Share

Kuvend në paraqitjen e librit të Pertef Zgjanollit/

Nga Kadri Tarelli/

Përkufizimin letrar, “Matematika është edhe poezi”, e bëri shkrimtari dhe poeti durrsak Vaso Papaj, i frymëzuar nga një takim matematcienësh, në një mbasdite të freskët vjeshte durrsake tw vitit 2016. Ishte Pertef Zgjanolli që me rastin e përurimit të librit të tij “100 + 1. Problema, sofizma, enigma, ushtrime”, i mblodhi kolegët mësues dhe botues librash matematike, të cilët me nderim i quaj “Punëtorë e mbretëreshës së shkencave”. Për të mos u lodhur lexuesi, qëllimisht në ballinë, autori shkruan: “-Për nxënësit dhe studentët, – për mësuesit e rinjë të matematikës. – për dashamirët e matematikës”.

Kuvendin e hapi Agim Shehi, autor i disa librave, duke u shprehur: Libri “100 + 1. Problema….”, është i veçantë që nga idea e ndërtimit, e deri në paraqitjen e problemave dhe zgjidhjeve të tyre. Ky libër ka vlera përdorimi për mësuesit, për përgatitjen e talenteve të reja, sepse veç njohurive matematike, plotson edhe kulturën shkencore e historike. Shumë personazhe, Pitagora, Diofanti, Arkimedi, Apolloni, Euklidi, Herkuli, Enea, etj, si pjesë e problemave, ngacmojnë dhe nxisin kërshërinë te cilitdo nxënës.

Më pas Naim Kërçuku vazhdoi: Urime autorit! Libri më i ri i mësuesit të talentuar të matematikës, kolegut Pertef Zgjanolli, është si një bahçe e gjelbëruar me pemë e lule shumëngjyrshe, ku vendin e tyre e zenë problemat, sofizmat, enigmat dhe ushtrimet matematikore. Shpesh ato janë të lidhura me jetën në qytetin tonë të Durrësit, duke e bërë librin më të ngrohtë, sepse i ka dhënë dritë e gjallëri qytetarie. Autori me ndjesinë e një mësuesi pasionant, i bën heronjët të flasin me gjuhën e matematikës. Besoj se është një meritë e tij dhe një vlerë e shtuar e librit, pasi kjo lëndë e sertë dhe e vështirë për nxënësit bëhet më e pëlqyeshme, më pak e egër.

– Secili prej nesh ka diçka për të thënë. – Kështu e nisi fjalën Eqerem Shehu, -Unë e vlerësoj punën dhe përkushtimin e “Mjeshtrit të konkurseve”, z. Pertef, pasi e kam njohur vite të shkuar kur punonim bashkë në një shkollë. Mundimi ishte i madh, por kënaqësia akoma më e madhe pas konkurseve që organizonte dhe drejtonte kolegu ynë i nderuar. Jam i bundur se kjo përvojë po i shërben autoritë të shkruajë e të botojë rreth 14 libra kushtuar matematikës. Me këtë rast po ngre një shqetësim që na takon të gjithë autorëve që botojmë libra: më shumë kujdes redaktimit dhe korrektimin letrar, pasi kjo është pjsë e kulturës të të shkruarit dhe bukurisë së librave.

– Pavarësisht se është libër matematike, ka brenda edhe letërsi edhe poezi. – Këto ishin fjalë e para të Vaso Papajt, i cili vazhdoi: – Falënderoj autorin që na mblodhi në këtë kuvend të bukur kushtuar matematikës, ku “Mbretëresha” ka bukuri, ka poezi dhe na frymëzon për poezi. Gjykoj që në takimet që organizon “Klubi i Shkrimtarëve dhe Artistëve” të Durrësit, të jenë të pranishëm edhe hartuesit e librave të matematikës. Libra të tillë i duhen shkollave, sidomos mësuesve që drejtojën konkurset dhe olimpiadat. Mendoj se duhen gjetur forma, që të tillë libra të bëhen pjesë e fondit të bibliotekave të shkollave.

Në fjalën e tij z. Stavri LLambiri, përmendi: Miku ynë Pertefi nuk i ndahet botimit të librave, një veprim sa idealist aq edhe fisnik, që na ka mundësuar të njihemi më shumë me njëri-tjetrin. Në shumicën e herëve kemi biseduar dhe diskutuar për librat dhe botimet. Kjo punë kaq e madhe shumë vjeçare është një shërbim i madh që i bëhet mësimit dhe nxënësve të talentuar, që ta duan matematikën dhe të guxojnë të merren me të. Tipar dallues në këtë libër është se, nuk ka përsëritje të vetvetes, të ushtrimeve dhe problemave. Duke qënë se këto libra i përkasin në lënde të vështirë, gjykoj se duhen më shumë përpjekje për një publicitet më të menduar, në mënyrë që ato mos të mbeten në raftet e botuesit, por të bëhen pronë e mësuesve dhe nxënësve.

Ka një të vërtetë në këtë mes. Vepra e mësuesit të nderuar Zgjanolli, si metodist dhe botues i librave të matematikës, herë pas here është pasqyruar edhe në mediat e shkruara, me artikuj të ndryshëm. Mbase është pak, por duhet vlerësuar e mbështetur çdo shkrim apo njoftim, jo si reklamë, siç jemi mësuar në këto kohët e reja, por një ngacmim e nxitje më shumë, duke përfshirë edhe mediat vizive. Duke i bërë jehonë librit, si mjet i dobishëm për të gjithë nxënësit, veçanërisht për talentet në matematikë, e vlen të citoj disa prej tyre, si shkrime të merituara e të mirëpritura.

• Agim Shehi. Gazeta “Mësuesi”. 16 12. 1995. Artikull: “Lojra dhe problema”.

• E. Adriatika. Gazeta “Republika”. 05. 03. 1998. Shkrimi: “Durrësi kujtohet i pari për “7 Marsin”.
• Bashkim Minga në dy artikuj në kohë të ndryshme: 1. Gazeta “Mësuesi”. 2007. “Vlera e veprimtarive, zgjojnë interest e nxënësit”, dhe 2. Gazeta “Mësuesi”. 11. Mars 2009. Shkrimi: “Gëzim i përbashkët”.
• Bashkim Kadiu. Gazeta “Blevard”. 07. 12. 2010. “Pertef Zgjanolli, mësuesi që jeton në botën e matematik-fizikës”.
• Xhevahir Gradica. 1. Gazeta “Bulevard”. 28. 11. 2014. Shkrimi: Pertef Zgjanolli, mësuesi, metodisti dhe matematicieni, që ushen arsimin me modelin dhe botimet e tij”. 2.  Gazeta “Bulevard”. Mars 2016. Shkrimi: “Pertef Zgjanolli. Mësuesi që furnizon arsimin me metoda dhe libra matematike”.

Në këtë hulli shkrimesh ka edhe të tjerë autorë, si Luan Jaupi dhe Agron Çami, që s’kanë përtuar të shkruajnë me dashuri e nderim për Pertefin si mësues, mjeshtër i organizimit të konkurseve dhe olimpiadave dhe botues librash.

Kur në bisedë e pyeta Pertefin: Pse ke filluar të botosh kaq vonë? Më përgjigjet me modesti: “Librat e mi i pëlqenin, por më nxirrnin lloj-lloj justifikimesh. Nuk e shtyja më shumë interesimin, kur dëgjoja se shumë libra, përfshi këtu edhe të kolegëve durrsak, përcilleshin kështu si unë, ose botoheshin pa emrin e autorit”. Vonë, shumë vonë, në Maj 2013, Bashkia e Durrësit dhe DAR, e vlerësuan me titillin: “Mirënjohje”.

Në këtë takim matematicienësh, me dy fjalë përshëndeta edhe unë. I përkas fushës së historisë, ndaj nuk marr përsipër të flas për cilësinë dhe përmbajtjen e librit. Me të le të merren specialistët, nxënësit, mësuesit, pedagogët dhe prindërit. Ata e kanë detyrën dhe privilegjin për t’u njohur me bukurinë e këtij libri, që ndihmon dhe frymëzon të gjithë shkollarët, në veçanti ata që kanë talent e guxim, durim dhe trimëri, të cilët sulen të ngjisin shkallët e pallatit të “Mbretëreshës”.

E përshëndes z. Pertef edhe për një arsye tjetër: Është çmenduri të hysh në udhën e librave, ku puna nuk shpërblehet dhe më pas duhen edhe ca para  për ta botuar, bukur fort për mësuesit që i kanë xhepat e shpuar. Po lavdi zotit që ka dhe do të ketë edhe kokëkrisur të tillë, sepse ndryshe nuk do të kishim libra dhe vepra kaq të duhura për shkollën dhe shkollarët.

Besoj se nuk gaboj kur them se, poeti luan me fjalën, ndërsa matematicieni luan sinfoni pa pentagram, ku notat janë numrat, simbolet, formulat, drejtëzat, këndet, figurat dhe trupat gjeometrik në hapsirë. Mendim më shtyn më tej akoma. Dijetarët ngulmojnë te idea se, suksesi arrihet me shumë punë, pastaj talenti, ndërsa punëtorit të matematikës i duhet, së pari talent, e më pas punë e durim prej skllavi.

Heroi ynë Pertef Zgjanolli, është në një rradhë me disa nga matematicienët e Durrësit, të cilët gjatë viteve kanë plot botime serioze, që i bëjnë nder shkencës, arsimit dhe qytetarisë durrsake. Janë mjaft të njohur  emrat e mësuesve, Islam Alika, Bardhyl Ballanca, Vangjel Tati, Agim Shehi, Murat Dervishi, Muzemil Osmani, Gjergj Frashëri, Stavri Llambiri, Mihallaq Boshku, Sofokli Garo, Myzafer Begteshi, etj. Ata vlerësohen dhe përmenden, në biseda mes kolegësh, nëpër institucionet arsimore dhe shkencore, këtu në Durrës dhe në Shqipëri, më tej akoma në trevat mbarë shqiptare, madje disa prej tyre edhe nëpër vende të ndryshme të botës. Do të dëshiroja që kësaj liste të matematicienëve që botojnë libra, sot të gjithë në pension, të moshuar e të thinjur, t’u shtonja edhe emra të rinj, por që nuk i gjej dot. Durrësit nuk i kanë munguar as talentet, as punëtorët dhe as dashnorët e matematikës.

Më mbyllje, mësuesi veteran Fiqiri Resuli shprehet: E admiroj kolegun tonë Pertef, për guximin dhe durimin për të botuar libra edhe në këtë moshë të avancuar. Askush nuk mund ta ndalojë në këtë betejë. Mbase për këta lloj idealistësh kokëkrisur e pat fjalën Napoleon Bonaparti, kur pat thënë: “Më të mirët e gjeneralëve mbeten në fushën e betejës”.

Pertefit Urime! Shëndet të mirë dhe jetë të gjatë për krijimtari të bukur dhe të dobishme. Po shtoj pak fjalë të grabitura nga matematika:

“Jeta e njeriut është një thyesë, vlera e së cilës përcaktohet, nga numëruesi që vendos shoqëria dhe nga emruesi që e vendos vetë autori”.

Share

Share

Shkruan:Armend Preteni/Të rrallë janë artistët të cilët përmes artit të tyre arrijnë ta “thyejnë” çdo barrierë, përmes tingujve të këngës të dëpërtojnë tek çdo njeri e përmes personalitetit të tyre të lajnë gjurmë.E tillë është Adelina Ismajli, e cila për më se tri dekada i ka dhënë shumë skenës muzikore shqiptare.E lindur më 14 Shtator 1979, talenti i saj u vu në pah qysh në moshën gjashtë vjeçare, gjegjësisht në vitin 1986 ajo ishte pjesmarrëse në Festivalin Akordet e Kosoves me këngën “Bukuria e atdheut” ku arriti të vlersohej me çmimin e parë të jurisë profesionale dhe me çmimin e publikut derisa në vitin 1987 me këngën “Do të bëhemi milioner” arriti të triumfoj edhe në Festivalin e këngës për fëmijë në Sarajevë, suksesi i saj vazhdoi për vite më radhë duke u bërë ylli i muzikës për fëmijë në Kosovë dhe shtete tjera të Ish- Jugosllavisë.Në vitet e 90’ regjimi i kohës ua mohoj shqiptarëve të Kosovës çdo të drejtë por nuk arriti dot ta ndaloj artin e Adelina Ismajlit, e cila në vitin 1991 merr pjesë në Festivalin e Radio Televizionit Shqiptar me këngën “Mos ma gjuaj diellin me gurë” ku arriti të shpallej “Debutantja më e mirë”.

Adelina Ismajli nuk ndalon, pas editimit të pesë albumeve për fëmijë e adoleshentë dhe pjesmarrjes në shumë evente prestigjioze të kohës, viti 1997 e rikthen në skenen e Festivalit të Radio Televizionit Shqiptar me një imazh të ri dhe performancë e cila mbahet mend  edhe sot me këngën “Zemrën nuk ta fal”. Po atë vit jehona e albumit të gjashtë “Ushtrinë time do ta bëj” i cili në vete ndërthurte tema tabu siç janë: emancipimi i femrës, emigrimi shqiptar, remiksimi i parë modern i këngës popullore etj, s’kishte të ndalur, pikërisht me këngën “Ushtrinë time do ta bëjë me Ibrahim Rugovën” arriti ta fitoj zemrën e gjithë shqiptarëve dhe njëherit refreni i saj të bëhej lejmotiv i Ideologjisë Rugoviste. Kur Kosova kishte filluar të digjej nga okupatori serb dhe me qindra qytetar shqiptar me dhunë i kishin larguar nga vatrat e tyre, në vitin 1999 Adelina Ismajli merr pjesë në projektin “Call for Peace” (Thirrje për paqe), e cila u transmetua ne mediumet me eminente të botës.Pas përfundimit të luftës (1999), kur Kosova kishte filluar të merrte frymë në liri, ajo lanson albumin “S’jam Sex bombë” i cili u mirëprit nga masa e gjërë.Po atë vit merr pjesë në edicionin e parë të Këngës Magjike me këngën “Fuck The Goverment” një tendencë  për kohën.Pas editimit të videoprojektit me njëmbëdhjetë klipe të realizuara, sprovimit me sukses në fushën e moderimit dhe aktrimit, viti 2002 do t’i sjell edhe një sukses Adelines, ku me albumin “Prej fillimit”, arriti rekord shitjes që në diten e parë të lansimit albumi u shit në mbi 150 mijë kopje.

Gjatë viteve për karrierën e saj, Adelina u nderua me shumë çmime si: “Personazhi i vitit” (Revista Teuta), “Fenomeni më seksi në muzikën shqipatre” (Revista Spektër), “Themeli i muzikës dhe stilit evropian në Kosovë” (Rtv Dukagjini) e çmime të tjera, por për një artiste të tillë më e vlersuar mbetet dashuria e publikut, e që për Adelinen ka qenë më supotuese se për këdo tjetër, është e vetmja këngëtare që unë njoh që ka fansat më besnik të cilët nuk e tradhtojnë asnjëherë, prandaj jo më kot cilësohet Mbretëresha e muzikës shqipe.Në kulmin e suksesit, ajo lanson albumin “Mbretëreshë e Robëreshë” (2005) një gërshetim mes muzikës popullore/folklorike shqiptare dhe asaj moderne i cili si albumet paraprake numëron një sërë hitesh të cilat u vlerësuan me çmime dhe u renditën në majat e Top listave muzikore të kohës.Pas disa peripecive, kur të gjithë menduan se Adelina shkoj, ajo në fakt erdhi me albumin “feniks” (2008), një best-seller i radhës, e se ajo është tejet e pëlqyer nga masa e dëshmon edhe koncerti i mbajtur në Ditën e Pavarësisë së Kosovës (17 shkurt) ku në një acar të paparë ovacionet e publikut për interpretimin e këngës “Mbretëreshë e Robereshë” s’kishin të ndalur, kam qenë edhe vetë dëshmitar i atij momenti të papërseritshëm.

