Në 25-vjetorin e ndarjes nga jeta: Prof. Dr. Selman Riza-“Mësues i Popullit”/

Ne Foto: Prof. Dr. Selman Riza (25 dhjetor 1909-16 dhjetor 1988)/

Shkruan: Prof. Murat Gecaj/

1. Disa vjet më parë, është venë në qarkullim, në Tiranë, libri i Engjëll Angonit: “Selman Riza, gjuhëtar dhe atdhetar i shquar”. Që në fillim, janë dhe pak fjalë të autorit, për lexuesin: “Ndërkaq, nuk mund ta fsheh kënaqësinë, që kam ndier gjatë gjithë punës për hartimin e këtij libri, sepse kështu pata mundësinë që ta njoh dhe ta çmoj edhe më tepër, siç e meriton, jetën dhe veprën e tij aq të pasur, që e bëri të pavdekshëm”. Ndërsa në parathënien e tij, prof.dr. Shaban Demiraj-Akademik nënvizon: “Më në fund, gati dhjetë vjet pas vdekjes, dikush kishte marrë përsipër t’i bënte të njohur një publiku të gjerë jetën aq të brengosur dhe veprimtarinë aq të pasur të këtij shkencëtari dhe atdhetari të rrallë” e më tej: “Ky libër, i shkruar me një qartësi tërheqëse dhe me një dokumentim bindës, na e shpalosë, si në një ekran, jetën plot vuajtje e brenga dhe arritjet e mëdha shkencore të këtij personaliteti të shquar të shkencës shqiptare”. Autori e ka ndarë këtë libër (me afër 200 faqe, me dokumente e foto) në katër pjesë kryesore. Në të parën, flet për jetën dhe veprën. Aty mësojmë se prof. Riza kishte lindur më 25 dhjetor 1909, në qytetin e Gjakovës-Kosovë. Më tej, kishte qenë nxënës në shkollën plotore “Naim Frashëri” të Tiranës dhe në Liceun Kombëtar të Korçës. Pastaj vijoi dy fakultete të larta, në Toluzë të Francës dhe u kthye pedagog, ku ishte vetë nxënës, pra në Liceun e Korçës.

Si gjatë qëndrimit në Shqipëri e në Kosovë, ai u tregua atdhetar i flakët dhe i papajtueshëm ndaj çdo armiku. Prandaj u përndoq e u persekutua: U burgos e u internua, nga rregjimi fashist dhe u burgos nga dy rregimet diktatoriale komuniste (në Kosovë e në Shqipëri); në vitet e fundit të jetës e larguan nga puna si shkencëtar e pedagog dhe, pasi iu bë një “gjyq” inkuizicional, u dërgua “për riedukim” në muzeun e Beratit. Ndërsa, në vitin 1970, u nxor në pension para kohe. Pastaj e munduan sa s’ka më: sëmundja e rëndë dhe e gjatë, mjedisi i heshtur dhe mospërfillës i shtetit monist. Ja, pra, se çfarë provoi ky atdhetar, pedagog e shkencëtar i madh, deri sa u nda përgjithnjë nga jeta, në Tiranë, më 16.12.1988.

2.

Zotërues i disa gjuhëve, prof. Selman Riza ishte pedagog i  gjuhësisë, në Fakultetin Histori-Filologji, të Universitetit të Tiranës dhe bashkëpunëtor shkencor në Institutin e Gjuhësisë e Letërsisë, të Akademisë së Shkencave. Me vullnet të jashtëzakonshëm për punë, njerëzor e tepër korrekt, këmbëngulës e dashamir ndërmjet studentëve e kolegëve dhe gjithë atyre, që e njohën, -ai  la pas një pasuri të paçmuar në praktikën pedagogjike dhe në lëmin e studimeve gjuhësore.

Jeta dhe vepra e prof.dr. Selman Rizës janë nderuar e vlerësuar në Kosovë, ku është bërë botimi i disa vëllimeve, në serinë e studimeve të tij. Ndërsa në vitin 1994 (pra, pas vdekjes), u botua në Tiranë libri i tij me interes: “Sistemi foljor i letrarishtes shqiptare bashkëkohore”. Punimet e prof. Rizës  rrokin fusha të gjera të gjuhësisë shqiptare, por dhe të tjera. Të tillë përmendim: autorët e vjetër, historinë e gjuhës së shkruar, dialektet e shqipes, drejtëshkrimin, gramatikën e shqipes (bien në sy studimet për pronorët, nyjën, foljen) etj.

Pas viti 1990, në Shqipëri dhe në Kosovë, për prof.dr. Selman Rizën është shkruar në shtyp dhe janë organizuar veprimtari përkujtimore, ku është theksuar ndihmesa e tij e madhe në fushën e arsimit kombëtar dhe të shkencës shqiptare. Atij i janë dhënë titujt e lartë “Mësues i Popullit” dhe “Punonjës i shquar i shkencës dhe teknikës”. Jeta dhe vepra e tij e mundimshme janë burim frymëzimi për brezat që të kenë atdhedashuri të paepur dhe vullnet të çeliktë e punë të palodhur, si për Shqipërinë dhe “Kosovën shqiptare”, siç e quajti ai, në pak radhët e amanetit të  fundit.

3.

Më kujtohet se, kur autori i librit, që përmenda në fillim të këtij shkrimi, E.Angoni kishte nisur mbledhjen e dëshmive, dokumenteve dhe kujtimeve, për hartimin e librit kushtuar prof.dr. Selman Rizës, më kërkoi të shkruaja kujtimet e mia, pasi kisha qenë student i këtij. Sigurisht, shpreha kënaqësinë dhe gatishmërinë për ta plotësuar kërkesën e bërë.

Kur i fillova studimet e larta, në Universitetin e Tiranës, sigurisht ishte një ngjarje e rëndësishme për mua, pasi vija nga një krahinë e largët malore dhe e prapambetur, në të kaluarën edhe për zhvillimin arsimor. Me sa më kujtohet, deri atëherë, në shkollën e lartë, nga krahina jonë kishin ardhur pak bijë e bija të malësorëve. Pa u zgjatur, kujtoj se në kursin tonë ishin rreth 30 studentë: nga Tirana, por dhe nga rrethe të tjerë e disa të huaj, nga ish-Bashkimi Sovjetik e bile deri nga Mongolia e Vietnami. Përpara tani kam një polifoto, që  është bërë në vitin 1963, kur u diplomuam, “mësues i shkollës së mesme, për lëndët gjuhë-letërsi shqipe”. Përveç  bashkëstudentëve të mi, aty janë dhe fotot e disa   prej drejtuesve e pedagogëve tanë. Ndër ta, është  fotografia e pedagogut  Selman Riza.

Atë e njoha mirë, që në vitin e parë, sepse vija në Universitet nga Malësia e Gjakovës (Tropoja) dhe më kishin thënë se ai ishte nga Kosova. Pra, ishim pothuaj bashkëkrahinas dhe, si në heshtje, ndieja që diçka më tepër, se me të tjerët,  më lidhte me këtë pedagog. Kur paraqitej rasti, këtë gjë ai ma shprehte në ndonjë bisedë të përbashkët, sidomos kur ishte fjala për veçoritë gjuhësore të të folmes së Shqipërisë Veri-Lindore dhe të Kosovës.

Prof. Selmani na dha kursin e autorëve të vjetër të shqipes së shkruar. Por, në leksionet e seminaret e tij, aq serioze dhe të përgatitura me korrektësi e aftësi të lartë shkencore, gjente rast të na fliste jo vetëm për  figura të tilla, si Buzuku, Budi, Bogdani etj., për lashtësinë dhe veçoritë e shqipes së shkruar, por dhe për bukurinë e saj dhe mundësitë e shumta, që ajo ka për t’i shprehur qartë e saktë mendimet tona. Pra, nënkuptonte  dhe kritikonte  ata njerëz, që gjuhën shqipe e mendonin “gjuhë të varfër”, që  “nuk lejon mundësi shprehjeje, si gjuhët e huaja” etj. Veçanërisht, ishte këmbëngulës dhe kërkonte saktësi, gjatë shprehjes së mendimeve nga ne, studentët, jo vetëm në përgjigjet e ndryshme në  leksione, seminare a bashkëbisedime, por dhe në bisedat e lira. Me dashamirësi e takt pedagogjik, por dhe me qortim, kur paraqitej nevoja,  na drejtohej, kur përdornim në të folur, fjalë të huaja të panevojshme ose kur nuk i shprehnim drejt, fjalët a mendimet tona. Kujtoj se ai studionte me zell të veçantë pronorët e shqipes. Për këtë gjë  na fliste me pasion në auditore, por dhe kishte botuar në revistat tona shkencore

Gjej rastin që të shtoj dhe diçka tjetër. Sidomos në dy vitet e para të studimeve, kisha vënë re se ndonjë pedagog i yni rrinte si më ” i tulatur” dhe “i ndrojtur”. I tillë ishte jo vetëm prof.Selman Riza, por bile dhe prof.Eqrem Çabej. Në atë kohë, nuk e dinim se ata na paskëshin “njolla” në biografi, sipas rregimit të asaj kohe, gjë që e kuptuam më vonë. Dhe, “gjynahet” e  prof. Rizës na paskëshin qenë se: “Është i pabindur”,  “kërkon të bëjë studime  në kokën e tij” ose “nuk e njeh materializmin dialektik” etj.

Kur përgatisja temën e diplomës, nga fusha e dailektologjisë, në vitin e fundit të studimeve universitare, prof. Riza nuk e kaloi këtë punë timen në heshtje. Përkundrazi, më përgëzoi dhe, pas kohës së mbledhjes së materialeve në terren, sistemimit  dhe interpretimit të tyre, më pyeste dhe më nxiste: “Si po të shkojnë punët?  Nëqoftëse ke ndonjë gjë për t’u konsultuar, jam i gatshëm. Puno me zell e kujdes, se do të dalësh faqebardhë…”.

Me prof.Selman Rizën  jam takuar disa herë edhe pasi mbarova studimet e larta.

Në kohën e fundit të jetës, ai nuk ishte mirë nga ana shëndetësore dhe kjo më therte në zemër. Në vitet 1974-1975, kam patur nderin e kënaqësinë që ai të më bënte dhe vizita në banesën afër ish-pasticeri “Flora” të kryeqytetit, kur isha vetëm në një dhomë, me gruan e tre fëmijë të vegjël. Por dhe ia kam kthyer atij vizitën, pra kam shkuar në shtëpinë e tij, jo larg nga ne dhe kemi pirë kafe bashkë. Në bisedat tona zinin vend: Malësia e Gjakovës, Kosova, gjuha shqipe etj, por dhe problemet tona familjare.

Jam pikëlluar pa masë, kur mora vesh vdekjen e Profesorit dhe mikut tim të paharruar, prof. Selman Riza. Sa herë e kam kujtuar jetën e tij ose kam sjellë ndërmend vuajtjet shpirtërore e fizike, që i janë shkaktuar padrejtësisht, thellë në shpirt kam ndjerë dhimbje të madhe. Kam kënaqësinë dhe nderin të pohoj se, me sjelljen, diturinë dhe karakterin e tij, ai ka ndikuar mjaft  në formimin tim të përgjithshëm, sidomos në atë gjuhësor dhe inteklektual. Prandaj, dëshiroj dhe e kam detyrim moral, që dhe  tani, 25 vjet nga ndarja e tij përgjithnjë nga jeta, të përulem me respekt e nderim të thellë përpara kujtimit, jetës dhe veprës së shquar të prof. Dr. Selman Rizës! Ai do të mbetet përherë i gjallë, jo vetëm në kujtesën time, por dhe tërë  brezit tonë të studentëve të tij.

Tiranë, 13 dhjetor 2013

Rubrika e Diellit: Tingellime vendemrash Ilire/

Nga NELSON ÇABEJ/

 An ancient Illyrian city, known in antiquity as Lissos (Λίσσος)/Lissus. Now Lesh and Lezhë (the latter form evolved for avoiding being confounded with the Albanian word lesh ‘wool’). It was founded as an ancient Illyrian settlement of Early Iron from 8^th century BC¹. Three centuries later, in 385 BC, it became a Syracusan colony by Dionysios I ^2,3 .  Lissos came under the rule of the Illyrian  kingdom of ardaiei with their capital city Scodra by the second  half of the  3^rd century BC during the rule of Agron, Teuta and Gentius. After the Roman conquest of Illyria in the 2^nd century BC, Lissus became a Roman colony. Lissus  is mentioned again by Stephanus of Byzantium in the 6^th century as an Illyrian city with a separate fortified site known as Acrolissus “πόλλίς Ίλυρίας, και Άκρόλισσος”⁴. By the end of  the 14^th century it became  a possession of  the Republic of Venice. In 1467  there was convened the  League of Lesh organized by the Alnbanian national hero Georges Castriotis – Scanderbey. In western  late medieval sources the name appears mainly in the Italianized form Alessio. The  very rare form of the city name, Eschenderari, may be related to the Persian form of hero’s name , Eskander/Iskander.

Që nga data 3 dhjetor 2013, libri historik “Terrori i Serbisë Pushtuese mbi Shqiptarët 1844-1999″ zuri vend edhe në zyrën e Presidentit Martti Ahtisaari, i cili me krah hapur e pranoi këtë vepër historike. Presidenti Ahtisaari, u ndie shumë i nderuar nga  autori i cili ia dedikoi  këtë libër të sajuar në shtatë gjuhë botërore(shqip, anglisht, frengjisht, gjermanisht, turqisht, serbisht e maqedonisht), ribotimi i pestë i tij. Këtë “dhuratë” të Dr.Pllanës, në një takim të veçantë, Presidentit Ahtisaari ia përcolli  veprimtarja e çështjes kombëtare, me banim të përkohshëm në Finlandë,  znj.Hasime Hoti. Posa e mori librin dhe e shfletoi me kurreshtje, ai e dha këtë  koment: ” Kosovën gjithnjë do ta kem afër zemrës! Është një popull i shumëvuajtur, andaj e ka merituar pavarësinë e plotë”.

