarâ)
Â
Pikërisht në Azinë e Vogël gjejmë në zbulimet arkeologjike, shqiponjën tashmë me dy koka, shprehje e bashkjetesës së dy kulteve: atij hënor dhe diellor. Shqiponja me dy kokë e zbuluar në Azinë e vogël, sipas studiuesve i përket kulturës së popujve Hititë. Gjithashtu dëshmohet se qytetrimi i tyre kishte patur ndikim të madh nga qytetrimi i mëparshëm i popujve Hurritë (Mesopotami, mijëvjeçari 3 pk). Në ikonografinë e hurriteve, Hëna dhe Dielli paraqiten dëndur të binjakëzuar. Hurritët udhëhiqeshin nga një kastë aristokratike luftëtarësh (62) dhe figura qëndrore e besimit të tyre ishte Perëndia e luftës.(63)
Studiuesi Trevor Bryce nĂ« librin e tij âThe Kingdom of the HittitĂ«sâ,(Oxford 1998) duke ju referuar emrave tĂ« mbretĂ«rve hititĂ« veren â se ata kanĂ« prapashtese -ili, mĂ«nyrĂ« e cila i identifikonte ata me yllin⊠PĂ«rveç ilireve dhe hititĂ«ve, nuk ka asnjĂ« popull tjetĂ«r nĂ« Azi apo Evrope, qĂ« tĂ« pĂ«rdorĂ« prapashtesĂ«n -ili pas emrit tĂ« njĂ« mbreti. Mes gjuhĂ«ve semitike, prapashtesa -ili, tregon thjesht Zotin.â HititĂ«t dhe iliret kishin tĂ« njĂ«jtĂ«n kulturĂ« e qytetĂ«rim dhe tĂ« njĂ«jtĂ«n gjuhe. (64)
Edhe Arif Mati e pohon kĂ«tĂ« fakt: âPrijĂ«sit HititĂ« nga ana etnike ishin tĂ« pĂ«rafĂ«rt me trojanĂ«t, thrakasit ose frigjanĂ«t dmth njĂ« popull pellazg. Popull i famshĂ«m âi malĂ«sorĂ«ve me kokĂ« tĂ« rrumbullakĂ«tâ tĂ« cilĂ«t kanĂ« shkelur tokĂ«n e Lindjes sĂ« Mesme rreth viteve 4000 pkâ (65)
Pra koha dhe vëndi ku u zbulua shqiponja me dy kokë, lidhet me fiset pellazgo-ilire që nuk e braktisën kurrë besimin hënor, por pranuan ekujlibrin e dy kulteve, nëpërmjet dy kokave të shqiponjës hyjnore.
M.Eliade pohon se, filozofija mistike e indjanĂ«ve nuk trajton supremacinĂ« e HĂ«nĂ«s apo tĂ« Diellit, pĂ«rkundrazi pĂ«rpiqet tâi baras-vendosĂ«,  sepse kjo formulĂ« (HĂ«na-Diell), vinte qĂ« nga periudha primitive, si shprehje e ripĂ«rtĂ«ritjes (66) Ky fakt i sjellĂ« nga M.Eliade Ă«shtĂ« njĂ« âgjurmĂ«â historike e ndikimit tĂ« besimit pellazg, tĂ« pushtuesve tĂ« parĂ« tĂ« Gadishullit Indjan, dhe nuk njihet ndonjĂ« dĂ«shmi qĂ« tĂ« flasĂ« pĂ«r tĂ« kundĂ«rtĂ«n (tezĂ«n pĂ«r fiset indo-europiane, shumĂ« studiues e kanĂ« venĂ« nĂ« dyshim -A.Mati (67)
Fakti, që pas rënjes së mbretërisë hitite (1180 pk) e deri në periudhën e Perandorisë romake nuk është gjendur asnjë gjurmë e shqiponjës me dy kokë, (68) dëshmon se në Azi, ky simbol nuk ishte vëndës, por kalimtar, i sjellë nga fise luftëtarësh pellazgo-ilir, gjatë pushtimeve të tyre në këtë trevë.
Shqiponja dykrenore ka qenë emblemë e Dyerve fisnike të Gropajve, Muzakajve, Aranitëve, Kastriotëve, dhe shqiponja me një kokë, e Zakariajve dhe Buzëzezëve (69)
Shqiponja dy krenore e Perandorëve arbër Paleologë, në Stamboll (Photo © Pythacli) dhe pllakë memoriale për dy kapitenë stradiotë shqipetarë, Don Nicolo dhe Angelo Maipesi. © Napoli.