Vitin 2009, Adelina e fillon me turne nga Evropa e gjer në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, u cilësua edhe si “Simboli Ballkanik” nga mediat zvicrane. Ky vit e rikthen në skenën e festivaleve, gjegjësisht në “Këngën Magjike” ku pati një performance të jashtëzakonshme e cila u stërkomentua, megjithatë arriti ta sensibilizojë shoqërinë pro liberalizimit të femrës shqiptare dhe u vlerësua me “Çmimin e Publikut”.Në pyetjen: Të e qenit e pëlqyer, e kërkuar gjithmonë, tingëllon si denim, pasi të mohohet e drejta e kënaqësisë personale? – Adelina ishte përgjigjur: Varet si e koncepton jetën.Ka persona që e kërkojnë këtë “denim”, si të vetmën mënyrë për të qenë aktual pa bërë asgjë të bukur.Ka njerëz që u montohen gjërat e shëmtuara, ka njerëz që vertetë e vuajnë peshën e pandershme të së qenit i popullarizuar te ne, e ka njerëz që arrijnë t’i bashkojnë mrekullitë e jetës private, magjinë e artit, obligimet profesionale dhe mposhtjen e sfidave për të vazhduar lart e më lart. (Intervistë e dhënë për revistën “Kosovarja”).Në vitin 2010 themelohet produksioni zvicrano-shqiptar “ILIADAENTERTAINMENT” në të cilin Adelina është bashkëpronare, po këtë vit shtohen përpjekjet për të dëpërtuar përtej kufinjeve shqipfolës, konkretisht në vitin 2011 për tregun evropian lanson këngë “I love you more” në bashkpunim me këngëtarin francez Faudel  i cili u mirprit nga publiku i gjërë.Si rezultat i angazhimeve të saja muzikore në Evropë, ajo ishte shpërngulur për të jetuar në Zvicër, dhe kishte kohë pa lansuar këngë në gjuhën shqipe, kështu që në 100 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë, Adelina kthehet me hitin “Ku ma ke” këngë e cila u rëndit në majat e top listave shqiptare.Për të qenë prezente në skenë Adelina gjatë viteve 2013 – 2014 mban një sërë koncertesh në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Mal të Zi e Diasporë, koncerte në të cilat publiku arrinte shifra rekord  dhe pikërisht për këtë Adelina është cilësuar disa herë si “këngëtarja më e paguar shqiptare”. Në këtë frymë me 09.11 2014 ajo lanson këngën “Karma” në bashkpunim me reperin shqiptar  G4shin, i cili zhvillon artin e tij në SHBA.Ndër vite Adelina ka lansuar me qindra këngë që janë shëndrruar në hite të kohës, të tilla si:  Shko, E ti moj nuse, Amaneti, Sajzeza, Sonte, Skenderbe, Jeta ime je ti, Jetoj se të dua, Heroi i tragjedisë, Sepse je ti si dhe shumë bashkpunime të cilat e ngrisin atë në piadestalin e muzukës shqipe, dhe më shumë sesa sot vlera e saj do të ndihet nesër.E kur sot ajo feston 37 vjetorin e lindjes, fansat e këngës së Adelina Ismajlit, përveç urimeve me këtë rast, presin që ajo të rikthehet sërish në skenë. Aty ku ajo sundon, shkëlqen dhe jehon, miti i saj mund të thehet nga vetë ajo dhe nga askush tjetër.

Share

Share

Nga Albert HABAZAJ*/ Skënder Tena është skulptori i parë i Vlorës. Në vitet 1960, kur u shfaq ai, nuk ka pasur të tjerë. Më vonë u formuan dhe zhvilluan talentin e tyre skulptorë si Zeqir Alizoti, Ilia Doko, Bujar Elmazi etj. Skulptori Skënder Tena ka një veprimtari të bollshme me nivel të lartë etiko – artistik. Në vitin 1982 është vlerësuar me çmim të parë nga Galeria e Arteve dhe Seksioni i Kulturës, Vlorë për veprën me titull “Kur zbrite nga Drashovica” – kompozim në skulpturë. Ka 50 punë të ekspozuara në Vlorë, në Tiranë, Lushnjë, Sarandë. Në studion e tij ka shumë vepra të paekspozuara. Një të pestën e punimeve i ka në Itali, Greqi e Amerikë. Ai ka kryer studimet në Liceun Artistik “Jordan Misja”, Tiranë gjatë viteve 1956 – 1960 dhe Akademinë e Arteve të Bukura nga viti 1970 – 1974. Krijimtaria e tij artistike, që ka filluar gjatë viteve 1960, i ka kaluar krenarisht me artin e vet 56 vite pune intensive dhe produktive të dobishme. Ajo vazhdon të jetë po aq e gjallë dhe e freskët edhe sot, pa përfillur peshën e 82 viteve mbi supe. Tena ka qenë pjesëmarrës në të gjitha konkurset artistike lokale dhe kombëtare, anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, qysh nga viti 1972. Veprat e tij shquhen për mjeshtëri artistike dhe shumë prej tyre janë të vendosura nëpër galeri, në vendngjarje historike, në parqe, lulishte, shkolla, biblioteka, qendra biznesi etj. Në veprat e tij rreshtohen heronj, dëshmorë dhe personalitete të historisë sonë kombëtare e arsimit shqiptar. Skulptori Skënder Tena ka punuar edhe jashtë Shqipërisë, në SHBA, Greqi dhe Itali, duke lënë atje gjurmët e artit të tij në vepra me mermer të pranueshme për nivelin e kënaqshëm artistik. Skulptori i Popullit Skënder Kamberi ka vlerësim pozitiv për veprën skulpturore të adashit me banim në Vlorë. Ja si shprehet “Mjeshtri i Madh”: “Skënder Tena është pjesa elitare e skulpturës në Vlorë, bashkë me Zeqir Alizotin (se s’ka shumë të tjerë cilësorë Vlora. Tena matet me skulptorët e mirë në Tiranë, që janë me masë, se, kuptohet, kryeqyteti i mbledh më cilësorët. Skënder Tena është ngulmues, i dalluar e serioz në punën e tij krijuese të lavdëruar”. Skulptura e tij dallon se, nuk është thjesht arti i krijimit të statujave, busteve e veprave të tjera artistike me vëllim, duke i gdhendur në mermer, gur, dru, në metal, etj., ose duke i mbrujtur me një lëndë, por është së pari shpirti i artistit i derdhur me ndjenjë dhe dashuri për punën e tij fisnike. Një shërbim i duhur (dhe i vonuar) ndaj 56 viteve shërbim që skulptori dhe mësuesi i ka bërë Vlorës, një vlerësim i thjeshtë qytetar, (i merituar me kohë), është ky që i bëjmë atij burri të fuqishëm e të paulur të artit në Vlorë, përfillje e respekt, të cilin, i emocionuar, vetë Skënder Tena e quan gur nderi të krijimtarisë dhe dinjitetit të tij krijues.

Disa nga punët krijuese të ekspozuara të skulptorit Skënder Tena në skulpturë janë:

1. “Mësuesi i Popullit Jani Minga”, Qyteza “Studenti”, Vlorë, (ish-shkolla Pedagogjike), 1962;
2. “Heronjtë e Luftës së Vlorës Kanan Maze e Zigur Lelo”, Muzeu i Kotës, Vlorë, 1970;
3. “Djemtë e Revolucionit”, basoreliev, Shkolla Tregtare, Vlorë, 1975;
4. “Heroi i Popullit Bajram Curri”, projekt, 1975;
5. “Heroina e Popullit Zonja Çurre”, Muzeu i Tragjasit, Vlorë, 1976;
6. “Vjelja e misrit”, Novoselë, Vlorë, 1977;
7. “Agronomet e grurit”, Novoselë, 1977;
8. “Lahutari malësor”, Galeria e Arteve, Vlorë, 1978;
9. “Puthja e Flamurit Kombëtar, 1912: Isa Boletini, Ismail Qemali”, Ekspozita Kombëtare, Tiranë, (Galeria e Arteve, Vlorë), 1978;
10. “Nëna labe”, Galeria e Arteve, Vlorë, 1979;
11. “Kur zbrite nga Drashovica, Heroi i Popullit Selam Musai”, Galeria Vlorë, 1986;
12. “Punime në mermer”, Itali, 1994;
13. “Shatërvan në mermer”, Itali, 1995;
14. “Spiralet-dekorative”, Biznes, Vlorë, 1998;
15. “Dëshmori Reshat Hoxha”, Shkolla 9 vjeçare Bishan, Myzeqe e Vogël e Vlorës, 1998;
16. “Përkujtimore familjare”, Vlorë, 1998;
17. “Ismail Qemali”, Bashkia Vlorë, 1999;
18. “Shatërvani Gjimnazistja”, Ujë i Ftohtë, Vlorë, 1999;
19. “Shatërvan Velat”, Ujë i Ftohtë, Vlorë, 1999;
20. “Skënderbeu”, në studion e autorit, 2000;
21. “Përkujtimore familjare”, Vlorë, 2000;
22. “Përkujtimore familjare”, Vlorë, 2001;
23. “Mësuesi i Popullit Trifon Prifti”, Shkolla 9 vjeçare Akërni-Aliban, Myzeqe e Vogël e Vlorës, 2001;
24. “Pulëbardhat”, shatërvan dekorativ, Sarandë, 2001;
25. “Pulëbardhat”, Hotel “Butrinti”, Sarandë, 2001;
26. “Dritëro Agolli”, në studion e shkrimtarit të madh, 2001;
27. “Tek burimi”, Ujë i Ftohtë, Vlorë, 2002;
28. “Dëshmori Pilo Prifti”, Shkolla e Mesme e Myzeqesë së Vogël, Novoselë, 2002;
29. “Shevqet Musaraj”, Biblioteka e qytetit, Vlorë, 2003;
30. “Dëshmori”, Shkolla 9 vjeçare Dëllënjë, Myzeqe e Vogël e Vlorës, 2003;
31. “Dëshmori Reshat Hoxha”, Shkolla 9 vjeçare Bishan, Myzeqe e Vogël e Vlorës, 2003;
32. “Dëshmori Reshat Hoxha”, Shkolla 9 vjeçare Bishan, Myzeqe e Vogël e Vlorës, 2003;
33. “Dëshmori Uani Sota”, Shkolla 9 vjeçare Delisuf, Myzeqe e Vogël e Vlorës, 2003;
34. “Reliev”, Biznes, Vlorë, 2003;
35. “Dashuri prindërore”, kompozim, Vlorë, 2003;
36. “Baritore Shatërvan”, Tragjas, Vlorë, 2004;
37. “Baritore”, Qendër Tragjas, Vlorë, 2004;
38. “Nderim të rënëve policë”, Komisariati i Vlorës, 2004;
39. “Peizazh”, Amerikë, 2004;
40. “Vaçe Zela”, Muzeu i Lushnjës, 2004;
41. “Mësuesi i Popullit Jani Minga”, Gjimnazi “Jani Minga”, Vlorë, 2006;
42. “Rexhep Qosja”, Vlorë, 2006;
43. “Ismail Kadare”, Vlorë, 2007;
44. “Dritëro Agolli”, Vlorë, 2009;
45. “Al Bano”, në studion e këngëtarit, Itali, 2009;
46. “Al Bano”, klubi “AL Bano & Romina”, Vlorë, 2009;
47. “David H. Sachs, shkencëtari amerikan”, Boston, 2014;
48. “Formë dekorative”, projekt për Vlorën, 2015.
49. “Ismail Qemali”, në proces në studion e tij, si dhe një kompozim për Luftën e Vlorës, 1920 (2016). Autori ruan me fanatizëm në studion e tij edhe në punim të vjetër, “Enver Hoxha, 1965; “Është vepër arti imja, si gjithë të tjerat, kam goxha nga mundi im artistik të kohës” – shprehet Tena.

Për më tepër, në intervistën e tij do të kemi fakte, ngjarje, të dhëna e të thëna të panjohura për lexuesin e gazetës sonë dhe publikun artdashës

Pyetje: – Zotni Tena, ju jeni një emër i dëgjuar në botën kulturore – artistike të qytetit dhe më gjerë. Ju lutem, dy fjalë telegrafisht për lexuesin e mbi jetën tuaj në gjininë e skulpturës, se ne, kështu e kemi, po s’të mësuam pak biografi, nuk na zë fjala për më tutje …

Përgjigje: (qesh) – Ashtu është vërtetë, ua kam mësuar natyrën vlonjatëve, u plaka në Vlorë ndaj pa humbur kohë po ta rrëfej jetëshkrimin tim apo C.V-inë, si i thoni sot. Unë, Skënder Tena kam lindur në qytetin bregdetar të Sarandës më 10 Qershor 1935, nga prindër të thjeshtë e të ndershëm, të lidhur me Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare. Babai im Malo Teno dhe nëna Shaniko bënë 6 fëmijë: 3 djem e 3 vajza. Arsimin 7 vjeçar e kreva në vendlindje në vitet 1950 – 1954. Pastaj më thirrën për ushtar, 3 vjet, se në atë kohë funksiononte shërbimi i detyrueshëm ushtarak për çdo mashkull të aftë shëndetësisht. Ushtrinë e bëra në Tiranë, në repartin e MKK (Mbrojtjes Kundër Kimike). E kujtoj dhe s’e harroj kohën me uniformën e blertë, se pikërisht në kohën e shërbimit ushtarak, nevojat e punës me emulacionin, kërkuan të dilnin në evidencë dhe aftësitë e mia, fillimisht si dizenjator i repartit. Kjo periudhë përbën trampolinën e talentit tim, që po merrte hov. Dhe me artin s’u ndava më dhe nuk ndahem tërë jetën. Në vitin 1960, sa mbarova Liceun artistik “Jordan Misja” në Tiranë (themeluar në vitin 1946), emërohem mësues në Shkollën e Mesme Pedagogjike Jani Minga”, Vlorë. 7 vjet punova atje, se paskëtaj shkolla u mbyll dhe unë kalova në Shkollën 8 vjeçare “8 Nëntori” (sot “Rilindja”), e cila sapo qe çelur (1967). Bëra një vit aty e nga 1968-’69 – a më transferojnë në Sevaster. Pas Sevasterit shkoj për plotësimin e arsimit tim në ILA (Instituti i Lartë i Arteve, sot Universiteti i Arteve, Tiranë). Pas përfundimit të studimeve të larta, në vitin 1975 deri sa dola në pension në vitin 1990 punova në shkollën “Lef Sallata” të qytetit. Aktiviteti im artistik s’u ndërpre asnjëherë.

Pyetje: – Vërejmë se përveç talentit të spikatur, ju punoni me dashuri të veçantë, të ndjeshme, por të padukshme. Kush ta futi dashurinë për skulpturën? Ku është burimi i kësaj prirjeje tuaj të brendshme? Prindërit? Vendlindja?

Përgjigje: – Dashuria për artin është e lindur tek unë, e pandikuar nga askush. Thjesht, ka qenë intuita ime. Nuk më ka ardhur nga prindërit pasioni, se, siç të thashë, njerëz të thjeshtë i kam patur. Ka lindur vetvetiu, ka ardhur vetë pra, por patjetër edhe qyteti im i lindjes, si kartolinë e bukur, i ka lënë gjurmët e veta në qenien time si krijues. Kam rendur shumë pas formave të bukura të njerëzve. Saranda më ka frymëzuar si vend i veçantë, se shohim me sytë e shpirtit të bukurën në këtë qytet simpatik, që të rrit bagazhin e vlerave, që duhet të bëjë të vetat njeriu. Saranda më ka bërë mirë si mjedis në formimin tim artistik, ambjenti shoqëror po ashtu, natyra pa diskutim. Në Sarandë kam një formë dekorative të ekspozuar te hotel ‘Butrinti’, titulluar “Valët dhe pulëbardha” (viti 2001). Ka dalur dhe si kartolinë dhe është pëlqyer shumë nga specialistët dhe turistët. E kanë pëlqyer shumë edhe Muntaz Dhrami e skulptorët e piktorët tanë më të shquar që e kanë parë dhe vlerësuar. Kur u përurua mjedisi i dekoruar, në vitin 2001, vetë Dhrami është shprehur: “Punimet e karakterit dekrativ, ti Skënder i ke të shkëlqyera. Të përgëzoj!” Qysh i ri më kanë pëlqyer shumë fotografitë dhe vizatoja me qejf portretet e njerëzve të njohur, Enver Hoxhën, Marksin, Stalinin, Qemal Stafën etj. Edhe sot, e bëj me kënaqësi këtë punë.

Pyetje: – Kush të çoi në Lice?

Përgjigje: – Në Lice më ka çuar këmbëngulja ime, kërkesa që i bëra ministrit të Kulturës së asaj kohe (Ramiz Alia qe) e gushtit 1956, kur shërbeja në repartin ushtarak të Kimisë në Tiranë. Më ishte tiposur në kokë, që se s’bën unë të vazhdoja studimet për artet figurative. Pasi paraqitem në Ministrinë e Arsimit (sepse më kërkuan menjëherë, edhe pse isha ushtar), takohem me sekretarin e ministrit, të urtin Ruhi Bashari. E mbaj mend dhe sot atë mirëpritje aq të ngrohtë të atij njeriu babaxhan, i cili, në sy tim, mori në telefon Sarandën (seksionin përkatës në komitetin ekzekutiv) dhe e urdhëroi të përgatiste dhe t’i niste Tiranës dokumentet e mia. Saranda më ndihmoi dhe u jam shumë mirënjohës atyre njerëzve dashamirës, që qofshin të kujtuar për mirësitë korrekte të tyre ndaj meje (se jeta bën të vetën, po iki unë tani …)

Pyetje: – E mbani mend kur e keni krijuar skulpturën e parë? Ç’ mbresa ka lënë në kujtesën tuaj artistike?

Përgjigje: – Po, si s’e mbaj mend, ore?! Ka qenë viti 1962, kur unë realizova skulpturën e parë, Mësuesin e Popullit Jani Minga, në gips (allçi). Isha mësues vizatimi dhe bukurshkrimi në pedagogjike. Me rastin e 50 vjetorit të Pavarësisë busti u vendos më mjediset e ish – Shkollës së Mesme Pegagogjike, që qe krijuar në vitin 1955, nga dyert e së cilës dilnin mësues nga të gjitha rrethet, që nga Rrogozhina, Përmeti e në Konispol. (Më vitin 1967 shkolla u tjetërsua, se në ato godina u transferua Shkolla e Mesme Mjekësore e Tiranës “Jani Minga”, që pastaj u bë aq e njohur në rang Republike për kohën. Më vitin 1994, ato mjedise u shfrytëzuan për Universitetin “Ismail Qemali” Vlorë, për Fakultetin e Infermierisë dhe atë të Edukimit, për mësim dhe strehim të studentëve. Busti i Jani Mingës që krijova unë, i rezistoi kohërave dhe sot e kësaj dite është atje, në sheshin e qytezës “Studenti”, Vlorë). E kujtoj me emocion punën time të parë, se e inaguroi vetë ish – Ministri i Arsimit, Thoma Deliana, një burrë i ditur, i drejtë, i kulturuar, aq sa i dashur e i thjeshtë, aq dhe autoritar. Shoqërohej nga korifejtë e fushës sonë Kristaq Rama, Andrea Mano e Nexhmedin Zajmi. Mori pjesë gjithë stafi pedagogjik i shkollës dhe drejtori i saj aq korrekt e vizionar Harilla Kuçuli, që u jam mirënjohës gjithë jetën për përkrahjen dhe ndihmën që më dhanë, aq të çmuar për mua në atë kohë.  E si mund ta harroj atë ditë aq të madhe për mua, kur krijimi dhe respekti më morën në krahët e fluturimit…

Pyetje: – Ku mund t’i gjejmë disa nga gjurmët tuaja krijuese të asaj kohe?