Ai me keqardhje lajmëroi se, më datën 14 dhjetor 2013, përkundër dëshirës për ta respektuar autorin e librit Dr.Pllana,  nuk do të ketë mundësi të vijë në promovimin e librit të tij, për arsye se do të gjendet në atë kohe në udhëtim zyrtar në Afrikë.

Ai, i shokuar me përmbajtjen reale të këtij libri,  gjithsesi shprehi gatishmërinë e tij  që, në një të ardhme të afërt ta takoj autorin e librit Prof.Dr. Nusret Pllanën, mundësisht edhe bashkëpunëtorët e tij, për t’i shkëmbyer ca fjalë rreth këtij libri(sipas tij), i rëndësishëm jo vetëm për historinë shqiptare, por edhe për atë botërore.

Më 14 dhjetor 2013, në Bibliotekën STOA të Helsinkit, nën organizimin e Shoqatës shqiptare “Adem Jashari” të Finlandës, të udhëhequr nga z.Sahit Zogejani –Kryetar, dhe znj.Hasime Hoti – Nënkryetare, Besim Gashit, Harun Osmanit etj.,u promovua libri i Prof.Dr. Nusret Pllanës “Terrori i Serbisë Pushtuese mbi Shqiptarët 1844-1999″, si dhe filmi dokumentar “Rrugëtimi i një libri nëpër botë”. Salla e kësaj Biblioteke të bukur ishte e vogël për t’i zënë te gjithë të interesuarit, jo vetëm bashkëatdhetarët tanë të ardhur edhe nga Suedia e Norvegjia, por edhe të huaj.

Promovimin e udhëhoqi suksesshëm në shqip e finlandisht, znj.Fatbardha Hetemaj - Deputete e Asamblesë Komunale të Helsinkit,  e cila pasi i përshëndeti pjesëmarrësit të cilët ishin të pranishëm në këtë promovim, ajo e paraqiti edhe nje biografi të shkurtër tëe autorit të librit në fjalë.

z.Fredrik Therman - poet, anëtar i PEN – Klubit finlandez, Kryetar i Komitetit “Miqt e paqes” të suedezve të Finlandës, i cili derisa e vlerëson librin historik “Terrori i Serbisë Pushtuese mbi Shqiptarët 1844-1999″, mbetet i shokuar me përmbajtjen e tij, dhe herë – herë ofshante thellë, duke mos i besuar as syve të tij, se deri në çfarë mase mund të arrij çmenduria e “bishave” me pamje njeriu, duke vrarë e maskruar fëmijë, pleq e plaka, vetëm e vetëm pse ishin shqiptarë.

z.Ranbi Sodhi - Deputet i Asamblesë Komunale të Vantes, pa mundur të iu ik emocioneve që i kishin shkaktuar pamjet e qindra fotove tmerruese të këtij libri faktografik, shprehu bindjen e tij se, përmbajtja e këtij libri e ilusstruar në shumë gjuhë botërore do tyë jetë një mesazh i qartë për Evropën dhe botën përparimtare se, kjo lloj barbarie, ky tmerr i përmasave gjenocidale nuk bën t’i ndodh askujt më në botë, siç i ka ndodh poupullit të shumëvuajtur e të pafajshëm shqiptar.

Ndërkaq, znj.Terhi Stevander - Këshilltare politike në Parlamentin e Finlandës, duke e vlerësuar lartë librin “Terrori i Serbisë Pushtuese mbi Shqiptarët 1844-1999″, njëherit shpreh respektin dhe konsideratën e thellë të autorit, për punën kaq voluminoze e kaq përmbajtësore të këtij libri monumental, i cili ka arrit të depërtojë pothuajse në gjithë globin tokësor, duke u promovuar dhe shpërndarë të vërtetën e hidhur historike të popullit liridashës shqiptarë për gati dy shekuj me radhë. Është një libër që të lenë pa frymë, dhe që nuk duron shumë koment, theksoi në fjalimin e saj znj.Stevander.

z. Fadil Hoti pasi mori fjalën tha: “Është kënaqësi të kemi sot në mesin tonë këtu në qendrën e drejtësisë ndërkombëtare në Helsink, një mysafir si ju prof. Nusret Pllana. Ju jeni njeriu që theu akullin shekullor me librin tuaj, i cili udhëtoi në më se 40 qendra kryesore evroipiane dhe botërore, dhe tani gjendet në vitrinat dhe arkivat e  Bibliotekave më të njohura Botërore.

Pas historisë së Skënderbeut, të Marin Barletit, kjo vepër historike, me rëndësi të veçantë shkencore për popullin tonë, na bën të njohur në gjithë botën, andaj, jemi krenar me Juve  dhe punen Tuaj i nderuar prof. Pllana. Ne ju dëshirojmë dhe punë të mbarë drejt këtij misioni të “shenjtë” që e keni filluar qe më shumë se një dekadë, për ta sensibilizuar opinionin përparimtar demokratik për barbaritë dhe mizoritë serbe mbi shqiptarët  që nga viti 1844-1999, duke ushtruar gjenocid sistematik mbi popullin tonë, vetëm e vetëm pse ishim një racë e kundërt me ekzekutorin. Andaj, institucionet tona kompetente duhet ta ndjejnë një përgjegjësi të veçantë për vlerat e pakontestueshme shkencore  të këtij libri, i cili nga shumë mirënjohje vendore e ndërkombëtare, e sidomos nga ajo e Bibliotekës Botërore të Kongresit Amerikan, ju hap rrugë atyre që këtë libër ta shpallin “Libër i Shekullit “ për shqiptarët.

Prof.Dr. Nusret Pllana në  kohën e okupimit serb ishte i burgosur politik dhe i vuajti 5 vite burg të rëndë izolues në kazamatet serbe, në kohën e luftës çlirimtare ishte Zëri i Lirisë, në kohën e lirisë ishte  PENA e Shekullit.  Në fund të këtij promovimi historik në Helsinki, z.Fadil Hoti – veprimtar I devotshëm i çështjes kombëtare dhe përkthyes,  shprehu gatishmërinë e tij për ta realizuar përkthimin e këtij libri edhe në gjuhën finlandeze. Përshtypjet e saja pozitive për librin në fjalë i përcolli në sallë edhe studentja finlandeze, znj.Milla Tarvajnen.

Dhe krejtë në fund e mor fjalën edhe autori Prof.dr. N.Pllana, duke ju falënderuar bashkëluftëtarit të tij, z.Bashkim Hoti, organizatorit për këtë promovim kaq të suksesshëm, e duke u përgjigjur pa përtesë edhe në shumë pyetje që i shtronin atij bashkëatdhetarët tanë dhe të pranishmit e tjerë në sallë. Ai ndër të tjera tha: Ky libër nuk është i Nusret Pllanës, por është libër i shqiptarëve, sepse e kanë shkruar me gjakun e tyre të njomë hiq më pak se gjysëm milioni shqiptarë të vrarë nga barbarët serbë, midis periudhës së viteve 1844-1999, me zbatimin në praktikë të 24 elaborateve për zhdukjen kolektive të popullit tonë nga faqja e dheut.

Megjithatë, e keni pa edhe vet të dashur miq se, ky libër nuk përmban asnjë ton të hakmarrjes dhe të revanshizmit, por ka vetëm një mesazh: që viktima dhe krimineli të mos barazohen kurrë, që fatkeqësisht është jo vetëm insistim i Serbisë fashiste, por edhe i Evropës “demokratike”, e cila nuk po zgjedh mjete dhe metoda që këtë Serbi me virus gjenocidal ta fus aty ku nuk e ka vendin, në familjen e madhe evropiane. Ajo duhet të dënohet patjetër si shtet për gjenocidin mbi shqiptarët, dhe jo vetëm mbi shqiptarët, t’i laj borgjet e mëdha morale e materiale për dy shekuj me radhë mbi shqiptarët e pastaj të fillojnë masat për demokratizimin dhe reformimin e saj, dhe futjen e saj në familjen evropiane.

Të dashur bashkëatdhetarë, përveç familjes time, një falënderim shumë i veçantë për përkrahjen e pakursyer morale e materiale, të gjithë këtij rrugëtimi tim maratonik, që ky libër të promovohet gjithandej botës, ju shkon pikërisht juve, vëllezërve dhe motrave tona nga e gjithë Mërgata Shqiptare, por edhe Universitetit Shtetëror të Tetovës dhe Rektorit të saj, Prof.dr.Vullnet Ameti, që dhanë një kontribut shumë rë çmueshëm për ribotimin e pestë të këtij libri. Mirupafshim në promovimet e radhës – u shpreh kështu në fund autori PLLANA.

Ambasada e Republikës së Shqipërisë në Londër, në kuadër të veprimtarive të saj për Diplomacinë Kulturore dhe promovimin e vlerave të vendit tonë, organizoi me datën 16 dhjetor 2013, koncertin e e madh të artistëve Shqiptarë/

LONDER : Titullimi i këtij koncerti me këtë emër kishte si qëllim t’i sillte audiencës jo vetëm notat muzikore të interpretuara me virtuozitet nga artistët shqiptar por edhe ta nxiste atë të merrte shënim se Shqipëria është një vend europian dhe që ka tërë potencialin, bukurinë, çarmin dhe aftësinë e njerëzve të saj për të qenë e tillë.
Koncerti u zhvillua, në sallën Amaryllis Fleming Concert Hall të Kolegjit Mretëror të Muzikës në Londër. Ai u ndoq nga një audinecë e gjërë prej më se 400 spektatorësh, ku kishte Ambasadorë, diplomatë, lordë, parlamentarë, profesorë universitetesh, muzikologë, antarë të shoqatës Anglo – Shqiptare, biznesmenë, dashamirës anglezë të muzikës, bashkatdhetarë me banim në Britaninë e Madhe etj.
Në qendër të koncertit ishte emri dhe frymëzimi i artistes tashmë me famë botërore Ermonela Jaho ndërsa programi i saj u plotësua me zërin e sopranos tjetër shqiptare e ardhur enkas në Londër nga Bukureshti, Arlinda Morava, shoqëruar në piano nga Maestro Petrescu dhe viloniçelistja Klara Bregu, me tingujt e violinës së Alda Dizdarit dhe meloditë e mrekullueshme të luajtura nga Alb – Trio e Londrës e drejtuar nga pianistja Mariela Cingo.
Shfaqja u përshkrua nga një ritëm i lartë, plot emocione dhe u ndoq me interes të jashtëzakonshëm. Në mënyrë të veçantë u mirëpritën arjet e operave, si ajo e Puçinit “O mio babbino caro” nga Opera “Gianni Schicchi”, “Manon” nga Opera me të njëjten titull e Jules Massenet, interpretuar nga Ermonela Jaho, pastaj këngët shqiptare, “Moj e bukura Morenë”, “Perëndeshë e bukurisë” kënduar nga Arlinda Morava. Alb – Trioja London luajti Mendelssohn ndërsa muzika e bukur e Limos Dizdarit u interpretua nga e bija e tij, violinistja e njohur Alda Dizdari. Koncerti arriti kulmin me “Sempre Libera” nga “Traviata” e Verdit interpretuar nga Diva shqiptare dhe u mbyll në mënyrë madhështore me këngën “Të duam më shumë Shqipërinë” ekzekutuar nga të gjithë artistët.
Hapjen e koncertit e bëri prezantuesja Kristale Rama, një vajzë amerikane me prindër shqiptarë nga Ulqini e cila recitoi vargje te Bajronit per shqiptaret.
Me pas, ne fjalen e rastit u tha:
Eshte nder i madh t’ju urojme me respekt mirësardhjen të gjithë pjesmarrësve duke filluar nga shkëlqesitë e tyre Ambasadorë, pjestarë të bashkësisë diplomatike, lordëve, antarëve të parlamentit, atasheve ushtarakë, miqëve britanikë të Shqipërisë, qytetarëve britanike, shqiptarëve me banim në Britaninë e Madhe.
Urime dhe mirëseardhje të ngrohtë artistëve të cilët kanë ardhur nga vende të ndryshme për të interpretuar këtu për një audiencë kaq të nderuar. Këta janë ata artistë të cilët i japin vendit tonë ndriçim, hijeshi dhe emër të mire në botë.
Shqipëria sapo ka përkujtuar 101 vjetorin e pavarësisë së saj. Ky koncert mbahet edhe në vijim të këtij përvjetori.
Këtë vit ne vendosëm ta festonim këtë datë të shënuar duke organizuar këtë koncert, në këtë vend të mrekullueshëm, në Kolegjin prestigjios Mbretëror të Muzikës, një prej shkollave më të mira në botë.
Kjo festë ka edhe një kuptim të veçantë. Në fakt ishte planifikuar të mbahej pikërisht në vigjilje të një ngjarje shumë të rëndësishme kur vendoset për statusin e Shqipërisë kandidate në Bashkimin Europian.
Ne jemi europianë dhe meritojmë të bëhemi pjesë e kontinentit tonë të vjetër edhe politikisht ashtu siç i takojmë fizikisht dhe historikisht. Ky koncert është një dëshmi tjetër e kulturës tonë të përbashkët. Ndërsa këta artistë janë vetë dëshmia e gjallë e kësaj.
Ne jemi krenar dhe mirënjohës për këta artistë.
Duhen falenderuar maestro Christian Alexander Petrescu nga Romania dhe pianisti Tom Blach nga Londra të cilët iu bashkuan artistëve tanë sonte.
Falenderime per Kolegjin Mbretëror të Muzikës dhe stafin e tij për ndihmën që na kanë dhënë
Mirënjohje për praninë e përfaqësuesve të organizatave shqiptaro – britanike duke u ndalur tek kontributi i veçantë i dhënë nga shoqata më e vjetër e ngritur jashtë Shqipërisë që ende ekziston, ajo Anglo – Shqiptare e ngritur me shume se nje shekull me pare.
Nuk mund tëmos permenden dhe falenderohen diplomatët e ambasadës së Shqipërisë në Londër për përkushtimin e treguar që të realizohet ky aktivitet.
Dhe tani më lejoni të ftoj në skenë këngëtaren e operas, Divën e mirënojihur në skenën ndërkombëtare, Ermonela Jaho.
Ky koncert përbën një arritje shumë të madhe për prezantimin e kulturës shqiptare në Mbretërinë e Bashkuar dhe shënon veprimtarinë e parë në serinë e këtyre aktiviteteve që ambasada do të organizojë me artistët më të shquar shqiptarë në vitet që vijnë.