Â
Përfundimi i tretë:  Besimi pellazg hënor u përhap në të gjitha vëndet, që pushtuan dhe sunduan, mbretërit Heronj dhe Profetë të origjinës ilirike: në Europë, Afrikën veriore, Azinë e vogël e deri në Azinë e largët. Ky besim pësoi ndryshime në mite, duke u dhënë rolin kryesor Perëndive meshkuj dhe kulteve të tyre. Kjo dukuri pasqyroi kalimin drejt shoqerisë patriarkale me administrata të fuqishme politike dhe ushtarake, të drejtuara nga mbreti- diell, simbol i dijes, i pushtetit dhe i ligjit. Besimi diellor vendosi në plan të parë forcën e pushtetit, të krahasuar me forcën e ndriçimit diellor.
NjĂ« nga dukurite e rĂ«ndĂ«sishme nĂ« mitet, pohon Mircea Eliade, Ă«shtĂ« ay i âheronjve dielloreâ , sidomos tek blegtorĂ«t nomade, fise nga dolĂ«n nĂ« shekujt e mĂ«vonshĂ«m tĂ« ashtuquajtura nacione âqĂ« bejnĂ« historinĂ«ââŠdukuri sidomos e shteteve indo-europiane. (70) KĂ«shtu shqiponjĂ«s qĂ« pĂ«rfaqĂ«sonte Krijuesin-âDritĂ«n hyjnoreâ, ju shtua krahas kokĂ«s sĂ« parĂ« âdritĂ«s hĂ«noreâ edhe njĂ« kokĂ« e dytĂ« âdrita dielloreâ (njĂ« ekujlibĂ«r i pranuar me vĂ«shtirĂ«si dhe nganjĂ«herĂ« edhe me luftĂ«). Prandaj nuk janĂ« tĂ« rralla pamjet me tre kurora mbi kokĂ«n e shqiponjĂ«s dy krenore: dy tĂ« vogla, mbi sejcilĂ«n kokĂ« dhe njĂ« e madhe nĂ« mes, qĂ« perfaqĂ«son Krijuesen/DritĂ«n hyjnore.
Kjo ka qenĂ« âreformaâe parĂ« e besimit pellaz, shumĂ« kohĂ« pĂ«rpara se tĂ« ndodhte âreformaâ e dytĂ«, qĂ« shĂ«noi fillimin e njĂ« lufte fetare dhe administrative (qĂ« zgjati me shekuj), kundĂ«r besimit 50 mijĂ« vjeçar tĂ« PellazgĂ«ve hyjnorĂ« dhe solli lindjen e KrishtĂ«rimit. Besimi i ri, zĂ«vĂ«ndĂ«soi kultin zanafillor tĂ« HĂ«nĂ«s dhe jet-shkurtĂ«r tĂ« Diellit, me kultin e Njeriut tokĂ«sor dhe hyjnor, tĂ« lidhur me Krijuesin.
Â
***
NĂ« kĂ«tĂ« material, kam hedhur vetĂ«m disa vija, pĂ«r tĂ« skicuar HISTORINĂ 50 mijĂ«-vjeçare tĂ« besimit zanafillor tĂ« Pellazgo-ilirĂ«ve, e simbolizuar me figurĂ«n e SHQIPONJĂS dhe Rrezes (Yllit). Njohja e besimit pellazg âsellenizmitâ, pohon faktin se ay ka qenĂ« besim monoteist, qĂ« ka njohur vetĂ«m njĂ« Krijues- DritĂ«n hyjnore.
Pellazgo-ilirĂ«t tĂ« cilĂ«t e krijuan kĂ«tĂ« besim, kanĂ« pĂ«rdorur simbolin e ShqiponjĂ«s, tĂ« Yllit (Illi-nĂ« dialektin çam) dhe tĂ« TokĂ«s (ArĂ«), nĂ« gjithshka qĂ« ka patur tĂ« bejĂ« me jetĂ«n e tyre: emĂ«rtimin e vĂ«ndit, gjuhĂ«s, vetes, toponimeve, simboleve kombĂ«tare etj. Ata e kanĂ« gdhĂ«ndur shqiponjĂ«n nĂ« gur dhe e kanĂ« kĂ«nduar nĂ« kĂ«ngĂ«, duke ju dĂ«shmuar fiseve tĂ« tjera, lidhjen qĂ« kishin me KRIJUESIN dhe duke e quajtur veten â BIJ TĂ TIJ  HYJNORĂ.