Përgjigje: – Në Lice kam punuar Maksim Gorkin, gdhendje në dru, gjendet në fondin e Liceut. Edhe në ILA ka disa vepra të mia. Për shembull, në fondin e shkollës është një portret vajze, një portret minatori. Kur isha student i vitit të dytë në ILA, kam realizuar portretin e Naimit, reliev në gips; gjendet në Muzeun e Vëllezërve Frashëri. Në Lushnjë, relievin e varrezave të dëshmorëve të Lushnjës e kam realizuar në vitin 1972, me porosi nga ish – Komiteti Ekzekutiv i rrethit të Lushnjës (se ashtu funksiononte atëherë). Në se ke parasysh filmin “Udhëtim në pranverë”, ky reliev del te pasazhet me këngëtaren e njohur dhe aq të ëmbël Liliana Kondakçiu. Në Muzeun e Tropojës kam një portret dëshmori, bërë në vitin 1974. Pata dhe një reliev të madh me disa plane, me pamje luftërash midis palëve osmanë – shqiptarë dhe nazistë e partizanë, një nënë etj. E punova me shumë dashuri dhe talent profesional, por nuk u vendos. Më lindën kontradikta me kryesinë e LSHA – së. Qe planifikuar ta bënte një emër i madh (K. Rama), po ta lëmë këtë bisedë … (rrudhet në fytyrë dhe, me gjithë këmbënguljen time, nuk do ta vijojë).

Pyetje: – Në çfarë gjinish janë punët e tua, Skënder? Kam dëgjuar që lëvron dhe pikturën, ë?

Përgjigje: (qesh) – Skulptura, skulptura është fusha ime e krijimtarisë. Punoj në bronx, në çimento, në dru dhe mermer. Piktura…Në fakt është e panjohur piktura ime. Ti nga e di? Në fakt, nuk e kam ekspozuar sa duhet, kam punuar pothuaj për kënaqësinë time. Kam qenë shumë i pasionuar ndaj peizazhit, kompozimit, portretit. Sinqerisht, i bëj me shumë dëshirë e shumë fuqi profesionale. Sikurse dhe krijues të tjerë, xhanëm. Pikturoj për qejfin tim. Në arkivin personal kam plot, u kam dhënë miqve, po ashtu. Më vitin 2003, kur kryetar Bashkie qe dr. Niko Veizi, hodhi idenë për një ekspozitë të zgjedhur me rastin e festave të Nëntorit, në Muzeun Historik të Vlorës. Unë u paraqita me kompozimin “Dashuri prindërore”. Atje është kompozimi im. E falënderoj atë ish-drejtues human dhe dashamirës me artistët. (As kam interes tek ai, as ai tek unë)

Pyetje: – Cili është stili yt krijues, Skënder, dallues nga të tjerët?

Përgjigje: – Forma artistike, si tipari im dallues në krijimtari, konsiston në trajtën interpretuese dhe jo në fotografimin e objektit, në forcën ekspresive, në gjendjen psikologjike jetësore e figurative. Për mua, forma ekspresive që vesh figurën artistike është tipari kryesor në një vepër arti të skulpturës. Këto kam dashur të theksoj dhe t’i jap veprës artistike në vitet 1960-2016, formën e materialit të fortë, gurit, që është një lëndë minerale e fortë dhe e patretshme në

ujë, por do punuar me kujdes se është e thyeshme. E kështu, do të vazhdoj të punoj. Sa të jem. Ndonëse u mbyllën 56 vjet, Skënder Tena rri pranë skulpturës. Kam plan e kam në dorë të ndërtoj e të gdhend në gips figurën ëngjëllore të Shenjtores Nënë Tereza.

Pyetje: – Kush është familjari Skënder Tena?

Përgjigje: – Familja për mua ka qenë domosdoshmëria dhe korrektësia e jetës njerëzore në çift. Për të pasur një familje të sinqertë dhe të shëndetshme duhet dashuri, besim dhe korrektësi. Por, martesa e parë, që u bë në vitin 1964, nuk funksionoi … Kam dy fëmijë me gruan e parë, një vajzë e një djalë. Vajza quhet Miranda Tena, ka mbaruar për merceologji, jeton e punon në Greqi. Djali, Adrian Tena ka mbaruar shkollën e mesme të pikturës dhe institutin e lartë, ushtron pikturën, jeton në Tiranë me familje e fëmijë. Familjen e dytë e kam krijuar më vitin 1977. Kjo është bashkëshortja ime e dashur, Vera nga Krutja e Lushnjes. Është jo thjesht krahu i djathtë, por gjithshka për mua. Me profesion mësuese, ka dhënë mësim në Ciklin e Ulët për pedagogji dhe ka punuar në administratë (me ardhjen e Demokracisë qe në Panaja, ku dhe doli në pension në vitin 2004). Kemi dy vajza: Arsedën, lindur në vitin 1982 dhe Aidën, lindur më 1984. Ikën të dyja me viza studenti në SHBA. Arseda ka qenë alidemiste, vazhdon Harvardin, specializim doktorature për punë kërkimore – shkencore në degët farmaceutike dhe ka marrë e merr pjesë në konferenca të ndryshme ndërkombëtare të fushës në Australi, Japoni, Itali etj., ku dhe është vlerësuar me çmime. Aida përfundoi studimet në Universitetin tuaj (“Ismail Qemali”, Vlorë), mbaroi masterin në një universitet të Bostonit, ku dhe ka krijuar familjen e saj. Na ka bërë dhe një çupë si gonxhe, Meriana quhet. Ida punon në një kompani financiere në Dallas … Shkojmë e vijmë me fëmijët. Edhe në Amerikë. Vijnë ato më shpesh. Ne – më rrallë. Ndihemi krenarë e të lumtur për to, por nuk është për ne Amerika… (Ndërhyn Vera: “Këto arritje të tyre janë edhe falë kërkesave të forta për fëmijët: i rreptë, me kërkesë llogarie dhe po aq i dashur. Respektimi i këtyre normave të edukimit e kanë bërë me dinjitet në familje e shoqëri Skënderin”).

Pyetje: – Kam një pyetje shumë delikate. Skënder, të shikoj në sy dhe e dua përgjigjen profesionalisht të vërtetë dhe do ta krahasoj a është në funksion të shijeve artistike dhe estetike të qytetarëve tanë: Ç’mendim keni për trinomin skulpturor të Skelës (dy punimet për Ismail Qemalin dhe një për Isa Boletinit)?

Përgjigje: (qesh hidhur dhe më sheh në sy) – Busti i Ismail Qemalit para korpusit qendror të Universitetit tuaj është i paarrirë artistikisht. Edhe si karakter. Monumenti “Ismail Qemali” para sheshit është me dobësi në lidhje me formën, s’ka gjetjen e duhur artistike. Është shumë e copëtuar si vepër. Në skulpturë, Plaku i Flamurit pallkon e mban në dorë. E pajustifikueshme kjo. Jo e gjetur si duhet zgjidhja kompozicionale. Po kështu nga karakteri i ngjashmërive. As “Leninit në Tetor” nuk i ngjan. Muntaz Dhrami ka ngelur i pakënaqur me këtë punim, duke u shprehur negativisht për realizimin. Isa Boletini?! Obobo, as që shihet me sy. Me dobësi të theksuar të anatomisë artistike, të formës artistike, të karakterit dhe të momentit emocional, të frymës së tij të brendshme, e cila mungon tërësisht. Nuk del fryma artistike, trimi, heroi, legjendari i Pavarësisë. Mungon karakteri i malësorit trim. Or mik! E thotë bukur kënga, historia, poezia portretin e Isa Boletinit. Atë skulpturë, më mirë të mos e kishin bërë fare, se u bë aq keq. S’kishte nevojë kush për atë bust të dobët, as Ismail Qemali, as Vlora, as Kosova, as Shqipëria. Më vjen keq miku im, paska shumë egoizëm të vogël në art. Me hatëre, me qoka e servilizma s’bëhet kurrë art!

Skuptori i njohur Skënder Tena, që sot pleqëron veprimtarisht pa u ulur, që gëzoi të tjerët, do të ndjente kënaqësi të vlerësohej me një respekt moral. Aq më tepër në këtë moshë. Nuk ka të drejtë të gëzojë ai? Kur jo pak të tjerë, dhe me shumë më pak vlera, kanë marrë dekorata në katror dhe në kub…Veçse, Skënderi kurrë nuk ka kërkuar vlerësim, se se ka patur dhe nuk e ka qejf t’u qepet dekoratëdhënësve për të marrë një medalje (patjetër me kohë të merituar).  Përveç atij çmimit lokal për 70 vjetorin e Pavarësisë, as nga arsimi nuk është vlerësuar dhe nga njerëzit kompetentë të artit në hije ka mbetur. Artistët e vërtetë kanë nevojë për dinjitet, jo për dekorata.

*) autori i kësaj interviste është dhe kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve “Petro Marko”, Vlorë

Share

Share

-Policia e Kosovës, e gatshme të mbrojë dhe të promovojë trashëgiminë kulturore/

-Në Prizren, trajnim tre-ditor mbi mbrojtjen dhe promovimin e trashëgimisë kulturore, në kuadër të projektit “Ndërtimi i Besimit Përmes Mbrojtjes Kulturore”/-Vizitë studimore katër ditore në Irlandën e Veriut, ku morën pjesë shtatë policë të nivelit të lartë nga Policia e Kosovës/PRIZREN-Gazeta DIELLI/ Më shumë se 50 zyrtarë të policisë u mblodhën në Prizren këtë javë për të marrë pjesë në një trajnim tre-ditorë mbi mbrojtjen dhe promovimin e trashëgimisë kulturore, në kuadër të projektit “Ndërtimi i Besimit Përmes Mbrojtjes Kulturore”, të financuar nga Bashkimi Evropian në Kosovë dhe zbatuar nga Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP).

Njësiti i Policisës së Kosovës për mbrojtjen e objekteve fetare dhe të trashëgimisë kulturore, drejtoria për planifikimin dhe vlerësimin operacional në Prishtinë, njësiti i policisë në komunitet dhe zyrtarët e policisë nga stacionet lokale që ndodhen në afërsi të objekteve të trashëgimisë kulturore në Kosovë janë trajnuar në ofrimin e shërbimeve më të mira policore komuniteteve, vendeve të trashëgimisë kulturore dhe në sigurimin e mbrojtjes së pronës dhe sigurinë e njerëzve pa dallim etnie, gjuhe apo gjinie.

Për më tepër, trajnimi u përqëndrua në forcimin e njohurive mbi sfidat që kanë të bëjnë  me punën policore në mjedise shumë-etnike dhe gjithashtu, përmes metodave të angazhimit të komunitetit, në ngritjen e respektit, besimit dhe mirëbesimit në mes të Policisë së Kosovës dhe të gjitha komuniteteve.

Zyrtarët për komunikim të Policisë së Kosovës u njohën edhe me aftësitë e nevojshme të komunikimit për të krijuar dhe mbajtur marrëdhënie efektive me komunitetet në baza ditore.

Përveç kësaj, gjatë trajnimit tre-ditor, pjesëmarrësit përforcuan njohuritë e tyre mbi këto tema duke analizuar studime të rasteve të ndryshme dhe përmes seancave të diskutimit.

Përfaqësuesi  i komunitetit islam, Imam Ali Veizaj, përfaqësuesi i kishës ortodokse serbe Igumani Ilarion nga manastiri Draganac dhe Pal Baftiaj nga Caritas Kosovë përfaqësues i kishës katolike, folën mbi rëndësinë e mbrojtjes së objekteve fetare, si dhe mbi vlerën e këtyre objekteve për trashëgiminë kulturore të vendit.

Në muajin nëntor, u organizua një vizitë studimore katër ditore në Irlandën e Veriut ku morën pjesë shtatë policë të nivelit të lartë nga Policia e Kosovës. Kjo ishte një mundësi që zyrtarët e policisë të shkëmbejnë përvoja të ndryshme me zyrtarët policorë në Belfast, dhe për të mësuar në lidhje me angazhimin e institucioneve të tjera civile në ngjarje të veçanta dhe situata potencialisht të paqëndrueshme.

Projekti Ndërtimi i Besimit Përmes Mbrojtjes Kulturore përqëndrohet në rinovimin, zbukurimin dhe rehabilitimin e trashëgimisë kulturore dhe fetare në Kosovë, duke punuar në bashkëpunim të ngushtë me EULEX-in dhe Njësinë për Siguri të ndërtesave dhe Trashëgimisë Kulturore të Policisë së Kosovës. Qëllimi i përgjithshëm i projektit është të kontribuojë në përmirësimin e tolerancës ndëretnike dhe respektin për identitetin kulturor dhe të trashëgimisë./b.j/

Share

Share

PRISHTINË, 21 Dhjetor 2016-Gazeta DIELLI/ Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës në Kuvendin e saj zgjedhor sot zgjodhi anëtarët e rinjë.Anëtarë të rregulltë (akademikë): Seksioni i Gjuhësisë dhe i Letërsisë – Zejnullah Rrahmani; Seksioni i Shkencave Shoqërore – Anton K. Berishaj, Jusuf Bajraktari.Anëtarë korrespondentë: Seksioni i Gjuhësisë dhe i Letërsisë – Bardh Rugova, Kujtim Shala; Seksioni i Shkencave Shoqërore – Frashër Demaj, Gjyljeta Mushkolaj, Justina Pula, Muhamedin Kullashi; Seksioni i Shkencave të Natyrës – Fetah Podvorica, Myzafere Limani.Anëtarë të jashtëm: Bahri Beci, Kristaq Prifti, Matteo Mandala, Mentor Petrela. /b.j/

Share

Share

…, solli copëza të historisë së Teatrit të Kosovës/

Autori në libër ka përfshirë edhe pjesë nga publicistika e tij të cilat janë botuar nga shtypi shqiptarë që nga viti 1989 e deri në vitin 20016, duke përfshirë edhe ndalimin e dramatizimit të novelës së Ismail Kadaresë” Krushqit janë ngrirë” në vitin 1993, të cilin ai e ka konsideruar si një veprim kulturocidi. 

Nëpërmjet librit “Në shenjë të teatrit” të autorit Besim Rexhaj, të pranishmit, në mesditën e së mërkurës , shtegtuan nëpër historinë e Teatrit Kombëtarë të Kosovës me rastin e promovimit të këtij libri, i cili u bë në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës “Pjetër Bogdani”. Aktorja Aurita Augshi, fillimisht i solli publikut emocione përmes monologut “Vdekja e një mbretëreshe” të autorit Rexhep Qosja, për të vazhduar gjatë promovimit edhe me pjesë monologësh nga vepra “Halili dhe Hajria” nga studentja Dredhëz Gashi, dhe monologun “Teuta” nga studentja e vitit të tretë Kaltrinë Zeneli.

Studiuesi dhe shkrimtari Ragip Syla, tha se autori ju ka kushtuar shumë rendësi shfaqjeve të cilat i ka përfshirë në libër, duke filluar nga aktorët dhe pjesët e tjera përbërëse të veprës dramaturgjike. “Autori në strukturimin e librit zbaton një rend kronologjikë të shfaqjeve teatrore që nga viti dramatik, jo vetëm për Kosovën 1989, duke filluar nga shfaqja “Vegullia” me tekstin e Beqir Musliut e regjit të Fetah Mehmetit e deri tek shfaqja “Grafitet” e Mehmet Krajës e me regji të Fadil Hysaj, që është dhënë këtë vit, inskenime këto të Teatrit Kombëtar të Kosovës, i cili më parë quhej teatri krahinor”, sqaroi Syla.
Autori në libër ka përfshirë edhe pjesë nga publicistika e tij të cilat janë botuar nga shtypi shqiptarë që nga viti 1989 e deri në vitin 20016, duke përfshirë edhe ndalimin e dramatizimit të novelës së Ismail Kadaresë” Krushqit janë ngrirë” në vitin 1993, të cilin ai e ka konsideruar si një veprim kulturocidi.