By: Ermira Babamusta, New York/

Synopsis: Two Albanian brothers, Saimir and Vini, migrate to Greece and try, each in his own way, to integrate into their host country by following two different lifestyles, with no way of turning back. Saimir is trying to build a new life with his Greek fiancé, Elektra and also look after his younger brother Vini.  Vini, who feels under his brother’s control, does not forgive Saimir for his life choices, thus becomes a victim of the underground world in hopes for quick easy money. The story takes a turn when Vini falls in love with the wife of the mafia boss. An impossible love with tragic regrets and unspeakable measures. How much pain can the human spirit endure before it breaks and ceases to trust, love and hope again?

Recent Screenings: The Samuel Goldwyn Theatre, Berly Hills, CA, SVA Theatres, New York. Upcoming Screenings: Romania, France

Albania’s Academy Award 2014 selection “Agon” by Robert Budina is an ideal top winner for four categories: Best Picture, Best Actor, Best Director and Best Adapted Screenplay. Budina’s Agon sold out movie theatres across United States and around the world for the debut screening in over 15+ prestigious festivals including Hollywood, Chicago, Arizona, France, Poland, Kosovo, Albania, Egypt, Shanghai, Athens, Rome, St. Petersburg, Vienna, New York, etc.

Given all the high praise the movie has the received and all the prizes Agon has already won – “Best Screenplay” by See a Paris (South East European Film Festival); “Best Actor” by Guljem Kotori and “Best Film” of Bloody Hero International Film Festival in Arizona – this incredible film deserves to win an Oscar.

Agon deserves all the awards it can get its hands on including best picture for its outstanding high quality and cinematography. An incredible production collaboration between the superb team of producers: Sabrina Kodra (Albania), Lilette Botassi (Greece), Dan Burlac (Romania) and Guillaume De Seille (France) that delivered an exceptional quality film surely make Agon a potential Oscar favorite for best picture.

What makes Agon worthy of best director and best screenplay is its exemplary writer and director Robert Budina. Already a legend in theatre and short films the award-winning Robert Budina is an incredible and visionary director, who dares to create masterful pieces that are unforgettable.

“I am honored and I appreciate to be chosen for such a prestigious event, the Oscars. Agon has been screened world wide. Critics in LA praised it and loved the movie. It is a big responsibility to represent my nation in this prestigious and historic event, and I am happy to be among the best filmmakers to be chosen by the Academy Award. It is a testament to the hard work put to it. Agon is a very daring project, and I thank the entire cast and crew for making my vision come true with this film,” said award winning director of Agon, Robert Budina.

The most interesting part about this movie is that not only do you fall in love with the outstanding acting of all the main characters ; but you also find yourself falling for the villain. The bad guy, played beautifully by great actor Xhevdet Jashari became your favorite character. All actors were amazing and stood out for the emotions they brought on the bring screen, such as: Marvin Tafaj, Guljem Kotori, Isabella Kogevina, Eglantina Cenomeri, Xhevdet Jashari, Laert Vasili, and Antonis Kafetzopulos.

Agon is a powerful story about unwritten cultural ways of living that lead to conflict. The film is about integration efforts woven into the larger risks of cultural clash. This thought-provoking drama by the brilliant Robert Budina is not a story about immigration, crime or mafia, rather people’s efforts to build a life around two completely different cultures – the preexisting norms one brings versus adapting to the new customs of another community. While Saimir tries hard to fit in by earning an honest living and adapting to the new culture, his younger brother Vini feels alienated in the foreign land. He resists changing habits and behavior because he thinks he lost the trust of the dearest person closest to him and is not respected at the work place. Therefore he feels the need to man up and prove himself.

Agon is hailed as groundbreaking film-making, pioneering techniques that epitomize the perfect artistry in the film industry. Combined with superb acting of a very talented cast, a powerful script and brilliant directing, Agon showcases Albanian talent at its best.

Actors: Main roles

Saimiri – Marvin Tafaj (Albania)
Vini – Guljem Kotori (Albania)
Elektra – Isabela Cogevina (Greece)
Keno – Xhevdet Jashari (FYROM)
Nikos – Andonis Kafexopulos (Greece)
Beni – Laertis Vasili (Albanain, residence Greece)
Majlinda – Eglantina Cenomeri Albanian
Uncle – Nikolla Llambro (Albanain, residence Greece)
Uncle’s wife – Hajrie Rondo Albanian

Crew:

Author, screenplay and director: Robert Budina (Albania)
Producer: Sabina Kodra Albania
Co- producer: Lilette Botassi (Greece) & Dan Burlac (Romania) & Guillaume De Seille (France)
Director of photography: Marius Panduru (Romania)
Sound recordist/ sound editing: Vangelis Zelkas (Greece)
Set designer: Bianca Nikolareizi (Greece)
Cheff Make up: Vicky Tataki (Greece)
Costums: Emir Gramo (Albania)
Editor: Eugen Kelemen (Romania)
Composer: Aldo Shllaku (Albania)

Nga Visar ZHITI*

Një vepër e mirëpritur dhe me vlera, e duhur dhe me rëndësi, shpalosëse dhe përmbledhëse njëkohësisht, një jetë dhe një vegim, një arritje e madhe botërore dhe një pasqyrë për të – kështu do të doja të thoshim për librin e ri “Miku i madh i shqiptarëve” të studiuesit dhe krijuesit Engjëll Koliqi.

Personazhi i tij, Papa Gjon Pali II, Karol Vojtila, është një nga personalitetet më të mëdhenj të kohërave, që bashkë me heronj të tjerë, i dhanë fytyrë tjetër shekullit XX, atë që dëshirohej, për të qënë nga ana e duhur e historisë, nga liritë dhe të drejtat e kombeve dhe njerëzve, nga morali kolektiv dhe mirësitë mbarënjerëzore, nga kujtesa gjenerale me vizione të së ardhmes, kundër dhunës dhe tiranive të ngritura në sistem, kundër mureve që ndajnë njerëzit midis tyre dhe njeriun me Zotin, duke u ngritur  kështu në lartësitë e shenjtërisë. Është një punë e madhe, e hatashme, më përkushtim e meçuri, që pa luftë dhe lumenj gjaku të rrëzoje perandorinë komuniste, e cila erdhi me revolucione të tmerrshme dhe shtua me luftë botërore.

Në këtë bëmë të dëshurar nga popujt, për të cilën u sakrifikua shumë, është dhe dora e shenjtë e Papa Gjon Palit II.

Papa Vojtila e nisi duke na dhënë porosinë: “Mos kini frikë!”, e hodhi këtë thirrje në atdheun e tij, kur bënte pjesë në gjysmën e botës të shteteve të nënshtruar nën socializmin real ose “perandorisë të së keqes”, ndërsa kur ajo ra, patjetër dhe me ndihmesën e tij hyjnore, po ky Papë do të na porosiste përsëri: “Nuk e duam një demokraci pa virtyte”.Njeriu duhet të jetë njerëzor, prandaj është lindur dhe shoqéria duhet të jetë njerëzore, prandaj jemi bashkë.                                                                          Libri “Miku i madh i shqiptarëve” është, po aq sa biografik, edhe rrëfim i bëmave dhe i arritjeve, i sakrificave dhe i urtësisë sublime, kronikë dhe kronologji e jetës së Papa Vojtilës, i udhëtimeve brenda dhe jashtë vetes, me frymën e Tij pannjerëzore dhe të perëndishme, i një dashurie aktive, në veprim.

Autori gjithsesi është përqëndruar dhe në hulumtimin e asaj ane aq të rëndësishme për ne, në lidhjet e Papa Vojtilës me popullin shqiptar, marrëdhëniet me shtetin e tyre dhe me atë që do të shpallej si shteti më i ri në botë, të dyja të një kombi, pra me Shqipërinë dhe Kosovën, me krerët e shquar e të përbashkët, së pari me Nënë Terezën, me të cilën ka bashkëpunuar, ia dha mundësitë, pasi ia kuptoi flatrat, që më pas do ta lumturonte po vetë.

Po kështu autori na ritregon për vizitën historike të Shenjtërisë së Tij, Papa Gjon Pali II në Tiranë dhe Shkodër, rënien e Tij më gjunjë dhe puthjen e tokës tonë sapo zbriti nga qielli, ishte e fundmja rënie më gjunjë e Papa Vojtilës mbi tokë, pritjen madhështore, takimet me njerëzit, besimtarët, me Presidentin Berisha, vlerësimet që i bën Shenjtéria e Tij kishës shqiptare, martirizimit të saj, për besimin që ngjall, po kështu dhe takimet me Presidentin e parë të Kosovës, Ibrahim Rugova, lutjet për një Kosovë të lirë, takimet me shërbesarë, por dhe me ata të Radio-Vatikanit, seksioni shqip, që në ditët më të vështira, morëm prej tyre shpresë fshehurazi, teksa denonconin të keqen e deri dhe tek dhuratat që Dom Lush Gjergji i ka dhënë Papës, “Mesharin” tonë apo librin e tij për Nënë Terezën në gjuhën polake.

Polonia është vendi i Vojtilës dhe libri që po përurojmë tani na shtjellon nga fëminia e tij atje, në atë vend heroik e me kulturë, nga rinia, kur e nisi si poet, aktor, teksa zbuloi brenda vetes dhe filozofin e shkencëtarin, të cilat s’duhet të jenë e nuk janë në kundërshtim me njeriun e fesë, e deri tek thirrja: Habemus Papa! (Kemi Papë!)

Habemus shpresë, besim, kemi përvojën e të kaluarërs dhe vizionet e së ardhmes, kemi ëndrrën dhe botën, kemi vdekjen dhe lindjen dhe rilindjen e shenjtë, kemi veten të shumëzuar në miliarda e miliarda të tjerë.

Kulme dhe kumte kuptimplotë e të gjithkohshëm gjejmë në këtë libër, ndër të tjera në vijim dua të kujtoj vajtjen e Papa Vojtila në qelinë e atentatorit, të vrasésit të tij, Ali Alça. Me dorën që tërhoqi këmbëzën e revolverit, ai i rrëmben dorën Papës dhe ia puth fort si një ndjesë e pendim i thellë, mësim për mijëra e mijéra duar që kanë tërhequr me gishtin si kthetér këmbëzën e armëve në plotonet e pushkatimeve të llahtarshme dhe të atyre që kanë përdorur armë té padukshme në pushkatime të padukshme ideologjike, kulturore, në vrasjet e përditëshme, gjithnjë e nga pak, deri sa sollën rrënim shpirtéror dhe mendor.

Por njeriu është caktuar të ngrihet dhe të triumfojë.

Bashkë. Me tjetrin. Ta kuptojmë dhe ta duam. Në diversitet dhe tolerancë, e gjitha si pasuri e përbashkët përvojash e vlerash të gjithmonta. Ja, në libër, mes fotove të shumta, Papa Vojtila me Kur’anin në dorë, duke e puthur Librin e Shenjtë, gjest emocionues e domethënës, aq kollaj i  kuptueshëm për shqiptarët, të shquar për bashkëjetesën ndërfetare.

Dhe ky Papë, që kur Shqipëria ishte nën diktaturë, në bregun përballë lutej për të me lot në sy. Eshtë fakt se shqiptarët kanë zgjedhur në rrugëtimin e tyre anën e duhur të historisë, pavarësisht se pësimet kanë qënë të rënda dhe ndëshkuese, por që meritojnë gjithsesi shpërblim.

Pra me të drejtë monografia e parë për Papa Gjon Palit II, e shkruar nga një shqiptar, titullohet “Miku i madh i shqiptarëve”, siç u cilësua nga pritësit e tij në Shqipëri.    Dhe është rastësi e bukur, nëse mund ta quajmë kështu, që autori i librit ka emrin ungjillor Engjëll dhe mbiemrin Koliqi, si të kardinalit të parë shqiptar, që kaloi një kalvar të tmerrshëm nëpër burgjet e komunizmit, por që nga ky Papë u përzgjodh dhe shelbua.

Libri ndërkaq është dhe një homazh i përbashkët i shqiptarëve, mirënjohje dhe vlerësim për një mik të madh e të përbotshëm, nderim ndaj së mirës, që duke dalë në 100 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë, e bën dhe më të vyer duke i dhënë dhe simbolikë të dyfishtë.

Libri ka vlera të qëndrueshme dhe shërben për informacionin, datat, bëmat e një jete të madhe të një njeriu të madh dhe për kumtet dhe porositë që përçon, për falje dhe kujtesë, për mirëkuptim dhe ringritje,  për paqe dhe një jetë me kuptim dhe me besim, me virtyte njerézore e të perëndishme.

Pavarësia, identiteti ashtu si liria, mëçuria dhe mirësitë kuptohen dhe mbrohen nga njerëz të pavarur, të lirë, të mënçur dhe të mirë dhe me identitet dhe njerëzit e tillë u përkasin popujve të tillë. Çdo popull është njeri, çdo njeri është popull.