Â
Â
Â
Flamuri shqipetar në Hënë, gjatë misionit Apollo 14 (1971) vendosur nga astronauti i NASA-s me origjinë shqipetare, Alan Shepard.
Â
Â
Fatbardha Demi
Fatbardha_demi@yahoo.com
Â
21.06.2013
Â
Â
1- Mircea Eliade. « Trattato di storia dele religioni »,1976 Editore Boringhieri, Torino â www.paxpleroma.it/âŠ/Trattato_Storia_Delle_Religioni_Mircea_Eliade.pdf
2- www.lagrottadeicervi.it/arte-religione-e-magia/
3- po aty
4- f315,316 Martin Bernal « Athina e zeze » Shtepia botuese 55, Tirane 2009
5- f21 âMesimet e Ptahhotepit -Libri me i lashte i botesâ Logoreci, 2006
6- f81 Xhuzepe Katapano, âThot-i Fliste Shqipâ Botimet enciklopedike, Tirane,2007
7- f391 Spiro Konda, âShqiptaret dhe problemi pellazgjikâ ,UEGEN Tirane 2011
8- E.Jacques âShqiptaretâ f80 marre nga f42 Rasim Bedo Dodona
9- Adem Demaçi: Filozofia e Jetes (II) âKush eshte Zotiâ? â Pashtriku.org, 04. 02. 2013
10- f20 Mehdi FrashĂ«ri âHistoria e lashtĂ« e ShqiperisĂ« dhe e ShqipetarĂ«veâ, Plejad 2012
11- f92 DhimitĂ«r Pilika âPellazgĂ«t origjina jonĂ« e mohuarâ Botimet enciklopedike , TiranĂ« 2005
12- f20 Mark Tirta, « Mitollogjia nder shqiptare »
13- f52, George G. M. James âTrashegimi e vjedhurâ Plejad, Tirane, 2009
14- f63 Spiro Konda, âShqipetarĂ«t dhe Problemi Pellazgjikâ, UEGEN,Tirane,2011
15- f8 Xhuzepe Katapano (po aty)
16- Maksim Zotaj ,âOrigjina dhe simbolet e flamurit shqiptar!âMetropol, 24-01- 2008
17- Shefki Ollomani âMaqedonĂ«t dhe Maqedonia Antikeâ www.ina-online.net/opinione/8965.txtâ
18- Albert Hitoaliaj â MarrĂ« nga sa-kra.ch MNVR | Shqiponja me dy kokĂ«, simboli ynĂ«, mĂ« i lashti i botĂ«s www.mnvr.org âș
19- f22, Jaho Brahaj âFlamuri i Kombit Shqipetarâ, Tirane 2007
20- f11 Marija Gimbutas âIl linguaggio della Deaâ Venexia, Roma,2008
21- Prof.dr.Shaban Sinani âSi u bene Albanet âShqiptareâ,TiranĂ«, 02. 03. 2010 groups.yahoo.com/group/cameria/message/9409â
22- f33 Jaho Brahaj (po aty)
23-f60 Rasim Bedo, « Dodona Tempulli i lashte i Shqiperise » botim i Sh.K. âBilal Xhaferiâ, Tirane 2007
24- f42 ,43 Dhimiter Pilika âPellazget, origjina e jone e mohuarâ Botimet enciklopedike , Tirane 2005)
25- http://www.miti3000
26- Mitologia greca e latina, Eos, Epafo, Epeo mitologia.dossier.net/eos.html
27-f59 Georgez DumĂ©zil âLa religione romana arcaika Miti,leggende, realtaâ,BUR Saggi, 2011
28- it.wikipedia.org/wiki/Titanomachia
29184, Xhuzepe Katapano (po aty)
30-  f35 Vasil S. Tole« Pse qajnë kuajt e Akilit? »Mediaprint ,2011
31- f174 Xhuzepe Katapano (po aty)
32- Albert Hitoaliaj â MarrĂ« nga sa-kra.ch MNVR | Shqiponja me dy kokĂ«, simboli ynĂ«, mĂ« i lashti i botĂ«s www.mnvr.org âș
33- https://it.wikipedia.org/wiki/Aquilaâ
34- f86 Marin Barleti «Rrethimi i Shkodrës » Shtëpia Botuese Naim Frashëri, Tiranë, 1982
35- f316 Marija Gimbutas âIl linguaggio della Deaâ Venexia, Roma,2008
36- www.paxpleroma.it/âŠ/Trattato_Storia_Delle_Religioni_Mircea_Eliade.pdf
37- f23 Jaho Brahaj âFlamuri i Kombit Shqiptarâ2007
38- f13 Jaho Braho (po aty)
39- f111Mircea Eliade (po aty)
40- f10 JahoBrahaj (po aty)