Kurse dramaturgu dhe studiuesi i artit, Arian Krasniqi sqaroi se në libër janë analizuar pjesë teatrale nga Teatri Kombëtar i Kosovës, po edhe shfaqje të Teatrit “Dodona”, Teatrin e Qytetit të Pejës si dhe analiza të shfaqjeve mysafire që janë dhënë në kuadër të edicionit të gjashtë të festivalit ndërkombëtarë të teatrove “KosovaInfest”.
“Dhjetëvjetëshi i fundit i shekullit të kaluar, për shkak të rrethanave dhe kontekstit socio-politik por edhe kulturorë është karakterizuar me një mungesë të theksuar të shkrimeve analitike, eseistike dhe obzervuese mbi zhvillimet dramaturgjike dhe teatrale të kohës në vendin tonë. Ky boshllëk i pamohueshëm do të ishte edhe më i madh po të mos ekzistonte provokimi dhe motivimi i angazhimit të profesorit Besim Rexhaj, për të hedhur dritë mbi aspektet e shumanshme të zhvillimeve teatrore dhe kulturore”, tha Krasniqi.
Kurse autori Besim Rexhaj tha së është i lumtur nëse me anë të këtij libri, ai do të arrijë që të ndihmojë publikun që të krijojnë një shijë të vetën autentike.Ai ka thënë se do të ndihej i lumtur nëse nëpërmjet këtij libri do të mund të kontribuonte për krijimin e një shije, apo vetëdijes autentike artistike. Besim Rexhaj ka lindur në Pejë kurse ka të botuar edhe dy libra të tjerë, “Drama Shqiptare pas luftës së Dytë Botërore, 1948-2008, Poetika, Tipologjia, Periodizimi”, si dhe trilogjia “Vorbulla”./KultPlus.com

Share

-Artisti i cili do të prezantojë Kosovën në Bienale, është emri i afirmuar në skenën botërore të artit, Sislej Xhafa, ndërsa kuratore do të jetë Drejtoresha e Galerisë së Kombëtare të Arteve, Arta Agani. Ndërsa, Komisioner i Pavijonit të Republikës së Kosovës, në edicionin e 57-të Ekspozitës Ndërkombëtare të Artit në Bienalen e Venedikut, është caktuar Valon Ibraj, si përfaqësues zyrtar i Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit/

PRISHTINË, 23 Dhjetor 2016-Gazeta DIELLI-B.Jashari/ Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Kujtim Shala, ka pranuar një letër nga drejtori i Bordit të Bienales së Venedikut, Paolo Baratta, përmes të cilës aprovohet kërkesa e ministrit që Kosova të jetë e pranishme në Edicionin e 57-të Bienales së Venedikut, që do të mbahet nga muaji maj deri në nëntor të 2017-tës.

Artisti i cili do të prezantojë Kosovën në Bienale, është emri i afirmuar në skenën botërore të artit, Sislej Xhafa, ndërsa kuratore do të jetë Drejtoresha e Galerisë së Kombëtare të Arteve, Arta Agani. Ndërsa, Komisioner i Pavijonit të Republikës së Kosovës, në edicionin e 57-të Ekspozitës Ndërkombëtare të Artit në Bienalen e Venedikut, është caktuar Valon Ibraj, si përfaqësues zyrtar i Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit.Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka marrë përsipër shpenzimet për realizimin e këtij projekti, duke ndarë 150 mijë euro, përfshirë këtu edhe koordinimin e donacioneve të mundshme.Ministri Shala e vlerëson si tejet të rëndësishme prezantimin e Kosovës në këtë ngjarje. “Bienalja e Venedikut është një nga ngjarjet më të mëdha të artit në botë dhe prezantimi i vendit tonë në këtë organizim kulturor është një rast për promovimin e artistëve tanë dhe në njohjen e skenës sonë kulturore dhe ngritjen e mëtejme të imazhit të Kosovës në arenën ndërkombëtare.Sislej Xhafa, është një nga emrat më të njohur të artit bashkëkohor, i cili së fundmi është vlerësuar me titullin Akademik Nderi i Shkollës së Arteve të Firences. Prezantimet dhe kritikat që janë shkruar për të, garantojnë një prezantim të denjë e afirmativ të Kosovës në Bienale, në paraqitjen e tretë të vendit tonë në këtë ngjarje të madhe botërore në fushën e kulturës. Përmes krijimtarisë së Xhafës synohet tërheqja e vëmendjes së publikut bazuar në reputacionin e konsiderueshëm që po e gëzon aktualisht në skenën artistike botërore.

Sislej Xhafa/Është i lindur në Pejë, 1970.Jeton në New York. Është i njohur për hetimet e tij artistike në realitetet sociale, ekonomike dhe politike lidhur me kompleksitetin e ndryshme të shoqërisë moderne. Xhafa ka gjatë viteve theksuar punën e tij artistike për tema ekonomike dhe sociale, realitetet politike, si ata ndërveprojnë me shumëllojshmëri paqëndrueshme të shoqërisë moderne. Hetimet e tij, për shembull, në fenomenet e turizmit ose ilegalitetit të detyruar të përdorin një gjuhë minimale dhe ata janë në të njëjtën kohë ironike dhe subversive, duke praktikuar me shpërfillje një gamë të gjerë të mediave, nga skulptura vizatimit, nga performancë të fotografisë.Xhafa ka ekspozuar në MAXXI Museum of Contemporary Art, Rome Benvenuto! Kuruar nga Hou Hanru and Luigia Lonardelli (2016); BWA Sokół Contemporary Art Gallery in Nowy Sącz, Poland The Stillness of Thought kuruar nga Anna Smolak and co-ordinator Monika Smyła (2016); Harrova që Fillova curated by Klod Dedja and Ema Andrea, Fondacioni i Artit M.A.M. Tirana, Albania; Informal Mind kuruar nga M.A.M. Foundation, Elbasan, Albania (2014); Italian Pavilion of the 55th Venice Biennale Vice Versa Venice Biennale, Venice; 21st Century Museum of Contemporary Art Kanzawa Borderline: Collection Exhibition II Kanazawa, Japan (2013); Galleria Continua Unpoetic Bride Le Moulin (2012); François Pinault Foundation The World Belongs to You Palazzo Grassi, Venice; Hardau City Park, Y, Zurich; MADRE Museum of Contemporary Art Donna Regina, Still Untitled Napoli; The Power Plant Contemporary Art Gallery Rearview Mirror Toronto (2011); PRISM Misericordia West Hollywood, California; MAXXI Spazio. Dalle collezioni di arte e architettura, Roma; Il Museo Privato. La passione per l’arte contemporanea nelle collezioni bergamasche, GAMeC, Bergamo; Röda Sten, 2705 Baci…, Göteborg (2010); MART Rovereto Museo di Arte Moderna e Contemporanea di Trento e Rovereto, Language and Experimentations; PAC Padiglione d’Arte Contemporanea, Ibrido. Genetica delle forme, Milano; DEPO, Indefinite Destinations, Istanbul; MADRE Museum of Contemporary Art Donna Regina Barock Napoli (2009); Havana Biennial, Havana, Cuba; Modern Art Oxford Transmission Interrupted Biennale of Gwangju, Gwangju, Korea; MOCAD Museum of Contemporary Art of Detroit, Business As Usual; Schirn Kunsthalle, All-Inclusive. A Tourist World Frankfurt (2008); Istanbul Museum Of Modern Art Time Present, Time Past, Istanbul; Göteborg International Biennial for Contemporary Art Rethinking Dissent, Göteborg, Sweden; Mori Art Museum, All About Laughter Humor in Contemporary art, Tokyo (2007); PERFORMA05, performance biennial, New York (2005); I Bienal de Arte Contemporáneo de Sevilla, Fundación BIACS, La alegria de mis sueños, Monasterio la Cartuja de Santa María de las Cuervas, Sevilla; The Renaissance Society, New Video, New Europe, Chicago; Museum of Contemporary Art, St.Louis; Tate Modern, London; Stedelijk Museum, Amsterdam, North Dakota Museum of Art, Grand Forks; Fundació ‘la Caixa’ la Sala Montcada, Barcelona; Haifa Museum of Art, Israel (2004), Palais de Tokyo, Paris (2003), Gwangju Biennial, Pause,Gwangju, (2002); Istanbul Biennial, Egofugal Istanbul; S.M.A.K., Casino, Gent; PS1 Uniform New York (2001); Manifesta III, Ljubljana, Slovenia, S.M.A.K., Over the Edges Gent (2000); Fondazione Olivetti, Rome (2000) and the Venice Biennale (1997,1999, 2005 & 2013).

Arta Agani/

Është e lindur më 1973 në Prishtinë. Jeton dhe punon në Prishtinë. Prej Gushtit 2016 kryen funksionin e drejtoreshës së Galerisë Kombëtare të Kosovës. Ligjëron lëndën Tipografi në Akademinë Evolucion për Dizajn Komunikimi. Ajo mban titullin Magjistër i Dizajnit Grafik, prej vitit 2004, ku magjistroi tek Profesor Shyqri Nimani me temën “Haiku- Vargu dhe Vizioni” në Fakultetin e Arteve në Universitetin e Prishtinës, ndërsa paraprakisht më 1997, diplomoi në degën e Dizajnit Grafik në po këtë Fakultet.Më 2011 mori Certifikatën e Programit të Certifikuar Dizajn dhe Menaxhim i Ekspozitave te Universiteti Donau në Krems të Austrisë (Fakulteti për Shkencë, Kulturë dhe Ndërtimtari), Departamenti i Artit dhe Shkencës së Imazhit me ligjërata nga ekspertët ndërkombëtarë si Frank den OUDSTEN, Jorge WAGENSBERG, Brigitte FELDERER, Becky GILBERT, STEFAN IGLHAUT + GESA von GROTE, Enrique GUITART etj. Puna e saj profesionale gjatë karrierës ngërthen fillimisht dizajnin si profesion primar, projekte artistike dhe ekspozita, por me theks të vecantë në menaxhimin e projekteve artistike dhe kurimin e disa ekspozitave. Përvoja profesionale e saj u shtua veçanërisht gjatë punës si koordinatore e projektit ndërkombëtar Artistët e së Nesërmes, për Galerinë Kombëtare të Kosovës në periudhën 2005-2010. Gjatë kësaj periudhe ajo menaxhoi projektin në fjalë ku edhe udhëhiqte procesin e produksionit dhe kurimit të ekspozitave. Projektet e fundit të saj në këtë funksion ishin: “Muzeu i Memories”, Prishtinë Dhjetor 2015; “Art in Embassies”, Ambasada Amerikane në Prishtinë Dhjetor, 2015.Ekspozitat ku mori pjesë: Galeria e Arteve e Kosoves, “Retrospektiva e Dizajnit” Tetor 2000; Galeria e Arteve e Kosovës –“ Portreti” Mars 2001; Galeria e Arteve e Kosoves – Ekspozita për nder të vizitës së SPKB Kofi Annan Tetor 2001; Galeria Hibya, Tokyo – Ekspozita Ndërkombëtare e Paqes, Qershor 2004; Galeria Vision 2000+:, Ekspozitë personale “Femrat nga Marsi”, Korrik 2004; Galeria e Arteve e Kosovës – “Java e Dizajnit Kosovar”,Shtator 2004; Galeria e Arteve e Kosovës – Salloni i Nentorit, Nëntor 2005;, Galeria e Arteve e Kosovës – Bienali i 13 i vizatimit, Shkurt 2006; Galeria e Arteve e Kosovës – “Muslim Mulliqi” Dhjetor 2006; Galeria e Arteve e Kosovës – “Muslim Mulliqi”,Dhjetor 2008; “Dasma e Bardhë”, Galeria e Ministrisë së Kulturës, Shkurt 2010,; “Dasma e bardhë”, Bruksel, The Centre, Maj 2010;, “Muzeu i Memories”, Prishtinë, Dhjetor 2015.

Ç’kuptim ka fjala Këshndellë apo Kërshëndellë? Sipas Profesor Eqrem Çabejt* fjalën Kërshëndellë, Mikloshiçi e Majeri e nxirrnin nga latinishtja: “Christi Natalia”, ndërsa Atë Gjergj Fishta na e shpjegon këtë fjalë me mjetet e shqipes: Krisht – këndellë “Këndellja e Krishtit”- e Atë Bernardin Palaj e quan Sh’ Kndella, që do të thotë këndellje apo përtëritje e çdo gjëje. Gjithsesi ndikimi i emrit Krisht me etimologji popullore nuk mund të mohohet. Për herë të parë fjala përdoret në veprën e Buzukut “mbas Kreshendellsh”; Budi e përdor në trajtën “Natecë Kërshëndellesë”.

Pra fjala “Kërshëndellë” do të thotë “të lemit e Krishtit”.

Në Jug të Shqipërisë, sipas Hahnit, Kërshëndellat janë gjashtë javët e kreshmëve që para Kërshëndellave e deri te Teofania. Fjala Krishtlindje, që përdoret sot rëndom për kremtimin e lindjes së Krishtit, pas gjase është një përkthim, një kalk i ri i fjalës greke.

Cila është tradita e lashtë shqiptare e festës?

Kërshëndellat zëvendësuan festën e moçme të Natës së Buzmit, trashëguar që prej kohëve të lashta. Buzmi, simbol i jetës së re, i kthimit të motit kah pranvera, u bë simbol i Hyjnisë që lind, i Krishtit. Krishti vjen për t’i dhënë fund së vjetrës e të gjithë të këqijave të saj. Krishti rrafshon të vjetrën. E nisë jeta me urimin e së resë: me gjeth e me bar, me kingja e me tambël të bardhë, me shpresë për një të ardhme më të mirë. Poeti dom Prenkë Ndrevashaj i këndon kështu në poemthin “Buzmi”**:

Ushton flaka lakmueshëm e i përqafet

Njanit unak herë tjetrit,

Si Foshnja Ejllore;

Rroket me zemra të përgjumshme

e u uron kënaqe e bekim!”

Kështu, festa pagane e buzmit u kristianizua dhe në Shqipëri; që shumë kohë para pushtimit otoman, u kremtua festa e madhe: lindja e Zotit tonë Jezu Krishtit që, siç shkruan dom Ndrevashaj, nuk harron me u ndalë çdo vjetë mes rranxave të vetmueme:

“O Natë e bardhë, me shekuj tu bame flí

te këto rranxa të vetmueme, në luftë me jetë,

E me duhma t’ortekut ktu për bri!

Veç ti s’harron me u ndalë te na çdo vjetë!”**

_____________________________

* Çabej “Studime Gjuhësore” Rilindja, Prishtinë, 1976, fq.280

** Don Prenkë Ndrevashaj “ Buzmi”, “Hylli i Dritës” 1-2, Tiranë, 1994 fq. 65-66.

-Ing.Garori prezanton librin më të ri: Anijet, njohuri mbi konstruksionet e tyre/

-Dhjetra marinarë dhe qytetarë durrsakë mirëpresin botimet e librave për detin/

Nga Shefqet Kërcelli/

Dhjetra marinarë dhe qytetarë durrsakë u mblodhën mbrëmjen e datës 27 dhjetor 2016 në sallën “Odeon” të pallatit të kulturës “Aleksandër Moisiu”, për të promovuar librin më të ri të inxhinjerit Albert Garori, “Anijet, njohuri mbi konstruksionet e tyre”. Fillimisht mbas urimit të mirëseardhjes, pjesmarrësit nën kujdesin e mjeshtrit televiziv, Astrit Tahiri, u njohën me një dokumentar të shkurtër që pasqyronte sakrificat dhe profesionalizmin e detarëve tanë gjatë  lundrimeve të kryera më anijet e transportit në vitet 1965-1970.  Më pas inxhinjer Todi Sota, specialist në Regjistrin Detar Shqiptar, bëri një përmbledhje të zgjeruar mbi përmbajtjen e librit në fjalë, duke evidentuar vlerat teknike dhe profesionale që bart ky botim. “Ky libër është vazhdim i botimeve, artikujve dhe kontributeve të mëparëshme në fushën e detarisë të Ing.Garorit, ku spikasin: “Montimi dhe kontrolli i bazamenteve të motorave në anije”, shkrime në revistën “Transporti”, mbi problemet e defekteve në ciftin aks-elike të anijeve, të cilat kulmuan me botimin e librit “Anijet detare” në vitin 2005, theksoi inxhinjer Sota. Libri është konceptuar në 16 kapituj, ku trajtohen teknikisht cështjet e konstruksionit të anijeve, kontrollet që ushtrohen mbi to gjatë dokimit dhe riparimit, përcaktimi i defekteve dhe mënyra e eleminimit të tyre, ndërtimi dhe përmasat kontrolluese të kicit të anijes, valvolat jashtë bordit, elikat e anijeve,{kontrolli, defektet dhe riparimi i tyre}, timoni i anijes, spiranca, fenomeni i osmozit në skafet plastike dhe disa njohuri për anijet me vela. Në recensën e tij, ing.Sota theksoi dhe vlerat e emërtimit në anglisht të pjesëve kryesore të anijeve, një terminologji e cila ilustrohet me figura dhe tregues përkatës. Aspekti konceptual dhe formativ i librit krijojnë një bazë të fuqishme, nga e cila të interesuarit në këtë sektor mund të orientohen për thellimin e njohurive të tyre  rreth konstruksionit, dëmtimeve, riparimeve dhe njohurive të reja, tha zoti Sota. Në vijim, rreth rëndësisë dhe vlerave të librit, diskutuan dhe inxhinjerët Llambi Huta e Fatmir Dragu, si dhe kapiten Enver Gucija dhe miq të autorit. Specialistët detarë evidentuan njohuritë themelore që jep ky libër në fushën e konstruksioneve detare, shërbimeve dhe riparimeve në kohë të tyre. Ndërkohë ata e etiketuan librin si një manual të cmuar që duhet të zerë vendin e tij, jo vetëm në bibliotekën e ekspertëve të fushës, por dhe të studentëve, punëtorëve, ekuipazheve të anijeve dhe të gjithë subjekteve shtetërore e private, që janë të përfshirë në veprimtarinë detare. Më konkretisht, studentëve që studjojnë në degën e detarisë apo menaxhim portesh, për njohuritë që i duhen në lidhje me konstruksionet e anijeve; ekuipazheve të anijeve mbi veprimet e shumta teknike që kryejnë në anije; pronarëve të mjeteve detare, të cilëve i duhen njohuritë bazë në lidhje me menaxhimin, mirmbajtjen dhe përdorimin e mjeteve të vogla detare. Gjithashtu ing.Famir Dragu, mbasi evidentoi rëndësinë tekniko-profesionale të librit për subjektet arsimore dhe instititucionet tona detare, theksoi rolin që duhen te kenë këto studime në të ardhmen e detarisë dhe anijendërtimit të vendit tonë. Diskutantët, dashamirësit dhe miqtë e këtij promocioni i uruan shëndet e suksese të mëtejshme ing.Garorit, njëherësh shprehën dëshirën dhe kënaqësinë që inxhinjeri të vazhdojë krijimtarinë e tij, për t’ja përcjellë brezave të detarëve shqiptarë eksperiencën e tij. Në vijim të aktivitetit zoti Garori, mbasi falenderoi të pranishmit, Drejtorin e Rregjistrit Detar, zotin Emiljan Jani dhe kolegët e tij, nënvizoi se, këtë libër ja kam dedikuar detarëve shqiptarë, të cilët me punën e tyre mbajnë gjallë traditën tonë detare. Inxhinjer Alberti e quan veten me fat, që shërben në sektorin e detarisë për mëse 40 vjet, ndaj jam borxhli që njohuritë e fituara t’ja trashëgoj brezve që vijnë, një detyrim që e ka secili që punon në këtë fushë. Jam përpjekur që të shkruaj dicka teknike që tu shërbejë personave që shërbejnë dhe studjojnë degën e bukur të detarisë, si në universitetin “Ismail Qemali” në Vlorë, ashtu dhe “Aleksandër Moisiu” Durrës, theksoi zoti Garori. Në fund të pranishmit shkëmbyen mendime dhe diskutuan për librin, detarinë shqiptare dhe problematikën që ajo bart në ditët e sotme gjatë koktejlit të organizuar në hollin e pallatit “Aleksandër Moisiu”. Duke marrë shkas nga këta njerëz profesionistë, specialistë të anijeve e legjislacionit detar, punëtorë e të përkushtuar për ti dhënë dicka vendit dhe në këtë fushë, dhe unë si autor i këtyre rreshtave nxorra një mësim, duhet të vazhdoj të shkruaj historinë e këtyre mëndjeve e duarve të ndritura, që mbajnë gjallë dhe trashëgojnë vlerat më të mira të detarëve shqiptarë, pra dhe një vëllim tjetër të “Antologjisë së Detarisë”. E meritojnë! Ndaj parangalli që më ka ngecur në faqen 1000 të kompjuterit, duhet të lëvizë për një vëllim tjetër të detarëve shqiptarë gjatë vitit 2017.

