Shqipëroi: ELIDA BUÇPAPAJ/

“Pas episodit që unë dje pata me vajzën tonë të madhe, mendova se më duhet t’ju postoj një email, i cili më kthen pas në një kohë që unë e dua tmerrësisht. Ky email duhet të postohet në çdo shkollë dhe në çdo dhomë gjumi të fëmijëve. E do apo e urren atë që është shkruar aty, ai fëmijë padyshim përmes kësaj e qëllon gozhdën pikërisht ku duhet për ta ngulur në mur, pra është “arma” që i duhet për jetën që ka përpara!” Bill Gates

Bill Gates ka mbajtur një fjalim në një shkollë të mesme për 11 Leksionet e Jetës që nxënësit nuk i mësojnë dot në bankat ku ndjekin mësimet. Ai tregoi për mënyrën e të ndjerit mirë, se edhe politikisht është në rregull duke i edukuar gjeneratat e brezave të rinj si të njohin realitetin, sepse duke patur një qasje reale, ata nuk dështojnë kur përballen me jetën reale.
RREGULLI 1
Jeta nuk është e drejtë – duhet të mësoheni me të.
RREGULLI 2
Bota nuk do të kujdeset për vlerësimin tuaj personal. Bota pret që ju të bëni diçka, përpara se të ndjeheni mirë me veten.
RREGULLI 3 
Ju nuk do të fitoni sapo të mbaroni shkollën, menjëherë për punën që bëni, 60.000 dollarë në vit. Ju nuk do të bëheni as menjëherë, posa të mbaroni shkollën, zevendëspresident i firmës me telefon në veturën tuaj. Ju do t’i fitoni vetëm me shumë mund të dyja.
RREGULLI 4
Nëse mendoni se mësuesi juaj apo prindi janë të ashpër, prisni deri sa të keni një boss.
RREGULLI 5
Të paguheni më pak sa ju takon, nuk është në dinjitetin tuaj, gjyshërit tuaj përdornin fjalën „mundësi“ në vend të pagesës më pak se të takon.
RREGULLI 6 
Nëse gaboni apo futeni në telashe, nuk është faji i prindërve tuaj, kështu që mos u ankoni për gabimet, por mësoni prej tyre.
RREGULLI 7
Para se të kishit lindur, prindërit tuaj nuk kanë qenë kaq të mërzitshëm sa janë tani. Ata u bënë të tillë nga pagesa e faturave tuaja, pastrimi i rrobave, si dhe duke ju dëgjuar kur thoni aq shpesh se sa „cool“ dhe të zotë jeni. Kështu, përpara se ta pastroni shiun nga parazitët që vinë prej gjeneratës të prindërve tuaj, së pari pastroni nga morrat dollapin e dhomës tuaj.

RREGULLI 8
Shkolla juaj mund t’ju ketë bërë fitues apo humbës në shumë gjëra, por jeta, akoma jo. Në disa shkolla i kanë hequr fare notat që sanksionojnë dështimin, duke ju dhënë shanset deri sa ju të merrni notën kaluese. Por mos harroni, kjo që ndodh në shkollë nuk ka as ngjashmërinë më të vogël me jetën reale, që do të thotë se shanset nuk të jepen shumë herë në jetë!

RREGULLI 9
Jeta nuk është e ndarë në semestra. Ju nuk i ndalni dot stinët e vitit dhe vetëm shumë pak prej punëdhënësve tuaj janë të interesuar t’ju ndihmojnë për të gjetur vetveten. Prandaj gjejeni vetveten se kush jeni në kohën e duhur.

RREGULLI 10
Televizioni nuk është jeta e vërtetë. Në jetën reale njerëzit  nuk kanë kohë të rrinë gjatë në kafenetë e çajtoret sepse duhet të shkojnë në punë.

RREGULLI 11 
Silluni mirë me budallët, sepse shanset janë që ju të punoni për njërin prej tyre.

Nga Rasim Bebo/ Chikago/

Prof. Dr . Flori Bruqi, mori rrugёn dhe ndaloi te zalli i lumit gurgullues të letërsisë shqipe. Këtu ulur, filloi të zgjedh një e nga një gurë: të vegjël, të bukur, të shndritshëm, nga ata që ta reflektojnë spektrin e diellit  në fytyrë dhe të verbojnë aty për aty. I radhiti një nga një në një mozaik, të ngjashëm me atë të stërgjyshit tonë pellazg, që ndërtoi të parin mozaik në botë, këtu e mbi 4000 vjet më parë në Nekropolin e Athinës, të zbukuruar më gurë të vegjël të lumit në dyshemetë dhe muret. Prej këndej në të gjithë perandorin pellazge, që shtrihej në tre kontinente: nga Azia e vogël te Priami i madh, në Afrikën e Veriut, duke dalë në Europë te Baskët, dhe deri në veri për gjatë rrjedhjes së lumit Danub me kufi.  E gjejmë kudo këtë mozaik dhe sidomos te Tempulli i famshëm i Dodonës, në Butrint, në Durrës, në Apolloni, në Trojë, në Gjenevë të Zvicrës, (si na vë në dijeni Prof. Dr. Agim shehu) dhe në shumë vende të tjera. Kur i shikojmë këta mozaikë të bukurisë së përkryer, që pasqyrojnë artin  e mrekullueshëm të stërgjyshërve dhe gjyshërve tonë, ne mahnitemi që toka nënë – Demetra – i ruan për mijëra vjet.  Syri ynë i përmbledh me një të parë.

Mirëpo mozaiku i të nderuarit Bruqi, është bërë në Kosove dhe në vend të gurëve të zgjedhur të lumit, ai radhit shkronjat e trashëguar të gjuhës shqipe,  të konfirmuara nga Pema e 63 gjuhëve dhe nga pema, qe pasqyron prof. Dr. Flori e 47 gjuhëve, që për vjetërsi i kalon të gjitha gjuhët e botës mbi 9.000 vjet përpara.  Kështu kemi të bëjmë me këtë mozaik libër, “DIADEMA LETRARE”, që përmbledh: kritikë, gjuhësi, pikëpamje, poezi. Mozaikun libër, të Prof. Dr. Florit, nuk mund ta përmbledhim me një të parë, qoftë edhe me dy, sepse duhet kohë për ta lexuar dhe studiuar me vëmendje të përqendruar. Ky grumbullim materiali, i përgatitur nga autori, zëvendëson atë të Akademisë së Shkencave Shqiptare në Prishtinë, Shkup dhe Tiranë. Sot ato institucione janë në shërbim të kursit sllavo-rus-greke. Ndërsa  Shqipëria është nën drejtimin e Këshilltarit,  Kolonelit,  Akademikut, të asfalisë (sigurimit) grek, Janullatos. Elitat e kulturës së këtyre vendeve, janë të heshtur, të korruptuar, të politizuar, të frikësuar dhe bëjnë:  “Gjumin më të rëndë dhe më të gjatë, si murgjit e pergamenave, që janë mësuar me dhomat e errëta”.  (Z. Prenga).

Duke shfletuar “Diademn letrare” në faqen e parë lexohen rreshtat, që Flori i dedikon babës së tij:  “Babajt tim MAZHUN BRUQI, mësimdhënës, që tërë jetën evet intelektuale e atdhetare ia kushtoi gjeografisë kombëtare”.

Ai e gjeti shkabën dykrenëshe në themelin e shtëpisë të bërë blozë.

Bregu i detit dhe Mesapliku i këndojnë Shqiponjës.                                                         Shkab’e madhe kasaba, / me dy krahë të mëdha, / nuk u dhe dhe nuk u fale.                            Flori Bruqi aty të zgjon historin e Dodonës.                                                                  Ndër 1800 objektet e zhgroposura në Dodonë më 1875-1877, gjithçka (ndërtesa, monumente, dhurata si (ex-voto) etj. drejtpërdrejt, lidhen me mbretin e perëndive pellazge ZEUSIN. Këtu u gjetën shumë shkaba dykrerëshe, që janë  përhapur në Perandorin Pellazge. Një ndër ato mund të jetë dhe ajo që gjeti Prof. Mazhun Bruqi.                                                                  Dodona ndodhet 16 km. në  J. P. të Janinës në Çamëri. Të gjithë autorët e lashtë si Homeri, Hesiodi, Hekateu, Akusilao, Hellaniko, Herodoti, Tukididi etj, siç na i përmend eruditi Flori, na bëjnë të ditur se, para mbërritjes së grekëve në shek e VII p.e.s. vendi banohej nga Pellazgët Hyjnor. Dodona ishte vendi i kultit, apo vendi i Shenjtë parahelen, më i lashti  dhe i vetmi vend i njohur. Zeusin e trajtonin  jo vetëm si pellazg por e cilësonin më tepër si Dodonas.              Dodona është bërë disa herë blozë. Dodona u rrafshua në vitin 219 p.e.s. nga gjenerali etolas, Dorimahu. U rindërtua nga pasardhësit e Burrit të Ledhezës Pirro. Qëndroi e tillë deri në vitin 167 p.e.s. kur vërshuan lukunitё e Paul Emilit. Dodona Pellazge pësoi edhe një rrënim tjetër vdekjeprurës në motin 88-87 p.e.s. prej trakasve aleatë të Mitridatit…  Më 435 e.j. perandori i lindjes, Teodori  urdhëroi “shuarjen e përhershme të Dodonës Pellazge si zjarrishte pagane dhe shndërrimin e saj në një nyje të krishtere më 475 e.j. fillimisht nga vandalët dhe më pas (551), Totila me barbarët ostrogotë, të pasuar nga saraqenët e bullgarët etj., e fshinë përjetë të jetës nga faqia e dheut Dodonën, kryeqendrën europiane të pellazgëve, – populli më i lashtë në kontinent.  (Dhimiter Pilika “Pellazgët”,f. 161).                                                        Flori Bruqi të jep drejtimin dhe te hap rrugë,  për t’u thelluar në “Kujtimet” e Ismail Qemali, që thotë: se, “Në vitin 1866, kur isha këshilltar politik i valiut  të Janinës, gjatë një vizite tek pronat e një miku tim në fshatin Melingus, kisha dalluar disa rrënoja, që i lidha me tempullin antik të Dodonës. Dhjetë vjet më vonë ia tregova mikut tim  në Vlorë  Karapanos”.  Ky filloi menjëherë gërmimet në Dodonë pas 1460 vjetësh, duke nxjerrë në dritë një sasi thesaresh arkeologjike me vlerë të jashtëzakonshme. (P. Xh. “Ilirira”, 6-2-2006, f. 24). Karapano, vllaho-grek, i shkathët, shumë nga këto thesare të Dodonës ua fali si dhuratë delegatëve të Anglisë dhe të Francës, që ishin anëtarë të Kongresit Berlinit. Me qëllim, për të përkrahur kërkesat e qeveris greke në këtë  Kongres.

Prof. Dr. Flori Bruqi, hynë në plejadën e njerëzve më të shquar të kombit shqiptar. Ai është trim, i papolitizuar, nacionalist i pastër, me pak fjalë, të hap horizont për t’u futur thellë në ngjarjet historike. E gjeti shkabën dykrerëshe në themelin e shtëpisë të bërë blozë. Ashtu si Dodona u bë disa herë blozë, por prapë u ngjall, se, “fara shqiptare nuk është delikate dhe që të goditet lehtë, e të rrezikojë të zhduket. Është e fuqishme, e ashpër, luftarake, që nuk mund t’i nënshtrohet të tjerëve. Ajo i jep rëndësi kombit, ekzistenca e saj e mposht edhe kohën. Ajo  mbizotëron aty, ku popujt e tjerë dështojnë.  (A. Kola “Arvanitasit” f. 166).                                   Një ndër plagët e mëdha, është Shqipëria Londineze, që eruditi Flori e përmend dhe analizon shpesh në librat e tij të shumta. Prof. Dr. Eshref Ymeri thotë: se Shqipëria nuk ka qenë 116.000 km2 por 134.000 km2, shifër kjo e marrë nga enciklopedia Ruse.

Lexuesin e shtinë Flori për t’u thelluar në problemet kardinale të popullit tonë, i cili ka  kaluar në luftra me pellgje gjaku. Pikërisht Kryengritja e madhe e vitit 1913, që kishte përfshire gjithë trojet shqiptare e ktheu vendin ne shkatërrim dhe mjerim me pellgje gjaku?                           A. Baleta shkruan: “Kryengritjet  shqiptare që u bënë në Kosovë më 1908 – 1910 – 1912, praktikisht ia shtrinë rrugën Serbisë, sepse u harxhuan, u grinë forcat me Turqinë. Sot nuk kemi të drejtë të mos i vlerësojmë ngjarjet si duhet, që të mos i bëjmë të njëjtat gabime,                    Është fakt i njohur tashmë, se përplasja shqiptaro-osmane e viteve 1911-1912 dobësoi ndjeshëm potencialet dypalëshe. Pikërisht, pak jave pas mbarimit të kësaj lufte, Më 18 gusht  po të vitit 1912, filloi sulmi ndaj territoreve shqiptare, nga Mali i Zi, Sërbia dhe Greqia. Nëse lufta e shqiptarëve do të përqendrohej kundër këtyre agresorëve, padyshim që dhe harta e sotme e Shqipërisë do të ishte ndryshe.                                                                                   Në faqen e parë të këtij “Mozaiku Letrar”, Kur Mazhuni gjeti shkabën dykrenore në themelin e shtëpisë bërë blozë të pa dëmtuar, e pastruan nga bloza dhe e vendosën te këndi  si më parë. Shfletojmë librin më tej dhe shikojmë një fotografi familjare me tre breza dhe me 14 veta të grumbulluar si një tufë trëndafilash, që pasqyron një familje shtet brenda shtetit. Sa bukur, kur sheh gjyshërit, fëmijët e tyre dhe nipër e mbesa, të ulur dhe në këmbë me çiltërsi. Kjo është familja, Kosova sot e gjallë, dinamike, e lulëzuar, që e përshkruan biri i saj Flori Bruqi. Jo më larg se 14  vjet, Flori përshkruan: Populli i Kosovës – UÇK-ja dhe NATO = Liria e Kosovës.                    Të ngjethet mishtë kur dëgjon dhe shikon kasaphanën serbe. Gazeta “Iliria” shkruante në atë kohë: Kur shkova në zyrë, thotë, Magdalena Ollbrajt dhe pashe mbi tavolinë gazetën, me fotot e masakrave serbe në Kosovë, u trondita dhe mora Klintonin në telefon, NATO duhet të filloi sulmin për të ndalur këtë gjakderdhje të  këtij populli trim, të përmendur në histori.

Presidenti amerikan Bill Klinton shprehej në qershor të vitit 2002 se: “Nënë Tereza ishte e para që më bëri të dua kombin shqiptar dhe tani ndihem shumë krenar që plotësova një detyre morele të saj ndaj vlerave të lirisë”.  Fjala është për shpalljen e Kosovës të pavarur. (Prof. Dr. Saimir Lojla  ”Bota sot” 19-10-2004)                                    

          Tani vijmë te fundi i shekullit që shkoi, te përshkrimi i luftës së Kosovës nga Prof. Dr. Flori Bruqi:  ‘Lufta filloi më 12 shkurt 1998 deri në 23 mars 1999. Më 12 qershor 1999 hyri NATO në Kosovë. Në këtë luftë u dëbuan 800.000 shqiptarë, u vranë 15.000 persona, nga këta, 2400 luftëtarë të UÇK, janë zhdukur rreth 5000 njerëz, janë përdhunuar afër 20.000 femra, janë rrëmbyer mbi 3000 shqiptarë dhe akoma nuk u dihet fati i 2087 të tjerëve, Kanë djegur 1.100 vende banimi, kanë plaçkitur djegur e shkatërruar mbi 200.000 shtëpi, banesa, objekte kulture, shkencore, fetare. Ky përshkrim do te mbetet si pjesë e krestomacisë historike, për ta përdorur çdo person i kulturuar dhe sidomos çdo historian për referenca. Kosova fitoi Lirinë.

          Me ardhjen e Titos së vogël në Shqipëri, Miladin Popoviçi si udhëheqës suprem mbi Enver hoxhën, po ta zije në gojë Kosovën dhe Çamërinë, të jepnin karamelen e plumbit pas kokës.   

Grekët Çamërinë e vranë, e therën, e dogjën, përdhunuan dhe e dëbuan, pa pasur asnjë ndihmë nga shteti amë, po vetëm sabotim dhe diskriminim. Kosovën e tradhtuan vetë udhëheqja shqiptare. Djemtë e Shaban Polluzhës, rreth 40-50 mijë frymë dorëzoheshin te vllau shqiptar  dhe ky vëlla tradhtar ja dorëzonte serbëve, që i asgjësonte në masë si në  masakrat e Tivarit etj. Te gjitha këto ngjarje pikëllimi i gjen te libri “Diadema Letrare” të përshkruara në art.

          Ndërsa Çamëria u tradhtua nga qeveria shqiptare dhe Akademia e Shkencave, greku e shpalli  Çamërinë, si toponim që nuk ekziston, duke njoftuar institucionet ndërkombëtare për ta ligjëruar dhe u ligjërua. Arritën deri aty, sa Ministri i Jashtëm grek, deklaroi serbes, pa u trembur fare se “Çamërinë unë nuk e njoh”  dhe qeveria shqiptare hesht, se është bërë Tirana më keq se Athina për kombin shqiptar

          Pikërisht për këtë, historiani sllav në Maqedoni, arriti të nxjerrë nga goja se maqedonasit e sotshëm ishin stërnipërit e Lekës së Madh dhe më tej, “Prof. Polljanski” tha se Skënderbeu nuk ishte shqiptar.  Ne e  pyetëm:  Profesor, për cilën Maqedoni flisni, sepse për ne historianët, ne kohën e Aleksandrit të Madh, ju bridhnit ende në stepat e Rusisë, kurse në viset e Aleksandrit të madh, keni ardhur 10 shekuj më vonë. Polljanski u përgjigj … “Ne, -tha ai,- maqedonët, me të vërtetë kemi ardhur shekuj më vonë, por përderisa u vendosëm në trojet e maqedonëve të lashtë, ne jemi pasardhësit e tyre, jo vetëm pasardhësit e tyre kulturorë por edhe gjenetik.Sot akademikët sllav të Shkupit, nuk duan të dinë fare për saktësitë historike. Për ta, sllavo-maqedonët e ditëve tona, vëllezërit e bullgareve dhe të serbëve, kur e do puna, janë sllavë, kur nuk e do puna, nuk janë sllavë, por pasardhësit e maqedonëve të Aleksandrit të Madh. Ndërsa shqiptarët i quajnë disa “ashkla”, që kanë shpëtuar pa u zhdukur. (N. Muhameti “Maedonia…”, bot. 2009, f. 415).                                                Te “DIADEMA LETRARE” ne shikojmë Flori Bruqin si erudit, i prozës dhe i vargut, duke i zgjedhur gurët e mozaikut dhe duke i radhitur, si nacionalist në plejaden e njerëzve më të shquar të Kombit shqiptar.

ÇABEJ thotë: “Nuk mundet të shkëputet kërkimi gjuhësor, pa pasur parasysh faktoret hitorikë. Flori, me Diademën Letrare, zë vendin e Çabejt që ka vdekur, duke kritikuar “hartën e kulturës indoeupiane, pa e ditur tani se si do të konsiderohemi, në çfarë konteksti si gjuhë e humbur, e rrëgjuar, apo etni, a popull i zhdukur.                                                                           Prof. Dr. Flori Bruqi, zuri vendin e dhjetëra  Profesorëve që punojnë në Akademinë e Shkencave, për të vënë pikën mbi “i”, duke argumentuar me duzina libra dhe tema te ndryshme të tij dhe duke grumbulluar shumë shkrime nga autorë të ngjashëm me veten e tij.                     Ai thotë: “Të gjitha veprat e mija kanë si lajtmotiv i çështjes Shqiptare. Nuk është e rëndësishme çfarë mendon Qosiqi?!
Flori shkruan: “Kam lexuar, po, dhe ç’nuk kam lexuar, madje ç’të lexuar se (!), nga autorë serbë, beogradas dhe jo vetëm, opinione nga më të neveritshmet dhe më përçmueset, nga më përdhosëset dhe më poshtërueset, nga më të përdalat dhe më të përçartat dhe jo vetëm, që të mos them edhe raciste – kundër shqiptarëve. Më vjen ndot edhe t’i kujtoj, e pale më t’i shkruaj a citoj, gjithçka u fol e u shpërfol, gjithçka u shkrua e u nënshkrua, gjithçka u botua e u stërbotua, “nashke”, e jo pak edhe në gjuhë të huaja, që s’i zë në gojë asnjë i çmendur. Dhe as i ka edhe fjalori më i zi me sharje e fyerje, me poshtërime e ofendime, me mallkime e stërmallkime. S’është nevoja të përbaltesh e të pisërohesh me andriqët e çubrilloviqët, sepse balta të baltëron, e pisi të pisëron. Mjafton të ndyesh gojën vetëm me një e të vetmin emër e mbiemër, me atë më “aktualin” dhe më të ziun nga aq të zinj, “babanë e kombit serb” – Dobrica Qosiqin”. Akoma më shumë: Kriminelët serbë “kanë bërë llamba me kafka shqiptarësh të vdekur, u kane prerë kokën, ua kanë zier në tenxhere, u hoqën katër dhëmbë ari, dhe kafkën e kane ngjyrosur, e kane bere llambe tavoline!” ka thënë S. Stojanoviç.       Ata u vranë për Kosovën e lirë… Flori shkruan: “Tridhjetë e një vjet më parë, në rrethin e Shtutgartit në Gjermani, Lëvizja politike për çlirim kombëtar, mori një goditje të rëndë në atentatin kundër Jusuf Gërvallës, Kadri Zekës dhe Bardhosh Gërvallës, tri figurave të rëndësishme politike dhe organizative të lëvizjes kombëtare në emigracion. 17 janari 1982 ishte datë që tronditi zemrat e bashkombasëve të tyre si në trojet shqiptare, ashtu edhe në shtetet perëndimore, ku jetonte dhe vepronte një komunitet i tërë politik”.

Dy vjet para të quajturës demokraci dhe 17 vjet para atentatit kundër tre djemve Kosovar, dënohet me varje në litar për t’i këputur vargun politik, Havzi Nela, nga Presidenti Ramiz Alia i komunizmit, që kaloi president i demokracisë me fjalën: “Enver hoxha ka vetëm ditëlindje”.

Rasim Bebo Addison  Chikago nëntor  2013                          .

Indianët thonë:”Poetët hynë aty ku nuk hyn dielli”,unë do të thoja poetët hynë aty ku është dashuria e atdheut,shërbimi i kombit. Silva Tërnavën e kam lexuar ka kohë,.Emri dhe veprimtaria e saj ,janë bërë të njohura edhe në kepat më të larta të kontinentit,në Zelandën e largët.Ajo është mike,veprimtare,poete,vargjet e saj frymëzojnë atdhedashuri,bashkim,vllëzëri,krenari dhe njerëzi.Vargjet e saja frymëzojnë atdhedashuri,janë të arrira artistikisht,,mesazh për vendlindjen,atdheun,pragun e shtëpisë,lëvozhgën e jetës së vuajtur shqiptare,janë këto nga poezitë e Silvës,të cilat më nxitën të i hedh për lexuesit tuaj.Silva Tërnavën,e kam njohur mes shkrimeve,nuk e kam njohur personalisht,por arti është ai i cilii nxitë njerëzit të komunikojnë e njihen mes vete.Poetën Silva Tërnava e njoha për së afërmi me 23 nëntor në Koblenz të Gjermanisë,aty ku u mbajt kuvendi për themelimin e Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në  Mërgatë.Kishin ardhur krijues anëe kënd mërgatës,nga Zelanda e  Re.kishte ardhur mikja Silva,një mike e çmuar,e shquar si krijuese,aktive,poete e ëndrrave të mëdha,e cila ndihmoj në mbarëvajtëjen e kuvendit,deklamoi vargje me mesazhe të fuqishme,si dhe na la mbresa takimi me këtë mike,poete e intelektuale.Mbase në të ardhmen do të takohemi më shpesh nëpërmes takimeve letrare,ku do të ju ofrojmë lexuesëve më shumë nga krijimtaria e saj e cila ndez shpirtin për mallin e hapësirës kombëtare.