*(Fotografia: Dielli arkiv. Kjo ishte kumtese qe u mbajte me 18 Dhjetor ne Tirane ne, ku u promovua libri i Engjëll KOLIQI-t, Miku i madh i Shqiptarëve, Rugova Art – DRITA, 2013, fq. 261, kushtuar të Lumit Papës Gjon Pali II .Falenderojme z. Frank Shkreli, qe e dergoi per Diellin)

Nga Arjan Th. Kallço/

Kur flitet për heronj gjithmonë mendja na shkon tek luftëtarët e shquar lirisë që dhanë edhe jetën për për këtë ideal të madh. Padyshim që janë njerëzit që një shoqëri duhet tiI respektoje dhe adhurojë, pasi jo çdo kohë ka shëmbëlltyra të tilla heronjsh. Janë pra heronj që kanë kryer nëj vepër apo akt sublim për atdheun. Lufta jonë nacionalçlirimitare është një prej këtoyre akte ve të lavdishme që nuk pati pak por mijëra të tillë. Por fjala hero merr edhe një kuptim tjetër edhe pse jo në kufijtë e bëmave, por përsëri prapë mbeten të tillë, edhe pse shpesh kalojnë para faqeve ndritura të atdheut të thjeshtë dhe modestë në jetë, por të mëdhenj në vepra. Këta janë heronjtë e kohëve moderne që në vend të pushkës kishin fjalën dhe punën.

Disa ditë më parë u bë promovimi i fjalorit të njërit prej këtyre heronjve të heshtur, me origjinë maqedonase i komunitetit të zonës së Prespës, Nikolla Berovskin, në bibliotekën e qytetit të Korçës. Në fakt me punën për ribotimin e këtij fjalori kishte kohë që isha në djeni, pasi me redaktorin e ribotimit, Foto Nikolla, i kishim shkëmbyer disa mendime për emrin dhe për mundësinë e promovimit në Korçë. Pasi libri doli nga shtypi autori më dha një kopje dhe më ftoi që të merrja pjesë në promovim dhe nëse kisha dëshirë edhe të flisja disa fjalë. Tek shfletoja me kënaqësi një vepër gjuhësore qëndrova në faqet e fundit që t’i hidhja një sy biografisë së Berovskit. Mbeta i shatngur nga jeta e tij, pasi kishte bërë një punë të madhe për gjuhën e vet amtare dhe po i rendis vetëm disa: Abetaren e parë në vitin 1952, tre vjet më vonë të dytën e më pas libra leximi, gramatika, lëndët e tjera që mësohen në shkollë. Më pas fjalorin e parë në dy gjuhë, përkthimet e ndryshme për tekstet shkollore, si dhe veprat e autorëve të njohur shqiptarë si Spase, Agolli, Kadare etj. Sikur të mos mjaftonte ky kontribut i madh në gjuhën e vet, vjen në korçë e më pas në Kamzë e Kavajë. Tirana ishte etapa e tij e fundit ku punoi në shkollat më me emër të kryeqytetit. Një rrugëtim për t’u marrë shëmbull sot, por më e madhërishmja qëndron në faktin se tekstet që përgatiti u përdorën për gati 50 vjet. Me pak fjalë kjo ishte puna e tij e madhe që detyrimisht e ngre lartë figurën e tij. Në promovim ishin angazhaur dy istitucione, Shoqata kulturore maëedonase dhe Bashkia Korçë. Do të kishte qënë vërtet një ofendim për Korçën dhe kulturën e saj, nëse bashkia do ta kishte anashkaluar këtë ngjarje të rëndësishme për pakicën maqedonase, por edhe për ne qytetarët e saj. Ja pra ky është heroi ynë më i ri që edhe nëse deri dje është harruar nga njerëzit, nuk e harron historia. Shumë veta i ndruhen fjalës histori, sepse herët a vonë të jep atë që meriton, vendin e duhur në panteonin e saj. Deri këtu them se një figurë e tillë e meriton edhe një titull që Korça duhet urgjentisht t’ia japë.

Fjalori me 10 mijë fjalë edhe i përpunuar sipas redaktorit, i pasuruar me fjalë të tjera është vepra më e mirë që ai ka lënë, është libri që u shërbeu dhe do u shërbejë brezave. Është testamenti më i mirë që autori na la për kulturën e pakicës kombëtare, por edhe të kulturës sonë kombëtare. Është një hap i madh i intergrimit  të tyre në kulturën tonë dhe së bashku drejt integrimit europian. Mua më vjen mirë që vepra e tij u pasurua nga Foto Nikolla, pasi jam shumë i prirur drejt idesë së vazhdimësisë dhe redaktori me këtë ribotim e jep fuqishëm këtë mesazh të vazhdimësisë. Por në momentin që po përgatitesha të flisja m’u kujtua një ndodhi e disa ditëve më parë në Itali, ku turma ekrtemiste hynë në një librari dhe thërrisnin që t’i grisnin librat. A mund të griset një libër i tillë? A mund të griset dhe të digjen në zjarr veprat e kulturës kombëtare? Ky fakt duhet të na mësojë shumë gjëra që librat përkundrazui duhen lexuar dhe kuptuar, mësuar dhe transmetuar tek brezat. Kaosi ideologjik i sotëm është pasqyra më e qartë e furisë antikulturore që po e përfshin botën. E pse duhet të shkojmë pas dhunës ndaj kulturës? A e kanë fajin librat apo shoqëria? Kujtimi më i mirë që mund t’i bëjmë një heroi të tillë si Berovski, është pikërisht vendosja e këtij fjalori në çdo shtëpi të komunitetit që me të ta mësojnë mirë edhe gjuhën shqipe. Në një shoqëri moderne në kuptimin e mirë të fjalës komunitetet i shkëmbejnë kulturat, traditat, vlerat mes tyre që të njihen dhe të respektohen reciprokisht. Libri e kreu më së miri misionin e vet, do ta kryejë më tej atë edhe tash që u pasurua dhe ribotua nga redaktori Foto Nikolla. Rrugëtim të mbarë dhe të dobishëm për të gjithë ata që do ta kenë gjithmonë ndër duar. Është detyrë e brezave që këtë trashëgimi të vyer ta çojën para dhe ta pasurojnë me heronj të rinj, shpesh edhe jo në dritat e skenës së madhe që padrejtësisht rrëmbehet nga politika dhe disa të vetëquajtur heronj, por që asgjë nuk kanë me heronjtë e mëdhenj të punës dhe mendjes. Sot tek shfletoja mesazhet në internet më bëri përshtypje një thënie tepër e mençur e një njeriu të tillë që diti ta vlerësojë punën e mendjes, kur thotë se është puna më e vështirë, por pak i futen asaj. Minoritet janë ura lidhëse mes vendeve të Ballkanit.

Shkruan: Shaban Cakolli*/

Unë kurbetqari i pa fat,të cilin vala e migrimeve shqiptare,më përplasi në strehimoret e huaja, nuk jam as më shumë dhe as më pak,se mërgimtarët e tjerë shqiptarë,të cilët si rezultat i përndjekjeve,u detyruan të bredhin strehimoreve të Europës.Shkaqet e këtyre shpërnguljeve nuk duan  shpjegime,nga se ato i njeh çdo cep i botës.Ato shpërngulëje të viteve 90-ta,kishin arritur kulmin,i cili mund të krahasohet me me shpërngulëjet  më të mëdha shqiptare, gjatë historisë sonë,të realizuara sipas planeve,memorandumeve,emarrëveshjeve të fshehëta e të hapura,të strategëve të politikës pansllave.Megjithatë,këtë fat të keq e patën shumë vëllezër,punëtorë,shkrimtarë,poet,shkencëtarë,intelektual e fëmijë.Në strehimorën time ku banoj unë,kam një kthinë me libra mijëra sosh,nga shkrimtarë,poet,shkenctarë e historian,thjesht një pasuri të cilën më kanë dhuruar miqët.Kjo është pasuria ime më e madhe.Eh,kjo nuk ishte e lehtë për të e fituar!Si e fitova këtë pasuri të cilën e çmoj aq shumë?Këtë më mundësoi bashkimi ynë me mërgimtarët,bashkërenditja e veprimtarive tona,organizimet nëpër klube,shoqata,bashkësi,Lidhje Shkrimtarësh,e gjetiu,me një të vetmin qëllim:Për të ndihmuar arsimin,kulturën e traditën tonë  kombëtare,hulumtimin  e formave më adekuate,për mbrojtëjen e gjuhës,kulturës e traditës,rritëjen e gatishmërisë për të ndihmuar atdheun  nga mërgimi.Padyshim bashkimi e bënë fuqinë,forcon  miqësinë,kulturën,e forma më e mirë e njohëjeve e lidhjeve të miqësive është arti.Duke iu bashkangjitur këtyre aktiviteteve kam njohur shumë miq  krijues, më kanë dhuruar shumë libra nëpër takime,e shumë më kanë dërguar edhe mes postës.Në ato kthina të strehimores sime,kam një bibliotekë të madhe e të pasur me libra,të cilën e shquaj ndër pasuritë  më të mëdha që kam.Natyrisht unë nuk mirrem vetëm me libra,kam edhe shumë obligime tjera,por saherë gjejë kohë të lirë ato libra më thërrasin.Më thërret vet shpirti,e syri zgjedh tituj të tyre për të i shfletuar.Pasi të kem lexuar njërin nga librat e ndajë anash,të mos e ngatërroj me librat e palexuar.Sot duke i bërë një vështrim titujve të librave,më ra në sy një titull  i një libri interesant”Një copë atdhe”,e poetit  Sylë Bajrami.Një copë atdhe!Ende pa nisur leximin e këtij libri të mirë,disi në kokë më mbështollën mbamendjet e këtij emërtimi”Një copë atdhe”;të cilin nga fëmijëria e kam dëgjuar nga burrat në biseda nëpër oda,në këngët e rrapsodit,e gjetiu,për atdheun e copëtuar ku secili nga ne lëngonte për copëzen e vet të atdheut!Shumë prej tyre edhe kanë vdekur,pa e shijuar lirinë e asaj copëze të vendit të vet!Po,përse një copë atdhe?Atdheu ynë nuk është një copë,ai është i madh aq sa janë shtetet tjera të Ballkanit,vetëm se politika europiane e dënoi kombin shqiptarë më 1913,duke ia grabitur më shumë se gjysmën e teritoreve,për të ua dhuruar të ashtuquajturës Aleancë ballkanike!Po atdhetarët tanë gjatë gjithë historisë nuk kanë rreshtur punën,për ngritëjen e vetëdijes kombëtare.Shqipëria e shqiptarët kudo që ishin luftuan e fituan,ishin,janë e do të jenë të pavdekshëm.Ata kurrë nuk u përkulën e as nuk do të përkulen,para pushtuesëve lakmitarë.Frytet e tyre të përgjakura,i dhanë për të fituar secili copëzen e atdheut të vet,për të e bashkuar ate,për të mos e lënë copa-copa.Për këtë flet historia,flasin dëshmorët,dëshmitarët,edhe pse armiqët u munduan të bëjnë çmos që zëri ynë të mos dëgjohej askund.Po zëri i luftëtarit,poetit nuk okupohet,as nuk ka fuqi të e ndalë.Kush më mirë se poeti  Sylë  Bajrami,do të ngriste zërin për atdheun e vet,i cili drithëron e nxjerr nga shpierti,ate çka ndien për copëzen e atdheut të vet,të cilën e shpalos me vargje në përmbledhjen e tij poetike”Një copë atdhe”?Askush më bukur,më fuqishëm,më zëshëm,më artistikisht,se sa ia thotë Sylë  Bajrami.E ky poet i madh,rrugën e poezisë e ka nisur në kohën e shpërthimeve të mëdha,në ato kohë stuhirash kur pushtuesi po na burgoste,vriste,e na përndiqte në çdo cep të Europës.E në këto vlime të mëdha,në këto kohë stuhirash të mëdha,ndizeshin shpiertërat e poetëve,shpërthente art i fuqishëm sidomos te poetët e mërgimit,të cilët ishin dyfish të ngarkuar nga hallet:me hallin e atdheut të robëruar dhe mallin për te.Ishte ai fundshekull,kur Sërbia fashiste e kishte mbushur botën me shqiptarë të përndjekur,kurse bota fliste për një lloj demokracie;për njëfar bashkimi europian,e kur në Europë të vetmit të copëtuar jetonin shqiptarët,nga padrejtësitë europiane dhe nën thundrën fashiste sllave.Shqiptarët e dinin mirë se pa çlirimin e tyre nuk ka demokraci.Këtë e ka ndier më së miri poeti ynë Sylë  Bajrami,i cili çdo ditë po vargëronte vargje për copën e atdheut të vet,asaj cope të robëruar padrejtësisht,të cilën po e ndiqte me mall nga mërgimi.Poezia e mirë bëhet armë në duart e lexuesit,është këmbanë e frymëzimit për liri,është shprehëje e kohës në të cilën jetonim ne mërgimtarët,poeti dhe populli ynë i okupuar atëbotë,andaj poeti ynë Sylë  Bajrami nisi këtë shtegëtim,me shpiertin e ndezur,për të luftuar padrejtësitë e shekujve,nëpër hapësirën tonë kombëtare,duke protestuar me vargje,me talent e përkushtim kombëtarë.Para se të fusemi thell në shtjellimin e kësaj përmbledhëje të bukur”NJË COPË ATDHE”,të njohim pak lexuesit me biografinë e poetit  Sylë Bajrami: Sylë Bajrami u lind më 1959 në Kishnarekë të  Drenicës.Shkollën  fillore e kreu në  fshatin e lindjes, kurse gjimnazin në Drenas.Ka mbaruar studimet në Univerzitetin e Prishtinës në degën Filozofi-Sociologji.Me shkrime ka filluar të merret që nga koha e studimeve,poezitë e para i pati botuar në”Alternativë”,e cila botohej në Lubjanë,e më pas ka botuar edhe në revista e gazeta tjera,si edhe në”Bota Sot”:Që nga viti 1987,jeton,vepron e krijon në Gjermani,kurse ky është libri i tij i parë me poezi.