Sigurisht një nga personazhet e librit të ri është inxhinjeri dhe studjuesi i talentuar Albert Garori, me një përvojë 45 vjecare në fushën e detarisë, specialist në Regjistrin tonë detar, përfaqësues teknik i Regjistrit britanik {Lloyd Register} në Shqipëri, autor i tre librave dhe dhjetra artikujve në fushën e detarisë, qytetar i thjeshtë durrsak, specialist virtuoz dhe këmbëngulës, që po i përcjell gjeneratave të reja vlerat e praktikat më të mira të detarisë shqiptare.

Inxhinjer Alberti! Natyrisht në këto ditë fundviti të shkon përshtat urimi:

Punë të mbarë inxhinjer, shëndet e lumturi në familje, mbarësi e krijimtari në Vitin e Ri 2017!

-Veprimtaria e kolonel Xhemal Laçit (1912-1994)përmes dokumenteve dhe kujtimeve ( Jetëshkrim nga Leonora Laçi)/

Shkroi: Ismet Balaj/Historiania e re, Leonora Laçi, pas librit “Emigracioni politik shqiptar 1944-1955…”, që është temë me të cilën ka mbrojtur diplomën në Universitetin e Tiranës, ka botuar këto ditë librin e dytë “Kolonel Xhemal Laçi nëpërmjet dokumenteve dhe kujtimeve ,jetëshkrim”. Autorja e ka përcaktuar qart titullin: Libri është ndërtuar në tre kapituj. Kreu i parë, Xhemal Laçi para emigrimit (1912-1944). Këtu jepen të dhëna historike për Pukën, gjenealogjia e Laçajve dhe veprimtaria e tij deri në prag të çlirimit të atdheut nga pushtuesit fashistonazistë. Kronologjia e ngjarjeve është formimi arsimor ushtarak duke përfshi edhe Akademin ushtarake në Romë. Pushtimi i Shqipërisë dhe qëndrimi i tij. Dërgimi me ushtrinë italiane në frontin kundër Francës dhe dështimi i Italisë.Pjesëmarrja në luftën Italo-greke dhe internimi i tij me 6000 të tjerë ushtarë dhe oficerë shqiptarë si kundërshtar të luftës.Riemrimi i tij në ushtrinë italiane dhe sherbimi në Tivar e në Ulqin. Dezertimi i tij nga ushtria në gusht 1943 dhe pjesëmarrja në luftën e Reçit. Kthimi në Pukë dhe pjesëmarrja në disa mbledhje të rëndësishme si Mbledhja e Kabashit dhe qëndrimi i tij. Si komandant i xhandarmërisë gjatë pushtimit nazist dhe krijimi i çetës zogiste. Arratisja në prag të çlirimit të Shqipërisë nga naziztët gjermanë, për shkak se ishte një kundërshtar i regjimit komunist që u vendos në Shqipëri. Kreu i dytë, Xhemal Laçi në emigracion 1944-1992. Në këtë kre pasqyrohen: veprimtaria e tij në grupin monarkist në kompaninë 4000 (në Gjermani) për përgatitjen dhe hedhjen e diversantëve në Shqipëri. Kryerja e detyrës dhe dorëheqja e tij si kryeadjutant i M.T.Leka I. Gradimi i tij kolone.Dekorimet. Përpjekja për të bashkuar emigrantët (Mbledhja në Madrid e tyre). Shkarkimi si përfqësues i Mbretërisë në SHBA. Intervista e tij për gazetarin Zef Pashk Deda ku shfaqen pikëpamjet, qëndrimet dhe veprimet e tij politike dhe dëshira për kthimin në Shqipëri. Kreu i tretë,Rikthimi i shumëpritur më 1992-1994. Veçanërisht këtu zënë vend intervista për Abaz Kupin,dhënë pasardhjes në Shqipëri dhe botimi i saj në Gazetën “Atdheu”. Kujtimet e Tomë Mrijajt:”Si e njoha kolonel Xhemal Laçin”. Bashkia Pukë e nderon me titullin:” Qytetar Nderi”. Për realizimin e mirë të tematikës dhe përmbajtjes së librit autorja ka shfrytëzuar Arkivin Qëndror të Shtetit, Arkivin e Mbretërisë (jashtë Shqipërisë) Arkivin e Ministrisë së Puneve të Brendshme etj. Gjashtë botime të autorëve të huaj për Shqipërinë gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore, si Roberto Battalio, Bruschi, Bethel, Nikolas, Fischer J,Bernd, Robyns Guen etj; Botime të Akademisë së Shkencave, historian shqiptarë si Arben Puta, Beqir Meta,Mentor Quku. Kujtime të disa prej emigrantëve, si Xhemal Laçi, Tomë Mrijaj, Kolë Bibë Mirakaj etj. Gjithashtu ka shfrytëzuar edhe libra të botuara për historinë e Pukës si Xhemal Meçi, Idriz Meti etj. Leonora Laçi është e mbesa e Xhemal Laçit. Kuptohet se e ka pasur të vështirë të pasqyrojë një realitet historik lidhur më njeriun e gjakut të saj dhe të mbajë paanshmëri. Mendoj se ajo ia ka arritur këtij qëllimit.Me gjakftohtësi shkruan dhe sjell dokumente arkivore, kujtime, vlerësime të tjerëve për personazhin kryesor. Ajo vetëm bën një ndërtim të mirë struktoror të gjithë librit, duke I parë ngjarjet në kohë, kushte, në vend dhe rrethana të caktuara. Këto ua paraqet lexuesve, të cilët bëjnë vet interpretime e konkluzione për vlerët që ka pasur Xhemal Laçi për të cilat kanë nevojë brezat e sotëm e të ardhshëm. Dokumentet apo fragmente nga librat që citon në këtë jetëshkrim janë marrë tekstualisht nga origjinali, pa selektim frazash, fjalesh a fjalish. Edhe ky veprim ia shton vlerat librit dhe njëkohësisht edhe autorës. Duke qenë se është e pozicionuar djathtas, ashtu si edhe ata majtas, e ka të vështirë, të shmangë njëanshmërinë,por ballafaqimi me shumë dokumente e libra të gjithëfarshëm pa dallim krahesh për këtë përiudhë historike të ndërlikuar, mund të arrijë në një qëndrim objektiv. Edhe në librin e parë:”Emigracioni Politik Shqiptar 1944-1955” edhe në këtë libër historiania e re Leonora Laçi, mendoj se është në rrugë të drejtë, ecë mirë në “shina”, as majtas, as djathas, por drejt.

-Kjo është strategjia e parë e Kosovës në këtë fushë që nga paslufta dhe miratimi i saj shënon moment të rëndësishëm për politikat, bazën ligjore, institucionet, administrimin, konservimin ruajtjen dhe promovimin trashëgimisë së Kosovës, si pasuria më e madhe dhe si shenja themelore e identitare e saj/

PRISHTINË, 30 Dhjetor 2016-B.Jashari/ Qeveria e Kosovës ka miratuar sot Strategjinë Kombëtare të Trashëgimisë Kulturore 2017-2027, si dokument themelor i politikave të Kosovës në këtë fushë në periudhë afatgjate.Ministria deklaroi se, kjo është strategjia e parë e Kosovës në këtë fushë që nga paslufta dhe miratimi i saj shënon moment të rëndësishëm për politikat, bazën ligjore, institucionet, administrimin, konservimin ruajtjen dhe promovimin trashëgimisë së Kosovës, si pasuria më e madhe dhe si shenja themelore e identitare e saj.

Me qëllim të përcaktimit të vazhdueshëm të trashëgimisë kulturore si shtyllë e rëndësishme e zhvillimit të qëndrueshëm të vendit, zhvillimit të bashkëpunimit dhe avancimit të sistemit të mbrojtjes dhe ruajtjes të trashëgimisë kulturore, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka hartuar dokumentin Strategjia Kombëtare për Trashëgimi Kulturore 2017-2027.

Në dokumentin e Strategjisë Kombëtare për Trashëgimi Kulturore adresohen aspektet themelore që në mënyrë të drejtpërdrejtë synojnë promovimin e vlerave reale kulturore dhe ekonomike të trashëgimisë kulturore të Republikës së Kosovës, si dhe rritjen e dukshmërisë së vlerave potenciale të saj.

Synimet e Strategjisë janë: – Sistemi ligjor dhe institucional i mbrojtjes – në përputhje me Kushtetutën e Republikës së Kosovës, ligjeve tjera relevante dhe angazhimeve të Kosovës, si dhe orientimin e Qeverisë së Kosovës karshi Prioriteteve të Partneritetit Evropian dhe anëtarësimit në UNESCO; – Qasja e integruar në mbrojtje – sipas parimeve dhe trendëve të planifikimit dhe zhvillimit të qëndrueshëm urban, ekonomik, shoqëror dhe kulturor; – Edukimi, promovimi dhe ndërgjegjësimi qytetar – me qëllim të nxitjes së ndjenjës së identitetit kulturor dhe si burim i frymëzimit dhe inovacionit.Dokumenti i Strategjisë Kombëtare për Trashëgimi Kulturore ka përcaktuar 5 objektiva: 1. Avancimi i kornizës ligjore dhe institucionale; 2. Qasja e integruar në mbrojtje të trashëgimisë kulturore, drejt zhvillimit të qëndrueshëm; 3. Përfshirja e trashëgimisë kulturore në planet zhvillimore; 4. Promovimi i trashëgimisë kulturore; 5. Edukimi, aftësimi dhe pjesëmarrja aktive në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore.

Në fushën e avancimit të kornizës ligjore dhe institucionale, prioritet mbetet investimi në institucionet e trashëgimisë kulturore dhe në sistemin e mbrojtjes në përgjithësi. Avancimi i vazhdueshëm i legjislacionit për trashëgimi kulturore do të përfshijë edhe masat që garantojnë harmonizimin me ligjet tjera të Kosovës, si dhe me legjislacionin e BE-së.

Qasja e integruar me këtë strategji merr përmasa zhvillimore në gjithë territorin e Kosovës duke e promovuar trashëgiminë kulturore si resurs të zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik, shoqëror dhe kulturor, në konsultim me aktorët relevantë dhe nëpërmjet pjesëmarrjes aktive të komuniteteve relevante, përfshirë komunitetet fetare, si dhe pronarët, poseduesit dhe shfrytëzuesit e pronave kulturore, siç është përcaktuar me legjislacionin përkatës dhe angazhimet ndërkombëtare ligjore dhe politike të institucioneve të Kosovës.

Objektiv i veçantë dhe sfidues në këtë qasje bëhet përfshirja e trashëgimisë kulturore në plane dhe programe zhvillimore komunale dhe kombëtare. Metodologjia dhe praktikat e mira të konservimit të integruar të cilat promovojnë konkurrencë të lirë dhe të shëndoshë, si dhe nxitjen e kreativitetit dhe të inovacionit, do të vihen në shërbim të komunave të Kosovës nëpërmjet avancimit dhe zbatimit konsekuent të dokumentit strategjik të MKRS-së për konservimin e integruar (2010) dhe në harmoni me udhëzimet dhe praktikat ndërkombëtare, të promovuara nga UNESCO, KE, ICOMOS, ICCROM-i etj.

Komunikimi dhe promovimi gjithëpërfshirës i trashëgimisë kulturore dhe i arritjeve në fushën e zhvillimit kulturor me këtë Strategji bëhet hallkë vitale e procesit të mbrojtjes dhe njëherë e mëvetësishme, e cila garanton promovimin e vlerave reale kulturore dhe ekonomike të trashëgimisë kulturore të Kosovës. Strategjia në këtë kuadër shtron si kërkese studimin e plotë dhe sistematik të trashëgimisë kulturore, si dhe interpretimin objektiv për t’u plasuar në botime dhe mediume virtuale.

Edukimi, aftësimi dhe pjesëmarrja aktive, në këtë kuadër, do të përkrahet me qëllim të zhvillimit pozitiv të debatit bashkëkohor në fushën e trashëgimisë kulturore në Kosovë. Së këndejmi, do të përkrahet ndërtimi sistematik i kapaciteteve profesionale të punonjësve të trashëgimisë kulturore, të cilët përbëjnë burimin formal të komunikimit dhe të veprimit pjesëmarrës me publikun e gjerë.

Përtej këtyre angazhimeve dhe duke ruajtur të drejtat e pronarëve, poseduesve dhe shfrytëzuesve të pronave kulturore, Strategjia thërret për përmirësim të “qasjes për të gjithë” në trashëgiminë kulturore si e drejtë e të gjithë qytetarëve të Kosovës dhe si kontribut i të gjitha palëve për sigurim të qasjes së papenguar.

Gjatë hartimit të Strategjisë janë shqyrtuar gjerësisht përvojat e kaluara dhe gjendja e trashëgimisë kulturore në Kosovë, si dhe çështjet që kërkojnë rishikim dhe orientim të ri në periudhën 2017-2027. Çështjet dhe përvojat janë identifikuar në formë të analizës së të dhënave nga dokumentet relevante të rëndësisë kombëtare për Republikën e Kosovës, si dhe në bazë të përvojës institucionale në ballafaqimin ditor me problematikat e fushës së trashëgimisë kulturore.

Gjatë hartimit të dokumentit të Strategjisë Kombëtare për Trashëgimi Kulturore janë zbatuar udhëzimet për hartimin e dokumenteve strategjike duke përfshirë dhe procesin konsultativ. Në proces janë shqyrtuar edhe dokumente tjera, konventa dhe karta ndërkombëtare.

-Akademik Idriz Ajetit: Çmimi i Karrierës Shkencore Akademike nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë dhe Medalja Presidenciale të Meritave nga Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi/

-Akademik Idriz Ajeti: Përparimi ynë si shtet bazohet në dije, shkencë e arsim. Jetëgjatësia më ka ofruar këtë privilegj, të qenit dëshmitar i rrjedhave të historise/

-INTERVISTË EKSKLUZIVE E RILINDJES ME AKADEMIK IDRIZ AJETIN, DHJETOR 2004 – INTERVISTOI: SYLË OSMANAJ/

SPECIALE-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI/

PRISHTINË, 27 Janar 2017/ Kosova dhe Shqipëria shënuan sot 100 vjetorin e lindjes së akademik Idriz Ajetit./

Në Prishtinë, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës dhe Akademia e Shkencave e Shqipërisë, organizojnë Konferencën jubilare-shkencore “Me rastin e 100-vjetorit të lindjes së akademik Idriz Ajetit”.