Nga: Shban Cakolli

Silva Ternava u lind në Fushë Kosovë dhe kreu studimet në Universitetin Pedagogjik të Prishtinës.
Është rritur në një familje me taban të fortë patriotik, ku qysh në në fëmijëri është mëkuar me dashurinë e zjarrtë për Kosovën e pushtuar.
Qysh e vogël ishte e dhënë shumë pas tregimeve e këngëve të trimërisë, që duke i dëgjuar të risin sigurinë, krenarinë në vetvete dhe të bëjnë të ndjehesh e fortë dhe e denjë për vendin ku ke lindur.
Ashtu e frymëzuar, Silva merr lapsin qysh fëmijë dhe nis të shkruajë poezitë e para.
Shkruante dhe dërgonte për botim në gazetat dhe revistat e kohës. Ka botuar te “Kosovarja”, “Zëri i Rinisë ” dhe revista të tjera.
Letrat dhe shkrimet e saj janë mirëpritur dhe vlerësuar në atë kohë, e shumë prej tyre janë lexuar dhe në emisionet e ndryshme të Radio Prishtinës.
Ësht fituese e disa çmimeve dhe pllakave muzikore që jepeshin si stimulim.
Në moshën 17 vjeçare shkruan romanin e pabotuar kurrë, sepse dorëshkrimi i këtij libri, së bashku me shumë fletore tjera të mbushura me poezi e tregime, i rrëmbeu flaka e luftës.
Tani vjen në rradhët e poetëve, me një debutim dinjitoz. Poezitë e saj pëlqehen nga lexuesi dhe ka vlerësime shumë inkurajuese.
Jeton me familjen e saj si refugjate në Zelandë të Re, me një zjarr dhe mall e dashuri të pashuar për Kosovën ku e ka shpirtin e saj.

Prag shtëpie…

Kalldrëmi im
i thepisur rënd
nën thundrën shekullore,
shkëputur fije, fije
vargje historie
të Aleksandërit
e Ilirie.

Para dere
ngjyrosur
me bojë toke
të mbylltë,
e pluhurosur,
ndryshkur
në pellgun e kohës
provë lashtësie

Aty ishte edhe një
GURË SHTËPIE

Silva
Auckland, Zelanda e Re

Lëvozhgë jete

Mbase jeta..!?
thash:
jam në brendinë,
rrugëtim shkëmbor,
gjakoi,
vështire,
shikoj mbrapa
me kot,
e vërteta,
lëvozhga e jetës
krisur ti e di …?!

Siç e di britmën,
lotët e dhimbjes …
qarë,
lumturi …
… vjen..
nesër …
a do të …!!!

Silva
Auckland
Zelanda e Re

Mos harro Kosovë!

Identitetin ta mohuan,
përtokë te shkelen
për Pazar,
të shkarraviten neper truall
të shqyen copë e grimë,
kartën, emrin, mbiemrin,
po dhe fotografitë,
të zhveshën
në të reshur të hodhën…
Lumi i mori,
i derdhi përtej oqeaneve
e ty të pajisën në karton të verdhë,
holokaust
në shekullin njëzet e një,
pa shkronjë,
pa ditëlindje,
pa orë,
vetëm me

TRE NUMRA …

me thonj të gjakosur
u zvarrite deri ne piedestale,
me gjoks të plagosur
të Bijave,
Nenave ,
Djemve,
për vetveten,
Idealin,
Kombin…

TE LUTEM MOS HARRO KOSOVE!

Klithje

sa me mungon sonte
sa shumë kam për te thëne
flas me veten…
s’me dëgjon njeri
zemra me digjet’
vetmia me djeg
prushe ne shpirtin e thyer
unë qaj…
lotët s’kanë te ndal
sonte te jam drejtuar
e dashura Nene
se me gërryen thellë
e skam si tju them
athua ka fjalë te shpreh
dhimbjen
shtrëngimin
qe ngullqon
e sme le dot
vullkan qe vlon
llava dhe une shtegun ta gjejme..

Pa Atdhe është mërgimtari
Pagëzuar me emër të ri
Kurbetqar tani më thërrasin
Edhe atje nga vij …

Veten dot se gjej
Rënd andej vështirë këtej
Shpresoj një ditë t’rifilloj jeta
Në vendin ku s’kam vend…

Dhe sogjoj nëpër shtegtime
Ashtu hiç pa kohë
Për çdo ditë nga agimi në muzg
Kërkoj prehjen t’plote …

Pyes diellin
Për rreze t’errëta
Vallë kalove n’ato male
Me shqiponja e sorkadhe?

Edhe zogut lart në qiell
Që fluturon me nxitim
I lutem të përcjellë
Ofshamë dhimbje për vendin tim.

Vendin tim braktisa
Jam sot refugjat…
Kaluar male dete e fusha
Migruar larg shumë larg…

Do fluturoj si dallëndyshe
Lajmëtare këtë pranverë
Lulëmimoze t’mos vyshket
Veç n’Atdhe kam erë.

Te kam!

Erën tuaj
n’lëkurën time bart

te kam
edhe kur s’te kam

Erën tende mbaj
te frymoje
në mendimet te ledhatoj

këtu je
edhe kur nuk je
Kurr s’do te të le!

(Shënime nga një ekspozitë pikture)/

Nga Vaso Pata/

Autorët, në ekspozita, paraqesin punime të gjinive të ndryshme, të punuara me teknika, po ashtu, të ndryshme. Motivet lidhen me njeriun apo me natyrën. Tablotë kanë përmasa të mëdha apo të vogla. Vizatimi realizohet me vija të prera apo linja të buta. Ngjyrat janë të gjithëfarëllojshme. Të gjitha këto ndikojnë për të vlerësuar një punë, në të dyja kahet, për ta bërë më të bukur ose thjesht të rëndomtë. Duke gjetur “prerjen e artë” të raporteve të mësipërme artisti arrin të nxjerrë nga duart diçka të bukur, të cilën e pëlqen shumica. Vetëm disa pak prej këtyre “bukurive” kthehen në vepra arti.

Ekspozita e çelur nga Edi Kojani pati punë të bukura që do të zbukurojnë mjediset e do të gëzojnë të zotët e tyre. Aty pamë edhe vepra arti të denja për të rritur vlerat e galerive e të muzeve.

Në punën e tij, Edi interesohet për gjithçka që sheh, përjeton e mediton. Sheh njeriun dhe botën shpirtërore të tij, me ndjenjat e emocionet por dhe shqetësimet e ndërlikimet e jetës, sheh natyrën në të gjitha shfaqjet e në të gjithë përbërësit e saj. Sheh pyllin, pemët e pyllit, degët dhe gjethet e pemëve por gjithnjë pa humbur nga sytë pyllin. Ka mjaft ide për të arritur aty ku kërkon, motivet nuk mungojnë, teknikat e punës i njeh mirë, vizatimi nuk përbën problem për të, ngjyrat janë aty dhe ai di t’i përzgjedhë sipas qëllimit e t’i kombinojë ato për të arritur efektin maksimal. E njeh mirë thelbin e punës së vet dhe ka njohuri të gjera nga fushat e tjera të artit, nga letërsia e më gjerë.

Nuk është aspak e thjeshtë të analizosh gjithë “këtë pyll”. Madje, edhe të japësh mendime për “pemët” është ndërmarrje e vështirë. Gjithësesi do të përpiqemi të vlerësojmë disa prej “pemëve të pyllit”

Një motiv, që e ngacmon artistin, lidhet me “Qytetin e Jugut” tepër i dashur për të.

“Ky ishte një qytet i çuditshëm, që dukej sikur kishte dalë në luginë papritur një natë dimri si një qënie prehistorike dhe duke u kacavjerrur me mundime të mëdha, i ishte qepur faqes së malit. Gjithçka në këtë qytet ishte e vjetër dhe e gurtë, duke filluar nga rrugët dhe çesmat e gjer te çatitë e shtëpive të tij të mëdha, shekullore, që ishin të mbuluara me pllaka guri ngjyrë gri të cilat u ngjanin luspave gjigante. Ishte e vështirë të besoje se nën ato korraca të forta gjëllonte dhe përtërihej mishi i butë i jetës.”

Tabloja tregon se Kojani piktor e sheh Gjirokastrën si Kadareja ynë i madh. Megjithatë, pamjen e gurtë të qytetit dhe ashpërsinë e maleve përballë, artisti e zbut me një tis të hollë e magjik mjegulle.

Deti nuk mund të mungonte në ekspozitën e një piktori vlonjat. Ai paraqitet i egërsuar dhe mësyn shkëmbin, ashtu siç ka bërë gjatë gjithë historisë së tij. I kreshpëruar e shikon shkëmbin nga lart si për t’i treguar se është mbi të gjithë. Po ai det, në një tablo tjetër, di të tërhiqet me dinjtet e butësi, duke ftuar pulëbardhat të marrin ushqimin e tyre të përditshëm, vogëlushët të mbledhin guacka dhe peshkatarët të kërkojnë krimba për grepat e tyre. Artisti luan me kontrastin e ideve, ndjenjave, emocioneve, linjave, ngjyrave, dhe e shfrytëzon atë, shpesh, si mjet artistik.

Tabloja “Perëndim” që fare mirë mund të titullohet “Dashuria që lind dhe dielli që perëndon” të kujton që je njeri dhe duhet të dashurosh (gjithçka të bukur e të mirë) por edhe të meditosh. Dielli ka perënduar por do të lindë përsëri, ashtu siç ka bërë mijëra e mijëra vjet dhe do të vazhdojë të bëjë mijëra e mijëra vjet më pas. Po ashtu njerëzit janë dashuruar për mijëra e mijëra vjet e do të vazhdojnë të dashurohen deri në pafundësi.

Ky punim ku ndihet një frymë romantike përçon ndjenja të holla lirike. Ngjyrat e përdorura, jo të kursyera por, të përzgjedhura me kujdes, i theksojnë edhe më shumë ndjenjat aq të pastra dhe emocionet aq të thella.

Kalimthi vërejmë se artisti parapëlqen arin, ngrohtësinë, afërsinë, ndriçimin e fortë e plot ngjyra të diellit më shumë se argjendin, ftohtësinë, largësinë, ndriçimin e zbehtë e monoton të yjeve.

Tablotë e Kojanit janë piktura që flasin. Shikuesit nuk e kanë të vështirë të dëgjojnë personazhet, të përjetojnë botën e tyre shpirtërore.

Ja një tablo ku personazhet plotësojnë njëri-tjetrin. Shohim dy mullarë, nuhasim aromën e kashtës së thatë dhe ndiejmë ngrohtësinë që lëshojnë në atë vjeshtë të vonë. Një peizazh pastoral e idilik që flet për paqë e fton për prehje. Ngjyrat e buta, të ëmbla e të ngrohta i janë përshtatur më së miri subjektit duke plotësuar vizatimin tepër shprehës.

Në një tablo tjetër shohim një rrugicë fshati dhe dy plaka që po bisedojnë. Aty në kënd duken disa rrënoja. Duke admiruar tablonë “dëgjojmë” bisedën e tyre. Ato qajnë hallet për shëndetin në muzgun e jetës por më shumë për mungesën e djemve të tyre që janë larg. Njëra nga plakat është me fytyrë nga shikuesi, tjetra me shpinë. Eshtë pikërisht kjo e fundit që “flet” më shumë. Një gjetje shumë e goditur. Ngjyrat e kursyera janë përshtatur më së miri për personazhet dhe mjedisin që i rrethon ato.

Portreti i djaloshit me ngjyrë është punuar me ndjeshmëri të hollë. Qëndrimi i djaloshit, fytyra e, sidomos sytë shprehës, pasqyrojnë botën e tij shpirtërore. Ai nuk shikon vrëngër por i shqetësuar dhe paksa i brengosur. Gjithë pamja e tij pyet: Pse më shikoni shtrëmbër?

“Personazhet” (në thonjëza ose jo), në punët e Edit, ndërveprojnë, kundërshtojnë ose plotësojnë njëri-tjetrin. Kompozimi “No coment” paraqet trotuarin e një rruge pak të ndriçuar. Lart, në mur, duken tre foto të mëdha të “Statujës së Lirisë”. Poshtë, në trotuar një vajzë me kokën ulur mbështetur në gjunjë. Megjithëse titulli nuk e kërkon, ose pikërisht për këtë arsye, tundohemi të bëjmë ndonjë koment. Janë vendosur përballë, simboli dhe njeriu. që e ka krijuar atë simbol. Tek vajza me pamje të përhumbur mungojnë liria, dinjiteti, krenaria që aq shumë i rrezaton simboli. Njeriu është i ndërgjegjshëm për forcën por dhe dobësitë e tij, për përsosmërinë e botës por dhe pamundësinë për ta shijuar plotësisht atë. Jeta e tij është e kufizuar nga ligjet e natyrës por dhe nga veprimet, nganjëherë kundër arsyes, të shoqërisë. Për të kapërcyer dobësitë, pamundësitë, kufizimet etj. njeriu krijon simbolin. Njeriu jeton të sotmen ndërsa njerëzimi mbijeton me të ardhmen (simbolin).

Kompozimet “Ardhja e çamëve”, “Komisioni i festës” “Oborri i Ali Pashës” etj., me tema kryesisht historike, do të kërkonin një analizë më të thelluar.

Diskutimi mbi punët e ekspozuara nuk mund të quhet aspak i shterrur. Dashamirës të tjerë të artit mund të thonë më shumë, për më tepër, të kenë këndvështrime të tjera, të parashtrojnë interpretime të ndryshme nga ato që u shjelluan në këtë shkrim, madje edhe të kundërta.

Artdashësit kanë parapëlqime të ndryshme për gjinitë, teknikat, motivet, për realizimin e tyre, për vizatimin dhe ngjyrat. Është mëse e natyrshme. Kojani ka edhe ai qëndrimin e këndvështrimin e vet, por vetëm buzëqesh, duke shpjeguar e interpretuar kur ja kërkojnë, duke mos mbajtur anë. E ka vënë re tashmë se të gjithë bashkohen në një pikë. Eshtë kënaqësia që ndien e përjeton secili duke shijuar artin e tij. Artisti ofron dhe shpërndan bujarisht kënaqësi të tilla dhe Edi di ta bëjë mirë këtë.

Botimi i këtij fjalori të forografisë në shqip është një ngjarje kulturore, një punë e madhe që duhet evidentuar dhe përkrahur, një kontribut i çmuar për të cilën brezat që vijnë do t’i jenë mirënjohës këtij autorit të palodhur./

Nga Flori SLATINA/

 Studiuesi i mirënjohur i fotografisë, Qerim Vrioni, ka sjellë për herë të parë në shqip një fjalor të fotografisë. Eshtë hera e parë që në historinë 155-vjeçare të fotograifsë të kemi një fjalor të tillë. Ky fjalor është frut i një pune të gjatë të stjuesit Vrioni. Kjo vepër  vjen pas dy librave të tjerë të autorit “Fotografia një grusht qiell” dhe “150 vjet fotografi shqiptare”.

Për Vrionin “është hera e parë që botohet një fjalor fotografie në gjuhën shqipe. Duke parë se  thuajse në çdo libër fotografie në botë, gjendet dhe një fjalor i vogël termash të fushës së fotografisë, mendova se përpilimi i këtij do ishte i dobishëm për  lëvruesit dhe dashamirët e kësaj veprimtarie shoqërore dhe artistike të vendit. Kjo shpresë më jep kënaqësi”, shprehet Vrioni.

     Ky fjalor është i rëndësishëm edhe në këtë fushë, pasi leksikografia shquiptare paurohet ehde me një tjetër vepër të rënëdishme dhe që, për fat të mirë, e rendit edhe vendin tonë mes shtetee që tashmë kanë të paktën nëj fjalor të tillë. Fjalori  përmban : terma, gjini, rryma e drejtime artistike, botime, revista e gazeta, konkurse, çmime, procese teknologjike, aparatura e pajisje.

    “Natyrisht kishte vështirësi puna për realizmin e Fjalorit, edhe ngaqë letërsia shqiptare e fotografisë është shumë e varfër, ajo përbëhet vetëm prej 5-6 botimesh, numër  fare i vogël për një kohështrirje mbi 150 vjeçare të Fotografisë Shqiptare. Këtë mangësi e ka plotësuar pjesërisht shtypi shqiptar në vite”.

    Ashtu si duhet lëvduar puna e studjeuist për përkushtimin, profesionlaizmin, ashtu duhetn kritkuar edhe autoritetet kopetente të cilat në asnjë rast, ap omë keq akoma, në raste klienteliste, ndihmojnë kulturën dhe autorët e këtyre veprave. Ka raste që ato edhe pengojnë. Por z. Vrioni është i ndërgjegjshëm për këtë punë voluminoze (pasi nëj fjalro i tillë e hartojnë akademi ëapo grupe pune dhe këtë e ka bër i vetëm z. Vrioni), natyurisht , “më kanë ndihmuar mjaft miq e shokë, ndër më ndikuesit i kam falenderuar në fjalën hyrëse të Fjalorit”.

     Sipas tij “Fotografia Shqiptare nuk përmendet shumë në fotografinë botërore, të paktën me aq libra historie të fotografisë sa kam shfletuar une. Shkrimi i parë serioz mbi të i takon studjuesit francez Gerard Girard në vitin 1982, gjithsesi për fotografët e hershëm shqiptarë. Në vitet ’90, u botuan dy albume me foto të Marubëve në Francë (1995) dhe Itali (1996).  Vitet e fundit disa studjues francezë kanë botuar studime dhe albume për fotografinë shqiptare.

      Në vitin 1999, fotoja “Kapiteni Mark Raka dhe Bajraktari i Shalës”(1922) e Kel Marubit, u rendit në “The Photo Book” të shtëpisë botuese “Phaidon” midis 500 fotot më të mira të historisë botërore të fotografisë. Deri tani, kjo përfshirje përbën vlerësimin më të lartë të fotografisë shqiptare në botë.”

     Botimi i këtij fjalori të forografisë në shqip është një ngjarje kulturore, një punë e madhe që duhet evidentuar dhe përkrahur, një kontribut i çmuar për të cilën brezat që vijnë do t’i jenë mirënjohës këtij autorit të palodhur.

Kremtim solemn për 101 Vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë nga Komuniteti Shqiptar në New York me rrethina/

 Bashkësia shqiptare në New York, përfshirë edhe Komunitetet fetare, Shërbimin Diplomatik të Shqipërisë dhe Kosovës, së bashku me Federatën Panshqiptare të Amerikës “VATRA” do të kremtojnë ditën e Shtunë, 30 Nëntor 2013, në Orën 6 të mbrëmjes,101 vjetorin e shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, në Restorantin MAESTRO’S, që ndodhet në adresën:

 1703 BOBONXDALE, AVENUE, BRONX NY 10462

Telefoni i restorantit:718-792-8844                     

 ARGËTON GËZIM NIKA ME GRUPIN E TIJ MUZIKOR & KINO

 E MIRENJOHURA ORKESTRA”ALBA” NEN DREJTIMIN E MJESHTRIT EDMOND XHANI

 FOLËSI I DARKËS: AMBASADOR BEKIM SEJDIU, KONSULL I PËRGJITHSHËM I REPUBLIKËS SË KOSOVËS

NDERON ME PRANINE E TIJ DEPUTETI I PARLAMENTIT SHQIPTAR, TAHIR MUHEDINI

 HYRJA $ 75.00 PËR TË RRITUR DHE $35.00 PËR FËMIJË NËN 12 VJEC

 JU LUTEM BËNI REZERVIMET: ASLLAN BUSHATI: 917-669-2082; Marjan CUBI 914-316-0045, Dalip GRECA 917-254-6103, Dede & Ariana ELEZAJ 917- 445-4126; RAMIZ MUJAJ 917-346-2038, Zef Përndocaj(Albert)- 914-997-7367, CEZAR NDREU 973-819-8867, Hakik MENA201-993-0833.

Mund të bëni rezervime edhe përmes emailit gazetadielli@gmail.com, duke mos harruar që të lini edhe telefonin.

Eshte Festival tre ditor qe organizohet me idene e regjisorit shqiptar tashme te vendosur ne Shtetet e Bahkuar ate Amerikes ne Nju Jork , Bujar Alimani dhe me mbeshtetjen e PRODUCERS CLUB THEATERS ne Producers Club Theaters me dt 29- 30 Nentor dhe 1 Dhjetor 2013

Festivali do kete ne perberjen e vet 19 filma te metrazhit te shkurter , artistike dhe dokumentare, te regjisoreve me te rinj e me te vegjel ne moshe shqiptare qe vijne nga Akademite perkatese ne Tirane dhe Prishtine , Universiteti I Arteve , Departamenti I Filmit Tirane, Akademia e Filmit dhe Multimedias MARUBI ne Tirane , Akademia e ARTEVE Dega e Filmit Prishtine si dhe Kurse Kinematografike sic eshte Kursi Kinematografik dy mujor CINEFIER qe organizohet cdo pranvere ne qytetin e Fierit dhe qe do vihen ne gare per Cmimet qe do te akordohen prej nje Jurie te perzgjedhur nga intelektuale dhe artiste kompetente diten e fundit te Festivalit

Qellimi eshte totalisht jokomercial dhe synon ne destinacionin e vetem , patriotik, human dhe civil te percjelljes se asaj qe krijohet si RIJESI ne mendjet dhe zemrat e kineasteve me te rinj shqiptare e qe per shkak te rrethanave nuk I kalon shpesh kufijte e vendeve tona dhe sjelljes se kesaj fryme , te transmetimit te formes artistike dhe shqetesimeve te tyre per boten qe I rrethon ne Kryeqytetin e asaj qe enderrojme te gjithe, vendit te Industrise me Moderne te Filmit ,Shteteve te Bashkuara te Amerikes dhe Metropolit te Botes  Moderne , Nju Jork dhe en menyre te vecante perqasjen e gjithckaje te re qe krijohet prej studenteve shqiptare te Regjise se Filmit me Komunitetin Shqiptar qe jeton ne Nju Jork dhe krahasimeve dhe nje pozicioni qe merr kjo kinema e re ne raport me Kinematografine Amerikane.

Tematika e filmave eshte vertet nje mozaik ngjyrash, subjektesh, idesh dhe endrrash te cilat keta te rinj I derdhin me sinqeritetin e shpirtit ne ekranin e kinemase.

Per te perzgjedhur filmat te cilet ishin rreth 50, u krijua nje Grup Selektoresh me artiste te rinj shqiptare qe jetojne e punojne ne Nju Jork si Dhimiter Ismailaj, Luan Bexheti, Roland Uruci, Anisa Dema, Lola Luma , Gentjan Basha, Alfred Tollja, Entela Barci dhe Bujar Alimani te cilet perzgjodhem me kujdes dhe me pegjegjesi filmat qe do te projektohen tre ditet e Festivalit.