41- f92 DhimitĂ«r Pilika âPellazgĂ«t origjina jonĂ« e mohuarâ Botimet enciklopedike , Tirane 2005)
42- f87-88 Xhuzepe Katapano (po aty)
43- f178 Aristidh Kola âGjuha e Perendiveâ marre tekâAlbanohellenica nr2â 2000-2001
44- f89 Dhimiter Pilika âPellazget origjina jone e mohuarâ Botimet enciklopedike , Tirane 2005
45- f57 Georges DumĂ©zil âLa religione romana arcaica â Miti,leggende,realtaâ BUR Saggi 2011
46- Ancient Egyptian religion- Wikipedia
47- f186 Xhuzepe Katapano (po aty)
48- f77 Niko Stillo âEtruskishte ToskĂ«rishteâ
49- f194 Xhuzepe Katapano (po aty)
50- f294-297 Niko Stillo (po aty)
51- f286 Niko Stillo (po aty)
52- Nicolas Grimal, Histoire de lâĂgypte ancienne, p. 272 âAton, wikipedia
53- f132 www.paxpleroma.it/âŠ/Trattato_Storia_Delle_Religioni_Mircea_Eliade.pdf
54- f115,116 Mircea Eliade (po aty)
55- f114-15 Xhuzepe Katapano (po aty)
56- Le scuole dei misteri e lo Spirito di emulazione â Insegnamenti âŠwww.rosacroceoggi.org/âŠ/07rays.lescuoledeimist
57- f133 Mircea Eliade (po aty)
58- f126 Mircea Eliade (po aty)
59- f94 Xhuzepe Katapano (po aty)
60- Aigle â Au Blason des Armoirieswww.blason-armoiries.org âș HĂ©raldique âș Aâ
61- f97 Mircea Eliade (po aty)
62- wikipedia Hurriti
63- Zoroastrismo â Corso di Religione www.corsodireligione.it/religioni/âŠ/zoroastr_1.htâŠ
64- Albert Hitoaliaj- âShqiponja me dy koka, simboli ynĂ«, mĂ« i lashti o botĂ«s âŠâ â Sa-Kra www.sa-kra.ch/shqiponjasimbl2.htmâ
65- f.277 Arif Mati âMikenĂ«t=Pellazgâ Plejad
66- f277 Arif Mati âShqipĂ«ria Odisea e pabesueshme e njĂ« populli parahelenâ Plejad,2007
67- Â f113 Mircea Eliade (po aty)
68- Aigle listes des fichiers PDF aigle â Yo PDF www.extpdf.com/aigle-pdf.html
69- f50Jaho Brahaj (po aty)
70- f114 Mircea Eliade (po aty)
Â
Â
Â
Â
Fund
Â
Nga Dr. Moikom Zeqo
Prishtine, 04 shtator 2003 (Alb.Info) â Duke kerkuar ne arkivin e Muzeumit Historik Kombetar gjeta nje dokument te jashtezakonshem nga te gjitha pikpamjet. Mbi nje karton te forte eshte vendosur nje fotografi e anijes kozmike Apollo 14, fotografi e bere nga siperfaqja e Henes. Krahas kesaj fotografie eshte vendosur nje flamur Shqiptar i permasave te te vogla. Nen fotografine eshte shkruar: Antares at fra mauro, kurse poshte fotografise eshte ky mbishkrim: This flag was carried to the moon onboard Apollo 14 January
31 through February 9, 1971. It is presented by Rear Admiral Alan B. Shepard, Jr., United States Navy, delegate to the 26th Session of the United Nations General Assembly. Nga ky shkrim mesohet se flamuri Shqiptar (zyrtar) eshte mbartur ne Hene ne trupin e anijes kozmike Apollo 14 nga 31 Janari deri me 9 Shkurt 1971. Ky flamur eshte paraqitur prej zevendes Admiralit Alan B. Shepard Jr., i Flotes se Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe qe ka qene delegat ne Sesionin e 26-te te Asamblese se Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara. Antares eshte pjesa e anijes qe zbriti ne Hene dhe Fra Mauro eshte emri i vendit ne Hene ku zbriti anija. Ka edhe nje mbishkrim dore shkruar me boje te zeze nga Alan Shepardi, qe lexon: With the compliments of the