Gjatë kësaj konference, Çmimi i Karrierës Shkencore Akademike-2016, për rendin e parë të konkursit të shpallur për çmimet shkencore kombëtare vjetore iu dha akademikut Idriz Ajeti nga kryetari i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë akademik Muzafer Korkuti.

Në motivacionin e këtij çmimi thuhet:“Dijetar me një veprimtari të gjatë dhe të frytshme akademike e universitare; i pranishëm në mënyrë të pandërprerë e të suksesshme prej shtatë dekadash në shkencat albanologjike; me kontribute origjinale e themelore në gjuhësinë historike e të krahasuar, në marrëdhëniet e shqipes me gjuhët e tjera në arealin ballkanik, në dialektologji e histori shkrimi, në procesin e njësimit të shqipes letrare; personalitet me ndikim të mirënjohur në jetën qytetare të Kosovës dhe në historinë e mendimit shqiptar; që, me modelin e urtësisë dhe ndjeshmëritë e larta ndaj së drejtës, i lartësoi dhe u dha nder përgjegjësive e detyrave të rëndësishme që ka ushtruar”. thuhej në motivacionin e këtij çmimi.

Profesori Idriz Ajeti ka tre data të lindjes të shënuara, u tha në konferencë, ndërsa u theksua se 27 janari është data e lindjes e shënuar në pasaportën e tij dhe kjo ishte zgjedhur për t’u shënuar sot 100 vjetori. Kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, akademik Hivzi Islami, theksoi se kohët e shkuara të shqiptarëve ishin të rënda, por dijetarët tanë ishin njerëz të veçantë të cilët kontribuuan shumë për vendin.

“Kur përmendet emri i profesorit në mjedisin tonë akademik, kulturor dhe shoqërorë, të gjithë e dimë që bëhet fjalë për profesor Idriz Ajetin, sikur në Tiranë kur përmendet emri i Eqrem Çabej. Historia e gjuhësisë dhe shkencave albanologjike dhe e kulturës shqiptare nuk mund të merret me mend pa profesorin Ajetin”, tha akademik Islami.

Ndërsa, rektori i Universitetit të Prishtinës, Marian Dema, e vlerësoi porfesorin Ajeti si një ndër personalitetet më të shquara të shkencës, kulturës dhe arsimit në Kosovë. “Me emrin e tij lidhen një varg procesesh që janë zhvilluar pas Luftës së Dytë Botërore në Kosovë, procese këto të cilat i sigurojnë profesor Idrizit vend meritor në formimin dhe zhvillimin e institucioneve arsimore dhe shkencore. Emri i tij tashmë është i skalitur në opusin e shkencës dhe arsimit në Kosovë. Universiteti i Prishtinës e konsideron Ajetin si xhevahir të tij dhe i është skajshmërisht falënderues për punën, mundin dhe djersën e derdhur në këtë Universitet. Figura morale dhe atdhetare e tij do të shkëlqejë gjithnjë në panteonin e qytetërimit të kulturës sonë kombëtare. Lum ne që të kemi”, u shpreh rektori Dema.

Akademik Idriz Ajeti,  i lindur në katundin Tupallë të Jabllanicës së Epërme – Luginë e Preshevës, me fjalën e shkruar është shprehur:

“Nuk e kam zgjedhur unë që ta kem një shekull mbi supet e mija dhe as që e kam menduar që natyra e Zoti do të më japin këtë jetëgjatësi dhe njëkohësisht forcën që të shohë e përjetoj gjithë zhvillimin tonë si shoqëri e si shtet dhe ndjejë që përgjegjësinë për ecjen tonë si shtet e kemi pasur ne. Unë kam ardhur nga një fshatë i vogël, i gatshëm dhe i etur për të ndryshuar rrjedhat e shoqërisë. Por unë kam ardhur me idenë për të gjetur copëzat e shpërndara të gjuhës shqipe, për t’i bërë bashkë ato me një mëndje dhe një shpirt.

Unë do të ju flasë për gjuhën edhe në këtë 100 vjetorë timin dhe mbase fjalimet e mia për të edhe në këtë ditë ku së bashku po shënojmë këtë jetëgjatësi timen do të jenë të pafundme, sa i pafund është thesari i saj, sa e pafund ka qenë ideja për ta bërë një të përbashkët e të plotë. Gjuha duhet të jetë pandashmërisht pjesë e evoluimit, e përmbushjes së nevojave të një populli që flet me dialekte por që rrënjën e ka të përbashkët dhe prandaj përpjekjet tonë në shekullin e kaluar për ta bërë bashkë tani duhet të jenë përpjeke për ta përmbushur pa e tundur themelin e saj. Përparimi ynë si shtet bazohet në dije, shkencë e arsim. Jetëgjatësia më ka ofruar këtë privilegj, të qenit dëshmitar i rrjedhave të historisë”.

PRESIDENTI THAÇI DEKORON AKADEMIK IDRIZ AJETIN NË 100 VJETORIN E LINDJES: JENI ÇABEJ I KOSOVËS!

Presidenti i Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, sot e ka dekoruar akademik Idriz Ajetin me Medaljen Presidenciale të Meritave.

Këtë medalje, presidenti Thaçi ia ka ndarë akademik Idriz Ajetit në 100 vjetorin e lindjes për kontributin e jashtëzakonshëm në fushën e arsimit, shkencës dhe kulturës.

“Ju që këtë vit po mbushni një shekull, për mua jeni Çabej i Kosovës në fushën e studimeve albanologjike”, ka thënë presidenti Thaçi.

“Ju falënderoj për këtë nderim që po ma bëni”, u shpreh akademik Idriz Ajeti.

Me veprimtarinë e tij, akademik Idriz Ajeti ka kontribuar shumë edhe në forcimin e identitetit tonë kulturor.

——–

 NGA GAZETA RILINDJA E 31 DHJETORIT 2004:

Intervistë ekskluzive e Rilindjes me Akademik Idriz Ajetin

SHKENCËS SË GJUHËSISË S’MUND T’I DALËSH ZOT PA NJOHUR PARIMET E SHËNDOSHA TË METODËS SHKENCORE

 INTERVISTOI: SYLË OSMANAJ

Në gjuhësinë shqiptare akademik prof. dr. Idriz Ajeti është emër i shquar dhe këtë shquarësi ai e krijoi në saje të rezultateve që shënoi tash sa vjet, me disiplinë e me kriter shkencor, duke hulumtuar dhe duke studiuar refelekset e qenies së shqipes, të strukturës dhe të funksionit të saj. Në rrafsh të interesimeve ai vuri dorë të rreptë studimore në disa fusha: të dialektologjisë historike, të etimologjisë dhe të marrëdhënieve të shqipes me gjuhët e tjera të Ballkanit. Trajtoi probleme morfosintaksore, bëri kërkime në dialektet shqiptare, dha ndihmesë rreth njësimit të gjuhës letrare shqipe, studioi çështje të toponimisë dhe të onomastikës etj.  Intervista që bëmë me Të kishte për qëllim të prezentonte, aq sa ka mundësi ta bëjë një intervistë e këtij karkteri, disa nga arritjet në fushë të studimeve gjuhësore, të grishte në shkallë të provokimit të sinqertë pikat e interesimit tematik dhe përkushtimet tematike që zgjuan kërshërinë e gjuhëtarit dhe, kuptohet, të shiheshin prirjet e zhvillimit të mëtutjeshëm të studimeve të shqipes. Prekëm me këtë rast,  shtruar e qartë, edhe çështjen, sot për sot të ditës, të zbatimit të drejtë të gjuhës letrare në mediumet, të shkruara e të folura,  publike shqiptare etj.

Trajtim serioz dialektologjik i të folmes së Zarës

Mund t’i përmendni, me këtë rast, zotëri Ajeti, disa nga problemet kryesore gjuhësore që keni ndriçuar deri më tashti?

Jam marrë me gjurmimet e studimet e dialektologjisë historike të shqipes: në këtë fushë, së pari, kisha rimarrë kërkime të dialektit arbënesh të Zarës (1961) pas kërkimeve që kishin bërë para meje dy linguistë të njohur në fushën e studimeve ballkanologjike dhe albanistike: Gustav Ëeigand dhe linguisti italian Carlo Tagliavini (1937) te L’Albanese di Dalmazia, i pari pse duke qëndruar një kohë të shkurtër ndër arbëneshët e Zarës materiali dialektor, i pa verifikuar, i dilte i retushuar – i korrigjuar; ndërsa i dyti pse materialin dialektor nuk e kishte regjistruar e shënuar vetë, por gjithë punën e mbledhjes dhe të regjistrimit ua kishte lëshuar të rinjve arbëneshë të papërvojë në punë këso dore. Punimi ynë me titull: Zhvillimi historik i së folmes gege të arbëneshëve të Zarës merrte parasysh të metat e këtyre studiuesve; ky yni dallonte nga të studiuesve para meje me krahasimin që i bëja materialit dialektor, të mbledhur në Shestan – te Kraja në Mal të Zi – atdheut të hershëm të arbëneshëve të Zarës dhe materialit dialektor të qëmtuar në ishullin arbënesh pranë Zarës.Kjo monografi dialektologjike qysh e quan edhe albanologu polak Cimochoëski në recensionin e tij të rrallë që iu soll këtij punimi shkencor, është studimi i tretë gjuhësor me pretendime shkencore që merr në vëzhgim veçoritë dialektore të kësaj enklave të vogël të shqiptarëve pranë Zarës në Dalmaci. Indoevropianisti dha albanologu profesor Henrik Bariq s’kishte qenë i kënaqur me përfundimet që u kishin dalë gjurmuesve të posazënë ngoje të këtij ligjërimi të izoluar të arbëneshëve të Zarës, prandaj, në takimin e parë, ma rekomandoi ta rimerrja edhe unë dhe ta vështroja këtë ligjërim gegë, mbartësit e të cilit ishin shkëputur nga djepi i hershëm i shqiptarëve të Brisk-Shestanit në gjysmën e parë të shek. XVIII (1726-1733). Kur bashkohen këto tri monografi që rrihnin të shpjegonin tiparet e përgjithshme dialektore të së folmes gege të oazës së vogël gjuhësore shqipe të Dalmacisë, qysh ia ka ënda ta emërtonte këtë ligjërim shqip të Dalmacisë albanologu italian Tagliavini, ne nuk mund të mos shprehim bindjen se për kohën e vet, ato japin një pasqyrë reale të së folmes së arbëneshëve të Zarës.

Një kohë jam marrë me studime dorëshkrimesh të shkruara shqip po me alfabetin arabo-turk; i pari dorëshkrim shqip me atë alfabet me titull Emni Vehbije (dhuratë) i autorit Tahir ef. Gjakova a Boshnjaku, që daton nga viti 1835, një tjetër i shkruar po me atë alfabet me titull: Divani, hartuar prej sheh Maliqit të Rahovecit (nga fundi i shekullit XIX). Autori i Vehbije-s, sikur u tha është Tahir efendi Gjakova, njeri me kulturë të gjerë teologjike dhe njohës i mirë i së folmes së vendlindjes (nga Gjakova).

Hetimi i kësaj literature ka një rëndësi të dorës së parë për kërkimet e të folmeve shqiptare në truallin gjuhësor të Kosovës. Vepra Vehbije dhe autori i saj Tahir ef. Boshnjaku, s’kishin mbetur pa u studiuar; studimeve të tyre u prin, do të thoshim ne, Hasan Kaleshi, orientalisti më i përgatitur, me njohuri të gjera të filologjisë arabe e turke, i cili te Godišnjaku – revistë e Institutit Ballkanologjik të Sarajevës në vitin 1957: Arbanaška književnost na arapskom alfabetu.

Me këtë lloj literature, në kohë të fundit, ka zënë të merret edhe zoti Muhamet Pirraku; Pirraku nuk është filolog, është historian, i cili në veprën e tij të vëllimshme, disa faqe u rezervonte veprimtarëve shqiptarë që ishin marrë me shkrime – thuaja letrare – në gjuhën shqipe me alfabetin arab.

Sipas tij, ndryshe nga të tjerët që si dokument të parë të shqipes së shkruar me alfabet arab mbajnë Vehbijen e Tahir ef. Boshnjakut, të vitit 1835, në Kosovë, shumë para Vehbijes – shkruan Pirraku, ka ekzistuar tradita e përqendruar mirë e shkrimit të gjuhës shqipe me alfabet arab.

Në kuadrin e studimeve dialektologjike shqiptare kam studiuar tekstin dorëshkrim Djali plangprishës në të folët shqip të Istrisë, i cili ishte gjetur në arkivin e Bibliotekës Ambrosiana të Milanos, duke i bërë e kryer transliterimin dhe transkriptimin të shoqëruar me shpjegime të veçorive fonetike të këtij dialekti të një grupi të shqiptarëve që jetonin dhe vepronin në Poreç të Istrisë.

Do të përmend punimin tonë: “Tiparet e l-së në dialektet shqiptare të Brisk-Shestanit – interesant nga se dialektologu i njohur Branko Miletiæ (E folmja e Crmnicës) SD Zbornik IX, 1940, i cili, gjoja, në Shestan, ndër shqiptarët e atjeshëm kishte diktuar e konstatuar në atë të folme shqipe tre tipa të tingullit l (l’, l, ll). Unë, edhe në këtë mes konstatova bindshëm se gjuha shqipe ka pasur dhe ka dy tipa të këtyre fonemave (l-ll), një palatale l dhe një tjetër velare ll.

Me rastin e vizitës sonë në Preshevë, në rrethin e saj dhe në disa fshatra të Bujanovcit, munda të shënoja karakteristikat më kryesore të të folmeve shiqiptare të këtyre trevave shqiptare.

Po të ishte e mundur që dialekteve gege të Preshevës me rrethe dhe të të folmeve shqiptare të Brisk-Shestanit t’u kthehesha edhe një herë, do të kërkoja të vërtetoja me saktësi që në ato të folme shqiptare përdorimin e zanores hundore, , sepse atëherë kur po mblidhja dhe regjistroja materialin dialektor ndër ato mjedise shqiptare nuk isha i bindur fort për praninë e kualitetit të asaj fonemeje të shqipes së atjeshme.

Në lidhje me problemin e huazimeve që shqipja ka marrë së jashtmi prej gjuhëve të tjera, nuk mund të mos theksohet një fakt që përqendron në të vërtetën se numri i leksikut të huaj i ardhur së jashtmi në gjuhën shqipe është i madh, por do të thuhet, gjithashtu se ky numër është paraqitur nga studiuesit albanologë shumë më i madh sesa ishte në të vërtetë; Albanologu i madh gjerman Gustav Meyer thoshte tekstualisht: “Mund të thuhet se vetëm me mund të madh shqipja shpëtoi nga romanizimi i plotë dhe se për pak në vend të saj një gjuhë romane do të kishim”. Është thënë megjithatë se tek një lagje albanologësh të huaj kishte një si prirje e kohës që ky numër huazimesh të shqipes të paraqitet jo realisht.

Do të pranojmë se s’janë albanistët ata që fajësohen, por (është gjendja e studimeve albanologjike e kohës fajtore) faji është tek gjendja e studimeve albanologjike e jo tek studiuesit albanologë të kohës. Albanologët e asaj kohe mbajnë përgjegjësinë, pra janë përgjegjës pse ndaj çështjes së huazimeve mbanin qëndrim shpërfillës, duke studiuar vetëm numrin e huazimeve marrëse e jo edhe ato dhënëset për të cilat përligjeshin duke pohuar se shqipja nuk ka mundur të ushtronte ndikim tek gjuhët e tjera për mungesë të një roli politik të shqiptarëve në agjendat politike ballkanike dhe evropiane.

Në trevat e viset e përziera etnikisht: me shqiptarë – serbë, në Kosovë, shqiptarë-malazezë në anën lindore të Malit të Zi, në Maqedoninë Perëndimore – jo vetëm në leksik të këtyre popujve sllavë, por edhe në toponiminë e tyre, banorët shqiptarë kanë ushtruar ndikim të dukshëm në fqinjët sllavë jo vetëm në kohë më të vona, por që në mesjetë – në Mal të Zi, sidomos në anët lindore të tij: Kuçi me fshatra përreth si dhe më thellë në atë shtet: Fundana, Krusa Glavica, Krusi dolovi, katundi Æeret në Zagaraèin e Poshtëm, Rogami Bushat, Bukëmira, Bukëmir, Koçe (Goçe) –  katuni te Kuçi, origjina e toponimeve Ligatiæi  dhe Ligate – njëri në Hercegovinë, tjetri në Bosnjë – prej të shqipes Ligatë, derivat nga lag+atë- Lëgatë, ligatë. Lopari me kuptimin e loparit “bariut t lopëve” – (lidhet me të shqipes lopë).

Qendra e Kuèit, e përmendur sipër, që nga mesjeta, përfshinte shumë katunde dhe fshatra: Pantalesh, Barzan (Bardhan), Bankeç, Bytidosi (Bythëdosë), Lazaci. Këto katune, si dhe emërtimet e tjera me origjinë shqiptare, kanë marrë prapashtesa të gjuhës serbe: Leškoviæi, Lopari, Vjeduši, Bardiæi, Kuèi, mbi të cilat kemi dhënë shpjegime në studimin tim te Gjurmimet albanologjike, seria e shkencave filologjike, IV (1974) dhe te Vepra 4 e Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, Prishtinë, 2001.