Nje Juri e perbere nga

ARTA KALLABA (regjisore)

ERMIRA BABAMUSTA (autore humanitare dhe themeluese e org Peace Action Foundation)

VIOLETA MIRAKAJ (publiciste/ libretiste) do akordojne  4 CMIMET :

THE BEST SHORT

THE BEST SCRIPT

THE BEST DIRECTOR

THE PUBLIC AWARD

PROGRAMI

Do te filloje cdo mbremje ne oren 6 pm dhe pas projeksioneve do te vijoje nje bashkebisedim me shikuesit mbi pershtypjet per filmat e projektuar

e premte 29 Nentor

JETE E PASQYRUAR / regjia  GENTJAN KURTI

DITLINDJA / regjia ANXHELA KUMANAKU

BORES/ regjia FRANC PRISKA

VDEKJA E GJYSH TRIFONIT/ regjia XHOSLIN RAMA

HESHTJA / regjia BEKIM GURI

THE REPORT / regjia ALBA STEFA

E shtune 30 Nentor

THE DIRECTOR / regjia SUELA BAKO

RICIKLIM/ regjia FATJON XHIKA

SHPRESA  /regjia VALON JAKUPAJ

E MBYLLUR THELLE /regjia LAURA BUNA

4 th FLOOR ROCK / regjia ENXHI RISTA

KTHESA / regjia DOELA REXHEPI

JETE E RICIKLUESHME /regjia BLERINA GOCE

E diele 1 Dhjetor

ACROPOLIS /regjia BLERDI MALUSHI

LAMENT LUFTES / regjia ALBIN XHARA

SPACE. regjia YLLKA GJOLLESHA

THE BOOK /regjia ELTON BAXHAKU-ERJONA CAMI

WEEKEND /regjia ERGYS LUBONJA

SANTA CLAUS / regjia BLERTA KELMENDI

JU MIREPRESIM

Bujar Aimani / regjisor

Nga Gëzim Llojdia*

1.

Teki Gjonzeneli nga Tragjasi i Vlorës me banim në Kenosha SH.B.A. Ish i persekutuar i regjimit. Dhëndër i familjes Agaj,më dhuroi një vit më parë një ndër botimet e rralla. Botimi “Kujtimet e Ismail Qemalit” është një ndër 1000copët   në gjuhën  shqipe të publikuara për herë të parë në Toronto,Kanada. Brenda këtyre kontureve, d.m.thbrenda faqes së parë të këtij botimi gjejmë emrin e përkthyesit nga anglishtja  Reshad Agaj.Faqja e dytë shfaq këto të dhëna: The Memoirs of  Ismail Kemal Bey  që d.m.th kujtimet e Ismail Qemalit si dhe editorin  që në këtë rast është  Edited by SOMMERVILLE STORY ëith a preface by WILLIAM MORTON FULLERTON Copyrights by Constable Publishers London. Permission granted for publication in the Albanian Language Jan. 9th, HARMONY PRINTING LIMITED TORONTO, CANADA

2.

Përkthyesi R.Agaj shkruan këtë dedikim:u kushtohet dëshmoreve te atdheut dëshmoreve te flamurit a tyre që ranë ne çdo vent dhe në çdo kohe për Shqipërinë e lirë e të pa varur për flamurin e shenjte te Scanderbe Kastriotit dhe te Ismail Qemalit.

3.

Një fillesë e çuditshme: dy poezi në faqen 5. Fryte dritë e Shqipërisë,/ nga qytet i erret,/Ti veç dermën tindhelpërisë/ E të gëzoç na të mjerët./ Ti që kur dole në jetë/, Që  kur bëri nëna djalë,/ Kokën e mbajte përpietë/Edhe shpirtin zjarr e valë.

(Nga  “Kalendari Kombiar” i vitit 1900) (Kushtuar Ismail Qemalit nga Poeti i ri i asaj kohe Duçe J. Baba)

Poezia e dytë që është renditur pas kësaj  i përket lirik Poradeci(“Bjene Telat” — Rapsodi nga poeti Lasgush Poradeci).

Bjenë Telat ven e vinë, Po na tundin Shqipërinë/, Toskerin, Gegërinë/, Me çdo vend me çdo krahine:/ Që në Shkodër në Janinë/, Që në Vlor’ e në Prishtinë:/ Opopo ç’’fitoj Lirinë ! Opopo ç’u ngrit rrëmeti!/ Seç u tunt si vale deti:/ Posi  det që  vjen me valë/, Po vjen rëndë e me ngadalë/, E po ndjek Smail Qemale:/ Smail-burri i shpje në Vlorë/ Me Flamur të kuq në  dorë/, Me Flamurin e Lirisë/, Mu ndë thelp të Shqipërisë/! Shqipëri moj Shqipëri/! Hidhe lark atë shami/ Që të treti në  të zi /Në vajtim e robëri!

4.

Faqja 7 :Udhëtimi i Ismail Qemalit në Siqeli:

Pietro Scaglione që përshkruan këtë udhëtim historik te Ismail Qemalit na bën një shërbim të shquar. Ne të shohim me habi dhe me dridhje te forta shpirti se vëllezërit e gjakut tone e pritnë Atin e Kombit të udhëhequr si të thuash nga një fuqi profetike se Ay një dite do t’a nxirrte Atdheun në dritë. Kjo çerdhe e mrekulluarshme e arbëresheve na del para syve në atë kohe të largët të 1903 si një qendër ku valojnë këngët e bukura të Arbëris me bandën në krye dhe ku Shoqëria Kombëtare Shqiptare cvillon aktivitetin e vet për çlirim te Atdheut. Shume interesante të  vrehet se si, qysh në atë kohë  Ismail Qemali sheh rrezikun e Shqipërisë nga Rusija dhe kërkon t’i hapë sytë dhe Italisëvetë duke dashur që  të  kuptojnë se fati ynë dhe i atyre vetë është i njëjtë andaj duhet të ndihmojmë njëri tjetrin . . .

Po kush ish ky Pietro Scaglione dhe c’ka bërë? Qe një shqiptar i flaktë nga arbëreshet e Siqelisë i cili lindi ne Plana dhe sosi ditët e  tij në Shtetet e Bashkuar të Amerikës. Nuk dihet as data e lindjes as ajo e vdekjes. Ka qenë shumë  i varfër dhe vetë mësoj si autodidakt i shtyre me tepër që t’i shërbej idealit tij që aqë me buçitje valonte në zemër. Në Shtetet e bashkuar nxori për disa kohe një gazete me emrin “Afrimi” dhe në 1929 e ndryshoj në “Albania”. Gjithë jetën rrojti i varfër se gjithë  c’kish i prishte për botime.

Vëllimi nga është nxjerre përshkrimi i udhëtimit të  Ismail Qemalit në Siqeli quhet “Historia e Shqiptareve te Italisë” dhe mban gjithashtu një perhyrje nga Lumo Skendua (Midhat Frasheri) i cili në atë kohe ndodhej ne Barcelone (8 Prill 1921). Qofte perhyrja e Midhat Frasherit qoftë parethenja e Prof. Josef Kadikame lavdërojnë veprën e këtij arbreshit te flakte Petro Scagliones. Në perhyrjen e Midhat Frasherit lexojmë midis te tjerave: ”Kam dëgjuar se arbreshet, pasi dalin nga kisha, burra, gra dhe fëmijë, kthehen nga dielli — drejt asaj pike ku në  kujtim të tyre janë varret e stërgjysheve — bien në  gjunjë dhe këndojnë një kantike patriotike. Nuk e di në jetën t’ime gjë me të  mallëngjyeshme dhe me poetikërisht sentimentale se këto lutje, që lutje ,është  dhe një hov, një klithje e zemrës drejt një vendi prej të  atit fati i verbër i ka ç’këputur po që  gjaku nuk i le t’a harrojnë.

5.

Reshat Agaj  me punën e tij ka derdhur me një kosto jo të vogël: qindra vargje,mijëra fjalë, që janë produkt i këtij deti shpirti të pafund njëkohësisht të paanë,rrëfen kohën dhe si i përktheu kujtimet e Ismail beut.Mirëpo  ky rrëfim nuk vjen në këtë botim  të vitit 1968 botimi i Kanadas,por gjëndet në librin  me kujtime të Reshat Agaj „Vëllai ipengut“.Kapitulli:Aksident në rrugë, përkthej kujtimet e Ismail Qemalit.Përshkrimi i R.Agaj është ky:“Një ditë nëntori te’ vitit 1965, kur isha duke shkuar në punë  në Dominion Citrus, duke kaluar rrugën, një autobus më ra pas krahëve dhe më hodhi përdhe me rrëmbim. Qe një aksident i papritur, më shumë’ nga pakujdesia e shoferit të autobusit, se sa nga pakujdesia ime. Ndeshja u bë anash, se, po të më kishte rënë përpara, do më kishte shtypur në vend. Kur rashë, i goditur nga pas, instiktivisht, Zoti më mësoi të vë dorën time në balle dhe duke rënë  përtokë në xhade, dora ime e majtë iu bë mbrojtje kokës, që u përplas mbi të në tokë. Qe një tronditje e madhe, po nuk pësova asnjë dem, qoftë në kockë, qoftë në ndonjë anë tjetër të trupit. Po nga rënia me fuqi, u trondita shume sa hë për hë m’u muarën mendtë dhe pejzat e dorës në të mbërthyer, aty ku ngjitet krahu me shpatullën, u shembën. Kisha dhimbje shumë të forta e s’mund ta lëvizja dorën fare. Doktori me tha se këto dhimbje vijnë nga këputja e disa pejzave, që kanë lidhje me krahun e shpatullën e kështu shkaktojnë shumë dhimbje, të cilat do t’i kisha për shumë kohe. Doktori më dha leje të gjatë dhe më rekomandoi kura elektrike të krahut dhe ilaçe kundër dhimbjes. Meqenëse dorën fillova ta lëvizja pake dhe pas dy javëve nuk me dhimbte si me parë, mendova të përktheja kujtimet e Ismail Qemal Vlorës, që kisha lexuar më parë dhe ndodheshin në bibliotekën e Torontos. Fillova nga përkthimi, duke mos patur dhe aq besim në veten time, nëse do ia dilja mbanë punës, ashtu si duhej. Faqet e para të përkthimit ua lexova për mendim dhe këshilla dy shokëve të mi, Viktor Emanolit dhe Zija Boricit, të vetmit që kisha e që mund të më jepnin një gjykim mbi punën time. Me entuziazmin e tyre, ata më ngrohën dhe mund të them se përfundimisht më nxiten t’i futesha me vendosmëri kësaj pune. Kështu iu vura punës, se kohë kisha plot dhe brenda katër muajve e mbarova përkthimin e tërë kësaj vepre. Më duhet të shtoj se tërë shpenzimet e botimit u vunë nga Nysret Bejkomalaj, i cili më tha të nisja botimin se harxhet do t’i kisha nga ai. Nysreti mori tërë paratë që mblodhëm nga shitja e mese dyqind copëve dhe te tjerat që ai ka shitur me vone. Ato cope libra që mbeten, gati 750-800, ia nisa Nysretit ne Ottava, që t’i mbante atje, në rast se do të shiteshin me vonë, ose në qoftëse do të hapen Shqipëria e Kosova a kushedi ndonjë rast tjetër. Librat janë atje edhe sot. Nga falënderimet që pata me rastin e punës time letrare, e para në jetë, ishte kënaqësia që  më dha recensioni i të ndjerit Prof. Nexhat Peshkëpia në gazetën e Komitetit “Shqipëria e Lire”, i cili midis të tjerave shkroi: ” Bravo! T ë lumtë Reshat! Puna jote është e bekuar”. Në një letër tjetër, qe mora nga Mbreti Leka i pare nga Spanja, midis të tjerave, ai me shkruante: ” Me punën dhe me mundimin tënd na ke zbardhur faqen dhe na ke nderuar përpara te huajve”. Si duket atyre te Ministrisë se Jashtme në Londër u kishte ardhur shumë mirë, se Ismail Beu kishte qenë miku i tyre i ngushtë dhe kujtimet e tij na mbeten neve vetëm në sajë të interesimit të veçantë të anglezëve e veçanërisht të Ëilliam Morton Fullerton, një amerikan dhe nga anglezi Sommerville Story, që shkroi e redaktoi kujtimet në anglisht dhe bëri punën më të madhe.

6.

Në parathënien e botimit William Morton FULLERTON thotë kështu po sjellim vec një faqe uke paraqitur “Kujtimet” e Ismail Kemal Beut me ane te kësaj hyrjes t’ime dhe me ane te pake shënimeve te pa nevojshme, por le të shpresojmë jo absolutisht të pa vlerë, unë nuk bëj gjë tjetër veçse mbaj një premtim solemn që i bëra gatë muajve që në kaluam së bashku në Paris në 1917 dhe 1918. Qe natyrisht një gjë e thjeshtë  për Ismail Kemal Bejne që të më kërkonte mua një premtim të tillë. Në të vërtetën ky libër kujtimesh nuk do qe shkruar fare po të mos kish qenë këmbëngulja ime e pa prerë. Për më tepër shumë i zënë drejt për drejt me punët e luftës dhe cvillimin e saj që t’i ofrojshe mikut t’im bashkëpunimin e përhershme që kërkonte dhe që  në fakt kishte nevojë- unë prapë  së  prapë qeshë në gjendje që t’i jepsha ndihmën e domosdoshme që rasa lypte. Këto “Kujtime” në fakt janë edituar nga Sommerville Story dhe është detyra e të dy palëve që  të  mos lënë asnjë dyshim se çdo të  thotë në  ketë rasë “Botimi” në  fjalë. Dalja e këtij libri në dritë  qe një pune e vështirë. Gjatë  prodhimit të  kësaj lande Ismail Kemal Beut i ranë mi shpatulla halle personale shpesh here të renda dhe halle të  tjera më të  rënda në lidhje me problemet patriotike të lidhur me të  ardhmen e Atdheut Shqiptar. Ay nuk i dha, dhe pa dyshim nuk mundte t’i dedikonte kësaj pune, tërë kohën e tij. Gëzimet dhe enthusiazmi që nuk i kish të përhershme, mungesat e tij plot ankth për punë të  tjera më të rëndësishme, edhe methodat e tij që nuk qenë  të  vazhdueshme kur i binte rasa të rikthehesh në detyrën e mbledhjes së këtyre kujtimeve, e bë ri punën e redaktimit një barrë  shumë  të rëndë, për suksesin e veprës të  cilën Z. Story e kish marrë përsipër. Me gjithë këtë pa ndihmën e veçante qe Z. Story dha pre ketë vepre këto kujtime kurrë nuk do të kishin dalë  në  dritë.

(JAVA E  SHQIPERISE )/

Shkruan:Petro Luarasi, Washington, DC/

Instituti i Sherbimeve te  Jashtme (Foreign Service Institute) krijuar ne 1947 ndodhet ne Arlington, VA  dhe eshte institucioni kryesor trainimi per punet e jashtme te SHBA-ve. Aty punojne midis te tjereve, instruktore nga tere vendet e botes duke sjelle me vete gjuhen, kulturen e zakonet e vendeve te tyre qe pervetesohen nga ana e studenteve te cilet do shkojne te jetojne e punojne pikerisht ne ato vende.
Vete natyra e tille punes ne kete Institut ka nxitur punonjesit te krijojne forma te larmishme per te ekspozuar kulturat e traditat e vendeve te tyre me qellim njohjen e studenteve me sa me shume karakteristika te popujve te ndryshem, si te gjuhes, te zakoneve, te muzikes, te ushqimeve, te veshjes etj. Mbi kete baze dhe ne bashkepunim me Biblioteken e Institutit  eshte krijuar edhe tradita e bukur e Javes se nje vendi te caktuar. E jo rastesisht JAVA SHQIPTARE perkon  me fundin e Nentorit.

Aktivitetet per festen e pavaresise ketu ne Washington, DC filluan qe te shtunen,  me 23 Nentor kur u mblodhen dhjetra e dhjetra shqiptare te Washington, DC dhe te North VA e Maryland e qe festuan me biseda e kujtime, me muzike te bukur,  kenge e valle te folklorit tone, me ushqime tradicionale shqiptare dhe te vendit etj., nje aktivitet I bukur e festiv qe u organizua nga Organizata Kombetare Shqiptare Amerikane (A.A.N.O.) ne Washington.

Po le ti kthehemi mini-expozites shqiptare te hapur ketu ne pjesen me te dukshme te Bibilotekes se Institutit. Krahas Flamurit kombetar, aty pasqyrohen pamje filmike nga me te bukurat e natyres shqiptare, vecanerisht plazhet e pikat e tjera turistike e arkeologjike. Kostumet popullore te trevave te ndryshme shqiptare, punimet artistike ne lesh, baker etj zene nje vend te vecante ne ekspozite dhe terheqin vemendjen e shikuesve. Fotografi, libra, albume  e objekte te tjera mbushin kendin e expozites. Skenderbeu, nene Tereza, Kadareja e bejne edhe me te qarte vizionin e te huajve per Shqiperine tone dhe shqiptaret. Madje disa prej shikuesve habiten kur mesojne se Nene Tereza e Kalkutes eshte shqiptare.

E vecanta e kesaje ekspozite te vogel por shume kuptimplote eshte se ajo u ideua vullnetarisht nga punonjesja shqiptaro- amerikane e ketij Instituti, Aferdita Bocka dhe tashme eshte bere tradite puna krijuese e saj per nxitjen e bashkekombasve te saj per te sjelle objekte sa me te bukura e interesante qe pasqyrojne me se miri traditat e kulturen e kombit tone.

Eshte viti I katert qe hapet kjo ekspozite, thote Aferdita dhe kureshtja e vizitoreve eshte perseri e madhe.  Ata jane te interesuar te mesojne per personalitetet shqiptare si Nene Tereza, per doket dhe zakonet shqiptare, per prodhimet tona artistike, per autore te shquar si Kadareja etj.  Kjo mini-ekspozite ju krijon mundesine shikuesve te njihen edhe me shqiptaro amerikane te talentuar dhe me fame si vellezrit Belushi, Toni Donovani , Elisa Dushku etj. Ajo shton se te tilla expozita mund e duhen te hapen edhe me te plota e te larmishme me qellim njohjen me te mire te vendit tone neper bote.

Expozita do qendroje e hapur nje jave.

Petro Luarasi, Washington, DC

Nga Keze Kozeta Zylo/

Në Nju Jork Skënderbeu mblodhi ushtarët e besës shqiptare dhe përcolli mesazhin hyjnor se Shqipëria do të rrojë sa të jetë njerëzimi.Në Kolegjin Lehman në Bronx, në Recital Hall, në kuadrin e 101 vjetorit të Pavarësisë dramaturgu, regjisori dhe aktori Xhevat Limani interpretoi poemën dramatike “GJERGJ KASTRIOTI SKENDERBEU”.

Në këtë shfaqje në rolin e Donikës ishte sopranoja e mirënjohur, Era Hoxha Limani, kurse narracioni u realizua nga aktorja e qytetit të Korçës Merita Çoçoli, me regji nga Limani dhe Michael Tylo.

Sa hyje në sallë impresionoheshe me skenën madhështore, stemat e principatave dhe me të gjitha reliket në të cilën jetoi Heroi ynë Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.  Skena është realizuar mjeshtërisht nga Kristaq Kapedani.  Me emocione të fuqishme u prit narratorja Merita Çoçoli e cila me zërin e saj të ngrohte dhe plot ekspresivitet të fytyrës së bukur lajmëroi ardhjen e Skënderbeut.  Xhevat Liman një aktor i mirënjohur në skenat e ndryshme shqiptare si brenda saj dhe jashtë kufijve solli Skënderbeun pranë spektatoreve në diten e shënuar të shqiptarëve, në Ditën e shenjtë të tyre, Flamurit Kombetar.

Kumbimi i zërit të tij çka e bën të dallueshëm si aktor ishte tejet mbresëlënës kur interpretoi me tërë fuqinë e shpirtit fjalën e Skënderbeut se: “Lirinë nuk jua solla unë, por e gjeta këtu në mes tuaj, armët nuk jua ngjesha unë, por ju gjeta të armatosur, lirinë e kishit kudo, në kraharor, në ballë, në shpatë, në ushtat!  (Nga libri i Marlin Barletit përkthyer nga Fan Noli)

Ato janë kushtrim për shqiptarët në cdo kohë dhe kurdoherë, duke i dëgjuar të dukej sikur autori sillte shekujt një nga një, sillte shekullin e Skënderbeut që luftoi me shpatë në dorë kundër hordhive turke dhe barbare.  Lufta e tij prej një strategu ushtarak ishte një sfidë për ushtritë e mëdha turke, i cili sa qe gjallë nuk la këmbë turku në tokën arbërore.

Ajo skenë me tre aktorë nën interpretimin e poemës dramatike Gjergj Kastrioti Skënderbeu solli epokën më të lavishme shqiptare epokën e Skënderbeut.  Veshjet që përdorte Skënderbeu, shpata gjigande që vetëm ajo dorë dinte ta përdorte dhe përkrenarja e Tij mbi kokë medoemos që sillnin duartrokitje dhe respekt të veçantë për interpretimin e tij tejet profesional.  Përkrenarja ishte e punuar artistikisht duke sjellë me saktësi origjinalen.

Aktori Limani nëpërmjet monologjeve të shumta të Skënderbeut solli historinë tonë të lavdishme, gjakun e derdhur lumë të shqiptarëve për Liri, strategjinëe tij të jashtëzakonshme ushtarake që u përballë me një perandori të madhe dhe e mundi.  Poema dramatike për Skënderbeun do të mbetet reale për çdo kohë, ngase mjerisht Shqipërisë nuk i kanë munguar dhe faqezinjtë si ballaban pashët.  Kjo ishte një pjesë tronditëse e shkeljes së besës, e tradhëtarëve të cilët me dredhira dhe dhurata u munduan ta blenin Skënderbeun.  Por Skënderbeu Ballaban Pashës në vend të dhuratave të cmuara i dërgoi një shkop çobani dhe një gunë, sepse i tillë ishte ballabani për çoban dhe të shkonte më mire të ruante bagëtinë në fshat se sa të tradhëtonte Atdheun.

Efekte të magjishme solli dhe loja e bukur dhe zëri i një zane shqiptare, sopranoja Era Hoxha.  Ariet e intepretuara mjeshtërisht nga ajo e cila kishte rolin e Donikës në skenë e bënin dhe më emocionante shfaqjen.  Era kishte rolin e Donikës, një rol që kërkon përkushtim dashuri dhe punë të pakufishme.  Aktrimi i saj ishte arisokrat, ajo solli pranë nesh Donikën e bukur të Kaninës së Vlorës.  Dasmës së Skenderbeut me Donikën të bijën e Gjergj Arianitit populli i këndoi:  Ç’dasmë që bë Araniti/ Atë natë kalaja ndriti/ Kënga dhe vallja buçiti/ Çelën llamba, ndezën pisha/ Plot tryeza me të gjitha/ Mish dashi, Labërie/ Verë Parge Çamërie…”

Ariet muzikore ishin përgatitur nga kompozitori i shquar Aleksandër Peçi ndërsa muzika e shfaqjes nga Elvis Peçi.  Zëri dhe eleganca e lëvizjes së krahëve si një mjelmë ishin në një harmoni perfekte.  Betejat e Skënderbeut së bashku me ushtarët e tij kishin tronditur botën, kishin frymëzuar shkrimtarët dhe artsitët e famshëm botërorë ku një prej tyre ishte poeti amerikan Longfellow i cili ka shkruar poemën për Skënderbeun dhe e ka përkthyer Fan S.Noli.  Po sjellë disa vargje prej Tij:  Nga Kështjella shpejt ka rënë/ Flamuri me gjysmë-hënë/ Edhe populli shikon/ Që në vent të tij valon/ Flamuri i Skënderit n’erë/ Shkab e zezë me dy krerë/ Dhe një thirrje lart u ngrit/ Se çdo zemër e çdo shpirt/ U mërzit nga turku i lik/ Që e bër atë Krujë/ Zi, murtajë dhe rrëmujë/ Ay zë me gas me bujë/ Q’oshëtin brek më brek/ Eshtë: “Rrofsh o Skanderbeg”!