Motivi i poezive të tij është fund e krye motiv atdhedashuriePoeti  Sylë Bajrami u takon trevave të Drenicës,e asaj treve të përvuajtur,të cilët me gjakun e tyre gjithmonë hynë në historinë kombëtare të shqiptarëve.E me lavdinë e përjetshme të burrave të Drenicës,të cilët ranë për një qëllim të shenjët me qindra e mijëra,në atë rrugëtim Jasharajt u radhitën në krye të legjendës e u bënë legjendë e gjallë. Si për këtë,Sylë Bajrami me vargjet e tij poetike bëhet fanar,në dritën e fanarit të tijë flasin vargjet,të cilat na dëftojnë se liria e  Kosovës nuk mund të imagjinohej pa kontributin e çlirimtarëve.Herë-herë,pak vargje të tij flasin më tepër se mund të flet vargu,bëhen histori kombëtare.Si shembull,vargjet e tijë shtrojnë një sofër në Drenicë,ku poeti gjallon në sofrën e asaj kulle prej guri dhe shprehet:

E ka shtrue  Drenica sofrën

e fjalës e të bukës

në  Kullë te  Shaban Jashari

si në Kullë të Oso Kukës

Poezia shpalosë  motivin e jetës përballë vdekjes,në të gjitha kohërat e qëndresës,për të shenjëten Liri,nisë nga  Oso Kuka,deri te legjenda e  Jasharajve për të njejtin qëllim.Poeti nëpër vargje bënë dialog me dëshmorët e rënë,me të cilët jeta dhe vdekja rrinin ballë për ballë,vetëm për realizimin e ëndërres së madhe kombëtare.Poeti shprehë dhimbjen dhe krenarinë kombëtare nëpër sofrën e Drenicës,në ato kulla prej guri,që ishin qëndresa të popullit trim  Drenicas,e në strofën e fundit,i jep vulën poetike,duke u shprehur:

Kush lufton në atë kullë guri

Paska pvet Europa

Është Drenica  e  Adem Jasharit

Me  Azema e  Shota.

Poezia flet për përpjekëjet heroike nëpër kohë,për çlirimin,ku zjarri i lirisë gjëthnjë mbeti i pashuar,deri te  Epopeja e UÇK-së,e cila solli  lirinë e shenjët të një pjese të atdheut,edhe pse ideja jonë shkon përtej çlirimit të Kosovës,në shtetin natyral të cilin e njohën kohët e lashtësisë,e cila është detyrë dhe vullnet i çdo shqiptari.Vargjet e  Sylë  Bajramit janë vargje  dhimbje e krenarie,të cilat të i shtjellosh të tëra në një vështrim të shkurtër është e pamundur.Ato nisin me poezitë:Është Kosova djep trimërie,Kosharja e  Krenarisë,Ka ra Dielli mbi Tivar,Për Lirinë e shumëpritur,Çamërinë,Molla e Kuqe,e shumë tituj tjerë historiko-kombëtarë.Sylë Bajrami me përmbledhjen poetike “Një copë atdhe”,na del një poet i pjekur,ku poezia e tijë bëhet shkëlqim,me subjekt,lëndë e aftësi për të ndërtuar heronj me personazhe të spikatur,ku shprehet dhimbja,malli,dashuria,shpresa,krenaria dhe shenjtëria,si tek Adem Jashari,Agim Ramadani,Fehmi e Xhevë LLadrofci,Salih ÇEKU;etj…….Tek këto  fytyra eminente nëpër vargje subjekti është ndërtua aq bukur,sa lexuesit i duket sikur ngjarëjet janë zhvilluar mu para syve të tyre.Poezitë e  Sylë Bajramit janë me lëndë të pasur,me një shpirtërore të dëlirë,shprehëje me thelb artistik,sa të duket sikur një poezi  përmbledh tërë një kapitull,Shembullë tek poezia”Nëntor,2012″ku poeti shprehet:

28 Nentore 2012 !!

Njeqind vjete po e ruaj gurin,

pesqind vjete po e ruaj Flamurin!

Njeqind vjet me nate mbi krye,

njeqind vjete s’kan mujt me me thye!

Njeqind vjete me djepa plot,

njeqind vjet po e pres kete mot!

Njeqind vjet se humba shpresen ,

njeqind vjete e mbajta besen!

Njeqind vjete me zjarr ne oxhak ,

njeqind vjete s’muj mora hak!

Njeqind vjete po e rriti trimin ,

njeqind vjete po e prese bashkimin!

Njeqind vjet po u therras me loder,

njeqind vjete po u pres ne kete voter!

Njeqind vjete po e pres kete Mot,

marrue kjofte kush nuk vjen sot!!

Një poezi kushtrimi,thirrëje për agim kombëtarë.Çka mund të themi më shumë?Ishte fat që arritëm të kemi në dorë këtë përmbledhje,u pasuruam me imagjinatën dhe botën e pasur poetike,shpirtërore e ndjenjave të poetit,i cili përmes frymëzimeve na sjell poezi të cilat na e ngjallin kujtesën mbi historinë,mbi personalitetet kombëtare,,kujtesën mbi historinë e lavdishme dhe krenare.Padyshim edhe në përmbledhjen e  Sylë Bajramit,sikur të gjithë poetët e mërgimit gjejmë edhe tematikën e kurbetit,mall,dhimbje e thuajse gjysmës së kombit të mërguar,të cilin e shohin si detyrim të e trajtojnë poetët e mërgatës.Libri “Një copë atdhe” del si libër i arrirë,me vulë historiko-kombëtare,i pasur dhe i dashur për çdo lexues.Ne e përgëzojmë poetin për këtë libër të arrirë dhe i dëshirojmë edhe shumë libra tjerë.

* NJË  COPË  ATDHE

Sylë Bajrami

Biblioteka:FENIKSI

Redaktor:Naim Kelmendi

Design:Çajup  Kajtazi

Shtëpia Botuese:Rugova Art

Prishtinë 2013

Shkruan: Sokol DEMAKU*/

Shumë akademik, historian, gjuhëtar të huaj me kohë e vite kanë rrugëtuar në vendin tonë, dhe nga ato rrugëtime ata kanë lënë dorëshkrime, të cilat përshkruajnë dhe paraqesin në mënyrë të denjë ndjenjat e tyre për vendin dhe popullin tonë.Akademiku anglez Henri Hollant i cili kaloi në vendin tonë i mahnitur nga natyra dhe bukuritë shënon tiparet dhe karakteristikat e banorëve te vendit tonë.

Liri gjatë udhëtimit të tij thotë: male me pamje të mrekullueshme, ngushtica dhe kalime të përkryera të një bote të mahnitshme, e peisazhe që asnjë shpirt artisti apo piktori nuk do mund ti paraqes apo krijoj. Këto mrekulli shtrihen njëra pas tjetrës, shfaqën mbas pyjeve larg e larg deri në pafundësinë e asaj që të kap syri. Pllaja dhe krahina të ndara nga përdredhja e lumenjëve, fushtat shtrihën nën një ngjyrë blu të ngrohtë e të qetë. Tomorri qëndron mes tyre  si një ishull blu i errët. Ai ndjek sytë e mendjes time duke më përzier të tashmen më të kaluarën…..
Malet e Shqipërisë janë të mahnitshme e përrallore.

Camille Paganel thekson: Egërsisë së këtij vendi i imponohen shqiptarët që në pjesën dërrmuese të tyre i takojnë një brumi të ashpër e të çeliktë, me një fytyrë të rreshkur, me një vështrim tejshpues, luftëtar trima e me instikte të tmerrshme. Bukuria maleve shqiptare trondit burrat, ndërsa eleganca shtang femrat.E reja Rovena VATA në studimin e saj monografik “Miti i malit në letërsinë shqipe” element dominant ka përfaqësimin e çdo cepi të Shqipërisë në aspektin gjeografiko- letrar që nga Veriu e gjerë në Jug me malet tona legjendare të cilat janë edhe themeli apo baza e këtij studimi e që edhe në të kaluarën këto male kanë qenë objekt studimi si u përmend më lartë nga shënimet e autorëve të huaj vite me parë.

Puna e kësaj studiueses të re të studimeve letrare dhe antropologjike në këtë fushë duhet përgëzuar dhe mendoj se kjo është një nismë e mirë e institucioneve tona që të përkrahen talentet e rinjë të cilët kanë mundësi ti japin shkencës sonë atë çka e meriton dhe ka nevojë për të.

Deri më sot nga shumë punime të autorëve të huaj që janë bërë në këtë drejtim, unë do ndalem dhe përmend në këtë aspekt dijetarin tonë të shquar profesor Eqrem Çabej (1908-1980), i cili që në vitin 1939 do na jap një pasqyrë të shkurtër, por duhet të them shumë të qartë, të mitologjisë sonë popullore shumë të pasur. E tani këtë me punën e saj madhore ka vazhduar e reja Rovena VATA, me punimin e saj shkencor “Miti i malit në letërsinë shqipe”.

Doket, adet dhe zakonet e caktuara, këto veprime magjike lidhen në shumicën e rasteve më jetën e malësorit tonë më stinët e motit, më festat e ndryshme, më ditë të shënuara, më kohën apo pjesën e ditës, por çka është më e rëndësishme ato lidhe më objekte dhe vende të caktuara. Është e njohur se disa adete apo rite bëhen në pranverë e të tjerat në vjeshtë, disa bëhen të martave e të tjerat të premteve, disa para dreke e ca pas dreke, është interesant se disa zakone apo rite lidhen me një vendbanim, të tjerat me një kodër, me një mal, apo lis, me varre apo vende të shenjëta ose te respektuara e kjo është ajo magjikja e tyre.

At Gjergj Fishta

Randsija e Folklores komtare.
Kushdo nieri i leters e i kalemit, e qi të jetë i zoti me perftue në mende të vet idén «Atdhé», kupton mirfillit randsín e madhe qi per kóm ká në vedvedi të mbledhunt e «folklorës» së tij komtare.
«Folklora» âsht pasqyra e kthjelltë e psihes së komit; âsht rrasa mermerit, më të cillen historija zgavrron t’endunt e të shendunt e popujvet; asht cehja e pashterrshme e gjuhsís e e letersís komtare.

«Folkloren», po, do të skjyrtojsh, po deshte me shkrue historín e komit, e cilla me hamende nuk shkruhet, por qi edhè pa tê komi jetë nuk ká; «folklores» do t’i siellesh, po deshte me shtue pasunín e gjûhës me fjalë të permvehtsueme, me frazeologí shprehsore, me shembulltyra të gjalla, dramatike; në «folklorë» prap ké me ndeshë më type mâ të nalta, më karaktere mâ të forta, e më motive mâ t’ardhuna e të perkueshme per zhvillimin e leteratyrës komtare.Kjo vepër mongrafike është e ndarë në tetë kapituj, të cilët pothuajse autorja rrugëton në kohë dhe vite me temën të cilën ajo ka zgjedhur ta trajtoj në monografinë e saj.

Do marrë pikënisjen në kohën e Lekë Dukagjinit me mitin e malit në Kanunin e Lekës duke vazhduar me traditën e malit në letërsinë e vjetër në kohën e Buzukut, Budit e Bogdanit, e do e trajtoj këtë mit si ai është realizuar në kohën e letërsisë romantike tek ne shqiptarët, pa i mbetur borxh romantizmit të shek. 20 me malin, malësorin dhe mitet e Fishtës, për të bërë një retrospektivë mjaft të thuktë me Kodin, Malin dhe Kanunin e Ernest Koliqit, por duke vazhduar me kohën migjeniane dhe ikjen e mitit të malit dhe fundin e romantizmit, për të kaluar te “Mali pa kod” i Martin Camajt  me “Mali si dhimbje” dhe “Mali si fatalitet” dhe duke përfunduar me rikthimin e  mitit të malit në letërsi në kohën e realizmit socialist tek ne.

Por është me vlerë edhe literatura e shfrytëzuar nga autorja në punimin e kësaj monografie sa voluminoze po aq edhe me vlera. Figurat mitologjike, të cilat në trojet tona dhe në popullin tonë janë aq të shumta janë shfrytëzuar me mjaft mjeshtri nga pena e saj, duke u nisur nga gjithë krahinat tona gjeografike në kohë të ndryshme, të cilat secila në regjionin e  tyre ka specifikat e veta, por duhet parë këtë edhe në aspektin se edhe individi si qenie ka veçoritë e tij në botën e tij vetjake në sferën e mitologjisë.

Kur lexuesi i hynë leximit të kësaj monografie ai do mishërohet me të dhe se nuk ka mundësi që për asnjë moment të ndahet nga leximi, sepse tematika e shtjelluar është ajo që atë e magjepsë dhe nuk e lejon të ndahet nga leximi dhe studimi i brendisë dhe përmbajtjes së monografisë. E këtu ai do bindet në atë se mitologjia është një minierë e pafund, në të cilën nuk ka të sosur xehja e cila hulumtohet, nxirret dhe përpunohet.

Pra Rovena i ka hyrë një punë serioze për të dhënë një pasqyrë sa më të plotë të mitlogjisë sonë, por realiteti është se duhet kohë dhe punë voluminoze sistematike hulumtuese si kjo e saj në terren, sikur veproi e reja Rovena VATA me gjithëpërfshirjen e trevave tona në njërën anë dhe në anën tjetër duke u mbështetur edhe në literaturën ekzistuese nga lashtësia gjerë në ditët e sotme.

Ky është ndoshta një inspirim që në të ardhmen të bëhet edhe me në këtë drejtim e ndoshta duhet një punë konkrete për mbledhjen dhe përpunimin e botimin e botës sonë mitologjike e cila në bazë të të dhënave është mjaft e pasur dhe po të hulumtohet si duhet do shihet se në popull është e ruajtur me fanatizëm deri më sot. Por, pra po shihet se brezat e rinjë kanë forcë dhe guxim që ti hyjnë një pune të tillë me vlera kombëtare si Rovena VATA me materialet e punuara dhe të hulumtuara fragmentare, të cilat i ka sistemuar dhe botuar në monografinë e saj studimore “Miti i malit në letërsinë shqipe”, pra duhet të themi se edhe ne kemi njerëz të aftë në mbledhjen, hulumtimin, përpunimin, interpretimin dhe studimin e folklorit tonë dhe lëndës folklorike dhe aq më tepër të saj letrare në trojet tona.