“Porse, për sa i përket faktit që ai pat mbiçmuar rëndësinë e elementit latin të gjuhës shqipe si dhe në përgjithësi huazimet nga gjuhë të tjera, mund të thuhet se ndërtimi i gjuhësisë historike shqiptare, është merita e tij”, te Della lingua e della letteratura albanese, Nuova antolgia, 1885, f. 592, vëll. 50, seria IV = Carlo Tagliavini, Storia della linguistica, Patron, Bologna, f. 217 (1970).

Kultivimi i kritikës shkencore e bën të pashtyshme nevojën e nxjerrjes së revistës Kritika

Një vërshim botimesh të shumëllojshme, pa farë kontrolli, redaktimi serioz dhe kritike shkencore, që për çdo ditë dalin si kërpudhat pas shiut, me të meta gjithfarësh janë të pashmangshme, natyrisht, këtu nuk mendohet vetëm për të meta të natyrës teknike, redakturë gjuhësore, por për asosh të karakterit metodologjik: shpeshherë ndeshemi me veprues diletantë të atillë që as degën shkencore së cilës duan t’i dalin zot, s’e njohin veçse sipërfaqësisht, pa zotëruar parimet e shëndosha të metodës shkencore. Një soj i tillë diletantësh dhe quasishkencëtarësh me një bagazh të varfër dijeje, shumë lehtë rrëshqasin në nacionalizëm; disi janë të prirë që çështjet t’i vështrojnë me një ngushtësi të theksuar pa u shquar nga fryma objektive.

Brezat e tjerë të rinj shkencorë e kanë kapërcyer atë stad ëarasjlemcpr. Ata sot në punën e tyre kërkimore operojnë me parime bashkëkohore, racionale. Mjerisht, me një përjashtim një gjë të tillë nuk e kemi në fusha të tjera, bie fjala, në lëmin e gjurmimeve e të hulumtimeve historike apo gjuhësore-onomastike, etj. Për fat në truallin kërkimor, studimor linguistik, ndeshen punonjës të zellshëm me reuzultate shumë të dobishme, por pa bërë bujë për çka bëjnë – puna e të cilëva ka marrë e është shtrirë gjithandej, pra, ka një lagje të mirë, të aftë studiuesish që bagazhin letrar, artistik e bëjnë më së miri e me kompetencë që nuk ia le dalë kujt në punë të tilla.

Ana e zymtë dhe e errët e kësaj gjendjeje mund të ndryshohet me masa profilaktike, parandaluese me ngritjen e nivelit shkencor e frymë objektive të punonjësit shkencor, me ngritjen e kulturës së përgjithshme të kërkimtarit e të studiuesit. Kultivimi i kritikës shkencore e dhënë gjithherë me frymë objektive, që do të ndiqte gjithë prodhimin kulturor, shkencor dhe ta thoshte fjalën e vet pa anësi, në rrethanat e gjendjes aktuale tonën, bën të pashtyshme nxjerrjen e revistës Kritika, qysh do ta quanim ne organin e ri të përhershëm shkencor. Këtë organ, këtë revistë me emrin Kritika do ta udhëhiqte ekipi prej tre vetësh që do t’i shquante guximi, drejtësia, fryma objektive në gjykimin dhe vlerësimin e çështjeve kulturore-shkencore, toleranca, sjellja (“sjellja e zbukuron njeriun”).

Po t’i vështrosh rezultatet e studimeve gjuhësore përmes metodave  krahasimtare, ç’thoni: ku qëndrojnë, aq sa keni arritur të keni ju informacione, studimet e shqipes kundruall studimeve të gjuhëve të tjera?

Sa për rezultatet e studimeve gjuhësore me anë të metodave krahasimtare se ku qëndrojnë studimet e shqipes kundruall studimeve të gjuhëve të tjera – këto të fundit janë shumë të avancuara, që është e kuptueshme, ndërsa ne jemi në fillim, porse në fillim të mbarë.

Si qëndron çështja e marrëdhënieve të shqipes me gjuhët e sotme të zhvilluara: çka i karakterizon këto marrëdhënie ndërgjuhësore?

Nëse me këtë pyetje kërkohet të dihet se çfarë marrëdhëniesh ka shqipja me gjuhët e mëdha: anglishten, gjermanishten, frengjishten etj., mund të thuhet se në shqipien aktualisht drejtpërdrejt ushtron ndikim vetëm anglishtja, sidomos në Kosovë, me të përmendurat e tjera nuk ka farë lidhjeje të pandërmjetme a të drejtpërdrejtë.

Njësimi i shqipes letrare është rezultat i natyrshëm i proceseve të zhvillura

Si e shihni ju anën e zbatimit të gjuhës së njësuar shqipe në të gjitha shkallët e saj të komunikimit, e veçanërisht në shkallë të respektimit të normës letrare në mediumet, të shkruara dhe të folura, shqiptare?

Në historinë politike dhe kulturore shqiptare muaji nëntor ka marrë si një simbolikë të rëndësishme sepse gjatë atij muaji, muajit nëntor të kohëve të ndryshme janë zhvilluar ngjarje me rëndësi të madhe në populin dhe për popullin shqiptar: në vitin 1912, intelektuali shqiptar Ismail Qemali – vlonjat, shpalli pavarësinë e Shqipërisë më 28 nëntor, duke hyrë si një shtet i ri në Bashkësinë evropiane të kohës; katër vjet më parë, po në nëntor të 1908, në qytetin e Manastirit të Maqedonisë, atëherë ende nën sundimin otoman, po mbahej Kongresi i Manastirit, Kongresi i Alfabetit të gjuhës shqipe, që ka hyrë në historinë e kulturës shqiptare. Alfabeti i Stambollit përmbushte parimin e njohur shkencor: një tingull – një shkronjë, zgjidhja e të cilit e bënte këtë alfabet bazën e alfabetit të sotëm, duke caktuar kështu raportin midis shkronjave e tingujve të shqipes.Gjuha letrare shqipe e epokës sonë të sanksionuar në Kongresin e Drejtshkrimit, e cila e stabilizuar njëherë e mirë, po zbatohet gjithandej në të gjitha kontekstet kulturore e shoqërore të mjediseve shqiptare. Këtij akti historik i kishte paraprirë Konsulta Gjuhësore e Prishtinës (1968), kur edhe aty u përsëdyt, u theksua se përpjekjet për njësimin e gjuhës letrare janë rezultat i natyrshëm i proceseve të zhvilluara, sidomos nga Rilindja e këtej. Këtu po sjellim e po kujtojmë dy “simpoziumet shkencore për problemet e kulturës së gjuhës, të mbajtura në Prishtinë e Tiranë (1980-1984) që pandehen aksioni më i madh i gjuhësisë normative pas Kongresit të Drejtshkrimit” (1972).

Përpara gjuhësisë shqiptare edhe pas fitores historike të arritur me përpjekjet e një vargu brezash veprimtarë në fushën e kulturës dhe pas një sërë botimesh, doracakë që synojnë të ndihmojnë kapjen sa më të lehtë të normës letrare shqipe, shtrohen detyra të shumëllojshme.

Norma letrare e gjuhës sonë ndryshon, natyrisht në disa nivele të strukturës së saj prej sistemit dialektor të shqipes, sidomos të gegërishtes verilindore, prandaj kërkohen përpjekje të pandërprera nga të gjithë ata që merren me shkrime të shtojnë kujdesin e tyre për gjuhën letrare, sepse studimi i gjithanshëm i saj është bërë detyra themelore e gjuhësisë sonë.

Më 11 e 12 nëntor, në 30-vjetorin e Kongresit të Drejtshkrimit të gjuhës shqipe, Akademia e Shkencave e Shqipërisë dhe Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, në Konferencën Shkencore: “Gjuha standarde shqipe dhe shoqëria shqiptare sot”, parashtruan arritjet dhe rrahën mendime për çështje të përgjithshme e të veçanta të shqipes standarde.

U konstatua se praktika e përdorimit të shqipes standarde gjatë 30 vjetëve në të gjitha fushat e veprimtarisë zyrtare e shoqërore ka dëshmuar se zgjidhja e dhënë nga Kongresi i Drejtshkrimit i ka qëndruar provës së kohës dhe se shqipja standarde është bërë një faktor i dorës së parë për gjallërimin e jetës shoqërore e kulturore.

Në Konferencë u shpreh me theks të veçantë shqetësimi për nivelin e pakënaqshëm të kulturës gjuhësore, ndaj ndërtimeve jo të rregullta të fjalëve, shqetësime për përdorimin e tepruar të fjalëve të huaja të panevojshme, për ndikime të huaja në ndërtimin e fjalisë që dhunojnë strukturën sintaksore të shqipes.

Situata e gjuhës standarde shqipe në Kosovë është pakëz ndryshe, ajo atje, ç’është e vërteta, vuan nga po ajo dergjë veçse kronike; është fjala për trysnitë shumë dekadash sllave që ushtronin ndikim në mënyrë intensive tek shqiptarët e gjuha e tyre, sidomos në mesjetë, kur me serbët bënin jetë të përbashkët në simbiozë – që nga 1912 dyfish intensive dhe drejtpërdrejt.

Sidomos nuk mund të mbyllen sytë përpara faktit që dygjuhësia në Kosovë ka lënë gjurmët e saj (XH. Lloshi).

Gjuha standarde shqipe tashmë është shtrirë në tërë Kosovën, duke qenë e detyrueshme për të gjitha institucionet shtetërore, për shtypin, TV, për mbarë sistemin shkollor me përfshishjen e të gjitha niveleve të tij.

Po të pritet që unë të shprehem nëse studiuesit e gjukhësisë sonë normative janë të kënaqur me shkallëln e arritur të gjuhës standarde shqipe, ne do të pohonim se niveli i përdorimit të gjuhës standarde shqipe në Kosovë, përgjithësisht, mund të thuhet se është relativisht i kënaqshëm me tendencë rritjeje të vazhdueshme të tij.

Rezervat tona gjejnë mbështetjen e tyre tek pohimet e studiuesve tanë të gjuhësisë normative se nuk mund të mbyllen sytë përpara faktit që dygjuhësia në Kosovë ka lënë gjurmët e saj ku shtohet si edhe në libra të autorëve të shquar të Kosovës ndeshen ndikime të serbishtes standarde.

Në veprimtarinë e kulturës së gjuhës nuk mund të arrihet kurrfarë suksesi po s’u edukua dashuria për gjuhën amtare, ndjenja e përgjegjësisë dhe qëndrimi i ndërgjegjshëm ndaj saj. Ka plot të drejtë një autor italian kur thotë: Chiamo uomo qui e padrone della sua lingua materna (quaj njeri atë që është zot i gjuhës së vet amtare).

Analizohen proceset e zhvillimit të gjuhës me qëllim që të përparohet e të përsoset gjuha standarde

Fenomene të ndryshme për ta mbijetuar shkapërderdhjen e qenies, manifestojnë prirjen për t’iu nënshtruar proceseve integruese,  ndërkaq në gjuhësinë shqiptare, në shkallë “ndërdialektore”, vërehen tendenca “copëzimi”: si do ta shpjegonit, me mjete socio-gjuhësore dhe socio-kulturore, këtë prirje?

Një palë intelektualësh në jetën shoqërore të shtetit të mëparshëm shqiptar duke mos qenë të kënaqur me zgjidhjen e çështjes së gjuhës së përbashkët letrare, zunë të shprehnin pakënaqësinë e tyre përse në bazë të saj vihej varianti letrar toskë. Njëri prej tyre “nuk e gjente të përligjur që shqiptarët të kenë gjuhë standarde të veten, sepse, fjala e tij, nuk e paska atë asnjëri nga popujt e Ballkanit, tjetri deklaronte se ai i njihte vendimet e Kongresit të Drejtshkrimit, por nuk pajtohej me manipulimet e A. Kostallarit”. Dyshimi u përhap shpejt edhe në Kosovë, duke prekur aty-këtu edhe ndonjë individ dhe grup.

E quajmë të nevojshme të sjellim këtu mendimin dhe qëndrimin e I. Kadaresë: “Që çdo shkrimtar ka të drejtë të përdorë gjuhën, dialektin, madje nëndialektin që dëshiron, kjo hyn në lirinë e krijimit, dhe askush nuk mund t’i ndërhyjë. Që në institucionet shtetërore, në shtyp, TV, sistemin shkollor e tjerë bën të detyrueshëm gjuhën e njësuar, kjo, gjithashtu, nuk vihet në dyshim. Që ky njësim nuk prek asnjë fije traditën letrare, e cila në jetë të jetëvet do të lexohet e studiohet ashtu siç është shkruar, as për këtë nuk ka mëdyshje. Në tempull hyhet me dashuri, jo me sopatë në dorë”, Aleanca, 17 nëntor 1995.

Për Kadarenë, pra, është krejt normale që, krahas shqipes standarde, e cila është e detyrueshme për institucionet shtetëroe, të funksionojnë në letërsinë artistike edhe variante dialektore edhe nëndialektore. “Problemin e gegërishtes letrare nuk e fshijnë dot nga faqja e dheut as me njëqind intervista, as me njëmijë përbuzje. Fakti që sot e gjithë ditën ajo shkruhet edhe në Shqipëri, flet për të kundërtën. Ky variant letrar i shqipes është një pasuri e jashtëzakonshme – jo vetëm historikisht, nga që përmbledh në pesë shekuj letërsi, por edhe në gjendjen aktuale.”

E mbështesim mendimin e shkrimtarit tonë të madh – të Ismail Kadaresë, të shprehur për zgjidhjen e drejtë të shqipes sonë të përbashkët letrare, – njohës i thellë i kulturës sonë kombëtare – me porosinë që ajo të studiohet, të pasurohet, të pastrohet e të përparojë, kjo është politika jonë gjuhësore, por kurrsesi politikë për të ndërruar bazën dialektore të saj.

Kryesia e Akademisë sonë të Shkencave dhe të Arteve ka ngritur një komision të posaçëm me detyrë që të kujdeset për çështje të përgjithshme të përparimit e të përsosjes së gjuhës standarde shqipe. Siç dihet, një gjuhë standarde – edhe kjo jona nuk është dhënë si e tillë njëherë e mirë për gjithmonë; zhvillimi i saj nuk ka karakter statik, por ka një karakter dinamik. Komisioni ynë bashkëpunon me komisionin omonim të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, atje është edhe selia e komisionit qendror. Komisionet lokale ndjekin pulsin e zhvillimit të gjuhës standarde shqipe, dhe kur hetojnë se ka ardhur koha që në të mirë të përsosjes së gjuhës standarde mund të kërkojnë që për ndonjë propozim të debatohet dhe në fund të miratohet përfundimisht.

————————————————————————

Boks

VEPRAT KRYESORE TË IDRIZ AJETIT

1. Pamje historike e ligjërimit të Gjakovës në fillim të shekullit XIX, Rilindja, 1960.
2. Istorijski razvitak gegijskog govora Arbanasa kod Zadra, Balkanoloski institut, Sarajevo, 1961.
3. Kërkime gjuhësore, Rilindja, 1978.
4. Studime gjuhësore në fushë të shqipes I, Rilindja, Prishtinë, 1982.
5. Studije iz istorije albanskog jezika, Akademija nauka i umetnosti Kosova, Rilindja, Prishtinë, 1982.
6. Shqiptarët dhe gjuha e tyre, ASHAK, Prishtinë, 1994.
7. Studime gjuhësore në fushë të shqipes II, Rilindja, Prishtinë, 1985.
8. Studime gjuhësore në fushë të shqipes III, Rilindja, Prishtinë, 1985.
9. Studime gjuhësore në fushë të shqipes IV, Rilindja, Prishtinë, 1989.
10. Vepra 1, ASHAK, Prishtinë, 1997.
11. Vepra 2, ASHAK, Prishtinë, 1998.
12. Vepra 3, ASHAK, Prishtinë, 1998.
13. Vepra 4, ASHAK, Prishtinë, 2001.
14. Vepra 5, ASHAK, Prishtinë, 2002.
15. Hyrje në historinë e albanistikës në planin përgatitor

Pese Proverba nga Jakov Sollomoni/

1- Kush ben per vehte ,ben sa per tre .
2- Kush e merr shtruar –shkon larg —
kush nxiton ,shkon drejt vdekjes .
3- Miqte e tu ,jane pasqyra jote .
4- Gjithe ato qe cukisin –jane te ngjashem .
5-Te menduarit gjate –eshte nje vrime ne uje .

Nga Elida Buçpapaj & Skënder Buçpapaj/

Prologu/

Qyteti i Bazelit ka këtë vit një ngjarje të rëndësishme kulturore. Fondacioni Beyeler me një emër të shkëlqyer në botë feston 20 vjetorin. Por historia e tij ka nisur shumë më përpara. Ajo lidhet me emrin e Ernst Beyeler dhe Hildy Kunz, 80 vjet më parë.

Disa fjalë për Ernst Beyeler dhe Fondacionin Beyeler

Fondacioni Beyeler është një institucion i krijuar për vlerësimin e veprave të artit modern dhe bashkëkohor përmes Muzeumit të vet që ndodhet në Riehen, pranë Bazelit. Muzeu është vepër e arkitetit të njohur italian Renzo Piano.Fondacioni mban emrin e krijuesit të tij, Ernst Beyeler, biri i një nëpunësi të hekurudhës.

Ernst Beyeler njihet si një nga Art-Dealer, shit-blerës dhe koleksionistët më të mëdhenj të botës që pas luftës së dytë botërore. Koleksionet e tij kanë një vlerë prej rreth 2 miliardë $.