astronautes of the United States. Alan Shepard 02.10.71, qe perkthehet ne Shqip: Me fjalet me te mira te astronauteve te Shteteve te Bashkuara. Alan Shepard, 2 Tetor 1971. Ky dokument qe permban flamurin Shqiptar me fotografine ne Hene se bashku me mbishkrimet i eshte dorezuar prej vete astronautit Alan Shepard nje dilomati Shqiptar, i cili pat marre pjese edhe ai ne Sesionin e 26-te te Asamblese se Pergjithshme te Kombeve te Bashkuara. Alan Shepard, kur ka pergatitur kete dhurate dhe per ta bere me te vertete dokumentin, ka shkruar me doren e tij pershendetjen jo vetem nga vetvetja, por edhe nga astronautet e tjere te SHBA-s. Kjo do te thote qe fakti i mbartjes se flamurit Shqiptar ka qene teme bisede e astronauteve bashkeudhetare. Pra Shepard u ka folur atyre per origjinen e tij Shqiptare. Gjesti i Shepardit eshte i madherishem. Duke lexuar nje enciklopedi te kozmosit ku jane dhe emrat e kozmonauteve ne vite, lexohen keto te dhena per Alan Shepardin. Ai u lind ne East Dery, Nee Hampshire te SHBA me 18 Nentor 1923. ĂÆĂâĂ¹ùâÂŹĂÂčshte me origjine Shqipitare. Ka kryer Akademine Detare Amerikane ne Anapolis ku mbaroi dhe nje shkolle fluturimi per pilot joushtarak. Me pas beri edhe Shkollen e Marines per pilot ne Patuxent, Maryland, si dhe Shkollen Detare te Luftes ne New PortRhode Island me 1958. Me 1961 u ngrit ne hapesire si njeriu i pare ne bote rusi Juri Gagarin. Ai fluturoi ne kozmos si pasagjer, kurse Shepardi ne misionin Apollo 4 ne Janar-Shkurt 1971 e manovroi vete anijen kozmike. Si kozmonaut, ai eshte i pari qe ka fluturuar ne kozmos si Amerikan dhe i pesti qe ka shkelur ne Hene. Para daljes ne pension Alan Shepard gradohet Admiral. Ai nderroi jete me 21 Korrik 1998; pra jetoi 75 vjet. Ne te njejten enciklopedi flitej edhe per William Gregory nje tjeter astronaut Shqiptaro-Amerikan. Gregory lindi ne Lock-port, Nju Jork me 14 Maj 1957. ĂÆĂâĂ¹ùâÂŹĂÂčshte me origjine nga fshati Dardhe e Korces. Me 1979 u diplomua per shkenca inxhinierike ne Akademine e Forcave Ajrore. Mori doktoraten si inxhinier mekanik nga ColombiaUniversity me 1980 dhe Doktoraten per drejtues me 1984. Ne vitet 1981 â 1986 ka qene pilot fluturimi me avionet Fl11. Me pas sherbeu si mesues pilotesh prane Forcave Ajrore Britanike. Ka fluturuar ne me shume se 40 lloje avionesh dhe ka kapercyer mbi 5000 ore flutturimi. U zgjodli nga NASA ne Janar 1990 dhe u shpall astronaut ne Korrik 1991. Fluturimin e tij te pare Shuttle STS-67 ne hapesire e kreu me 2 Mars 1995 nga Qendra e Hapesires Kenedi dhe u ul ne toke me 18 Mars 1995. Ka vendosur rekordin e fluturimeve ne hapesirat kozmike me 16 dite dhe 15 ore duke plotesuar 262 rrotullime drejt tokes. Ai fluturoi mbi 11 milion km ne kozmos, ka mbi 400 ore flutuime ne hapesiren kozmike, krahas 5000 oreve si pilot. Tani punon si drejtues per zhvillimin e biznesit ne Arizona te SHBA. Meqenese Shpardi ka vdekur, shpresojme qe Gregorin ta takojme se shpejti. Te dy keta emra kane vendin e tyre ne Muzeun Historik Kombetar dhe ne kujtesen e Shqiptareve.
Biographies â Alan B Shepard Jr.