Mendja e një kombi është arsimi, zemra e tij — morali i përgjithshëm.

Fjalë e urtë filozofike shqipe

* Recension mbi studimin e monografisë së Dr. Rovena VATA

Nga Arjan Th. Kallço/ Universiteti  Fan s. Noli, Korçe/

Disa ditë më parë u zhvillua në Fakultetin e shkencave në Korçë një simpozium me një temë të rëndësishme që lidhet me Didaktikën e shkencave. Profesionistët e zanatit, ata që kanë një përvojë të gjatë në të, e kuptojnë mirë termin dedaktikë, pasi jo vetëm e kanë studiuar në universitet, por e kanë praktikaur edhe në shkollat ku punojnë. Është një moment shumë i rëndësishëm në ditët e sotme, aq më tepër kur dihet tashmë se në çafrë standarte përfundoi shkolla shqiptare, si rezualtat i masakrës së quajtur reformë. Pra qeverisë së sotme dhe ministrisë përkatëse i del si detyrë që të vendosë rregull në kaosin pakrye të kësaj shkatërrire. Por ka edhe një didaktikë tjetër që lidhet me kërkimin shkencor dhe që duhet të jetë prioriteti kryesor i jetës akademike universitare shqiptare, nëse duam që me hapa të vazhdueshëm t’i afrohemi universiteteve të vendeve përreth nesh e për të shkuar më larg, të marrim përvojën tek ato më të fuqishmet botërore, që sot janë pararoja e shkencës. Vetëm pak ditë më parë lexova një artikull në një prej gazetave më të mëdha italiane ku zbulohet tragjikisht se universiteti ka marrë natyrë tjetër. Mendova se më në fund edhe në Itali pas një hallakatje disa vjeçare, në klasifikime jo dinjitoze të tyre, erdhi momenti që të rifitojnë kohën e humbur, nuk u duhet shumë, nëse ndiqen politika të drejta arsimore, dhe të hyjnë në garë me universitetet më prestigjoze botërore. Historia flet për ecurinë e tyre, por si ishte është një kohë që ka përfunduar. Por jo, artikulli ishte një kritikë e hapur dhe ironi deri në sarkazmë për fatet e fytyrës së sotme të Universitetit. Autori me një analizë dhe logjikë të mprehtë na jep disa prej parimeve të këtij universiteti që kur e lexon me vëmendje të kujton komedinë shqiptare të këtyre viteve dhe politikat që u ndoqën ndaj institucioneve të shkencës. Kam shkruar shumë rreth këtij fenomeni shqiptar, duke theksuar se masivizimi dhe politika e shkatërruan plotësisht atë. Mesa duket disa njerëz “gjenialë” po përpiqen që edhe tempujt e dijes t’i kthejnë në një vend ku mblidhen njerëz që në vend të merren me punë, u duhet të bëjnë më shumë mbledhje, mos qofshin partie, dhe fjalë. Një pasqyrë e shëmtuar e këtyre përpjekjeve është realiteti universitar dhe shkencor shqiptar, me ndonjë përjashtim, dhe norma e realizuar e politikës me një numër rekord dhe të pathyer më parë të njerëzve me diploma dhe tash e tutje do të kenë “fatin e mirë” edhe me tituj. Por cilat janë këto parime të reja të universitetit të sotëm italian? Duke i lexuar në vijim do ta kuptoni se ku po e çojnë politikat e gabuara, kriza e rëndë dhe faktori globalizëm universitetin. Një qeverie që nuk i dhimbset më e ardhmja e një kombi, bën krimin më të shëmtuar ndaj tij, duke e fundosur pikërisht institucionin që i prin zhvillimit dhe përparimit. Shembulli gjerman është drita në errësirën dhe qorrsokakun shqiptar. Këto ditë lexova shumë opinione pas refuzimit të statusit nga B.E-ja për Shqipërinë dhe të them të drejtën nuk e kuptoj sesi e kërkojmë atë status me këtë realitet në nivele gati të një prapambetje totale, gjithmonë kjo e krahasuar me disa lloj standartesh. Më të zellshmit ose janë të verbër, ose u bien daulleve sipas orientimeve të poltikës, nuk përjashtohet ndonjë manipulim partiak, dhe në euforinë kolektive nuk e dinë dhe vetë se çfarë kërkojnë. Shumë zhurmë për asgjë!

Parimet sipas autorit të shkrimit të artikullit

Universiteti i sotëm nuk është më vendi i studimit dhe kërkimit, sepse janë lukse qënuk i interesojnë askujt. Detyra e universitetit sot është të merret me gjëra serioze,  si të përpilojë dokumente të pafund, të thërrasë mbledhje të shumta. Pra të bëjë gjithçka me përjashtim të kërkimit dhe studimit. Studimi nuk është i ndaluar, por duhet të mbetet në kuadrin privat, sidomos pa i ekspozuar efektet negative të kërkimit tek studentët. Është frika se grupe të vogla studentësh mund të bëhen kuriozë nga librat dhe të interesohen për reflektimin kritik, objekte dhe veprimtari të konsideruara të papranueshme në universitetin e sotëm, duke korruptuar veten dhe të tjerët.

Nëse studimi, leximi, mendimi, diskutimi kritik janë të dekurajuara në universitetin e sotëm, nuk është e vërtetë që kërkimi po eliminohet plotësisht. Kërkimi nuk praktikohet në universitetin e sotëm dhe librat tradicionalë janë ndaluar.

Të gjithë e dinë se në universitet është më e lehtë të shkruash artikuj shkencorë, sesa t’i regjistrosh në vqr, prandaj energjitë janë destinuar për këtë të dytën.

E gjithë puna kalon nën kompetencat e një organi ministerial dhe bëhen qëndrore për për kualifikimin nga ku nxirren listat e pedagogëve të aftë. Si ka mundësi që kërkimi të jetë kaq i rëndësishëm, kur pengohet me të gjitha mjetet? Puna në universitetin e sotëm nuk ndalet këtu, por i mban në formë pedagogë dhe stafin, duke organizuar minimalisht 5 mbledhje në ditë.

Anmëtarët e këtij universiteti nuk pyeten në publik për këto lloj praktikash, sepse kurioziteti i tepërt mund të mos jetë në favorin e tyre.

Parimet e reja priren ta pengojnë studimin dhe mendimin. Arsyeja që i shtyn nuk është kaq misterioze. Pushteti burokratik – politik e konsideron punën intelektuale kritike të padobishme, gati të rrezikshme.

Parimet e universiteti të sotëm ku vlerësohet gjithçka, por pa e mneduar se përse vlen, janë të destinuara që t’i dekurajojnë intelektualët : duhet ta kenë të qartë se universiteti nuk është vend për ta. Më shumë i referohet rrogave të profesëorëve që konsiderohen ende intelektualë kritikë. Rroga e tyre maten me sasinë e dokumenteve që hartojnë dhe numërin e mbledhjeve në të cilat marrin pjesë.

Asnjë iluzion se universitetit i duhen njerëz që e duan kulturën shkencore, por vetëm për vete. Ideja e këtij universiteti është konceptuar nga ekonomistë fondamentalistë të tregut, i ngjan më shumë ish Bashkimit Sovjetik, sesa ëndrrave të Friedmanit dhe Hayekut. Duket më shumë masë dhe aspak kuptim, shumë eficiencë pa e ditur përse. Mendimi kritik flaket në margjinalitet.

Fantazia të çon tek të rinj që që diskutojnë gjallërisht për filozofinë, matematikën dhe artin në periferi dhe fshat. Ndërsa në Itali studimi dhe kërkimi janë vetëm tregues dhe nuk investohet për kulturën, në Gjermani mendojnë se sistemi edukativ është antidoti më i mirë i krizës dhe motori më i mirë për zhvillimin e së ardhmes.

Shkruan: Shaban Cakolli/

Atdheu është më i shtrenjëti dhe mungesa e tijë është dhëmbje,dhëmbje e cila të ndjek kudo,nuk të lë të qetë,larg atdheut ndihesh i huaj,madje edhe pate gjithë të mirat rreth e rrotull.Kurbeti për shqiptarët  ka qenë dhe mbetet plaga e pashërueshme shekullore,e nxitur diku nga përndjekëjet e pushtuesëve,e dikund nga turbullirat e diktaturës të vet shtetit.Kjo e dyta ishte bërë shkak i rrugëtimit të poetit dhe publicistit tonë Eduard .M.Dilo,të cilit nën diktaturën e regjimit komunist të shtetit iu privua gjithçka nga e drejta,si për këtë u detyrua të strehohet në Amerikën e largët,atje ku është djepi i demokracisë,ku jeta është komode.Megjithatë poetët janë shpirti i kombit,ata i mbanë dashuria për atdheun,njerëzit dhe  tokat e shejta të atdheut,kur  atdheu u mungon,ata shkrihen në mallin e tij,e kjo i prishë komoditetin e asaj jete sado e bukur ajo të jetë,poetit dhe publicistit tanë të njohur Eduard  Dilo, i cili zemrën e ndjenë në dysh,nga  Amerika e largët,zemra e tijë rrahë vetëm për  Shqipërinë natyrale.Eduard.M.Dilo,nuk kurseu as mund,as kohë,për të mirat e atdheut,nga larg punoi për ngritëjen e vetdijes kombëtare të të rinjëve tanë,për kulturën e gjuhën,i pa epur qëndroi gjëthnjë zgjuar dhe u bë penë e ndritëshme dhe e dashur e letërsisë sonë.Ai u bë një poet i cili rizgjoi  në zemrat e shqiptarëve të asaj ndjenje të madhe dashurie për Shqipërinë, për vendin e të parëve të tyre, për vendlindjen e tyre, në mënyrë të veçantë të atyre shqiptarëve, që në kohë të ndryshme, janë larguar nga Shqipëria, duke mërguar drejt vendeve të tjera.Dilo, vargëroi me mjeshtri,mall e dashuri për vendin e të parëve,që kanë dalë nga shpirti i  burimit të tij poetik, janë shprehje malli dhe dashurie, në një kohë kur  ndodhet larg brigjeve të Mëmëdheut , larg atyre maleve, fushave, lumenjve, larg fshatit e asaj  qerdhje  në të cilën  është lindur dhe  rritur shtatin fëmijëror.Eduard  Dilo  vargëron bukur dhe ëmbël për  dashurinë e mallit për atdhe,gjuhë,flamur,për Shqipërinë natyrale me gjitha pjesët e saj Kosovën,Çamërinë, dhe gjitha trojet e shqiponjave.Poetët si  Eduard .M.Dilo,i kontribojnë atdheut,kulturës e letërsisë shqiptare,pavarësisht sa larg Shqipërie ndodhen.Ata me shkrimet e veta pasqyrojnë kulturën tonë kombëtare para popujve të botës,kurse Shqipërisë i ngrisin nderë e krenari.

Eduard.M.Dilo,është poet dhe publicist i njohur,por për  ndonjë nga lexuesit që nuk ka njohur   ende  veprimtarinë e tij,po japim disa  fjalë për biografinë e tij:

Eduard M. Dilo, poet dhe publicist. Edhe pse ju privua gjithcka nen diktaturen me te eger ne rruzull qe kaloi Atdheu yne Shqiperia, prape fale talentit, ka nisur te shkruaj qysh femije, e ka bere prova per te botuar ne revistat e gazetat e asaj kohe, por nuk ka mundur. Vec ne nje shkrim te shkruar ne gazeten “Drita”-Tirane, Prof. Vehbi Bala e rreshton nder poetet e rinj te talentuar, qe premton ne te ardhmen. Eduard .M.Dilo është edhe bashkautorë i disa antologjive  të ndritshme poetike.

Ne   vitet e tanishme ka botuar shkrime e poezi te ndryshme sa ne gazeten “ILLYRIA” dhe “Dielli”- NY, gazeta “Rrenjet” -Itali , revista “Dituria”, Suedi aq dhe ne gazeta te ndryshme ne Shqiperi e Kosove. Bashkepunon me revistat elektronike: “Zemra Shqiptare”, “Tribuna Shqiptare” etj.

Ka botuar librat :”Shpirti i Trazuar”, “Diloiada”- bashkeautor me shkrimtarin e mirenjohur Jorgo Telo, antologjite poetike:”Keshtjella e Endrrave”, “Vargu ne Perjetesi”, si dhe pjesmarres ne antologjite:” Zemra Prinderore”, “Shpirti i Fjales” etj.

I detyruar eshte larguar nga Atdheu prej shume vitesh dhe jeton tani familjarisht ne USA.

NJEQIND VJET PAMVARSI

Njqeqind vjet Pamvarsi

Njeqind vjet qe hoqem zgjedhen

Vargojte nga Turqia

Themelet e shtetit hodhem.

Padrejtesia ne na ndau

Na coptoi ne pese shtete

Na percau, na dermoi

Vec s’na beri dot per vete…

Na rjedh gjaku ne damare

Jemi vetem Shqipetare

Trojet ne do ti bashkojme

Shqiperine Etnike ta gezojme

Njeri- tjetrin te ndihmojme

Larg merive, drejt bashkimit

Kushtrimi vjen nga te renet

Flet Shpirti i Gjergj Kastriot -trimit

Jemi nje fis e nje fare

Edhe pse ne tri Fe’ jemi

Kemi nje gjak ne damare

Shqipetare – qe rreh nje zemer

Jemi vellezer qe te gjithe

Myslymane e te Krishtere

Te gjithe nje sua kemi

Shqiperine e kemi Nene.

Kemi te gjithe nje qellim

Bashkim dhe vetem bashkim

Kemi nje Flamur qe moti

Flamur qe nga lashtesia

Qekur lindi njerezia

(Ai pershkon trojet e mia).