Aktori Limani pruri Kombin të bashkuar në skenë, ashtu siç donte Kryetrimi Skënderbeu, me lojën aktoreske solli ushtarët trima shqiptarë që dhanë jetën për Lirinë kundër barbarëve turq, me poemën hymn për Heroin Kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeun iu solli Diellin ndriçonjës shqiptarëve, se vetëm nën këtë prijës Shqipëria jonë do të mbijetojë dhe do të jetë kryezonjë.

Në 101 Vjetorin e Pavarësisë, më 28 Nëntor, 2013

Bronx, New York

Nga Sokol DEMAKU/

 -Buqetë poetike e Vaso Popaj, botuar nga Shtëpia Botuese “Eugen” Tiranë/

  -Vlera e një njeriu duhet parë në faktin se çfarë jep, dhe jo në atë se çfarë është në gjëndje të marrë.   (Albert Anjshtajn)/

Nëse njeriu do bënë një rrugëtim në retrospektiv në buqetën peotike, të Vaso Papaj, ”Një tjetër diell”, lexuesi bënë një ecje në kohën në të cilën poeti eci kryelart dhe i pamposhtur nga vitet, më të cilin rrugëtim dhe ecanake mundi të shoh, të ndjej dhe të vlerësoj qeshtje themelore të jetës së njeriut, në situata dhe kushte jetese të ndryshme. Në vagun e tij ai ka rezervuar një hapësirë të gjerë, të jetës me baticat dhe zbaticat në skenat e përditshmërisë sonë.

Vëllimi poetik “Një tjetër diell” është libri i radhës i autorit Vaso Papaj.

Ky vëllim me lirika vuajtje, dhe mjerimi të skajshëm vjen si pasqyrë e artit krijues të tij, ku e përballë me lexuesin dramën bashkëkohore të bashkëkombasëve tanë të përshkruar me mjaft mjeshtri prej krijuesi të vargut. Krijimet ndërthuren me ndjenjën e shpirtit për realitetin e  kohës në të cilën jeton autori.

          Guximi në jetë shpesh është një spektakël më pak dramatik se sa guximi i një moment final, por nuk është më pak një përzierje e mrekullueshme e triumfit dhe e tragjedisë. Njeriu bën atë që duhet pavarësisht nga rrjedhojat personale, pavarësisht nga pengesat rreziqet dhe presionet dhe kjo është baza e të gjithë moralit. Guximi është qëndresa ndaj frikës, mjeshtëria për ta kontrolluar atë, dhe jo mungesa e frikës.   (Mark Tuein)

Poezia e Vaso Papaj është një ndjenjë e shpirtit e shprehurë në vargje me plotë ndjenjë dashurie njerëzore dhe me mall për jetën.

Sesi më erdhe ashtu papritur,

S`e di ç`të solli, vërtet s`e di,

Kur gjumi befas më kish dremitur,

Natën  më ndrite si një qiri.
Kështu shprehet autori tek poezi “Poezi e vonuar”.

Imagjinata prej poeti me frymëzim dhe ndjenjë patriotike Vaso Papaj e bënë aq madhështor sa njeriu në vargun e tij gjenë ate që shumë kujt i mungon në jetë, ndnjenja e atdhedashurisë, ndjenja për gjuhën, kombin, të cilat duhet të jenë sublime.

Ai në poezin e tij “Më kot në mesnatë” bënë një sheti gjeografike deri në Azi, por do ndalet në Stambollin Europian ku aty do kërkoj Naimin dhe ai do bisedojë me reliket e mbetura nga koha e Ti, por asesi ai të gjejë një përgjigje se ku mund ai ta takoj Naimin.

“E shkela me këmbë Stambollin e vjetër,

Kalldrëme, hotele dhe prapë s`po të gjej.

Ky vend ka parë sulltanër dhe mbretër

Po unë veç një mbret dua, ty Naim bej.

E poeti vazhdon me buqetëne  etij poetike ku zë vend edhe një mortaj e cila  është prekur nga të gjithë poetët e të gjitha kohërave duke u nisur nga Rilindja e deri me sot, por ndoshta kjo ka gjenezën edhe me herët, e është fjala këtu për mërgimin, i cili le vragë edhe në jetën e poetit Vaso Papaj. Është shumë brengosëse për poetin kjo brengë, kjo sëmundje që duket se është për ne e pashërueshme dhe shumë e kushtueshme me pasoja. Këtë e shprehë në përjetimin e tij në poezinë “Katër vjet në dhe të huaj” kur thotë:

“Ulur në tryzën pranë

S`ishit djem, por ishit yje

Nga larg ardhur me babanë

Gjuha u ish lidhur nyje.

Katër vjet në dhe të huaj,

Si s`mësuat dot një fjalë.

Një cicërim`të vendit tuaj

Prindërit kurrë nuk do t`i fal.

Pra ky është realiteti në të cilin jeton autori së bashku me bashkëkombasit e tij edhe në ditët e sotme, e vraga vazhdon dhe mbetet pjesë e jetës së njeriut tonë.

Êndërra dhe poezia janë një, kur kemi të bejmë me këtë vuajtje të kohës sonë kur autori thotë tek poezia: “Gurët”ku përdorë sintagmën “u bënë gurë” që ka kuptimin se ata shkuan nga jeta në aspektin figurativ pra.

Ikën djem, u kthyen pleq,

I kish lodhur udhë e gjatë

Sapo mbërritën te përroi,

U bënë gurë e mbenë në paqë.

Sipas tij nga përjetimet e kaluara mbetën vetëm përjetimet dhe parafytyrimet si ëndërra për vitete e shkuara:

Vite shkuan, atje mbenë

Udhëtarë, ai shikoni?

Tok me ta pini kafenë

E me lule i mbuloni.

Ose kur në qiellin e zymt paraqitën retë, në të cilat poeti sheh vuajtjet, mallin dhe ndjenjat e mërgimtarëve, të cilat paraqesin portretin e mërgimtarit e që trazon shpirtin e nënëlokes dhe trazojnë lotin në syrin e saj, i cili rrjedhë rreke sikur shiu nga lartë e as çatia nuk e mban, ku këtë autori e përshkruan për mrekuli tek peozia “Retë” kut thotë:

Hapu qiell, dërgona retë,

Le të vijnë dhe me vërtik!

Sjellin derte mërgimatri.

Nuk i sheh?…Pikojnë çatitë.

………………………….

Nuk është shi, por lot do jenë,

Do hap gjinë e t`i mbaj brënda.

Kur të vijnë çati të ngrenë,

Do ti kenë aromë nga nëna.

Pra sa duke autori posedonë një bagazh të duhur të stilistikës letrare dhe bënë me mjeshtri dehsifrimine të së kaluarës me ate të sotmen dhe ai është aktual në ritmet e jetes bashkëkohore.

Por edhe lirika e dashurisë në këtë përmbledhje zë një vend të rëndësishëm ku autori me vargun e ti prej mjeshtri të hollë të fjalës së shkruar nxjerrë në pah idilën e cila më shumë kujdes dhe ndjenjë është kultivua këtu. Dhe autori tek poezia “Parajsë dhe qeli” thotë:

Tek ajo më çuan këmbët,

Portës në mesnatë trokita.

Erdhi me një frymë, ma hapi

Dashurinë në krahë e ngrita,

Më ka lënë pa gojë gjithnjë,

Është parajsë, por edhe qeli.

Dashuria për autorinë është e shenjtë, është diçka e madhe në jetë, të cilën duhet ruajtë, kultivu sepse ajo është arsye e jetës së njeriut. Këtë më së mirir lexuesi e vëren tek poezia:

“Ti”.

Je mendimi im i parë:

Tingulli zgjues çdo mëngjes

Je e fundit dashuri:

Puhizë mbrëmjeje, që më ndez.

Je arsyeja më e thellë e çdo hapi që unë hedh.

Apo atëhere kur terri shuan gjurmët që trazojnë shpirtin e këtë e ndeshim tek poezia “Më mungon” kur autori shprehet fiugurativisht duke thenë:

Më mungon,

Kur terri shuan gjurmët nëpër gurë,

Kur dielli valët detit ia përkdhelë.

Poezia dhe ndjenja përbëjnë një subjekt të përbashkët dhe të veçantë, sepse autori posedon një përvojë të pasur të vargut dhe është ai i cili përjeton vargun dhe ate që vargu shprehë, sepse ai vet ndjen ritmin e jetës në vargje dhe baticat e zbaticat që e përcjellin ate kur ai thotë:

Më mungon,

Në shikime, në buzëqeshje, s`të kam gjetur

Në biseda lënë përgjysëm, më mungon

Në grukën time si një nyje më ke mbetur,

Bëj të të gëlltisë e kurrë poshtë nuk më shkon.

           Jeta është me shtigje të pakalueshme dhe se këto e bejnë sa inetersante dhe magjike ate sepse ajo e cila jetën e bënë të embël dhe me plotë kuptim është dashuria e këtë e gjemë tek poezia “Venstrehimi im”

Në ato netë të ftohta me hënën kallaknisur

Kur s`dihej në të gjente në shtrat ndonjë agim

Në gjoksin tënd të zhytur, me heshtjen nanurisur

Të thosha lehtë te veshi: Je vendstrehimi im.

Por poetët janë gjithëmonë ata që ngrisin zërin kundër çod padrejtësie, duke aluduar në një jetë më të mirë dhe të qetë. Por filozofia e Vaso Popaj është shumë interesante dhe se si duket ai ka besim në zotin sepse shumë njerëz janë të mishëruar në te dhe kërkojnë ndihmën dhe shpërtimin atje, dhe se si duket edhe kjo ka anën e saj pozitive me vlera të larta morale për jetën në kushtet e veshtira, e këtë do e gjemë me një pershkrim filozfik tek poezia

“Një SMS zotit” kur njeriu nuk gjenë shpëtim apo rrugëdalje nga vështirësitë ai është në gjendje të filozofoj dhe të kërkoj një zgjidhje apo shpëtim edhe tek Zoti e ku autori shprehet kështu:

Në SMS po të dërgoj,

S`e di o Zot, në të arrinë?!..

Në do të më bëje me pushtet,

Ta hidhja tej  këtë varfërinë.

Besoj, ta meritoj vërtetë,

Radhëve lodhur një jetë.

Lirika e Popaj e ka në brendin e saj universin i cili buron nga jeta e përditshme, nga jeta e njerëzve të rëndomt, ajo filozofi të cilën me mjeshtri prej një vargëtari bashkëkohor dhe një vargëtari të rryer ky di ta vë në jetë dhe ta përshtatë në kohë dhe vend të caktuar duke i dhënë lexuesit një peisazh aq aktual për ate çka ai rrefën në vargun e tij. Kjo filozofi ka burim në jetën reale të përditshme të njerzve të rendomt dhe se prap këtu na vjen në shprehje ajo ndjenja që autorin e lidhë me Zotin si njjë shpëtimtar të vegjëlisë nga vuajtja. Por pa lanë anash brengën që në fillim e potencuam e që është temë boshte e shumë vargjeve në këtë buqet poetike pra mërgimi, por lidhur me atë idlinë vendëse. Këtë e pasqyronë në mënyrë relae te peozia “Emigrant në tokën time” ku thotë:

Unë do të rilind sërish një pranverë,

Po qen rrugësh kurrsesi, asnjëherë.

Ndoshta lind pulëbardha përmbi detin blu,

S`do t`i harroj asgjë, nga kjo botë këtu.

…………………

Dhe do të jem me ty prapë, sa Zot të ketë,

S ` do kem frikë se bie jo, të dytën jetë

S`do të jem gjethe, që kthen faqen nga fryn era,

Emigrant në tokën time, por me vlera.

Të gjitha krijimet e Vaso Popaj në këtë vëllim poetik i përshkon një optimizëm i çiltër, një shpresë e madhe për një të ardhme të lumtur, një besim i paluhatshëm në fuqinë e njeriut të ri për ta transformuar të keqen me të mirë, vuajtjen në lumturi, robërinë me lirinë. Ai kështu e përshkruan këtë në vargun e tij tek vjersha “Emigrant në tokën time”:

Po, po do të rilind sërish, o miku im,

Vetëm ti e njeh aq mirë at`”vesin” tim

Dhe kësaj radhe, dije do të jem po ai,

I përndezuri ylber, kur bie shi.

Në tërsi në  këtë buqetë poetike autori shpreh ndjenjën dhe mllefin e tij por edhe pesimizmin në ate që ka perjetua dhe perjeton dhe se nuk gjen apo më mirë të themi nuk shef një dritë ”në tunel” e cila dritë do jepte shpresë dhe vullnet për jetën.

Dhe ashtu nga ai deshprim ai dëshiron që të jetë me diellin në vargun e tij, dhe se nuk e do atë “Lirinë gabele me lloj-lloj ngjyra” e ai shprehet keshtu në poezinë e tij ”Kënga e nomadëve”:

Sa zhytet dielli, vjen e më kërkon

E dorë më dorë më shumë të ndjej.

Vallë nga i merr ato fjalë që më kon?

Se unë mbi to më majltë nuk gjejë.

…………………………………..

Lirinë gabele me ngjyra-ngjyra.

A ka vallë liri me xhepa bosh?!…

Lirinë që paska aq shumë fytyra,

Lirinë që qenka veç për kodosh.

Këtu do ndalem tek poezitë që përmbajtja është e lidhur më kohët dhe ngjarjet më tragjike të kohës sonë bashkëkohore, kohës së ndryshimve dhe kohës së zhberjes së shtetit, mjerimindhe vuajten që edhe sot e kësaj ditëështë aktuale dhe këta njerëz përjetojnë.

Është ky moment dhe kohë që prek ndjenjat e autorit, është gjendje e cila lenë vragë në penën e  tij dhe në vargune e tij duke përshkruar ndryshimet që erdhën, pro të cilat ndryshime nuk bënë ate që ky popull priti, por edhe sot vazhdon “ Dhe ja, aty tek plehrat, i njejti burrë me zhele” këtë do e gjejmë tek poezia e tij me titull “Një tjetër diell” nga edhe përmbledhja mori emrin dhe ja se çka lexojmë në vargjet e saj:

Mëngjeseve e shoh, sa meken dritat e neonit,

Kur asnjë bar i vetëm qepenat s`i ka ngritur.

Makina e plehrave zhurmon me zërin e demonit,

Spërkat asfaltin boti, me copa jete ngjitur.

………………………….

Afrohem trotuarit, kërkoj ta përshendes,

Përkulet në kazan dhe plehrat nis trazon.

E njoh atë shumë mirë, dikur flisnim serbes,

Po sot nuk di nga vjen, nuk di as ku po shkon.

Por është shumë inetersant se në filozofinë e vargut të ti na paraqitet edhe besimi dhe  mos besimi në Zot, por kemi edhe ata të cilët janë të misheruar në te.

Sipas Biblës, frika ndaj Zotit është një koncept pozitiv, por edhe adhurimi ndaj tij, një ndjenjë e thellë konsiderate ndaj krijuesit të botës e këtë e thekson në vjreshën e tij më simbolike me titull „Zot, je akoma mbi qytet” ku autori thotë:

Cngjyroset nata si një albatros gjigant

E vidhet ngadalë me flatra

Përgjatë Autostradës.

Po zbehen si me drojë

Sytë e verdhë të shumëkatsheve,

Ngordhin dritat e përkulura të rrugëve,

Të lodhura nga puna e natës.

………………….

Ndoshta nga terracat e kateve shtatembëdhjetë,

Me kopshte si parajsa vet,

Ka mbetur, në një qoshe Zoti e na shikon.

S`e di, ndoshta dhe na përgjon,…

E di Ai, që në këto rrugë, qielli nuk shihet më?!…

Do të jetë e fundit vepër e artit modern,

Pasuria mbyt lirinë…Edhe qiellin e rrëmben…

Dhe do e përfundoj këtë shkrim timin për vargun madheshtor të mikut dhe poetit Durrësak, Vaso Popaj me këtë fjalë të urtë filozofike shqipe:

Jeta e njeriut është një pe i dredhur nga lumturia dhe fatkeqësia. Po të ishte

dredhur vetëm nga fatkeqësia, do të ishte këputur shpejt, po të ishte përbërë vetëm

nga lumturia, do të ishte tepër i ashpër dhe nuk do të hynte në punë.

Nga: Ermira Babamusta/

New York - Qëndra artistike botërore,  New Yorku gjatë muajit të Nëntorit ka përjetuar dhe njohur nga më afër kulturën shqiptare me dy festivale madhështore të filmit shqiptar në Amerikë: “Albanian Film Week” me themelues Mrika Krasniqi dhe Ariot Myrtaj ku u shfaqën filma të shkurtër, të gjatë dhe dokumentarë nga regjizorë shqiptarë nëpër botë; si dhe “Young Albanian Filmmakers Festival” themeluar nga Bujar Alimani, me prezantim të filmave me metrazh të shkurtër të regjizorëve të rinj studentorë nga akademitë përkatëse të Artit dhe Filmit në Shqipëri dhe Kosovë.

Festivali “Young Albanian Filmmakers Festival” po shfaqet nga 29 Nëntori – 1 dhjetor 2013 tek Producers Club Theatres, në New York me 19 filma pëzgjedhur nga 50 me juri Arta Kallaba, Ermira Babamusta dhe Violeta Mirakaj. Ekipi artistik përzgjedhës i filmave përfshin: Dhimitër Ismailaj, Luan Bexheti, Roland Uruci, Anisa Dema, Lola Luma, Gentjan Basha, Alfred Tollja, Entela Barci dhe Bujar Alimani. Krijimtaria artistike e regjizorëve të rinj vjen nga Akademitë përkatëse në Tiranë dhe Prishtinë, Universiteti i Arteve-Departamenti i Filmit Tiranë, Akademia e Filmit dhe Multimedias “Marubi” në Tiranë, Akademia e Arteve -Dega e Filmit Prishtinë.

“Tematika e filmave është vërtet një mozaik ngjyrash, subjektesh, idesh dhe ëndrrash të cilat këta të rinj i derdhin me sinqeritetin e shpirtit në ekranin e kinemasë,” tha organizatori Bujar Alimani.

Z. Bujar Alimani është një regjizor i suksesshëm, i cili njihet për “Amnesty”, “Gas” dhe “The Compass”. Filmi i tij “Amnesty” u konsiderua si një nga filmat e huaj më të mirë në garën prestigjioze të Oscarit (84th Academy Awards).

Bujar Alimani ka lindur në vitin 1969 në Patos, Fier, Shqipëri. Ai ka studiuar pikturë dhe regjizurë në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë. Në vitin 1992 emigron për në Greqi. Ka punuar si asistent regjizor në disa filma të ndryshëm Grek. Ai jeton dhe punon në Greqi. Në vitin 2002 përfundoi filmin e parë të tij ,  KATOI (“The Kennel”), i cili ka marrë pjesë në festival të ndryshme ndërkombëtarë si ( Drama-Greece, Venice -Italy, La Ciotat -France, La shorts -Hollyëood/USA, Sidney -Australia, Tehran – Iran, Barcelona-Spain etc ). Dhe ka fituar çmimet : -Best Balkan Film Drama Film Festival 2002 -2th Aëard Auburn Int Film Fest, Sidney, Australia -The Best Albanian Film-1st Int Film Festival Tirana 2003.

Në vitin 2012 i madhi Bujar Alimani nisi projektin e tij ambicioz “Cine Fier 2012″, një cikël seminaresh mbi kinematografinë shqiptare dhe botërore.

“CINEFIER 2012 është një cikël seminaresh mbi kinematografinë që ka për qëllim grumbullimin e një kontingjenti të rinjsh me prirje drejt filmit dhe organizohet e mbështetet prej Bashkisë Fier. Ka një segment kohor dy muaj dhe ka nisur kryesisht me leksione teorike rreth kinematografisë e komponentëve të realizimit të një filmi, paralel e gjithë kjo me njohuri për historinë e kinematografisë botërore e asaj shqiptare, por duke fokusuar gjithçka drejt realizimit të tre filmave me metrazh të shkurtër me ide të vetë nxënësve që kanë shkuar drejt të bërit të skenarëve e që do të realizohen totalisht prej tyre. Prekja e të gjitha hallkave të bërjes së një filmi është thelbi i këtij cikli seminaresh,”  tha z. Bujar Alimani, në një intervistë me Albert Vataj.

Në vitin 2013 Z. Bujar Alimani solli kinematografinë e filmave të kineastëve të rinj shqiptar në një platformë më të gjerë botërore nëpërmjet festivalit “Young Albanian Filmmakers Festival” që u hap për herë të parë të premten me 29 nëntor 2013 tek Producers Club Theatres me pronarë Ernest dhe Alfred Tollja,. Festivali zgjat tre ditë me katër çmime fituese për filmat më të mirë.

Publiku shqiptar priti fuqishëm natën e hapjes së festivalit, me prezantuese aktoren e njohur Lola Luma, vijuar pas shfaqjes së filmave me një forum debati për kinematografinë shqiptare për publikur udhëhequr nga Lola Luma, Ermira Babamusta dhe Bujar Alimani. Nata e dytë e festivalit ishte po aq e fuqishme ku ndezi interes dhe debat nga publiku, udhëhequr nga Lola Luma, Violeta Mirakaj dhe Bujar Alimani. Me 1 dhjetor do jetë nata finale ku do ndahen çmimet fituese, shoqëruar me nje forum debati nga Arta Kallaba dhe Bujar Alimani për kinematografinë kosovare.

Vizionari Bujar Alimani po i jep një zë të rinjëve shqiptar si nga Shqipëria dhe Kosova dhe po krijon një urë ndërlidhëse të artit dhe kulturës shqiptare me atë amerikane dhe botërore. Ky realitet i ri mundësuar nga Bujar Alimani  është një hap i domosdoshëm për zhvillimin dhe ecurinë e kinemasë shqiptare brenda dhe jashtë vendit. Gjithashtu mundëson  inkurajimin dhe mbështetjen e brezit më të ri të fushës së filmit, duke krijuar një epokë të re të filmit shqiptar – arenën ndërkombëtare për aspiruesit e rinj të kinematografisë.

Nëpërmjet festivalit Young Albanian Filmmmakers (YAFF) Bujar Alimani po sjell një eksperiencë mallëngjyese për emigrantët shqiptarë të New Yorkut, duke u ndjerë më afër vendlindjes me temat sociale dhe paraqitjen vizuale filmike trajtuar në filmat e studentëve të rinj. Filmat u përcollën me shumë interes dhe janë të një cilësie shumë të lartë, duke paraqitur krijimtarinë moderne dhe aktuale pasqyruar nga realiteti shqiptar në Shqipëri dhe Kosovë.

 Nga Akademik Kolec TOPALLI*/

 Të dashur bashkatdhetarë, të nderuar prijës fetarë, akademikë, profesorë e intektualë të tjerë. Të gjithëve ju përshëndes e ju falënderoj për pritjen e përzemërt dhe organizimin e ktij tubimi, që do të lënë mbresa të pashlyeshme për shumë kohë.

          Hoti që na ka mbledhur sot, është njëra nga krahinat më të veçanta të trojeve shqiptare, me faqe historie të përgjakshme por të lavdishme, me tradita e zakone fisnike, të ruajtura e të kultivuara brez pas brezi e me përpjekje të vazhdueshme për të mbajtur gjallë besën e të parëve. Banorët e kësaj treve, të izoluar nga kohët e pushtimeve, por edhe të lidhur me besë e burrni me pjesët e tjera të atdheut, kanë mundur të ruajnë si gjënë më të vyer gjuhën, shqipen e kulluet e të pastër, ashtu siç janë përpjekur të ruajnë lirinë, qenien e tyre shqiptare e çdo gjë që i lidh me tokën, ajrin, fushën e malin. Edhe pse kjo krahinë u nda padrejtësisht në dy shtete, duke u kufizuar shqiptarët me shqiptarë, banorët e saj e kanë ruajtur identitetin dhe unitetin, duke trashëguar në brezat më të rinj gjithçka të bukur që lanë të parët, gjyshat e stërgjyshat.