Ernst Beyeler lindi në Bazel në vitin 1921, studioi histori dhe ekonomi në Universitetin e Bazelit dhe që në moshë të re u punësua tek një librari antikuaresh me pronar Oskar Schloss, një refugjat gjerman që kishte ikur nga Gjermania për t’iu larguar persekutimit nazist si një diktaturë kundër çdo forme të autonomisë kulturore. Kjo periudhë ishte e rëndësishme dhe fondamentale për Beyeler sepse Schloss me një kulturë të gjërë intelektuale i transmetoi djaloshit të ri pasionin për letërsinë dhe filozofinë e artit.

Pas vdekjes të Schloss në 1945, Beyeler, që ndërkohë ka përfunduar studimet, bëhet pronari i dyqanit. Por nuk ishte e lehtë aspak. Në këto momente të vështira Beyeler u ndihmua financiarisht nga shoqja dhe bashkëshortja e tij e ardhme Hildy Kunz. Gradualisht prej 1952, libraria u shndërrua në galeri artesh.

Që në fillim Beyeler u dallua jo vetëm si galerist, por edhe si koleksionist. Shija e tij ishte e pagabueshme dhe bashkë me gruan ata filluan të administronin kryevepra të botës të artit. Ai krijoi lidhje me galeristë të njohur dhe muzeumet më të famshëm të botës.

Në zhvillimin e karrierës së tij, në fillim të viteve ’60 luajti rol blerja e 340 veprave të artit nga bankieri, industrialisti dhe koleksionisti amerikan G.David Thompson. Koleksioni përmbante vepra të Braque, Cézanne, Paul Klee, Léger, Matisse, Monet, Picasso, dhe Mondrian. Beyeler po ashtu bleu nga Thompson  70 punime të Alberto Giacometti-t që janë ndarë midis Muzeumeve të Artit në Zürich, Bazel dhe Winterthur.  Me kalimin e kohës koleksioni i tij vendosi edhe fatin e së ardhmes për të krijuar një qendër muzeale për 250 vepra arti në pikturë dhe skulpturë të emrave të tillë si Van Gogh, Lichtenstein, Bacon, Monet, Braque, Picasso, Mondrian, Giacometti, Seurat, Klee, Rodin, Matisse, Calder, Degas, Chagall…

Muzeumi u krijua nga një arkitekt me emër të madh si ai i italianit Renzo Piano. Sikur tregon vetë Piano, midis tij dhe Ernst Beyeler u krijua një lidhje shumë e fortë, një lloj simbioze  midis miqsh dhe artistësh. Muzeumi përfundoi në vitin 1997, pra 20 vite më parë. Ai është projektuar deri në detajet më të hollësishme për të përmbushur misionin. Në inaugurimin e tij, ata ishin të dy të pranishëm, edhe Ernst Beyeler edhe bashkëshortja e tij Hildy Kunz. Kunz e la këtë botë në vitin 2008, ndërsa Beyeler në 2010. Ata nuk patën fëmijë. Fëmija e tyre ishte pikërisht Fondacioni Beyeler me thesarin e vlerave të kulturës që ka fituar një emër kaq të madh sajë pasionit dhe përkushtimit të tyre për artin.

Kjo është historia e studentit Ernst Beyeler që e nisi aktivitetin e tij si ndihmës tek libraria me antikuare e Oskar Schloss-it, ndërsa sot me emrin e tij identifikohet dhe krenohet jo vetëm Bazeli, qyteti i tij i lindjes por edhe e gjithë Konfederata Helvetike.

20 vjetori i Fondacionit Beyeler hapet me ekspozitën e Claude Monet (14.11.1840-5.12.1926)

Edhe po të ishin gjallë Beyeler dhe Kunz, besoj se do të kishin bërë të njëjtën zgjedhje për të hapur kremtimet e 20 vjetorit të Fondacionit të tyre! Me një ekspozitë nga Claude Monet!Në hapjen e ceremonisë festive merrte pjesë edhe Voal, në kuadrin e APES në vijim të bashkëpunimit konstant me institucionet e Zvicrës.Me këtë rast Fondacioni Beyeler dha një konferencë shtypi që i priu përurimit të ekspozitës të njërit prej mjeshtrave më të mëdhenj të pikturës, sikur është  Claude Monet. I ftuar special ishte Philippe Piguet, stërnipi i Claude Monet, një historian dhe kritik arti i mirënjohur që i kishte sjellë publikut veç kujtimeve të treguara nga nëna, edhe foto shumë të rralla të familjes të stërgjyshit të tij. Kolegu ynë Jean Musy, kryeredaktori i Radio Zones në Gjenevë i mori një intervistë ekskluzive.

Përmbajtja e ekpozitës në konferencën për shtyp, u paraqit nga drejtori i Fondacionit Beyeler Sam Keller dhe kuratori i saj Ulf Küster.Vërtet, nuk kishte paraqitje më përfaqësuese në 20 vjetorin e Fondacionit Beyeler se prania e Claude Monet, që u uronte mirëseardhjen vizitorëve në hyrje të ekspozitës me një portret  gjigand, sikur përmasat e artit të tij. Ky portret, që në ekspozitë ka përmasa të superzmadhuara, është vepër e piktorit impresionist amerikan Theodore Robinson, mik i ngushtë Claude Monet. Piktori francez e priti Theodore Robinson në shtëpinë e tij në Giverny, që nën ndikimin e Monet, ishte kthyer në qendër të impresionizmit francez.

Ekspozita, që do të jetë e hapur nga 22 janari deri më 28 maj, është në vetvete një festë dritash dhe ngjyrash. Ajo i jep shpjegim artistik evolucionit krijues të njërit prej përfaqësuesëve më të mëdhenj të impresionizmit francez, duke nisur prej periudhës impresioniste deri në punimet më të vona të jetës. Në këtë ekspozitë gjenden peisazhe mesdhetare, ishujt e egër në Atlantik, rrjedha e Senës, fushat dhe livadhet e bleruara, plepat e lartë si fare perpendikulare, mullinjtë me erë, zambakët e ujit,  katedralet apo urat e mbuluara nga mjegulla. Duke përzierë reflekset me hijet, Monet ka krijuar një atmosferë magjike. Claude Monet si një nga pinonierët e pikturës moderne, ka zbuluar çelësin e këtij kopështi sekret, duke i krijuar mundësi të tjerëve që të hapin sytë e të përballen e mrekullohen me vizionin e një bote të re. Claude Monet arrin që të krijojë mijra ngjyra në një tablo të vetme, duke përligjur atë që e përsëriste shpesh vetë se ngjyrat ishin obsesioni i gjithë ditës dhe i përditshëm, ishin gëzimi dhe tortura e tij.

Ekspozita e Claude Monet e hapur me rastin e 20 vjetorit të Fondacionit Beyeler, është një event botëror ku të jepet mundësia të shikosh të mbledhura së bashku kryeveprat më me emër të piktorit të madh. Event ishte edhe prania e stërnipit të tij që tregoi hollësi për jetën e artistit të madh, për miqësinë e tij të ngushtë me Auguste Renoir dhe me kryeministrin e Francës Georges Clemenceau, që të dy bashkë me Presidentin e SHBA Woodrow Wilson, ishin dy nga aktorët kryesorë të Traktatit të Versajës që i dha fund Luftës së Parë Botërore.

Ekspozita përmban  63 kryevepra të piktorit të madh francez të marra nga 15 koleksione prej Muzeumeve të artit më të famshme të botës, si  Musée d’Orsay në Paris,  Pola Museum në Japoni, Metropolitan Museum në New York apo Instituti i Artit në Cikago. Në këtë koleksion janë paraqitur gjithashtu edhe piktura të Monet të blera nga individë privatë që shfaqen për herë të parë.

Kur ndodhesh përballë një thesari të tillë kulturor, që është pjesë e trashëgimisë kulturore të njerëzimit, kur ndodhesh përballë një koleksioni të tillë, mos u lodh të bësh analiza, por ndiq vetëm këshillën që Claude Monet u ka dhënë gjithë artdashësave të tij, të kohës kur jetoi, të kohës tonë dhe të kohës që vjen, që “të mos e vrasin mendjen për të zbuluar, se çfarë ka dashur të thotë autori”, magjistari i miliarda ngjyrave, por veç “t’i duan e të bien në dashuri” me pikturat e tij! Që janë kryevepra!

Sepse një dashuri e tillë nuk shterr kurrë!

Kunstmuseum Basel

Anëtarët e rrjetit PanAlbanica, studentë, personalitete të njohura e mysafirë të tjerë u tubuan të dielën (29 janar), në Tetovë, për të shënuar përvjetorin e parë të themelimit të këtij rrjeti dhe për të përuruar botimin e numrit të parë të përmbledhjes “Agora PanAlbanica”. “PanAlbanica është një rrjet njerëzish me botëkuptime që nuk ravijëzohen nga kufijtë, çfarëdo qofshin ata. Thelbi i këtij rrjeti është të menduarit jashtë mureve të vendosura artificialisht në hapësirë, që kanë bërë që ata të vendosen pavetëdijshëm edhe në kokat tona. Qëllimi i rrjetit PanAlbanica është që të jetë një agorë përsiatjesh e debatesh, që do të përpiqet të japë një dorë në shembjen e këtyre mureve në botën e rrjetëzuar e tejet të ndërvarur në të cilën jetojmë sot. “, tha Albulena Halili,  njëra nga bashkëthemelueset e këtij rrjeti.

Agora PanAlbanica është botim i rrjetit PanAlbanica dhe është pagëzuar sipas rubrikës së këtij rrjeti me po të njëjtin emër. Në këtë përmbledhje të parë janë përfshirë shkrime të botuara në rrjetin elektronik panalbanica.net, gjatë vitit të parë të jetëgjatësisë së tij.

“Shumica e zjarreve bubulakë fillojnë – nga një shkëndijë e vetme. Ta ndihmojmë të gjithë bashkë këtë shkëndijë të bëhet zjarr dhe të përpiqemi ta mbajmë gjallë flakën e tij.”, përfundoi fjalën e saj të rastit Albulena Halili, duke i ftuar të gjithë ata që mendojnë njëlloj e që besojnë në këtë vizion, që të bëhen vegëz e këtij rrjeti.

Rrjeti PanAlbanica është themeluar më 17 janar 2016, prej kur edhe ka filluar me botimin e shkrimeve nëpër rubrikat me emërtime tejet unike si: Përtejkumte, Përsiatje e Përsiatje studentore, Mbrothësi, Me tejqyrë, Kult-ura, Shëmbëllime, Gjë(ra)egjëza, Retro-visore e Sport.

Libri,,Mother Theresa,,i dr.Dom Lush Gjergji në Bibliotekën e LTHS në Çikago/

Nga Skënder Karaçica/
Në vazhdën e aktiviteteve kulturo-kombëtare të SHSHA-së në Çikago,tashmë është bërë traditë e mirë që botimet e ndryshme shkencore të fushës së historisë,të gjuhësisë,të traditës,të dokeve dhe ato që hedhin dritë për praninë dhe shpëtimin e hebrenjve të botuara në Prishtinë e Tiranë,të gjejnë vend nëpër bibliotekat e shkollave të mesme,univesiteve,të muzeut holokaust dhe në bibliotekën e Kongresit dhe të Senatit Amerikan në Uashington.

Këto ditë libri,,Mother Theresa,,i dr.Dom Lush Gjergjit iu dorëzua bibliotekës së shkollës së mesme (LTHS)në Çikago,që është një nga vatrat arsimore më një traditë shekullore të dijes për brezin e ri amerikanë,i themeluar në vitin 1888.Figura e Nënës Shqiptare tashmë është bërë pjesë e tërë botës dhe në SHBA përkujtohet me respekt të veçantë,thuhet në deklaratën për shtyp të SHSHA-së në Çikago.Ndërkaq,shqiptarët-amerikanët që erdhën tash e një shekull në Amerikë nga trojet etnike shqiptare dhe veçmas nga Shqipëria,e kujtojnë me dinjitet emrin e Nënë Terezës kur ajo në një takim me ish presidentin Bill Klinton kërkoj prej tij që të shpëtoj popullin shqiptar dhe Kosovën nga agresori vrastar i Serbisë.

Udhëheqja e bibliotektës së shkollës(LTHS)në Çikago e mirëpriti këtë gjest të SHSHA-së dhe libri për ,,Mother Theresa,,do të vendoset në sirtarët e kësaj biblioteke dhe do të zë vend në koleksionet e përzgjedhura nga botimet në Amerikë dhe botë,ku lexuesit e rinj amerikanë do të njohin nga afër figurën e Nënë Terezës dhe shpirtin human dhe liridashës të popullit shqiptar në Ballkan në miqësi të përjetshme më SHBA-në.

Libri për Nënë Terezën i përkthyer në gjuhën angleze,ka 216 faqe dhe në secilën faqe me nga dy-tri flotografi kolor nga jeta e Nënë Terezës në Viti të Kosovës,në Shkup,Shqipëri dhe Kalkutë të Indisë ku kaloi tërë jetën në shërbim të mirësisë,të humanizmit dhe në krye të herës duke nisë masazhin për popullin shqiptar i vjetër sa vetë Evropa me traditën e njohur,,Bukë,krip e zemër,,!

Teknika e përsosur e botimit të këtij libri me vlerë historike dhe fotografitë e përzgjedhurea nga fotografët e njohur Franco Marzi,Giambattista Villa dhe Walter Serra si dhe përkthimi brilant në gjuhën angleze të Mary Rose Agius,e bëjnë këtë botim të biografit të njohur dr.Dam Lush Gjergji për Nënë Terezën,edhe një udhë të pasur me lulet e atdheut shqiptar,para botës dhe para popullit miq të përjetshëm të Amerikës.

Kantautori shqiptar, Ermal Meta fiton konkursin e “Cover”-ave, ne festivalin e Sanremos/Festivali i Sanremos kurorëzoi mbreme fituesin e pare, dhe ai është shqiptari Ermal Meta. Gjatë mbrëmjes kushtuar riinterpretimeve të këngëve të njohura të së kaluarës, kantautori me origjinë shqiptare, la pas 15 zëra të njohur të muzikës së lehtë italiane.

Kenga e Domenico Modunjos “Amara terra mia”, mbërriti në skenën e festivalit në një interpretim mahnitës, që u prit me ovacione nga publiku, ndërsa në sallën e shtypit, kritikët dhe gazetarët nuk kursyen brohoritjet dhe duartrokitjet. 
Ermal Meta shpalosi mbrëmë një profil të ri të tij. Brenda këngës arriti të përdorë dy zëra, një gjetje shumë interesante dhe e guximshme.
Që në hapjen e festivalit, kantautori shqiptar konsiderohet si një nga fituesit e mundshëm me këngën ë tij tij “Vietato Morire” (E ndaluar të vdeshësh), që trajton temën e dhunës në familje. Përveçse për këngët që shkruan dhe interpreton vetë, Ermal Meta është shumë i vlerësuar vitet e fundit si kompozitor. Ai konsiderohet si një prej fituesve të mundshëm të Festivalit të Sanremos këtë vit. Kantautori Ermal Meta, ka lindur në Fier dhe jeton në Itali që në moshën 13-vjeçare.
Kënga e tij “Vietato Morire” (E ndaluar të vdesësh), u prit me ovacione nga publiku dhe kaloi në natën finale të festivalit, që konsiderohet një prej eventeve më të rëndësishme të muzikës së lehtë. Le ti urojme suksese kantautorit shqiptar mbermjen e sotme, qe shenon dhe naten finale te ketij festivali qe i kalon caqet e Italise, pasi historikisht e kan ndjekur dhe ndjekin mijera shqipetare. {Sh.K.}.

Disa thenie te urta nga Sadik Elshani/

• Diktaturat e gezojne nje jetegjatesi, po aq sa edhe frika e popullit. Kur populli e mposht friken, e mposht edhe diktaturen.
• Sa me e bute toka, aq me thelle shkon lopata. Sa me shume ta ulesh kurrizin, aq me rend te shkel i ligu.
• Sa me frikacak e sa me i pasigurt diktatori, aq me e eger eshte diktatura.
• Dikushat flasin me vepra, askusha bejne zhurme me fjale te kota si enet e zbrazeta.
• Ai qe e kritikon te vdekurin, kur ka patur mundesi ta beje kete ne te gjalle te tij, tregon se ai vete eshte i vdekur moralisht.
• Trimat e vonuar tregojne ligesine e tyre.
• Pas çdo Don Kishoti qendron nje Sanço Panç
• Çdo Don Kishot e ndien nevojen per nje Sanço Panç
• Ngado qe te shkosh, atdheun, vendlindjen gjithmone merre me vete dhe mbaje thelle ne zemer.
• Mjeku t’i sheron plaget, arti ta sheron, fisnikeron shpirtin.
• Te eturit per uje, jepi uje, ndersa te eturit per pushtet kurre mos i jep pushtet.
• Me trego kur zgjohesh ne mengjes, te tregoj se a je i suksesshem apo jo. Njerezit e suksesshem zakonisht zgjohen heret.
• Kurre mos ia fillo nje pune te ciles nuk ia sheh fundin.
• Njerezit qe kane deshtuar ne jete e me ambicje te semura, duhet mbajtur larg pushtetit, sepse ata kurre nuk mund te behen pushtetare te mire, por vetem sundimtare te keqinj.
• Edhe populli duarthate ka fuqi, por dikush duhet t’i prije atij.

Filadelfia, 12 shkurt, 2017

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.