Shihni! Valvitet n’ajri

Tej e mbane ne ILIRI

Esht’ flamuri kombetar

Na vlon gjaku ne damare

Do ta mbajme deri ne varr.

Rrofte bashkimi, vellazerimi

Qe nga zemra del kushtrimi

Te bashkuar kur ne jemi

Syte plot shkelqim i kemi

Ndrisin drite qe ne agim

Qe te gjithe per nje qellim

Je i shtrenjte Kombi im.

***********

BURRAT E KOMBIT

Kur Burrat e Kombit

Gjunjezohen, e puthin Flamurin

Ata burra-trima luftetare

Qe kurre s’ju perkulen furtunes e tmerrit.

Jane ata qe s’dine c’do te thote lote

Por ja qe Flamuri i perlot !

Jane ndjenjat me te forta Atdhetare

Se cdo ndjenje tjeter ne bote.

E puthin Flamurin

Ballin mbeshtesin ne te

Si foshnja qe mbeshtetet ne gji te Nenes

Ndihen krenare, ne balle bulsa djerse

Ne shpirt gezim e krenari,

emocione te forta ka zemra e burrit.

Simboli Kombetar

Gjeja me e shtrejte ne jete

Per te flijohemi mbare

Pa te s’ka kuptim kjo jete.

THIRRMENI SI ME PARE

Emigrant emrin e kam

Edhe pse ne Vendlindje jam

Kam tani shume vjet larguar

Shoh qe qenkam i harruar.

Emigrant aty ku jam

Emigrant dhe ne ATDHE!

I pa strehe, i vetmuar

S’ka nje shtepi ne kete dhe

Vec abjentin une e njoh

U riperteriva- u bera djale

Plot kujtime, nostalgji

Rrugeve eci pa u ndale…

I njoh guret dhe me njohin

Edhe pse une kam ndryshuar

Isha i ri, endrra-shpresa vrare

Tani shkoj une i moshuar…

Bora mi ka zbardhur floket

Trupi dikur drejt, tani tkurrur…

Isha dikur djale ne fluturim

Edhe pse endrra keputur

U lutem o gure te udhes

Kroje qe rridhni ngadale

Mos me thirrni emigrant

Thirrmeni emrin si me pare…

*******

ENGJELLI MARGARITAR

Lulet e Prillit e te Majit

E humbasin bukurine kur je ti

E ndal kengen zogu i pranveres

E me admirim te shikon ne sy

E ndalin rrjedhen burimet

Endal fluturimin zogu shtegetar

Gjithshka rri e te sodit

Se je Engjell, nje Margaritar.

***********

NË KOSOVEN TONE

I lumtur jam këtu mes jush

Në Kosoven time, tuajën, tonën

Në Dardaninë martire Djep të Shqiptarisë

E shquar ndër shekuj për heroizëm.

Dardania e trimave të pushkës, të penës

Dardania – besnikja e Shqiptarisë

Nga gjiri i saj nxorri shume trima

A. Jasharin, H. Prishtinen,Dr. Rugovën-Ideatorin e Pavarsisë.

Sa i lumtur ndihem ne Kosovën tonë!

Ne Kosovën, -tokën dardane…

Ne Kosoven, ku ndodhet Prizereni

Kryeqytet i patriotizmes se trojeve Shqiptare.

Shihni bjeshkët, shihni fushat, gjithçka

Si na presin e na përshëndesin

Se jemi një gjak, jemi një komb, kemi një gjuhë.

Nuk e mposhti koha, rrebeshi…

Zemrat na gufojnë nga gëzimi

Motra- vellezër të gjithe jemi bashkë.

A nuk esht ky fillimi i Ribashkimit kombëtar

Ribashkimit qe na e thotë shpirti, se jemi nga një Asht?

Le ta ngremë dollinë e me fund ta pimë me radhë;

Se ëndrra shekullore po lulëzon

Kosova do t’i ringjitet trungut Amë

E Nana bijn’ e saj fort ne gji e shtrëngon.

.*********

EMIGRANTE KUDO QE JENI

Emigrante kudo qe jeni

U pershndes me kete kenge

Motra , vellezer te nje gjaku

Shqiperine e kemi Nene.

Jemi shperndare neper bote

Si zogjte e korbit ne cdo ane

Kemi lene token Nene

Braktisem Nene e Babane

Femijet rriten pa Gjyshe

U mungon krejt dashuria

Ne dhe’ te huaj, te huaj

Gjuhen Shqipe s’di femija

Toka Nene na therret

Ajo ka nevoje per ne

Ka ngelur, vetem, jetime

Me shikim larte ne re…

Motra, vellezer emigrante

Vec nje gje kurre mos harroni

Gjithe femijve te mergimit

Gjuhen Shqipe tu mesoni.

•***********

KOSOVE

Kosove, o vend i shejte i shqiptarise

Kosove o toke e sterlashte, djep i trimerise

Kosove o vend legjendash

ku dhe femija lind trim.

Jam tek ty Kosove, te shikoj

Te prek, te puth, guret, balten, gjithshka..

Kosove-Nena Kosove

Nga te kater anet shef syri im!

Kosove, o vend i Bekuar nga Zoti

Jam tek ty Kosova ime

Jam tek ty o vernd i shejte

Nga ku ka Nenen Gjergj Kastrioti

Kosova ime, o toke e vaditur

me gjak trimash e trimneshash

Me lote Nenash qe kerkojne bijt’

Jam tek ty Kosove

Kosova ime e bukur, Kosova martire

Qe prodhon gjithshka te florinjte!

Te dua Kosove

Do te te dua per jete

Se e imja je

Le te vdes tek ty Kosove

Eshtrat rehat do gjejne ne kete dhe’

Enderr te kisha qysh femije

Te te shifja o vend i Bekuar

Esht realitet, sot te shof

te puth, te prek

Kosova ime, jotja, jona

E tille shqiptare do ngelesh per jete.

Ne jete te jeteve do te rrosh.

Foto: Rrëmaji, 24 Dhjetor 1990…(Foto A. Nenshati)/

Nga Fritz RADOVANI/

Rruga per me shkue në Vorrezat e Rrëmajit në Shkoder, mbas dates 4 Nandor të vitit 1990 nuk merrej vesh ma a asht “pjacë shetitje” apo rrugë vorrezash… Vizitorë nga të gjitha anët e vendit drejtimin e kishin nga vorrezat katolike, ata nuk largoheshin pa u ndalue tek Çinarët e Rrëmajit… Edhe muri kufizues nga Zalli i Kirit ishte rrëzue!

Vorrezat vazhdonin deri tek Penda e Kirit, aty ku shenjat e plumbave nder gurë ishin per sa vite mbas 1944, plumba që kishin rrëzue perdhe mija Atdhetarë… Filloi tragjedia e pergjakëshme Shqiptare me 25 Mars 1945, dhe vazhdoi deri në vrasjet mizore të demokratëve Shkodranë me 2 Prillit 1991… E kur, u duheshin shkrepë “gotat” me gjakun e Rinisë Shqiptare, Ramiz Alia i mbushte ato nder piramidat e kufinit…

Me 24 Dhjetor 1990, Naten e Këshndellave drejtë Rrëmajit ishin drejtue prap si me 11 Nandor njerëz nga të kater anët e Shqipnisë. Nuk besoj se mujte kush me tregue se sa mijë vetë mund të ishin atë natë nder Vorre. Vetem ardhja e një Heroi ishte që sillte heshtjen e plotë! Vetem gjurmët e Tij në zhavorin e rrugës mes selvijave ndiheshin kur vinte mes djelmëve trima që e shoqnonin…E kur vazhdonte ecjen burrnore me atë gjoks luani perpara, plasnin duertrokitjet e pershëndetjet pa u kuptue as nga vetë Populli…

Ishte Don Simon Jubani! Kleriku Katolik Shqiptar i Shkodres së Lirë… Bash i asaj Shkoder, që me 11 Nandor 1990, Ai i kishte këputë pergjithmonë vargojt e prangave të robnisë ma të përgjakuna komuniste të anadollakëve terroristë Enver Hoxha e Ramiz Alia, dy nga diktatorët ma barbar që ka provue per 47 vjetë Shkodra e Shqipnia Martire.

Dritat e ndezuna festive nga të kater anët dhe vargjet e tyne të varuna nder të gjitha selvijat, qira e kandila vaji nder të gjitha Vorrezat apo fëtyrat e gzueme dhe të qeshuna të të gjithë të pranishemëve, e banin atë ambjent të bukur, një Natë Feste!

Shumë shumë vite kishte kalue Shkodra pa mujtë me u afrue tek dyertë e Kishës apo, pa ndigjue tingujt e bukur të kumbonëve në mesnatë që lajmonin se ka lé Mesia! Gati ishte harrue kanga tradicionale e Këshndellave: “O e qeta Natë!…” Fëmijët kishte kohë që nuk mendonin me zbukurue Betlemin e vogel që sillte festen në shtëpijat e të gjithë besimtarëve bashkë me buzmin pranë vatres Shkodrane, ku dikur, rreth saj nuk i mungonte as ma fukarasë vargu i fiqëve të thatë, arrat, bukfikja e gota e venës…

Gjithë qyteti i Shkodres dukej si një “Betlem”…dikund, aty brijë Cukalit…

Shkodra e dhunueme në pranga festonte prap Krishtlindjen…

Selvijat e vorreve të zbukurueme me drita ndriçonin rrugen mes tyne, ku grumbuj të rinjshë e pleqësh pothuej kishin harrue se Kryqat perrreth edhe veshtrojnë…e sejcili, pyeste veten: “A thue me të vertetë mori fund terrori komunist edhe në Shqipni?”

O Zot, sa vetë janë nder vorrezat e Shqipnisë, që vdiqën tue pritë këte ditë!

Shikoheshim me sy të perlotun e uronim njenitjetrin… “Per shumë mot!…”

Asht e vertetë që brezi ynë mujti me mbijetue në një nga qendrat ma të egra dhe të pashpresë shpetimi nga kthetrat e diktaturës së mnershme komuniste, po humbjet dhe zhdukjet që nuk mujtën me lanë as gjurmët e veta janë kenë shumë të mëdha.

Humbjen e tregon ma shumë se gjithshka mungesa e theksueme e lirisë fjalës dhe mendimit, dhe kryesisht, tek trashigimtarët e mija e mija të persekutuemëve politik të cilët, nuk kanë mujtë me ruejtë asgja nga kujtimet e paraardhësve të vet. Diktatura tek né ishte e pakrahasueshme me vendet tjera komuniste… Nuk mund të ruhej një foto, një fletore me shenime kujtimesh, dhe as nuk bahet fjalë per dorshkrime librash…

Ajo që e ban Shkodren me mendue ma shumë asht vransina e mbramjes në një kand të largët të malit Taraboshit, që quhet Rumija e Krajës…Aty ku dy rê në darkë, i sjellin Shkoderloces së nesermën shtergaten e rrebeshin që shoqnojnë fortunen…

Qyteti kje i permbytun mbi 47 vjet nen robni e terror…

Janë pikrisht rêtë e zeza shoqnue me rrufé që sivjet u dukën diten e 29 nandorit, nder vorrezat e Deshmorëve të Tiranës,..gati më shkoj goja me thanë Tiranës së “kuqe”!

Fatkeqësi…

***

Don Simon Jubani nuk jeton ma! Kështu, kujtojnë “disa” që nuk perkujtojnë as Veprat e Tija të Mëdha, tue fillue nga Heroizmi e vuejtja në Burgun e Burrelit…

Don Simon Jubani nuk zehet me gojë kur flitet per thyemjen e Perdes së Hekurit në Rrëmaji të Shkodres, me daten 4 e 11 Nandor 1990…

Don Simon Jubani nuk mund të kujtohet vetem se, guxoi me shpreh të Verteten që parashikonte nga larg…se do të ngjasin shumë afer, dhe pikrisht me 29 nandor 2013, diten e vdekjes së Lirisë së Popullit Shqiptar, në vitin fatzi të robnisë sllave të 1944…

Don Simon Jubanit, ashtu si të gjithë Atyne Burra e Gra Shkodrane që dhanë jeten per Liri dhe Demokraci, nuk besoj se i kanë vue as tek dera e Vorrezave të Rrëmajit një pllakë perkujtimore, në shenjë mirnjohje… po, edhe kujtese ndaj vepres së Tij!

Don Simon Jubani solli në Shkoder Lirinë e Fesë!

Kurrë mos harroni, se edhe Gurtë e thëmelit të Asaj Pendë Kirit, janë të zhytun në Gjakun e Martirëve të Shkodres, që dhane jeten per Një Shqipni të Lirë e Demokratike!

E Demokracia, gjithmonë asht fryt i Lirisë dhe i Drejtësisë…

Shkodranë, mos kujtesa sjellë harresen dhe…

Harresa, sjellë edhe “persëritjen” e Historisë…

Jo, Vllazen e Motra Shqiptarë, mbas 47 vjetësh Gjenocid komunist…

Né, nuk e harruem urimin…

Per shumë mot Krishtlindjen!

Melbourne, Dhjetor 2013.