E folmja e Hotit, një gegërishte e bukur dhe e pastër, ruan në gjirin e saj pasuri të mëdha, që përbëjnë një thesar jo vetëm për krahinën, por edhe për vetë shqipen, e cila pasurohet vazhdimisht prej gurrave të natyrshme që e ushqejnë, njëra prej të cilave është edhe ajo e Hotit. Karakteri konservativ i kësaj të folmeje lidhet me historinë e kësaj krahine, e cila, e strukur në vetvete dhe e vendosur për t’i bërë ballë furive e rrebesheve armike të njëpasnjëshme, ka mundur të ruajë thuajse të paprekur visarin e trashëguar të gjuhës së të parëve.

Po mbushen tri vjet që kemi nisur punën për hartimin e një fjalori etimologjik të gjuhës shqipe, mungesa e të cilit është e ndjeshme duke u bërë pengesë për studimet albanologjike. Gjatë punës sonë na është dashur të hulumtojmë e të nxjerrim në dritë shumë fjalë dialektore, fjalë plaka e të harrueme, siç thoshte Bogdani, pa të cilat shqipja nuk do të ishte ajo që është sot dhe nuk do të mund të frenonte sadopak valën e pandalshme të fjalëve të huaja, që po depërtojnë me shumicë në epokën tonë të globalizmit. Prandaj, studimi i të folmeve që kanë ruajtur shumëçka nga visari i trashëguar ka qenë një objektiv i punës sonë për të pasqyruar këtë pasuri leksikore në fjalorin e ardhshëm etimologjik të gjuhës shqipe. Nga e folmja e Hotit, duke u mbështetur në mbledhjet në terren të akad. Gjovalin Shkurtajt[1], kemi nxjerrë shumë materiale të vlefshme për shpjegimet tona duke i dhënë dritë e shkëlqim edhe vetë kësaj krahine, që ka ruajtur thesare të mëdha gjuhësore.

Për të shpjeguar këtë rol që luan një e folme e tillë me pasuri kaq të çmuara, do të ndalemi në disa raste të veçanta, me të cilat mund të shtjellojmë rolin e madh që luan një e folme e ruajtur si kjo e Hotit për shpjegimet etimologjike të fjalëve të shqipes. Nga shembujt që do të paraqesim, disa janë të tillë që i përkasin vetëm kësaj së folmeje, disa kanë shtrirje më të gjerë në gegërishten veriperëndimore, disa kanë paralelet e tyre te shkrimtarët e vjetër; por të gjitha këto shërbejnë si ndihmesë e vyer për të depërtuar drejt etimonit të fjalës.

Nga fusha e leksikologjisë, ndër fjalët me interes të veçantë gjuhësor vëmë në dukje emrin dele, që në të folmen e Hotit del edhe në trajtën delme me prapashtesën -m, me të cilën formohet shumësi, si në rastin djalë ~ djelm. Trajta delme është një relikt gjuhësor, që ka mbetur aty-këtu në të folme të shqipes, në Kosovë dhe në Jug në Gjirokastër, në sintagmën qumësh i delmur. Sipas krahasimit që i kanë bërë ilirologët kësaj fjale, me trajtën delme është lidhur emri i një fisi ilir, Delmatae, si edhe krahina e Dalmacisë: Dalmatia, Delmatia me kuptimin “fushë që ushqen delet”, e cila, sipas përshkrimit të kronistëve të botës antike, është quajtur kështu si vend delesh. Ky relikt gjuhësor i së folmes së Hotit është treguar prodhimtar në krijim fjalësh të reja, si: delmer “bari dhensh”, që del me variantet delmuar, dylmyer, në arbërishten e Italisë dhe delmier, delmir, delmëtor në krahina të tjera. Me emrat delmere e dylmere quhet edhe “bishtatundësi, lat. Motacilla”, meqenëse ky zog i ngjitet tufës së bagëtisë, prandaj quhet edhe zog delesh apo zog dhensh. Fjala ka depërtuar edhe në toponimi, në pikën e quajtur Curri i Delmeres në Veri.

Emrin puçik e ka e folmja e Hotit për “gropë të vogël nëpër rrasa e shkëmbenj të mëdhenj që mbushet me ujë shiu”, prej së cilës ka dalë kuptimi figurativ “gropëz e vogël që u formohet disa njerëzve në faqe kur qeshin”. Po ta gjurmojmë më tej, këtë fjalë e ka mbledhur Cordignanoja[2], për të cilën jep kuptimin “fossa rotonda che fa l’acqua anche nella pietra”. Dhe pranë saj është shënuar edhe një trajtë tjetër, puçigâ me shpjegimin “fossa, baratro, inferno, stagno”. Fjalët janë huazime prej italishtes; puçik nga pozza me prapashtesën -ik; puçigâ nga it. pozzanghera “pellg i vogël, gropë me ujë”, që ka marrë prapashtesën -â nga -an brenda shqipes, duke u lidhur të dyja fjalët me it. pozzo prej lat. puteus “pus”.

Emri kripshë i së folmes së Hotit, me të cilën emërtohet “një shkurre me gjethe gjithnjë të gjelbra dhe me lule si vile, që përdoret kryesisht për dru zjarri, lat. Phillyrea media”, dëshmon formën më të vjetër të kësaj fjale, e cila ka edhe format më të reja krishë, grifshë, krefshë, grishë etj. Për etimologjinë e fjalës, emri i kësaj shkurreje ka dalë nga tufa a xhufka e saj, prandaj burimi i fjalës është emri krip “flokë”, që ka marrë prapashtesën -sh. Prandaj forma më e vjetër e fjalës është ajo që e ka ruajtur Hoti me formën kripshë, kurse krifshë është më e re dhe ka dalë me hapjen e bashkëtingëllores -p- para një mbylltoreje tjetër duke krijuar një grup bashkëtingëllor të njohur në gjuhën shqipe.

Foljen jes ~ jet e ka e folmja e Hotit për “mbes, mbet”. Nga këto dy folje, jet është më e vjetër, sikurse e dëshmojnë të folmet arbëreshe të Greqisë e të Italisë me formën vjetem për “mbetem”, si edhe Buzuku, ku fjala shfaqet për herë të parë: pā zhdo të tjerë tek jesënë endë trekt pā punë. Për burimin e fjalës, jet është forma e vetës II shumës të foljes es- “me qenë” në një paradigmë të hershme: jemë ~ *jetë ~ janë, ku forma e vetës II shumës është zëvendësuar nga forma më e re jeni me mbaresën e foljeve me -nṎō: jeni si bani / bëni. Kësisoj, folja jet krahasohet në plan indoeuropian me format e vetës II shumës me mbaresën -t: gr. εστὲ, sll. vj. jeste, got. sijuþ. Kjo mbaresë, që në gjuhën shqipe del në të pakryerën ishit, në të kryerën e thjeshtë qetë e në mënyrën dëshirore qofshit, ka qenë edhe në të tashmen dhe gjurmët e saj kanë mbetur te folja jet, që ka zhvilluar një zgjedhim të plotë sipas shembullit të foljes mas ~ mat. Një rrjedhojë e kësaj foljeje është emri jetë duke u lidhur si në gjermanishte, ku leben lidhet me bleiben[3].

Emrin ragazi e folmja e Hotit e ka për një lloj rrushi kokërrgjatë me cipë të trashë. Burimi i fjalës është turq. razakí, që në këtë të folme ka pësuar metatezë, duke u përzier me mbiemrin i zi e duke krijuar emrat ragazi, ragazezë e me antonimin e saj ragabardhë[4]. Ky është një shembull i veprimit të asaj dukurie që quhet etimologji popullore, kur ndërhyrja e një fjale bëhet shkak për krijimin e një forme të re.

Pjesëzat niç e diç i ka e folmja e Hotit me kuptimin “pra, kështu”. Të dyja këto kanë dalë nga një formë më e përgjithshme ndiç, e formuar nga në ditësh “nëse e di”, me asimilim të grupit bashkëtingëllor[5]; ose me foljen ndi^ej “ndigjo” në shprehjen ndi^ej ç’, gjithsesi një fjalë-fjali, e cila dëshmohet së pari te Budi, që ka: e kush na mpson s pat, ndish në ato  fjalë pak kanë me na ndimuom[6].

Me interes është folja bohet për “mbarset, çiftohet”, që është forma më e lashtë, e ruajtur në Hot, prej së cilës janë krijuar dëboj, sboj, zboj, cboj, bdoj, dvoj, vdoj, të gjitha variante me parashtesa, ku ka luajtur rol edhe metateza. Buzuku, ku fjala del së pari, ka bdonj, Matrënga ka dbonj e sbonj, Budi ka vdonj e Bogdani ka dvonj. Kësisoj, kjo folje ka ndjekur rrugën e fjalëve të tjera me grupin bashkëtingëllor db-; prandaj aty ku ka borë ka edhe boj, ku ka dëborë ka edhe dëboj, ku ka zborë ka edhe zboj. Buzuku që ka bdorë, ka edhe bdonj; Bogdani që ka dvorë ka edhe dvoj. Për burimin e fjalës, boj është formim me prapashtesën foljore -o, nga një rrënjë bi- me kuptimin “dy”, nisur nga çiftimi i kafshëve. Kështu, kuptimi i parë ka qenë “çiftoj, bëj çift”, prej së cilës kanë dalë kuptimet e tjera. Rrënja bi me kuptimin “dy” gjendet në shqipe te emri bigë dhe përjashta saj në lat. bis “dy herë”[7].

Nga fushën e morfologjisë, vëmë në dukje disa trajta shumësi të emrave që gjenden në këtë të folme, të cilat dëshmojnë për një tipar të lashtë të shqipes: lëvizjen e theksit brenda fjalës e vendosjen e tij në formantin e shumësit. Raste të tilla kemi te shumësat gjerpáj, dërpáj etj. Shembullin e parë e ka Buzuku: As mos tentojmë Krishtnë, porsi disa qi e tentuonë, e klenë përfaruom en gjerpanjëshit. Rastin tjetër e kanë të folmet jugore. Këto relikte të ruajtura shprehin një veçori të lashtë të gjuhës shqipe me të cilën bashkohet me gjuhë të vjetra e të reja, që e kanë ruajtur në sistemin e tyre gramatikor veçorinë e lëvizjes së theksit, që ka qenë tipar i gjuhës-nënë indoeuropiane. Vëmë në dukje, nga greqishtja e vjetër, në sistemin rasor: νύξ, νύκτα, në rasat emërore e kallëzore, por νυκτός, νυκτί në rasat gjinore e dhanore; në latinishte, në sistemin foljor, veta I laudo, por shumësi laudamus, në shqipe njëjës dhandërr, por shumësi dhandurrë[8].

Me rëndësi për historinë e gjuhës është përemri pronor yj, që në shqipen e sotme është zhdukur nga përdorimi, por e kanë ruajtur krahinat gege veriore, ndër të cilat edhe Hoti. Është një relikt gjuhësor, që e ka edhe Buzuku: përse Ati yj e di se ju kini nevojë en gjithë sosh. Ky përemër ka qenë i vetës II numër shumës për gjininë mashkullore, duke dalluar gjininë e pronarit, aty ku sot përdoret përemri juaj për të dyja gjinitë. Për nga gjeneza e tij, ashtu si përemri juaj që është formuar nga jo + u, edhe përemri yj është formuar nga i + u, ku elementi i parë është i gjinisë mashkullore duke përfaqësuar përemrin ai, njëlloj si ajo te përemri juaj, kurse përemri i dytë është u-ja, që përfaqëson përemrin ju. Nga bashkimi -i- + -u- ka dalë zanorja y-, që ruan tiparet e të dyja këtyre zanoreve, karakterin qiellzor të -i-së dhe karakterin buzor të -u-së; ndërsa bashkëtingëllorja fundore -j është një shtesë epitetike, ashtu si te përemrat e tjerë të kësaj natyre dhe ndajfoljet, si: saj, tij, tej, pastaj etj.

Nga fusha e sintaksës, albanizma jam i hot është një relikt gjuhësor me interes të veçantë shkencor. Me të tregohen etnika, si: i pukës, i mirditas, i hot, i shkodran, i tragjas etj., duke shënuar banorë të një krahine të caktuar, prejardhjen e tyre dhe duke pasur shtrirje në të gjithë shqipen, çka flet në të mirë të vjetërsisë së saj. Ata gjenden më shumë me prapashtesat -ës, -as, si: i pukës, i mirditës, i kelmendës, i dukagjinës, ose i pukas, i mirditas, i kurbijas etj., por ata dalin edhe me prapashtesa të tjera, si: i shkodran, i dibran, i matjan, i vlonjat, në disa emra edhe pa kurrfarë prapashtese, si: i hot, i tragjas, i dukat, i kuç, i has, i krasniqe. Sintagma të tilla i gjejmë tek autorët e vjetër. Kështu, Buzuku ka: e dërgoi tek aj ElizeỊ një të lajm, tue i thashunë “misitque ad eum Eliseus nuncium, dicens”[9], Bardhi ka: i katundas për “Paganus”, i temalas për “transmontanus”, i arbëneshë, i shkodërnjanë[10]; Bogdani ka: i misiras, të vendasitë[11]; Figlia ka: i Arbreshë[12].

Meqenëse në këto raste kemi të bëjmë me emra kryesisht me burim toponimik, edhe këtu nyja e tyre e përparme e ka origjinën nga sintagma gjenitivale, në rastet e përdorimit të gjinores pa emër përpara, si rezultat i një elipse në rastet jam i Palit domethënë “jam djali i Palit” asht e Gjergjit “asht vajza e Gjergjit”, si rrjedhim edhe jam i Pukës “jam i fisit të Pukës”, jam i Mirditës “jam i krahinës së Mirditës”. Ndërkaq, mbaresa -ës e trajtës së shquar të rasës gjinore në ndërgjegjën gjuhësore është interpretuar sikur të ishte prapashtesa -ës, prandaj krahas formës së vjetër, nisi të përdoret edhe forma e re -as e kësaj prapashtese duke iu ngjitur edhe emrave të gjinisë mashkullore, si: i pukas, i kelmendas. Prej këndej nisi veprimi analogjik edhe në emra me prapashtesa të tjera (i shkodran, i matjan), si edhe në emra pa prapashtesa (i hot, i dukat). Në emrat e fundit, që mbarojnë me bashkëtingëlloren -t, mbaresa -it e gjinisë mashkullore ka rënë me anë të haplologjisë, meqenëse ajo ishte e njëjtë me bashkëtingëlloren e rrënjës së fjalës; domethënë nga jam i Hotit në jam i hot, nga jam i Dukatit në jam i dukat. Kjo gjen mbështetje në thjeshtimin që ka pësuar rasa gjinore e trajtës së shquar të disa emrave që mbarojnë me bashkëtingëlloren -t, dukuri që ka përfshirë të folme të Veriut e të Jugut; p.sh., në Veri, në Toplanë të Dukagjinit: Qafa Mjet për Qafa Mjetit, në Jug, në çamërishte: mori vajzn e mbret për “vajzën e mbretit”[13].

Në kufijtë e një kumtese nuk mund të zgjatemi më tej; por materiali i paraqitur është i mjaftueshëm për të krijuar idenë e vlerës së veçantë që ka e folmja e Hotit për fushën e etimologjisë dhe në përgjithësi për pasurimin e shqipes. Është detyra jonë si lëvrues të gjuhës t’i nxjerrim në dritë këto visare të rralla dhe t’ia bashkangjesim thesarit të madh të gjuhës shqipe, për t’i ruajtur e për t’i zhvilluar ato më tej.

BIBLIOGRAFI

Bardhi, Frang

-         Franciscus Blancus, Dictionarium latino-epiroticum. Romae, 1635.

Barić, Henrik

-         Albanorumänische Studien, I Teil. Sarajevo, 1919, 1-142 (ARS I).

Boretzky, Norbert

-         Der türkische Einfluss auf das Albanische. Wiesbaden, I 1975, II 1976 (TE).

Budi, Pjetër

-         Speculum Confessionis. Roma, 1621 (SC).

Bugge, Sophus

-         Beiträge zur etymologischen Erläuterung der albanesischen Sprache. BB XVIII 1891.

Buzuku, Gjon

-          “Meshari” I, II. Tiranë, 1968.

Cordignano, Fulvio

-         Dizionario albanese-italiano e italiano-albanese (il nuovo Jungg), Parte Albanese-Italiana. Milano, 1934 (Alb.-It.).

Çabej, Eqrem

-         Studime rreth etimologjisë së gjuhës shqipe, I-XXVIII. BUST SSS 4, 1960 – 4, 1963; SF 1, 1964 – 3, 1968.

-         Studime etimologjike në fushë të shqipes. Tiranë, I 1982, II 1976, III 1987, IV 1996, V (i pabotuar), VI 2002, VII 2006 (SE).

Dizdari, Tahir

-         Fjalor i orientalizmave në gjuhën shqipe. Tiranë, 2005.

Figlia, Nicola

-         Il Codice Chieutino. A cura di Matteo Mandalà. Palermo, 1995 (CC).

Haxhihasani, Qemal

-         Vështrim i përgjithshëm mbi të folmen e banorëve të Çamërisë. DS II 1974.

Jokl, Norbert

-         Beiträge zur albanischen Grammatik 4. Die Verbreitung der Dehnstufenbildungen im Albanischen. IF 37, 1916/17, 90-122.

La Piana, Marco

-         Studi linguistici albanesi. Varia. Palermo, 1949 (SLA Varia).

Mann, Stuart E.

-         The Indo-Europian Consonants in Albanian. Lg. 28, 1952.

Meyer, Gustav

-         Etymologisches Wörterbuch der albanesischen Sprache. Strassburg, 1891.

-         Albanesische Studien. Wien; IV: Das griechisch ­ südrumänisch – albanesische Wörterverzeichnis des Kavalliotis (herausgegeben und erklärt), 1895.

Orel, Vladimir E.

-         Albanian Etymological Dictionary. Leiden, 1998 (AED).

Shkurtaj, Gjovalin

-         E folmja e Hotit. Dialektologjia shqiptare II. Tiranë, 1974.

Tagliavini, Carlo

-         L’albanese di Dalmazia. Contributi alla conoscenza del dialetto ghego di Borgo Erizzo presso Zara. Firenze, 1937 (AD).

Topalli, Kolec

-         Theksi në gjuhën shqipe. Tiranë, 1995 (Thek.).

-         Fërkimoret e afrikatet e gjuhës shqipe. Tiranë, 2003 (Fërk.).

Walde, Alois ­ Hofmann, J. B.

-         Lateinisches etymologisches Wörterbuch von A. Walde. Dritte neubearbeitete Auflage von J. B. Hofmann. Heidelberg, I A-L, 1938; II M-Z, 1954 (Walde-Hofmann).

Walde, Alois – Pokorny, Julius

-         Vergleichendes Wörterbuch der indogermanischen Sprachen, herausgegeben und bearbeitet von J. Pokorny. Berlin – Leipzig; I 1930, II 1927, III 1932 (Walde-Pokorny).

* Kjo eshte Kumtesa e Akademik.Kolec Topalli, mbajtur ne Simpoziumin “Hoti ne Rrjellat e Shekujve”

NGA KRISTAQ TURTULLI/

Është kohë e vranët. Ditë e ftohtë fund nëntori. Pika të rralla shiu lëpijnë me përtesë xhamin e madh të përparmë. Makina vrapon, përpin kilometra në autostradën 401, e cila është një nga autostradat më të gjata të Kanadasë. Nga të anët e rrugës shtrihen fusha të pafundme  të mbështjella me një mjegull e lehtë. Pyje gjysmë të zhveshura, ku tek tuk duken gjurmët e gjelbërimit të dikurshëm. Diku në sfondin e hirtë shfaqen qyteza të reja të ngritura me shtëpi të drunjta të stilit karakteristik. Tek tuk shohim ndonjë fermë të vjetër, me kullën e lartë të grurit dhe haurin e madh të bagëtive. Luadhin e shkretë të kuajve, të rrethuar me gardh të drunjtë. Të gjitha këto me madhështinë e trishtimin e dikurshëm. Pranë tyre ngrihet një tabelë të madhe, ku shkruhet në të: ‘Tokë në shitje’ dhe poshtë projekti i ndërtimeve, të shtëpive të reja si dhe çmimi pak i kripur i shtëpive të larta dy dhe tre kate që do ndërtohen së afërmi.

Makina vrapon në autostradë dhe nga radioja dëgjohet muzikë simfonike. I lutem të ndërrojë stacionin. Lëmë pas, në krahun e djathtë, rrugën që të çon në mrekullinë e papërsëritshme të natyrës: Të njëmijë e një ishujve. Dikush propozon që të kthehemi aty, të shohim Njëmijë e një ishujt, por unë nuk i kthej përgjigje, vazhdoj të kërkoj në radio ndonjë stacion me këngë qyteti.

- Në këtë përvjetor mirë është të bëjmë diçka më ndryshe, më të veçantë.- U thashë pardje miqve të mi. Dhe pas pak shtova:- Mendoj të shkojmë, të vizitojmë qytetin historik të Kingstonit. Të shohim fortifikatat nacional- historike të saj, si dhe shtëpinë muze ku ka jetuar kryeministri i parë kanadez John Aleksandër Makdonald.

Miqtë e mi u kthyen nga unë dhe më vështruan me habi përzierë me ironi.

-Ashtu! Në përvjetor!- ia bënë:- A nuk është pak larg prej Torontos?

-Pastaj! Ne do shkojmë ta ngremë si çdo vit flamurin dy krenare në Quins park, përpara parlamentit të Ontarios, dhe do dëgjojmë himnin tonë të flamurit. Ne gjithnjë do të respektojmë gjithçka të vyer tonën. Por gjithashtu duhet të njohim dhe të mësojmë diçka më shumë për vendin ku jetojmë dhe punojmë. Do zëmë disa dhoma me qira dhe mund të flemë një natë aty, – shpejtova ti sqaroja.

Dikush mblodhi buzët ngaqë i pëlqen të shkojë në mbrëmje dhe të rrëkëllejë ndonjë gotë me verë. Por nuk kundërshtoi. Tashmë është kryer pothuajse në traditë, këtu në mërgim, që ngjarja më e rëndësishme të atdheut, 28 nëntori, festohet me mbrëmje vallëzimi. Ku mblidhen shqiptarët të veshur bukur, burrat me kostume, gratë me tualet të rëndë dhe hanë e kërcejnë. Ftohen këngëtarë nga mëmëdheu, bëhet një atmosferë festive. Njëherë në vit bashkohen shqiptarët e mërguar në një sallë ku flitet shqip dhe këndohet shqip. Por ngandonjëherë mbrëmja degradon…

Por unë doja diçka më të veçantë dhe kështu mblidhemi rrallë. Bashkërisht shkuam në Quins Park dhe ngritëm flamurin. Kënduam himnin kombëtar, u emocionuam. E kuptuam, sa më shumë shkojnë vitet në mërgim, plakemi, aq më të malluar jemi me vendlindjen.

Tani po udhëtojmë drejt verilindjes të Kanadasë, të vendit të dytë në botë për nga hapësira territoriale. Pas disa orësh udhëtimi makina preu djathtas. Tabela e madhe në krah të rrugës na paralajmëronte se po i afroheshin qytetit të Kingstonit. Në qendër të qytetit ndaluam për të pinë kafe  dhe shpirë këmbët. Parkuam makinën. Përballë nesh ngrihej godina madhështore e hijerëndë bashkisë së qytetit, ndërtuar me gurë të gdhendur në stilin tradicional anglez. Pazari i madh si dhe godinat  përreth, të gjitha karakteristike, dy dhe tre katesh, të punuara me shije, të lyera me ngjyra pikante.

Shiu kish pushuar, por ndjehej era pak e ftohtë që vinte prej liqenit.

Pimë kafen e famshme të Tim Hortonsit, të themeluar nga lojtari i hakit. I hipëm makinës dhe u nisëm drejt bregut të qytetit.  Atje ku ndodhen fortesat e famshme dhe ku do të mësonim më shumë histori dhe ngjarje. Kingstoni është një nga qytetet më të vjetra të Kanadasë.

Qëndruam në copë herë në një verandë çlodhëse, shumë pranë liqenit, të lyer me ngjyrë të gjelbër, të ndërtuar prej vendasve. Grave tona u pëlqente të sodisnin liqenin prej aty. Kjo verandë të krijonte me të vërtet një ndjenjë intime dhe çlodhje. Gratë bënë disa fotografi, na u lutën dhe neve të pozonin me to.

Disa metra më larg prej verandës, ngrihej madhështore fortesa Murney. Fortesa ishte rrethuar me një kanal të gjerë, të punuar në gurë solidë. Kanali përqark kullës  tashmë është pa ujë dhe fortesa lidhet me një urë të vogël metalike. Nuk më rihej pa hyrë në atë fortesë të rrallë, ndërtuar me gur e mure solidë. Kaluam urën e ngushtë, përkulëm kryet për shkak të hapësirës së ulët e të ngushtë të hyrjes. Korniza e derës dhe dera ishin veshur me çelik të trashë. Hymë pak me ndrojtje në fortesën e ngurtë. Përpara na doli një vajzë e pashme, me dy bishtaleca të trasha të verdha, e të hedhura mbi gjoks. Ajo ishte veshur me kostumin tradicional të asaj kohe.

-Quhem Stela,- u prezantua ajo. Na zgjati dorën bardhoshe, topolake, na takoi dhe buzëqeshi bukur. Përnjëherësh iu krijuan dy gropëza të vogla në faqet bardhoshe.

Paguam çmimin simbolik për person, për të hyrë brenda në fortesë dhe mësuar sa më shumë histori. Vajza e quajtur Stela, qëndroi përpara një harte dhe filloi të na fliste për vendndodhjen, historikun e qytetit të Kingstonit e të fortesës në fjalë.

Ndoshta ky qytet mund të ish dhe sot kryeqyteti i Kanadasë. Kryeministri i parë i  vendit John Aleksandër Macdonal, lindur dhe rritur në këtë qytet, së bashku me të tjerët, propozuan për këtë qytet. Ata ishin të mendimit, duke u nisur për nga vlerat historike, ta bënin Kingstonin kryeqytet, – nisi bisedën ajo:- Këtu u mblodhën nismëtarët, baballarët e kombit dhe morën vendimet e para historike për bashkimin e provincave dhe formimin e një shteti të ri që pritej të krijohej. Atëherë vetëm dy provinca ishin për bashkimin në federatë, provinca e Ontarios dhe provinca e Kibekut. Por nuk ishte i të njëjti mendim mbretëresha e Anglisë, Viktoria.  Ajo për shumë arsye kundërshtoi mendimin e tyre. Mendimet e saj ishin shumë  të drejta e të rëndësishme. Së pari, kryeqyteti duhej të ishte sa më larg kufirit prej Amerikës dhe qendër midis dy provincave. Mbretëresha Viktoria propozoi për kryeqytet, kryeqytetin që është sot, Otavën.

Qyteti i Kingstoni ndodhet në lindje të provincës së Ontarios. Ja këtu tek ne liqeni i madh i Ontarios nisën e ngushtohet dhe shndërrohet në lumë të gjerë, bëhet lumi i Shën Lorencës. Kingstoni gjendet midis dy qyteteve të rëndësishme të Kanadasë: Torontos dhe Montrealit. Siç do ta mësoni qyteti i Kingstonit është një nga qytetet më të vjetra të vendit dhe me shumë histori dhe ngjarje. Siç ju thashë këtu u hodhën themelet e para të ardhmërisë së Kanadasë. Biri i këtij vendi udhëhoqi drejt bashkimit dhe përparimin shtetin e porsa krijuar të Kanadesë.

Qyteti i Kingstonit nisi të merrte frymë dhe jetë  e të zhvillohej në shekullin 17, për shkak të gjirit të ngrohtë. Nyje lidhëse e lundrimit e marrëveshjeve tregtare me banorët vendas dhe e ardhësve të tjerë. Aty nga viti 1673 kjo zonë ishte nën influencës e franceze dhe të guvernatorit të Francës së re Luis de Boade de Frontenak. Vite më vonë pas disa luftërave, përplasjeve dhe betejave midis francezëve e anglezëve, ndodhën ndryshime të rëndësishme,si pozitë strategjike, ndikim dhe qeverisje. Në vitin 1783 kjo zonë kaloi përfundimisht nën influencën Angleze dhe u quajt ‘qyteti i mbretit’ për nder të mbretit anglez të asaj kohe, George i III.(Gjergj)

Fortesa Murney u ngrit në këtë vend strategjik për të mbrojtur vendin prej pushtimit të armikut, Amerikës. Fortesa Murney përbëhej prej tre kate. Për çdo rast të mundshëm lidhet me dalje dhe kanale të nëndheshme. Në katin qendror janë ekspozuar stenda të ndryshme. Ky kat ka qënë vend pritje, qëndrimi, fjetjeje, veshje të ndryshme dhe shtretër. Luftëtarët qëndronin aty me gjithë familje. Ne pamë gjithashtu veshje të ndryshme femrash. Nëpër muret e ngurta ishin varur stenda të ndryshme ku paraqiteshin ngjarjet të rëndësishme të kohës. Kishte shumë ilustrime, pamje beteje dhe pamje të fortesës së viteve të shkuara. Tullumbi gjendej në krahun e majtë, në qoshe të fortesës, ku luftëtarët dhe familjarët laheshin dhe shuanin etjen. Gjithçka ishte e rëndë, impozante, me vulën  e kohës, në të cilën ishte ndërtuar kjo fortesë. Stufa e nxirë nga koha dhe përdorimi, vendi i gatimit, si dhe të gjitha orenditë e tjera shtëpiake. Të gjitha të ruajtura me besueshmëri.

Stela na udhëhoqi në katin e nëndheshëm. Te ky kat të çonte një shkalline e ngushtë metalike. Ndërtuar me gurrë të mëdhenj, dyer prej hekuri, të trasha, të rënda. Kati i përdhes kishte labirinte dhe shumë të ndara. Të katër anët e pjesës së nëndheshme të fortesës qenë të mbushura me frëngji të ngushta. Prej aty kishe përpara një pjesë të liqenit, mund të mbroheshe dhe njëherësh zgjasje pushkën e të qëlloje. Kishte vende ku luftëtarët bënin roje dhe vigjilonin. Vende të veçanta, të mbrojtura nga lagështia ku vihej baruti. Depo armatimi, qyle çeliku, veshjet e natës, uniforma luftëtarësh, shpata, heshta. Pas çdo shpjegim të Stelës emocionoheshin dhe përnjëherësh përfytyronim afrimin e anijeve të kundërshtarit. Lëvizjet e nxituara të luftëtareve, mbushjen e pushkëve dhe topave, shpërthimin e gjyleve, zjarrin e luftës së madhe, tymin e barutit. Klithmat e luftëtarëve të plagosur, gjakun e derdhur, shqetësimin dhe frikën e familjarëve.

Më pas Stela na shoqëroi në katin e tretë. U ngjitën nëpër shkallë të trasha të ngurta. Ajo me vështirësi shtyu derën e trashë, të drunjtë e të thurur me kasë metalike. Nga brenda pamë që kish një lloz të madh, që futej thellë në mur. Kjo derë mund të mbyllej e të sigurohej mirë prej topçinjve, në mënyrë të vazhdohej lufta, e sikur kati i parë të pushtohej pabesisht prej armikut. Shumë pranë dëgjuam zhaurimën e ujit të liqenit. Kati i tretë ishte ngritur dhe shtruar me gurtë të mëdhenj për të përballuar edhe gjylet më të rënda. Në qendër të hapësirës të katit të tretë, vërtitej mbi shina një top i madh dhe shtrati i tij me trarë të trashë dhe kordon metalik.

-Aso kohe shembulla si ky top dhe fortifikim kishte vetën në disa ishuj, pika mbrojtëse në detin Mesdhe,- na shpjegoi Stela, pastaj vazhdoi:- E sikur nga secili skaj të liqenit të afroheshin anijet e armikut, përsëri mund të kapeshin dhe asgjësoheshin prej rrezes së topit.

Vështronim me vëmendje rreth e rrotull. Punimi dhe ndërtimi inxhinjerik i kësaj fortese dhe e topit të madh ishte vërtet i rrallë për kohën.

-Siç e shihni gryka e topit përfshin të gjithë hapësirën e liqenit që shtrihet përpara nesh,- na sqaroi me krenari Stela dhe shtriu krahun përpara: -Topi qëllonte drejt e në shenjë dhe mbrohej fare mirë nga këto mure të trasha dhe të larta.

Të emocionuar vështruam hapësirën e ujit të liqenit që shtihej përpara, si në pëllëmbë të dorës. Topin e madh dhe muret përreth. Nëpër xhepat e mureve kishte gjyle çeliku të madhësive të ndryshme. Për një moment përfytyruam afrimin e anijeve të kundërshtarit, thirrjet e topçinjve, vendosjen e gjyleve dhe gjëmimin e madh të zbrazjes së topit. Lëkundjen e anijeve të gjuajtura prej gjyleve të topit të madh. Klithmat e trembura të marinarëve dhe luftëtareve. Goditjen gjëmëmadhe dhe mbytjen e anijeve në ujërat e ftohta e liqenit.

-Në Kingston kemi gjithashtu dhe disa kulla fortifikimi të këtilla. Ato janë ndërtuar përgjatë bregut të qytetit dhe janë Nacional Historike për vendin dhe vlerat që kanë vlera. Këto kulla fortifikimi janë të rralla për llojin e vet, -vazhdoi të na sqaronte Stela:- këto kulla fortesë, janë pothuajse të njëjtë si kjo që shihni. Kullat fortesë:

Mortallo, Murney, Shoal, Cathkart, Fort Frederik. Më e madhja për nga mënyra e shtrirjes dhe rëndësisë është Kulla fortesë Fort Henry. Kjo fortesë është më strategjikja e mbrojtjes angleze të  Amerikës së veriut, që shkon deri në perëndim të qytetit të Kibekut. Gjithashtu kjo fortesë kontrollonte trafikun e lundrimit të lumit të Shën Lorencës dhe liqenit të Ontarios. Këto kulla, fortesa kishin një rëndësi të padiskutueshme fortifikuese, mbrojtëse dhe u ngritën nën kërcënimin e një ataku të mundshëm prej armikut të pritshëm. U ngritën, për të mbrojtur Kingstonin dhe Rideau Kanal. Fill pas luftës që u zhvillua në vitin 1812, pushtimit amerikan dhe mbrapsjes së tyre deri në kufijtë që janë sot…

-Ju lutem Stela, ka mundësi të më thoni, sa luftëra u zhvilluan, sa sulme u sprapsën fill pas ndërtimit të këtyre kullave të fuqishme fortifikuese? Sa beteja u bënë dhe sa anije të armikut u mbytën, aty në liqen? -pyeta i paduruar Stelën.

Stela më vështroi një copë herë me habi. Me gishtat e hollë trazoi gërshetin e madh. Pastaj buzëqeshi ëmbëlsisht. Përsëri iu krijuan dy gropëza të mrekullueshme të faqet bardhoshe.

-Hëm!- ia bëri:- Më pyetët sa luftëra u bënë, në mos gabohem apo jo?

-Po,- i thashë.

Stela u mor një copë herë me gërshetin madh. U mërzit, e hodhi pas shpine, pastaj foli me përtesë, gati me indiferentizëm:

-Fatmirësisht kullat fortifikuese të qytetit të Kingstonit  nuk e provuan kurrë testin dhe shijen e luftës.

-Ah!- ia bëra dhe përnjëherësh më erdhën nëpër mend kullat dhe kështjellat e përzhitura, të rrënuara prej rrëmetit të vazhdueshëm të luftërave të vendit tim të dashur, Shqipëri, që gjendet mijëra kilometra larg prej këtu. Mijëra vjet përgjakje dhe histori. Si rrallë kush. Përgjatë shekujve ne kemi bërë mijëra përleshje dhe luftëra për ekzistencë. Kemi nxjerrë qindra dhe mijëra trima dhe heronj, por sa kemi lënë për brezat e ardhshëm, shumë pak fakte dhe histori. Një gur kështjelle e ka ngarkuar fshatari në gomar për të ngritur një avlli. I kemi ngritur heronjtë, vlerësuar dhe pas një kohe i kemi nëpërkëmbur dhe zhvleftësuar. Dikur në këtë vend u bë vetëm një luftë, në vitin 1812. Për këtë luftë kanë ngritur kudo lapidare dhe po lënë pas shumë histori…

Shkruan: Rrustem Geci – Dortmund/*

Vrasja e qëllimshme ndaj shqiptarëve, nga pakica serbe, e ndihmuar nga Ushtria serbe, dhe paramilitarët e saj, gjatë bombardimit të NATO-s, dhe më herët, përbën gjenocid të pastër të serbëve mbi shqiptarët. Gjenocidi serb, në komunat; Gjilan, Dardanë dhe Viti, edhe pas 14 vjetësh, vazhdon të jetë i padënuar. Heshtjet e Prokurorisë së Kosovës, dhe e Gjykatave të Kosovës, janë të pa falshme. Prokuroria dhe Gjykatat, ende bëjnë gjumë, mbi një dosje të gjenocidit të gjerë. Shumë janë lotët e nënave në dritare. Ato presin t´i bëhet gjyq, gjenocidit serb në Kosovë. Prandaj,  pyesin prindërit, nuset e veja, fëmijët jetim, kur do të ndodhë një gjyq i tillë?

Libri i Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“, është dëshmues për vrasjet, djegiet dhe plaçkitjet  e mëdha që kanë ndodhur në Komunat, Gjilan, Dardanë, dhe Viti, në periudhën mars-qershor, 1999. Rrëfimet nga dëshmitarët e librit „Vrasje dhe dëshmi“, për 147 të vrarë e të masakruar nga pakica serbe, për 75 të plagosur, 950 shtëpi të djegura tërësisht, dhe 452 shtëpi të djegura pjesërisht, dhe 7321 shtëpi të plaçkitura po nga pakica serbe e Kosovës, si dhe qindra gra e vajza të dhunuara, nga Ushtria Serbe, dhe paramilitarët e saj, janë trishtuese. Dëmet materiale të gjenocidistëve serb, për shkatërrimin e ekonomisë familjare në komunat, Gjilan, Dardanë dhe Viti, kapin shifrën 177 milion e 201 mijë marka gjermane.

Duart e përgjakura të gjenocidistëve serb, mbi shqiptarët kundërshtues të regjimit të gjenocidistëve, ( ende të pa dënuar ) janë të pafalshme. Krimi i bërë serb mbi shqiptarët ( i lënë në heshtje qe 14 vjet ) është për alarm, dhe për t´i rënë të gjitha kambanave, që të dilet nga heshtja e panevojshme. Hej, duhet t´i thërras ndërgjegjes institucionale në Kosovë, më thotë vetja ime, se kriminelët që përgjakën Kosovën, janë të lirë, dhe shëtisin pa druajtje nëpër qytetet tona. Kriminelët që bën gjenocid në Kosovë, Kosova duhet t´i arrestojë dhe t´i çarmatosë sa më parë.

Prokuroria e Kosovës, nuk guxon të heshtë. Ndryshe, serbët që gjenociduan Gjilanin, Dardanën dhe Vitinë, dhe gjithandej Kosovës, armët i kanë gati për krime të reja. Në librin e Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“, lexuesi, shkrimtari, artisti, dramaturgu, kompozitori, gazetari dhe tragjediani, mund të marrin informacione të mjaftueshme për veprat e tyre artistike, si bie fjala, reportazhe, romane, dokumentarë filmash, balet dhe operë.

Krimet kundër Luftës Çlirimtare të Kosovës, në Anamoravë, pavarësisht vonesave, s´mund të varrosen as në puse të thella, dhe as nëpër varre harresash. Libri i Musa Sabedinit, „Vrasje e dëshmi“ është dokument i pashkatërrueshëm i kujtesës sonë historike, dhe adresa e kryesve të gjenocidit serb mbi popullatën shqiptare, në periudhën, mars-qershor 1999, por, edhe më herët. Goja më merret, më thotë Arbi, një miku im, tek po e lexoja librin, „Vrasje dhe dëshmi“, të Musa Sabedinit.

Plagët e dhëna në libër, vazhdon miku, mbrëmë s´më kanë lënë fare të bëjë gjumë, mbase, vet e kam jetuar atë kohë në burg, dhe torturat e pushtuesit serb. Gjenocidistët serbë në komunat, Gjilan, Dardanë, dhe Viti, dhe gjithandej Kosovës, vrisnin dhe masakronin, fëmijë, nxënës, studentë, mësues, bujq, bujkesha, profesor, drejtor shkollash, minator, amvise, taksist, jurist, inxhinier, kamarier, zjarrfikës, rojtar, imam, shurdhmemecë, dhe kafshë shtëpiake të shqiptarëve.

Harta e krimeve është edhe më e gjerë. Frika e serbëve nga liria dhe pavarësia e Kosovës, shpërtheu në urrejtje nga më të përtejmet. Fshati Zhegër, Lashticë dhe Llovcë, ishin fshatrat nga më të plagosurat në Anamoravë. Në Zhegër, Gjenocidistët serbë vranë 13 shqiptarë, dhe plagosën 7 shqiptarë.

Krimi i kriminelëve serb nuk mbyllet me kaq. Në Zhegër gjenocidistët vetëm për shkak të përkatësisë etnike, djegën dhe plaçkitën 410 shtëpi, 104 traktorë, tre kamionë, 200 vetura, 96 kultivatorë, 322 lopë, 140 tonë miell, 5 furgon, sipas komisionit të fshatit, dëmi ekonomik në zhegër kap shumën 19 milion e 320 mijë euro.

Mirëpo, egërsia e kriminelëve serbë, s´mbaron me kaq, ajo vazhdon edhe në fshatin Lashticë, një fshat i kamur ekonomikisht dhe i arsimuar. Aty gjenocidistët serbë, me datën 30 prill 1999, i pushkatojnë, i djegin dhe i karbonizojnë 13 kufoma, ndërsa mbeten të plagosur 5 qytetar të Llashticës.

Gjenocidistët serbë në atë kohë kudo ishin në panik, dhe frikoheshin shumë nga Kosova e pavarur. Ata në çastet e fundit të humbjes së luftës, ju rrjedhën të gjitha trutë, dhe zgjodhën krimin më gjenocidistë kundër „Kosovës së lirë“,dhe „Kosovës shtet“.

Libri i Musa Sabedinit, është libër i krimeve serbe të bëra në Anamoravë. Varret dhe të gjallët e atyre varreve, qoftë përmes grimcave të kujtesës, qoftë përmes vesës së barit, nuk më lënë të harroj atë kohë të krimeve barbare, më thotë Refik Kryeziu.

Edhe i palinduri i asaj kohe, Nevzadi, ( tash më fëmijë i rritur ) i cili trashëgon emrin e gjyshit të tij, i rënë nga llava e gjenocidistëve serb, në Roganë, e lexon për çdo ditë atë kohë.

Lufta e Kosovës e 1999-tës, do të jetoj gjatë, nëpër të gjitha mileniumet e ardhshme të njerëzimit. Në Luftë e Kosovës, të vitin 1999,  u shkatërruan 100.589 shtëpi, 358 shkolla, 71 Zyra të vendit, 30 Shtëpi të kulturës, 93 Biblioteka publike, dhe  123 Objekte shkollore, 215 Objekte shëndetësore ( Xhami, teqe, tyrbe ) , Kisha katolike 5, ndërsa Objekte ndihmëse përcjellëse, 88.101. Në periudhën 1998 – 12 qershor 1999, janë vrarë dhe  masakruar 11.848 qytetarë nga Kosova, prej tyre 1. 392 fëmijë deri në moshën 18 vjeç. Ndërsa, 296 fëmijë deri në moshën 5 vjeç. Në Luftën e Kosovës të vitit 1999,  janë vrarë 1739 femra, vajza dhe gra të reja. Ndërsa gra të moshuara mbi moshën 65 vjeç, janë vrarë 1882 gra. Ndërsa, 1450 qytetarë të Republikës së Kosovës, ende janë të pagjetur. Në Luftën e Kosovës janë dhunuar nga Ushtria dhe paramiliutarët serb, 20. 400 femra shqiptare, ndërsa janë dëbuar nga vatrat stërgjyshore, rreth 1 milion shqiptarë të Kosovës. Prej tyre 443 300 në Shqipëri, 247. 800 në Maqedoni, 69. 300 në Mal të Zi, 21. 700, në Bosne, 13. 639 në Gjermani, 7. 581 në Turqi, 5829 në Itali, 5.730 në SHBA, 13 në Alaskë,pastaj në Francë, Norvegji, Suedi, Britani, Poloni, Spanjë,Portugali, Finlandë, Zvicërr, Australi, Izrael, Kanada, etj.

Prandaj, është e padrejtë që të harrohen dëshmitë e gjalla të Vlora Shabanit nga Llashtica e cila humbi më të dashurit e saj në luftë, apo dëshmia e Deli Hysenit i cili ndodhet diku në Francë për shërim, por që kurrë nuk iu dha ndihma e shtetit.

Janë të pafalshme nga ana e shoqërisë kosovare harresat e grave e vajzave të dhunuara. Krimi i dytë dhe më i rëndë do të ishte nëse ato përbuzen dhe lihen në harresë.

Libri i Musa Sabedinit andaj është një përkujtues historik që nuk na lenë të harrojmë për asnjë qastë atë dhunë të shfrenuar dhe atë krim e gjenocid që bëri ushtria e policia zyrtare serbe në Kosovë.

Në libër ka shumë fakte, prova, dëshmi, procesverbale, analiza, dokumente serbe, të cilat vërtetojnë krimet e kryera.

Në libër gjithashtu ka emra dhe regjistra të të gjithë paramilitarëve serbe të Anamoravës të cilët në vende të caktuara kanë vrarë e masakruar shqiptarë. Për të gjitha këto heshtje dikush duhet të japi llogari e përgjegjësi, sidomos përgjegjësia është e madhe e hetuesve shqiptarë, e prokurorëve dhe e gjykatësve që kanë heshtur e vazhdojnë të heshtin akoma.

Musa Sabedini edhe pse nuk e kishte obligim, ai me guximin e tij, me mençurinë e tij doli fshat për fshat, familje për familje, fotografoi, mori dëshmi e deklarata të njerëzve të gjallë se çfarë u kishte ndodhë atyre gjatë luftës.

Dëshmitë ishin origjinale dhe si të tilla janë autentike për kohën. Me të drejtë për këtë libër vlerësime shumë pozitive kanë dhënë recensentët e njohur Pajazit Nushi e Behxhet Shala.

Autori i librit, „Vrasje dhe Dëshmi“, Musa Sabedini, u  lind në Stublinë të Gjilanit, me 8 maj 1971. Me gazetari dhe publicistikë merret që nga viti 1990. Për disa vite ka udhëhequr gazetën studentore, „Bota e re“.

Gjatë studimeve në Universitet, Musa Sabedini ka qenë nënkryetar i UPS-së, të UP-së, korrespondent i gazetave ditore: “Dita”, “Epoka e re”, “Kosova sot”, Kosova Live” dhe „Lajm“.

Musa Sabedini, për 14 vite, ka udhëhequr Klubin e gazetarëve „Beqir Musliu“, në Gjilan. Vlen të theksohet se Musa Sabedini, është fitues i katërfishtë „Korrespondent i vitit“, në Kosovë, në vitet ( 2003, 2006, 2007, dhe 2008 ).

Musa Sabedini ka ndjekur trajnime dhe është kulturuar në fushën e gazetarisë hulumtuese, në Kolumbia Misuri të SHBA-ve. Musa Sabedini është themelues i Agjencisë Rajonale të Lajmeve Rajonipress.

Libri i Musa Sabedinit “Vrasje dhe Dëshmi“ është libri i tij i dytë. Vetëm një dorë mjeshtërore do të dinte të bënte këtë libër-dëshmi për të gjitha kohët.

Libri i Musa Sabedinit “Vrasje dhe Dëshmi” nuk të lë të heshtësh. Bari mbi varreza ka kohë që nuk shkelet. Liria është mundësi e madhe. Edhe i rëni e ndien aromën e të gjallëve të lirë. Varrezat e të rënëve të luftës për liri kudo janë zbukuruar. Fotografitë dhe datëlindjet e të rënëve nëpër varreza nuk janë më frikë. Gati tek çdo i rënë ka lule të freskëta dhe kujtime të freskëta, dhe nga një varg kënge për gjithsecilin.

* Lexim i librit të Musa Sabedinit, „Vrasje dhe dëshmi“

 NGA NELSON ÇABEJ/

Amantia ka qenë  kryeqendra e fisit ilir të amantëve. Sipas S. Bizantinit, Amantia (Άμαντία) ishte një qytet ilir: “afër Orikumit dhe Korfuzit me prejardhje nga abantët që ktheheshin nga lufta e Trojës”¹. Pavarësisht nga përmbajtja mitike (lufta e Trojës kishte ndodhur 6 shekuj para themelimit të qytetit), e rëndësishme këtu është se amantët për grekët e lashtë ishin një fis ilir. Edhe te Hierokli në shekullin VI qyteti del me emrin Amantia (Άμαντία).²  Sipas

Lidhur me etimologjinë e vëndemrit Amantia, në shqip ka një fjalë amë ‘lumë, burim’,  e cila është lidhur përgjithësisht me rrënjët indo-europiane ab- dhe ā̆p- ‘ujë, lumë’, që, sipas Pokornit, kanë dalë nga një rrënjë më e lashtë indoeuropiane ǝkʷā : ēkʷ- me të njëjtin kuptim nëpërmjet shndërrimeve  -gʷ- > -b- dhe  -kʷ- > -p-, që kanë ndodhur në ilirishten, greqishten dhe  gjuhët kelte³. Demiraj ka rindërtuar një formë të lashtë *abnā, për  protoshqipen, të cilën e krahason me irlandishten e vjetër aub, dhe latinishten  amnis ‘river’⁴. Emri i banorëve të fisit ishte amantes, të cilin Norbert Jokli e ka përkthyer ‘bregalumas’⁵. Kjo rrënjë ap- del dhe në emrin e lashtë te lumit Osum e Seman (Apsus), në emrin e sotëm të Mesaplikut ne rrëthin e Vlorës që ndodhet midis lumit të Kuçit dhe një lumi me të vogël që buron nga fshati Vërmik, në emrin e Apulias në jug të Italisë që banohej në lashtësi nga mesapët me prejardhje iliro-epirote, dhe n w emrin e lumit Amantia  nw jug tw Italisw nw provincen Bruttium⁶.

Qyteti mendohet të jetë themeluar  nga shekulli VI p.e.s., por përmëndet për herë të parë në burimet historike të shekullit IV p.e.s. Në shekullin III p.e.s.  mendohet të ketë qenë qendra  kryesore e bashkësisë së amantëve.

Në fillim të shekullit XIX topografi britanik W.M. Leake (1777-1860) shprehu mendimin se emri i fshatit Bënça në rrethin e Tepelenës mund të ishte një shtrëmbërim i vëndemrit ilir Amantia⁷, por më tej thotë se Amantia duhej kërkuar në Nivicë të Kurveleshit⁸. Po aty, në rrjedhjen e lumit Shushica e lokalizon edhe Pouqueville⁹. Më vonë, kërkimet arkeologjike e kanë lokalizuar atë në fshatin Plloçë të rrethit të Vlorës. Ky lokalizim, që nuk mund të vihet në dyshim, nxjerr problemin e fatit të mëtejshëm të vëndemrit të lashtë, Amantia.

Mos duhet besuar, vallë, se ai u zhduk dikur në lashtësinë e vonë si rrjedhim i sulmeve barbare, për të mos dalë më në asnjë formë? Një përvojë e gjatë me vëndemrat ilirë në trojet shqipfolëse flet për një qëndrueshmëri të madhe të tyre, të lidhur edhe me një dukuri interesante ku vëndemri i lashtë mërgon nga vëndi origjinal për t’u shfaqur diku tjetër në zonën përrreth si emër i një fshati, mali a vëndi tjetër. Duke shqyrtuar nga kjo pikëpamje vëndemrat e rajonit na tërheq vëmëndjen vëndemri Amonicë, emri i fshatit, që ndodhet në afërsi të drejtpërdrejtë të Plloçës. Amonica sot ndodhet  rreth 6 km në veri-perëndim të  qytetit të lashtë Amantia.

Në një përpjekje për të gjetur ndonjë hallkë ndërmjetëse që do të lidhte vëndemrin Amantia me Amonicën, gjetëm se në regjistrimin osman të vitit 1431 aty del një fshat me emrin Umenicë, që bënte pjesë në krahinën e Kurveleshit (Kirelesh në atë dokument). Duke marrë parasysh mundësinë e gabimeve në regjistrimin në osmanishten e asaj kohe, forma shqipe e këtij vëndemri në atë kohë mund të ketë qënë Amonicë ose Umonicë, që shihet qartë se i përgjigjet fshatit të sotëm Amonicë.

Siç shihet, forma e sotme Amonicë në krahasim me atë të shekullit XV ka pësuar një shndërrim të -e-së në -o-, në rrokjen  e dytë të rrënjës. Këto të dhëna na lejojnë të  rikonstruktojmë  evolucionin fonetik të këtij vëndemri që do të  paraqitej si vijon:

Amantia – *Amansa – Amanica (e dëshmuar në mesjetë) – Amonica.

Evolucioni i vëndemrit ilir Amantia përputhet në të gjitha hollësitë me ligjet e fonetikës së shqipes, duke përfshirë shndërrimin  a>o , humbjen e mbaresës -ia dhe përftimin e prapashtesës  -ica.

Në qoftë se te Amonica kemi të bëjmë me një formë të evoluar të vëndemrit të lashtë ilir Amantia, vetvetiu del pyetja: Përse ky vëndemër ‘mërgoi’ për të emërtuar një vëndbanim tjetër? Shkaku më i besueshëm i këtij ‘mërgimi’ është  mërgimi i qytetarëve të Amantias pas shkretimit të qytetit të lashtë në kohën e furive barbare të lashtësisë së vonë për të themeluar një vëndbanim fshatar, në një truall gjeografikisht më të mbrojtur.

Referimet

1.Stephani Byzantii, Ethnicorvm quae svpersvnt. G. Reimer, Berlin, 1849: ”Ίλλυριῶν μοίρα, πλησίον Ὠρικοῦ χαὶ Κερχυρας ἐξ Άβάντων τῶν ἀπὸΤροίας νοστησάντω ᾠκισμένη.

2. Hieroclis Synecdemvs: accedvnt fragmenta apvd Constantinvm Porphyrogennetvm servata et nomina vrbivm mvtat. Red. B. G. Teubner, Leipzig, 1893, f. 13.

3. Pokorny, J. (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch.

4. Demiraj, B. (1997). Albanische Etymologien: Untersuchungen zum albanischen Erbwortschatz, Amsterdam, The Netherlands, f. 76

5. Çabej, E. (1976). Studime etimologjike në fushë të shqipes. Akad. Shk. RPSSH, Tiranë, f. 39.

6. Schmid, W. P. (2001). Was Gewässernamen in Europa besagen. Aka- demie-Journal, 2, 42-45.

7. Leake, W.M. (1835). Travels in Northern Greece, I, London, J. Rodwell, New Bond Street, f. 34.

8. Leake, W.M. (1835). Travels in Northern Greece, I, London, J. Rodwell, New Bond Street, f. 35.

9. Pouqueville, F. C. H. L. (1820). Voyage dans le Grèce: comprenant la description ancienne et moderne de l’Epire, de l’Illyrie grecque de la Macédonie Cisaxienne I, Paris, f. 274.

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Miliano Stefa,një zë i bekuar në poezinë tonë,aty nga fillimi i viteve ‘80 u zhduk nga radhët e librarive. Orët për Miliano Stefën u ngurosën pa pasur më parë një dekret shtetëror ose të fshehtë. Njeriu i mësuar me gjuhën e poezive,me fjalët e bukurisë hyjnore e parandjeu se orët e territ do të binin në dyert e shtëpisë së vetme botuese,nga shenjat paralajmëruese që solli koha dhe poezia e tij nuk do të gjente më vend. Cikli i lodhur me redaktorët e kohës nuk mund të kapërdiheshin me aq lehtësi. Nganjëherë koha sillet pa mëshirë me poetët. Në perëndim, i quajnë të marrosur sigurisht pas fletëve,të hutuar gjithë kohës dhe të  tjetër soji njerëzor Aq i fuqishëm është potenciali i tyre shpirtëror  dhe pjellja e tyre shpirtërore,pra poezia e atij soji saqë  shpesh quhet si produkt i frymës hyjnore. Në oborrin e krijuesve poezia  është lulja erëmirë,lulja erëmirë nxori polenin e artë,por era i nxori shenjtoret nga kahu i lindjes në perëndim,herë me era jugore të bardha,herë me shtegtarë të hutuar,që  në thelb  përbënin shenjtorët e ndërlikuar,që si fundmi  u thërrasin shkurt poetë.

Miliano Stefa, 79 vjeç iku nga bota e njerëzve të dukshëm. Nga ajo strehë shkon e vjen përherë shpirti  i tij. Si gurët e rrallë të smeraldit,që shkëlqejnë në errësirë,dritëza e poetit ndriçoi vende, që  nën mjegull bënin jetën  me shpirtin në errësirë.”Minierat e shpirti ,prodhojnë diamante  të rrallë”.

Mbaj mend se më përzgjodhi për të shkruar jetën e tij. Më priste çdo ditë tek lokali ‘Lë petit” pranë portit. Ulur në karrige duke shfletuar ndonjë libër. Kujtoj se në ngrysjen e tij mistike ,ka vështrimin e thellë. Dorën  e djathtë të zgjatur me 5 gishtërinjtë e hapur. Ç’farë deshifron ashtu?Një shprehje  mistike. Ky është poeti i dukshëm. Sepse është portreti fizik i derdhur. Është poeti i gjallë si dikur,përtej peshës dhe muzgut shfaqet i papërballueshëm me muzën e tij të shpirtit ,por këtu është i fiksuar në kujtesë. Një rikujtuese na kanë sjellë kohërat me këtë portret. Njerëzit këtu,brezat duke qenë vdekatarë të zakonshëm kanë vdekur përgjithmonë dhe janë harruar,ndërkaq poeti rron,dhe ka për të rrojtur,deri në historinë e fundit të kësaj toke.

Intervista e bere 3 vjet me pare me Miliano Stefwn:

Kam lindur në Varosh. Në një ditë të shënuar 16 gusht 1933. Në Manastrine Zvërnceit kjo ditë është e ngjarje që shënohet në çdo kalendar,të çdo stine vere .Banesa ku unë linda ,ishte dy kate e lartë,ishte banesë e Irfan Shukes. Një banesë që ndonëse kohët i kanë perënduar vajtueshëm ende qëndron. Te vendi, sot është kapelja ishte shtëpia jonë dy kate me gurë,me moshë 250 vjeçare. Në katin e parë ishin dyqanet. Një dyqan ishte rrobaqepësi,tjetri fotograf dhe I fundit pastiçeri.

Prindërit kujtoj tim atë që ishte shkolluar tek gjimnazi “Zosimea” tek mësuan edhe frashëllinjtë . Imë më kishte bërë shkollë italiane. Në këtë ngrehinë qëndruam gjatë periudhës nga vitet 1933-44. Një ditë aty mbritën me dy makina të zeza motrat e Zogut,Sanie,Mexhide dhe Rukie të veshura ushtarake. Ato i priti poeti dhe kryetari  i bashkisë Ali Asllani. Ndaluan tek sheshi i Flamurit. Imë atë, Panajoti  kishte miqësi me Ali Asllanin,Harilla Kucullin,Jani Mingën,Xhevdet Kofinën. Tri klasat e para i bëra italisht,ku do tw thoni ju, aty në Muradie tek banka qw shkruhej : Banka di Napoli.

Me ndihmën e patriotit tw njohur Jani Mingës dhe mësuesit kucjot Mustafa Lucit babai mësoi shqip dhe nëna madje punoi edhe si mësuese. Imë atë ka qenë fanolist. Por çfarë dua të them. Imë atë luftonte në manastirin e Ardenicës,vëllai tjetër  i tij ishte në krahun e Zogut,kur u takuan e pyetën njeri-tjetrin:Ku ishe ti.Pwrgjigjia – tek manastiri.

-Po ti edhe unë ndonëse kundërshtarë dhe njeri godiste me mitraloz e tjetri hidhte ujë për tu ftohur mitralozi.

Si ratë në kontakt me poezinë dhe më qartësisht përse zgjodhët të futeshit në letrat shqipe?

Qyteti ynë detar ka emra të në fushën  e letrave. Gjurmë të thellë,ndoshta një brazdë më kishte hapur  në thellësi Petro Marko. Imë atë e kishte mik. Ai njeri  i jashtëzakonshëm,shkrimtar i  madh më thërriste poet për çudi për mua ndonëse unë botoja në vitet 50 në të gjitha gazetat që kishte koha. Petro Markon e zbulova kur shkrova poemën:”Një ngjarje në gjimnaz”.

Çfarë do të thotë pikërisht kjo ngjarje nw qytetin e Gjirokastrës?

Përpara ardhjes së mëngjesit të shifruar të ëndrrës për shkollim,i  hipa një autobusi të vjetër. Në dorë mbaja një valixhe druri.Veshur luks .Kur mbrita në dyert e konviktit një farë A.V më pa shtrembër. Unë kam ardhur për studime.

Mesazhi i tij :”Ke ardhur si një cjap i lëpirë”.

-Ke këpucë me shollë,këtu ka me opinga.

- Unë do të bëjë terbiet,më tha.

Në qytetin e gurit zhvilloheshin zgjedhjet .Javën e parë nuk më kapën,por javën e dytë nxënësit që kishin ardhur nga mali mbanin ende pistoletat në brez.U bë një mbledhje,ata thërrisnin:”kriminelët në litar…

-”Një shoku im N.Kokalari më tha:”Këta do të të shqyejnë,por pas teje është një deriçkë,dil prej andej dhe valixhen  e ke tek sopati i Qadhimajve .

Kadareja

Ika në të vërtetë kjo ikje shprehte kohë ndryshimin tim. Atje në atë gjimnaz njoha Kadarenë,sepse Agolli pritej të nisej jashtë. Njohja me Kadarenë më ka befasuar. Ismaili ishte  i njohur sapo kishte botuar”Frymëzime djaloshare”.Ai ishte diku në vitin e dytë,unë në maturë. Isha në parvaz kur pashë Ismailin duke lexuar  një libër kimie .I thashë :”

-Çfarë po mëson ?Ai ma ktheu:Ja këto formulat e shpifura. Po ti kush je më pyeti? I tregova emrin. Me Kadarenë kemi folur për letërsinë e rilindjes .Ai e njihte mirë. Flisnin për letërsinë e viteve ‘30,ai e njihte mirë,por nuk kishte ndonjë konsideratë. Na lindi pikërisht një ide për të bërë letërsi të re moderne.Kadare vishej pastër. Mbante një xhaketë ,këpucë të bukura. Nuk mbante kollare,unë mbaja. Ishte mospërfillës kundër të gjithëve. Kur pimë një herë kafe në Gjirokastër ai më tha:”Shënoje në ditarin tënd,se ke pirë një kafe me njeriun më të madh të kombit”. Kadare e ndjente se ishte absolute. Mësuesit e donin shumë. Shokët e ngacmonin se ishte i dobët dhe i shëmtuar. Flokët  nuk i krihte asnjëherë. Ismaili buronte poezi .Ai shoqërohej me Agim Shehun,Bekim Harxhin. Por më tepër qëndronte i vetmuar. Kur ishte i vogël kishte bërë një mulli,për të bluar kallëzat e grurit. Në oborrin e shtëpisë,një pjesë e miellit e merrnin,ata që sillnin miell,dy  pjesë,kuptohet thotë me të qeshur :”millonai”,këtu besoj se lindën edhe këngët e millonait dhe poema “Ëndërrime”.Këtu, poeti Stefa mbyll një kapitull nga guaska e rëndë e harresës, nga qyteti u gurtë kur iku mëngjesin e parë, që e përgjonin me një kamion qymyri deri në Memaliaj ndërsa shoferi nuk i morri parat por i tha :”ik lahu se je bërë arap. Dhe priti sa erdhi korriera për të zbritur në qytetin e tij buzë detit.

-Shkuat në universitet por  atëherë,çfarë ndodhi me poetin ?

Shkova në Universitetet për veterinari. Universiteti gjendej diku aty në Laparakë,aty gjendej shkolla e partisë deri në vitet 1990. Atje gjeta njeriun e mirë A. Xoxa,vëllai i shkrimtarit Jakov Xoxes .Jakovi u kthye nga Bullgaria dhe u vendos tek “Fleta letrare”. Në vitin 1959 botova poemën “Ushtarët”.Për këtë poemë mora medaljen e artë “Naim Frashër” klasi I parë dhënë nga Qendra e Ushtrisë. Ndonëse kisha shkuar në veterinari në vitin e tretë,fillova vitin e parë për letërsi. Me financat, që më dhanë nga poema bleva kostum,këpucë,kollare,dhe latat e tre muajve. Rreth fillimit të viteve 1960 përfundova shkollën.

Rastësisht në konferencën e Tiranës

Në konferencën e Tiranë,hyra rastësisht si korrespodent i jashtëm i “Luftëtarit”Aty dëgjova çfarë ishte kulti i individit dhe se si E.Hoxha  shtypi. Nga figurat, që tash njihen  më shfaqet përpara Xhemal Broja,drejtori i teatrit të shtetit,që u ngrit kundër. Kur erdhi E.Hoxha gojët u kyçën,u ndje një lloj mpirje. Të gjithë u tulatën.

Në Zagor të Shkodrës

Shkolla në Zagorë ishte fillor,më vonë më transferuan mësues gjimnazi në Patos. Jepja letërsi në vitin  e parë të gjimnazit të sapo krijuar .Atje në atë qytet që ende thirret Patos vinin ende gazetat ruse si”Kosmolja pravda”,”Pravda”,Literaturnaja gazetë”,”Ogonjen”,nëpërmjet këtij shtypu mësuam idetë e Hurshovit. Sekretar i naftës ishte djali i Riza Cerrovës,një ditë më kujtohet kur më tha,-”Mos e  mpreh kalemin se do të veshë në të satëme”.Nuk ishte ekstremist më dha dhomë ,radio,kolltukë,shkruaja nëpër gazetat e Tiranës. E priti mëma te birin,mund te quhet kthimi pas dy vitesh ne qytetin tim,pas një mërgimi nëpër shkollime dhe punësime nga veriu ne qendrën e naftës. Më kanë pyetur se më dinin dramaturgun teatrit,asnjëherë nuk kam punuar si rrogëtar. Mësues ishte punësimi dhe dalja në pension te shkolla:”Jani Minga”.

Konflikti me kritikët e poezisë

Në hapësirat që lejonin ,poezia nuk mund të ecte. Në një kuptim më të qartësuar ,vështirë e kisha të çaja. Kisha ndihmën e një njeriu brilant si Jakov Xoxe,por konfliktohesha përherë me Razi Brahimin. Në vitin 1960 isha anëtar i lidhjes me një kontribut 3 libra në poezi dhe një dramë.Gradualisht po më viheshin në skenën  teatrove profesionist,dramat në Vlorë,Fierë,Durrës,Korcë ,Elbasan.Me një bilanc të këtillë shprehet M. Stefa,16 drama në teatrot profesionistë .Dhjetëra drama të tjera u shkruan dhe u vunë në skenat e teatrove amatore,të tillë kishte çdo ndërmarrje. Si lindi konflikti. Ftohtësi e  akullt e këshillit artistik,aspak profesionist,por mediokër dhe jashtë çdo profesionalizmi. Asnjëherë dhe asgjë nuk i lidhte me dramën dhe artin e të shkruarit dramaturgji. Në Vlorë,këshilli artistik që u jepte udhë dramave dhe pjesëve që viheshin në skenë përbëhej nga :”1 punëtor i fabrikës së çimentos”,marangozi i teatrit A.P(anëtar partie).kryetari i BP i teatrit(këpucar).Drejtori i teatrit teatrit A.P(anëtar partie. Sekretari i partisë(llogaritar),ardhur si aktor nga lëvizja amatore. Konfliktet plasën kur dramën “Vëllezërit”ma quajtën me gabime ideore. Këtë dramë e shpura në teatrin e Elbasanit të cilët  e vunë menjëherë në skenë dhe çuditërisht suksese të madh,ndërkohë Ministria e Arsimit e bllokoi dhe pas një muaji u rilejua me një kalavar historish tepër qesharake,ndalime e lejime,më në fund edhe teatri i Vlorës e vuri në skenë. Në vitin 1980,libri :”Nëse gdhend varg”u ndalua në shtypshkronjë ,përmbante rreth 200 faqe poezi. Në këtë kohë kërkova divorcin me autoritete e regjimit komunist,në një farë mënyre një vetë-përjashtim,kisha lënë pas copëra mendimesh,copëra mashtrimi,zhgënjimin pa masë,në shpirtin tim gjithçka në copëra. Shkova në Lidhjen shkrimtarëve .Në katin e parë ishim ulur Dritëroi,Dalan Shapllo,Endri Keko

.Dritëroi në prani të tyre i thashë:”Me dëshirën time largohem nga Lidhja e Shkrimtarëve,duke i dorëzuar triskën,lejet krijuese etj ndërhyri Dalani po dale ta shikojmë këtë punë,ndërsa Endri tha:’Do të iki le të iki në punë të vetë”.Humba të gjitha lidhjet,ngriva të gjitha marrëdhëniet. Nga viti 1980 deri në vitin 2008 nuk botova asnjë germë. Në vitin 2008 gjithë prurjen time ,malin me poezi dhe krejt krijimtarinë time e botova në 12 vëllime. Kolana quhet “Shtrati i prokursit”10.000 vargje poezie. Duke më pyetur a u ndëshkuat për vetë përjashtimin tim,sigurisht që jo,ndonëse poezinë time  e fshehëm mirë për të mos gjetur deri në vitet 90. Një pjesë e stivosëm në shpirt,tjetrën e kallëm nëpër ca vende kolltukësh për të mos e zbuluar,sepse punonte frika më shumë se kushdo.

*Msc.Anetar i Akademise Evropiane te Arteve

Libër i nderuar, e dashura ime është shumër e bukur, por atdheu më i dashur. Jam lindur në një vend ku qielli lahet me të bëra, dhe toka që rrotullohet me ne, nuk është pa ré dhe ditë të bukura. Poeti gjerman, Fridrih Hëlderlin, shkruan;„Njeriu poetikisht banon në këtë botë“, ndryshe vuajtjet dhe dhimbjet e kësaj bote nuk do të përballoheshin./

Nga Rrustem Geci – Dortmund/ Gjermani/

Libër i dashur, jam lindur me 06. 01. 1950 në Roganë të Dardanës. Në vendlindje u mësova të shkruaj, ndërsa mësimet e tjera në Gjilan, Dardanë, dhe Prishtinë. Për të ardhur t´i në jetë, kam kaluar shtigje të gjata kulturimi. Në këtë tokë të atdheut tonë, unë e ti u rritëm nga çarjet e dhimbjeve, nga tufani i erërave, nga ashku i puthjeve, nga drithmat e dashurisë. Prandaj, përderisa të përbashkët të kemi fjalën, gjuhën, frymën dhe stinët, do të ketë botë, do të ketë libra dhe letërsi. I dashur libër, të vura emrin “Kanuni poetik”, nga një motiv krejt i thjeshtë: të kesh një emër. Dhe të kesh një fat. Fatin që të mos jetosh kurrë kohë të përndjekjeve dhe djegieve si shumë pararendës dhe bashkërendës të kohës që po jetojmë. Libër i dashur, ti ndoshta mund të ankohesh se të kam vënë barrë e mision të vështirë, por ti mos u shqetëso, një libër është më vështirë të shkruhet sesa të lexohet, pra, s´ke përse të mërzitesh, lexuesit herët a vonë do të trokasin tek ti… do të hapin portat e mëdha të zemrës sate, për të marrë nektarin e dashurisë, hiret e madhshtisë dhe të bukurën e betejave të jetës. Dhe të gjitha bashkë, mesazhin e kohës që po jetojmë. I dashur libër, e di që s´e kam të lehtë të kremtoj ardhjen tënde në jetë, por, ja, kjo paskësh qenë ekzistenca jonë e parathënë. Frymëzimi dhe mundi krijues, me sa duket, është një urdhër qiejsh. I pashmangshëm, dhe i pakundërshtueshëm. Poezia në shpirt ka diellin, ajrin, ujin, të ngrohtën e kohës. Prandaj, për të lindur ti, i kam lexuar të gjitha kohët, dhe fjalës së shkruar, ia kam fshirë lotët dhe gjakun sa herë është përgjakur me cenzorë shërbestarë. Libër i dashur, me artin e bukur të poezisë kam rënë në dashuri, që moshë të hershme, me poezinë “Vjershën që s´desha ta shkruaj”, fillimisht drojshëm e më pas ballas e marrëzishëm. Më vonë, si dëshmon dhe ti, do të doja e guxoja të shprehem, se dashuria nis me njëshin dhe mbaron me shumësin. Libër I dashur, me mëndje e flijim elitar vëhen gurët e mëdhenj… Ndaj ti dukesh i paqtë e i prajshëm si lumenjtë e thellë që brenda kanë rropamën, vrullin, dhe trazimin…Atdheu nis tek zemra, tek vetëdija e gjithsecilit prej nesh. Libër i dashur, u bën 40 vjet që unë e ti bashkëjetojmë dhe dihatim me të njëjtin ritëm gjallimi, duke shijuar së toku orët e vona të shpirtërave të zgjuar dhe këngën e zogjëve herakë. Letërsia jonë o Libër, çdo ditë po bëhet më e pasur, dhe më e bukur. I nderuar, „Kanuni poetik“, në fletët tua lexuesi mund të gjej poezi e motive nga më të ndryshmet. „Shiu qe vetëm një miqësi / Fëmijë shiu ishim të tjerët / Jeta s´kthehet mbrapshtë / Në pika shiu shumëzohet!.. Libër i nderuar, një dëshmi e kësaj toke të vogël, është ajri, uji, drita, mjegullat dhe retë të shndëruara në zogj. / Ngrihu populli im, ngrihu /Pse rri aq i qetë, pse heshtë / bëje dorën grusht / Pushtuesi kudo të ndjek. Libër i nderuar, prej shpirtit më vjen që ta them dhe këtë; zoti s´mund të jetë i pranishëm në dhimbjet që tash i kemi mësuar. E dashura ime është tepër e bukur, por atdheu më i dashur. Libër i nderuar, koha për t´u ndarë po afron. Sido që të jetë e ardhmja, ti do bësh udhën tënde. Shqiptarët e duan poezinë, frymën e saj, të bukurën në jetën e përditshme. Udha deri te lexuesi nuk është aq e lehtë. Takimi i librit me lexuesin i gjason një çifti të dashuruar, një çifti me fjalë pak e shtrëngime shumë. Libër i nderuar, këtë bashkëbisedim para botimit për publikun, po e mbylli me një varg të poetit gjerman, Hëlderlin, ku thotë; Njeriu poetikisht banon në këtë botë, ndryshe vuajtjet dhe dhimbjet e kësaj bote nuk do të përballoheshin. I dashur libër, mesazhet tua për të mos e vrarë jetën, për të mos e braktisur dashurinë, për të mos e përbuzur vuajtjen dhe dhimbjen, janë në themelet tua. I dashur, „Kanuni poetik“, në mars të vitit 2014 ti me vete do t´i kesh 23 vargje, dhe brenda 23 mijë vargjeve do kesh 25 poema, dhuratë të një jete jo dhe aq të lumtur. Libër i nderuar, unë e ti tani tani duhet të ndahemi; ti tek lexuesi, e unë tek poezitë e pashkruara. Kanuni im poetik,unë  të uroj fat të mbarë, udhës së të palindurve!..

ÇASTE ME MIKUN IMRI TRENA ME RASTIN E THEMELIMIT TË KUVENDIT TË KRIJUESVE SHQIPTARË NË  MËRGATË

Shkruan: Shaban CAKOLLI/

Me organizimin e takimeve qoftë kulturore,qoftë letrare,ndoshta pësojmë një humbje materiale,lodhëje,por fitojmë një pasuri shpirtërore. Duke shfletuar shumë nga librat na ka rënë të lexojmë krijimtari shumë me vlera,krijimtari të mirëfillta,andaj duke lexuar ato vlera,shpesh sikur e kemi pyetur vetën;Kush është ky krijues,madje krijimtaria e tyre e pasur na ka shty të mendojmë si duken këta krijues,jemi munduar të studjojmë personalitetin e tyre?!!!Megjithatë na ka rastisur që nëpër tubime letrare të njihemi me shumë miq krijues të cilët i kemi lexuar,por nuk i kemi pa e njohur më parë.Nuk ka asnjë dyshim se arti është forma më e mirë eqë i bashkon njerëzit artdashës.Ka dhjetëra e dhjetëra  vite prej kur e kam lexuar një mik krijues,e kam lexuar në publicistikë,në prozë e poezi,jam shoqëruar çdo natë me zërin e tij të ëmbël e të ngrohët,pasi administron  afro trembëdhjetë vite një radio shqiptare në Norvegji,po deri më tani nuk kisha pasur rastin të shihem me te,të i shtrëngoj duart me te,të përqafohemi me te,e ky ishte miku ynë i çmuar,shkrimtari,poeti,publicisti,mësuesi dhe kryeredaktori i Radio “Zërit të Arbërit”,zotëriu  Imri  Trena.Sa e sa herë kisha ëndërruar të e takoj,e në fund këte na e mundësoj arti letrar.Asociacioni për themelimin e  Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë,i organizuar në Koblenz të Gjermanisë,ishte porta që na bashkoj Aty u shpalosën, mes tjerash edhe forma e organizimit dhe veprimit të krijuesve në mërgatë. Fatbardhësisht krijuesit tanë në vendet jashtë atdheut janë të shumtë dhe paraqesin vlera prezantuese para të tjerëve krahas kombeve tjera. Këtu ne duhet të bashkojmë forcat në hulumtime  kulturore në gjithë globin që ta shpalosim të vërtetën shekullore të  historisë e kulturës kombëtare.Për këtë qëllim kishin ardhur anë e kënd krijuesit tanë që ndodhën kudo në mërgatë:Sadie Kryeziu (GB), Flora Borovina (RKS), Shenida Bilalli (KRO),  Adem  Demaçi(RKS), Silva Tërnava (Zelande e Re), Sevëme Fetiqi (D), Besim Xhelili (A); : Imri Trena (N), Rita Saliu (SHBA), Selvete Tërstena – Halili (D), Gonxhe Letmi – Begisholli (D), Hazir Mehmeti (A), Dr. Zejnepe Alili – Rexhepi (Tetovë), Besnik Camaj (CH) dhe Drita Nikoliqi Binaj (Vojvodinë),Ragip Rama(D),Valdete Berisha(BGJ),Avni Bellaina,Martin Çuni,Pal Sokoli poashtu nga  Gjermania,e të tjerë….

Aty takova mikun tim të dashur e fisnik  z.Imri  Trena,këtë njeri me gjene fisnike  ,gjene këto të cilat i kanë hapur shtigje në çdo hap të nisur,asnjëherë nuk u përul dhe dallgët  e jetës i  kaloj me krenari e dinjitet.

Të qëndroje me  Imri Trenën ishte njësoj siukur kur e lexon,njeri i ngrohët,i dashur,plot dinjitet me një krenari njerëzore.Do të doja edhe shumë të bisedoja me te,madje nuk do të ngopeshim edhe po të bisedonim me ditë të tëra,por agjenda e punës së kuvendit ishte e ngjeshur,herë-herë ia dilnim të bisedonim në mes pauzash,në takim darke,edhe ate nën zhurmën e tingujve të muzikës,pas takimit të kuvendit.

Biseduam e rrahëm shumë tema kur na u dha mundësia,për krijuesit,për rininë,për shkollat shqipe në mërgatë,për privilegjin që na u dha të njohim krijuesit,të cilët nuk i kishim njohur më parë.Ai fliste bukur,ëmbël,qetë,me thjeshtësi,biseda këto të cilat  më lanë  mbresa,të cilat do i mbajë mend nëpër vitet e mia.Imri Trena është njeri i dashur,mik i shqiptarëve në çdo shtëpi shqiptare,ku zëri i tij në valët e radios

“Zëri i Arbërit” ka përmbushur kërkesat e çdo familje shqiptare,kështu kisha menduar me kohë,edhe kur nuk ishim njohur,kështu e vërtetova se kisha vlerësuar mirë.Imri Trena është edukator i mirë,ai në baza vullnetare ka punuar në shkollat shqipe në Gjermani dhe ka edukuar gjenerata të tëra të fëmijëve tanë mërgimtarë.Imri Trena përfaqson edhe LSH në Norvegji,ai na njoftoj edhe për aktivitetet e LSH atje

Dëshira ime është të arrijmë qëllimet tona sa i përket krijimtarisë e cila na ka lidhur të jemi sot këtu,thotë miku Trena.Shembuj të organizimeve tjera të mirëfillta të krijimtarisë në Norvegji kemi si nga komuniteti pakistanez,indian,kroat e shumë komunitete tjera.Edhe ne shqiptarët duhet të zëmë këtë hap,krijimtaria jonë duhet të i shërbej kombit,të jetë e mirëfilltë,të stërvisim në këto fusha rininë tonë të mërguar,ky do të ishte qëllimi fisnik i shpëtimit të rinisë sonë,i freskimit të kryesive tona me  njerëz të rinjë,të u rrijmë pranë,të ju prijmë atyre ku paraqitet nevoja,të stërviten ata,të fitojnë eksperiencë dhe këtë eksperiencë dikur të e bartin në vendlindjet e tyre.Kisha dashur që nga ky kuvend të dalim me rezultate konkrete qëllimet i kemi të qarta,e dijmë për se jemi deleguar nga baza,na pritin vlugje punësh,kemi këtu

veprimtarin e kombit bacën  Adem Demaçin,zonjën shumë të nderuar Flora  Brovinën dhe mendimet e tyre janë udhërrëfyese për neve dhe shumë të mirëpritura,thotë  miku ynë Imri Trena.Miku ynë  Trena foli

edhe për LSHAKSH në Gjermani,siç tha se ata kanë dëshmuar se kanë përvojë,kanë radhitur suksese,prandaj konsideroj të udhës që kësaj radhe të shkojmë pas tyre,sepse secilit nga ne do të na vjen radha të sprovohemi e të dëshmojmë vehtën.Më e keqja do të ishte nëse themi:Nuk pajtohemi me juve,po as ne s´po dijmë se çka  po kërkojmë!Kështu mendonte miku  Trena,edhe pse kështu nuk mendonin të gjithë,por ashtu  u bë si thoshte miku Trena,kryesia e Kuvendit u zgjodh nga  krijuesit tanë që veprojnë në Gjermani:Hasan Qyqalla,Fran Tanushi dhe Mentor  Thaçi.Po miku  Trena është njeri i cili njeh dhe pranon vlerat e të tjerëve,andaj  vlerat e tij janë të pranuara nga ne.

Imri Trena

Imri Trena u lind më 1961 në fshatin Begrace të Kaçanikut. U diplomua në Fakultetin e Bujqësisë në Prishtinë. Në vitin 1999 migroi në Norvegji, ku jeton dhe vepron sot. Është themelues dhe kryeredaktor i Radiostacionit “Zëri i Arbërit”. Është arsimtar i Shkollës Shqipe në Oslo, që nga viti 2000. Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe ka botuar këto vepra: “Buzëqeshja e tretur”, “Plagë në zemër”, „Shtegtimi i shqipeve”, “Prapa grilave”, “Kosova ime e madhe”, “Andej është Kosova”, „Rruga e hidhur”, “Dhembje e lot”, “Në Kampin Bjonerbek”, “Aromë manushaqeje”, “Mall i (pa)shuar” dhe “Me zërat e Zërit të Arbërit”.

Poezitë e tij janë perfshirë në disa antologji dhe janë përkthyer në disa gjuhë.Imri Trena ,shkruan në poezi dhe prozë,shkrimet e tija kanë mundur të u qëndrojnë kohërave.

Pa hyre ne ne detaja, nga se nuk i dilet dot,takimi i “Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë,per  ne ishte shenjëtri,falë organizuesëve e krijuesve të artit,kësaj radhe arti na bashkoj.Thonë,mali me mal nuk takohen,por njeriu me njeriun piqen,aq me krenari kur jemi vllezer te nje gjaku.

E me ne fund , kudo të buzëqeshur,në kuvend,darkë,orë letrare,valle e muzikë,shiheshin fytyra të ndritura intelegjente të krijuesve,të cilët lenin të kuptonin se ishte privilegj për secilin të njihen me këta njerëz të artit.Kënaqësia ime e madhe ishte takimi  me poeti n tonë të çmuar e të dashur,mikun  Imri Trena.

Biseda me te ishte vellazerore,miqesore e cilter e thjeshte,me humor e fjale mjalti ,që janë futur thell në zemrën tonë,të cilat kurrë nuk do të shkulen  nga rrënjet e kujtesës.

Nga Behar Gjoka*/

Edhe kësaj radhe, ashtu si në gjithë këto mote, Ministria e Kulturës, me gjasë juria e ngritur prej saj, kohë më parë, bëhet gati të shpërndajë çmimet letrare të radhës. Siç po thuhet në njoftimin e kësaj jurie, këto çmime kanë të bëjnë me botimet letrare, studimore dhe përkthimore të vitit 2012. Dështimi i këtij viti, le ta themi qysh në fillim, në punën e çmimeve letrare, të këtij dikasteri, në fakt është vijim i dështimit, që ka ngjarë qysh në krye të herës, diku në fillimvitin 2007, kur u konceptua pikërisht , në këtë formë, të një konkurrim vetëm brenda institucioneve të kulturës, dhe jo me konkurrim të lirë dhe të drejtpërdrejtë, të autorëve dhe teksteve. Kjo sepse, së pari, vlerësimet do të bëheshin me emra shkrimtarësh, dhe po të nisesh nga emrat e shkrimtarëve, vihet re se nuk përfaqësohet aspak letërsia arbëreshe, si dhe ajo e trojeve etnike. Pra, a nuk përbën një dështim konceptual kjo formë, që do të duhej përfshirë në procesin reformues dhe pastaj të realizohej ndarja e këtyre çmimeve? Vetë përcaktimet me emra shkrimtarësh, nga ana tjetër, simbas logjikës formale, lënë jo pak për të dëshiruar, sepse ta zëmë çmimi Fishta për esenë, jo se ai nuk e ka lëvruar atë, porse ai përpara së gjithash është poet, epik, satrik dhe lirik, përpara se sa eseist. Shkenca letrare, madje edhe këtyre mësimdhënëseve, që janë pashkëputshëm të pranishëm në shpërndarjen e çmimeve letrare, për esenë, kanë vënë në krye Faik Konicën, i cili këtu përfaqësohet me kritikën letrare, kur për kritikën letrare mundet të ishte Arshi Pipa, Ibrahim Rugova etj. Debati i zhvilluar aso kohe, bëri të mundur që të shmangej çmimi për përkthimin me emrin e Kutelit, sepse ai është prozator, dhe përkthimin, më tepër se sa kënaqesi e pati detyrë ndëshkuese, prej fitimtarëve të pushtetit. Po ashtu, dështimi më i prekshëm dhe tepër funksional, duket në mënyrën se si organizohet vetë konkursi i çmimeve letrare, ku përfshihen vetëm librat e botuar në Shqipëri dhe që kanë marrë ISBN në Bibliotekën Kombëtare, që do të thotë se nuk konkurron letërsia shqipe, kudoqë shkruhet, në trojet etnike dhe në diasporë, por vetëm ajo që shkruhet brenda kufijve shtëtëror. Lëre pastaj që jemi në situatën e një përzgjedhje, librash dhe autorësh, edhe më absurde nga sa mendohet, madje pa lirinë dhe dëshirën e pjesëmarrjes, sepse juria e çmimeve letrare, shkon dhe përzgjedh vetë ato libra që parapëlqen, duke krijuar kështu shanset e abuzimit, që pa nisur ende konkurrimi, si dhe e bën funksionale ndarjen e çmimeve letrare, simbas klaneve të caktuara, duke krijuar kështu pamjen e plotë të një korruptimi të pastër kulturor. Praktika e ngritjes së jurive të këtyre çmimeve zyrtare, një histori e një qarku të mbyllur, mbase përbën thembrën e Akilit, por edhe majën e ajsbergut të dështimit përfundimtar të organizimit të këtij konkurimi, për të kuptuar se si është punuar për të patur nën kontroll të plotë situatën, por që në distancën e kaq viteve, ka qenë vetëmse një dështim i vazhdueshëm. Një praktikë, ku ulet hoxha dhe del prifti, pra fituesi i vitit të kaluar është në juri, dhe pastaj ulet prifti dhe ngrihet hoxha, për ta mbajtur nën kontroll dhe në një qark të mbyllur gjithë procesin e çmimshpërndarjes. Mbetet emblematike thirrja e akademik Ali Aliut, një nga anëtarët e jurisë së vitit të kaluar e cila u dha në media, se ajo që ngjau në juri ishte e shëmtuar dhe e turpshme, që e dëshmon nga së brendshmi këtë dështim të atëhershëm, që vijon të jetë i pranishëm edhe tani, për shkak të praktikës funksionuese, ku fituesi i radhës kalonte në juri, pra që të ulet hoxha që të dalë prifti i radhës. Dhe në këtë jurinë e tanishme, pra të konkurimit të vjetshëm, të shëmtuar dhe të turpshëm, simbas Ali Aliut, janë një pjesë fituesve të vjetshëm. Asnjëherë, nuk është gjykuar për fituesit, sepse e meritojnë apo jo, ata vetë nuk kanë ndonjë faj, por për procesin e konkurrimit, për mekanizmin e mykur, që është kthyer në një makth të përvitshëm, të një qarku të mbyllur, ku dihen fituesit dhe shpërndarësit e çmimeve letrare. Kështu, sa për të kuptuar shpërdorimin e funksionimit të jurive, këtyre moteve, nga çmimndarësit e njohur të kësaj periudhe, janë dhënë disa çmime për Sabri Hamitin, madje së fundi edhe në Panarin e librit, sa thua se nuk ka asnjë autor tjetër në trojet etnike dhe në diasporë. Megjithatë, në praktikën e funksionimit të jurisë së çmimeve letrare, të dikasterit të kulturës, tashmë ka edhe një dukuri që evidenton faktin që gjatë gjithë kësaj periudhe, pra nga viti 2005, juritë letrare janë udhëhequr, drejtuar dhe menaxhuar nga një grup mësimdhënësish të filologjikut, më saktë të Departamentit të letërsisë dhe të gazetarisë. Në pamje të parë nuk ka ndonjë të keqe të madhe, por puna është se departamente të tilla ka edhe në Shkodër, Elbasan e gjetkë, dhe mundet të bënin pjesë edhe të tjerë specialistë apo ekspertër të letërsisë. Praktikisht, kjo rrethanë absurde në kohëzgjatje dhe në menaxhimin e procesit, ka sjellë që të njëjtët njerëz, shumica të po këtij rrethaku, që të jenë ose fitues ose në juri. Kujtoni listën e fituesve të këtyre moteve, pra nga viti 2005 e në vazhdim, për të kuptuar se çfarë ka ngjarë realisht me këtë historinë e çmimeve zyrtare të MK. Lista mbizotërohet nga mësimdhënës të filologjikut, duke i vënë vulën dështimit të gjithë praktikës së organizmit dhe realizimit të konkursit letrar të përvitshëm. Po kaq, të yshtur edhe nga dëshira e kontrollimit dhe determinimit të situatës, ata ka mote që kontrollojnë Ditën e librit, kudo ku ka ndarje çmimesh, në teatër, në panarin e librit, sa që tanimë ka përshtypjen se është ngritur edhe gjykata supreme e librit, e vlerësimit dhe konsiderimit, pa e patur ligjërisht këtë tagër, ndërkohë që territori ku duhet të ushtrojnë pushtetin e tyre është Filologjiku. Mbi të gjitha, prania e tyre, në shumicën e rasteve të ndarjes së çmimeve për librat, ka krijuar shijen e vlerësimit të zyrtarshëm, por edhe brenda një klani të caktuar. Është e dështuar praktika e përfshirjes në juri e personave të punësuar në ministri, gjë që ka ndodhur, me shumicën e jurive të këtyre viteve, që e implikon drejtpërsëdrejti insititucionin. Ripërshirja në këtë debat për mënyrën se si ndahen çmimet letrare të MK, erdhi për tre arsye: E para: Gjatë këtyre viteve, vazhdueshëm nga komuniteti i shkrimtarëve, në media ka patur debate dhe kundërshti, që kanë rënë në vesh të shurdhër. E dyta: Këtyre kohëve, nga ana e kësaj ministrie, është folur për një proces të thellë reformimi, dhe fakti që vijon ndarja e çmimeve letrare simbas platformës së vitit 2007, do të thotë se ky aspekt është lënë jashtë vëmendjes së reformës për librin. Së treti: Është rasti për të hapur një debat, real për ta çliruar MK nga detyrimi për të dhënë çmime të zyrtarshme, por e duke vijuar mbështetjen financiare, dhe kjo praktikë, të kalojë në mjedise të pavaruar nga shtetit, nga platformat politike dhe arsimore, të çdo qeverie. Prandaj, më tepër se sa dorovia e radhës, për fituesit e rastësishëm apo me vend, ka vend për të vënë piketat, se nuk ka kohë dhe hapësirë për shpërdorimin e parave të taksapaguesve, në mënyrë që të mbyllet periudha e dështimit të konkursit letrar, që udhëhiqet nga dëshirat e klaneve të ndryshme.

*E dergoi autori per “Diellin”