Disa mbresa dhe mendime per Jeten dhe Vepren e Janko Palit. /

Nga Polo Mihali /

Ne internet dhe ne shtypin e kohes, kam ndjekur me shume interes shkrimet dhe botimet e Zotit Petraq Pali, por ato qe me kane terhequr dhe befasuar jane prodhimtarite e shumta letrare , qe ka lene trashegimi, te pa botuara deri tani, i Ati i Petraqit, Janko Pali. Jankua, I perket plejades te pare te mesuesve ne gjuhen shqipe, mbaruar Maturen,sic e permend vet ne nje nga poezit e Tij, I perkushtushem ne profesionin, qe tere jeten ja kushtoje mesimdhenies, duke arsimuar mijera nxenes dhe duke mos pu-shuar, duke ndikuar fuqimisht ne rritjen e ndergjegjes Kombetare. Per kontributin e dhene ne kete fush, eshte vleresuar dhe nderuar kudo ku ka punuar dhe ka disa cmime edhe nga Sistemi qe lame pas. Me Poemen ‘Histori e lashte ne vargje”, qe sapo lexova, botim I radhes nga I Biri,krijova bindjen e padiskutushme,qe I Madhi Janko, meriton te studjohet, te vleresohet dhe njifet nga bashke Kombasit, si nje shkrimtar dhe poet I mirefillt, I radhitur krah figurane te njohura letrare te Vendit tone. Kjo veper monumentale, e ndertuar ne vargje, po jep me nje vertetesi te plot , tere historikun e ” Luftes te Trojes” Duke u njohur me Jeten dhe Veprat e Janko Palit, duket si e pabesushme, qe Ay, ne moshen 90-96 vjecare, ka nxjerre nga dora e Tij nje veper kaq madheshtore si dhe shume poezi te tjera.Po kaq na habit fakti, qe ne nje moshe te tille, ka mundur te ruajtur freskine e mendimit dhe forcen fizike, per te na lene keto Vepra qe duhen konsideruar si thesare. Shkrimet dhe poezit e Jankos , qe jane ndertuar ne ate kohe, nga nje Njeri me arsim jo te plot I rezistojne edhe kohes. Pyes vceten: Po sikur Jankua te ishte ne moshen active sot, kur shkenca dhe teknollogjia po ecin me hapa gjigande, ku nje pjese e mira e shqiptareve jene me arsim te lart me Mastera dhe Dok-toratura, c’mund te prisnim nga ky personalitet?. Nisur nga sa me lart, mendoj se Janko Pali , ka qene dhe mbetet nje Njeri I math si shkrimtar dhe poet, nje figure me personalitet, aqsa edhe shkrimtaret tane me me ze, duhet ta kene zili punen dhe vepren e Tij. Nje vleresim te merituar duhet te ket edhe nga Lidhja e Shkrimtareve e deri tek Institucionet Qeveritare . Shkrimet dhe Poezit e Jankos, kursesi nuk duhet te mbeten ne gjume si deri tani.

Nga Polo Mihali- New Jersey USA. December 20, 2013

Rreth librit të Enver Lepenicës “Parti Komuniste apo Parti terroriste”, Tiranë 2013/

Me konsulencë të Prof. Sherif Delvinës dhe Dr. Kastriot Dervishit, Recenca Dr. Bujar Leskaj/

 Kudo që ta gjeni komunizmin, shtypeni-Mustafa Qemal ATATURKU/

 Shkruan: Kastriot DERVISHI/

Në këtë libër janë përmbledhur, trakte, komunikata, buletine, thirrje, analiza, dokumenta të nxjera nga Balli Kombëtar, ose që kanë si objekt Ballin Kombëtar gjatë kohës së Luftës së Dytë/

Botërore 1939 – 1944, kundër pushtuesve italianë dhe gjerman./

Libri hapet me tre punime të autoriteteve të shquara të historisë sonë, që përbëjnë edhe idenë kryesore të tij:

Prof. Dr. Muharrem Dezhgiu “Forcat politike shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore”

Prof. Dr. Beqir Meta, Akademist, Prof. Dr. Muharrem Dezhgiu “Marrëveshja e Mukjes, shkaqet e prishjes së sajë dhe pasojat historike”

Mid`hat Frashëri “Qëllimi kryesor i Ballit Kombëtar ka qenë lufta kundër italianëve dhe gjermanëve”.

Kjo paraqitje është bërë me qëllim që lexuesi, aq më shumë ai që vjen pas nesh të njoh historinë e Organizatës politike të Ballit Kombëtar, si pjesë e historisë sonë.

Libri ndahet në tre pjesë:

Në pjesën e parë është ribotuar libri “Parti Komuniste apo Parti Terroriste”, botim i Ballit Kombëtar, por që nuk shënohet vendi dhe viti i botimit. Mendojmë se libri është botur nga mesi i vitit 1944 në Tiranë.

Në pjesën e dytë janë botuar trakte, thirrje, komunikata, buletine, analiza, e të tjera, të viteve 1943 – 1944, që nuk janë përfshirë në librin e cituar.

Në pjesën e tretë janë botuar dokumenta për historinë e Ballit Kombëtar, dhe në fund fotokopjo të disa dokumentave.

Traktet, komunikatat dhe thirrjet zakonisht një fletëshe të shaptilografuara, të daktilografuara, apo të shtypura në tipografi, janë llojet më masivë të kohës së luftës.

Në fillim shtypi i Ballit Kombëtar ka përdorur devizën: “Ja vdekje, ja liri” dhe më pas “Shqipëria e shqiptarëve. Vdekje tradhëtarëve”

Në Arkivin Qëndror të Shtetit, në arkivin Qëndror të Ushtrisë dhe në Bibliotekën Kombëtare, ruhen shumë nga këto dokumenta nga i kemi nxjerre dhe botuar në këtë libër.

Ideja kryesore që i përshkon traktet, komunikatat dhe buletinet është thirrja e ndërgjegjes së popullit për t`u bashkuar në luftë kundër pushtuesit nazi-fashist dhe denoncimi i krimit dhe politikës anti-kombëtare të Partisë Komuniste.

Mbi bazën e këtyre dokumentave lexuesi do ta ketë të lehtë të gjykojë për aktivitetin politik dhe ushtarak të Organizatës politike, pluraliste të Ballit Kombëtar të fallsifikuar prej komunistëve.

*       *      *

Autori i librit na bën të njohur se në vitin 1962, Instituti i Historisë së Partisë, pranë Komitetit Qëndror të Partisë së Punës së Shqipërisë botoi një libër voluminoz prej 628 faqe, me lidhje speciale, në të cilin ka përmbledhur thirrje dhe trakte të Partisë Komuniste të Shqipërisë për periudhën 1941 – 1944.

Autori thotë se në këtë libër, mungojnë faktet dhe provat, por sipas zakonit të komunistëve libri është mbushur me fjalë pa fund, me sharje, ofendime e mashtrime për Ballin Kombëtar dhe himne për Bashkimin Sovjetik dhe Stalinin e Madh! 1)

Ndryshe nga libri i komunistëve, libri i Enver Lepenicës ka  emëra vendesh, data, emra njerzish, pra dokumenta të mirëfillta historike, që përbën edhe vlerën e vërtetë të këtij libri.

*    *    *

Autori duke folur me anë të dokumentave për historinë e Ballit Kombëtar i terheq vëmëndjen lexuesit për sa vijon: Debati mbi historinë e Ballit Kombëtar, zë një hapsirë shumë të madhe në jetën tonë të përditshme. Natyrisht problemi u bë i mundur të shtrohej për diskutim vetëm pas vitit 1990. Para këtij viti komunistët nuk kishin nevojë të diskutonin dhe të kërkonin të vërtetën historike për Ballin Kombëtar, për ata të vërtetën historike e kishte thënë dhe vulosur Partia Komuniste dhe Enver Hoxha.

Ata si fitimtar të luftës e shkruan historinë sipas oreksit të tyre stalinist, por në lëmin e historisë nuk ka fitues dhe të mundur por ka vetëm të vërteta historike dhe falsifikime.

Komunistët veshën veladonin e gjykatësit dhe u bënë gjykatës për historinë e Ballit Kombëtar, por gjykatës i vërtetë është dhe mbetet historia.

Edhe sot, tek shumë autorë vihet re lehtësia e habitshme me të cilën gjykojnë për një organizatë politike shqiptare dhe luftarake.

Kështu pas vitit 1990, historia u gjend menjëherë përpara detyrës së shpegimit shkakësor të historisë së Ballit Kombëtar.

Ende sot nuk kemi një histori të pranuar të kësaj organizate, megjithëse janë shkruar e botuar shumë artikuj e polemika. Edhe katër librat e botuar nga Faik Lama, Aleko Gjergo, Kristo Frashëri dhe Uran Butka nuk mundën të plotësojnë këtë boshllëk, veç ndriçimit të disa momenteve të historisë së kësaj Organizate. 2)

Po ashtu është arritur të bëhet e njohur jeta dhe vepra e disa personaliteteve të shquara të Ballit Kombëtar si Mid`hat Frashëri, Hysni Lepenica, Safet Butka, Ali Këlcyra, Hasan Dosti, Tefik Sfiri, Ismail Golemit, etj., edhe në Fjalorin Enciklopedik të vitit 2007 janë ndriçuar shumë figura nacionalistësh, të njohur.

Citojmë nga parathënia e autot: “Historia e Ballit Kombëtar, është historia e personazheve real, dramash a më saktë tragjedish të luajtura në teatrin dramatik shqiptar. Në vend të komenteve dhe arsyetimeve për Ballin Kombëtar, unë kam zgjedhur të publikoj trakte dhe dokumente, që pasqyrojnë veprën e tyre, në këtë mënyrë shqiptarët do të mundin të rindërtojnë mendimin dhe gjykimin e tyre për këtë pjesë të historisë sonë. Me anën e këtyre dokumentave të botuara unë synoj të hedh dritë mbi të vërtetën historike të Ballit Kombëtar dhe të personazheve që e përbënin këtë organizatë atdhetare, dhe nëpërmjet tyre pabesinë, krimet, dhunën dhe terrorin që ushtroi Partia Komuniste mbi këtë organizatë dhe mbi këta njerës, në kohë lufte 1943-1944 dhe aq më keq, në kohë paqie 1945 – 1990”.

*    *    *

Në parathënin e këtij libri autori Enver Lepenica i tërheq vëmëndjen lexuesit dhe i kujton historinë e kësaj Organizate. Balli Kombëtar, që nga viti 1939 që u krijua, ka pas gjallëri dhe jetë të gjatë, pra ka qëndruar me aktivitet, me luftë, pse udhëhiqesh nga ideali lartë kombëtar.

I lindur në luftë, i rritur në luftë, i brumosur me djersën dhe gjakun e dëshmorëve në kohën e robëris fashiste e naziste, që në fillim Balli Kombëtar, si lëvizje shoqërore ka pas përcaktuar një

objektiv të qartë: përmirësimin e jetës së shqiptarëve.

Deri në ditët e sotme Balli Kombëtar brenda dhe jashtë Shqipërisë ka qënë prezent në zhvillimet e vendit. Asnjëherë Balli Kombëtar nuk vuri në kandarin e interesave të tij fuqinë e armikut apo të kundështarit, por qëndroi deri në fund me  armët e trashëguara nga të parët tanë: dashurinë për këtë tokë.

Balli Kombëtar ka ecur gjithnjë drejt dhe koha i ka dhënë të drejtë, pa marrë parasysh pengimet e armiqëve si dhe të kundërshtarëve, pa u emocionuar nga keqkuptimet e miqëve, dhe pa u dobësuar nga anëtar që largohen e bëhen kundërshtarë, nga dallgët e jetës.

Për këto arsye Balli Kombëtar, pa marrë parasysh fuqinë e armikut, luftoi në Gjorm, në Reç, në Berat, në Ruzhdie, në Korçë, etj.

Balli Kombëtar sipas pohimeve të udhëheqësve të tij arriti të formojë një ushtri prej 15.000 vullnetarësh.

Edhe kur në fund të vitit 1941, u shfaq zyrtarisht në ilegalitet Partia Komuniste Shqiptare, ishte Balli Kombëtar që e kuptoi rrezikun që i vinte Shqipërisë nga komunizmi dhe e luftoi atë.

Edhe agjentëve të sebëve në Shqipëri, mësuesve të komunistëve shqiptar, ishte Balli Kombëtar që u bëri qëndresë.

Gjatë viteve 1942 – 1943, Balli Kombëtar u shtri në të gjith Shqipërinë. Partia Komuniste Shqiptare pati aq frikë nga pushkët e Ballit, sa patën frikë idetë e tij.

Kështu Balli Kombëtar, mbeti ushtria në luftë, dhe idetë në kohë paqe, që mbi çdo gjë vunë interesin e atdheut.

Për këto arsye shtypi i Ballit Kombëtar ka lulëzuar dhe është shpërndarë në ilegalitet gjatë kohës së pushtimit dhe pas vitit 1944, në Europë dhe në Amerikë.

Rruga e Ballit Kombëtar që nga viti 1939, ka qënë rruga më e vështirë e kombit, këtë rrugë e ndjekin vetëm ata që e duan Shqipërinë dhe që besojnë se Shqipëria do të bëhet.

*      *      *

Ballistët që u arratisën dhe vdiqën në dhe të huaj, patën një varr, ndërsa ata që u pushkatuan, apo vdiqën burgjeve dhe internimeve këtu në Shqipëri u humbën varret përgjithmonë, një fenomen i pa parë dhe i pa dëgjuar më parë në Shqipëri dhe në botë.

Kjo dhunë ky terror çnjerzor, ra edhe mbi familjet, fëmijët dhe gratë e tyre, si dhe të afërmëve të tyre, në kohë paqie, për një kohë të gjatë 1945 – 1990.

Ndriçimi i historisë sot pothuaj se ka mbetur në dorë dhe gjykim të individëve, por një detyrë e vështirë kërkon aktivizimin e institucioneve shtetërore. Patër Gjon Shllaku na ka lënë një thënie

profetike: “Në shtete të tjera njerëzit e idealit edhe në u mbytshin për së gjalli nderohen për së dekuni; ndërsa te ne mbyten dy herë e harrohen”. 3)

Heronjtë e Ballit Kombëtar, ranë në luftë me nazifashistët, u vranë me atentat gjatë luftës, u pushkatuan apo vdiqën burgjeve të zeza komuniste jo se qenë bashkëpuntorë të fashizmit, gjë që nuk u provua asnjëherë me dokumente, por sepse ata qenë kundër politikës së Partisë Komunistë sikundër është shprehur Hysni Lepenica në Jug të Shqipërisë:

“Zoti Dushan Mugosha!… Po ta lëmë ne, me anën e një dokumenti Kosovën në duar të Nacionalçlirimtares Jugosllave, zotria jote mund ta përdori fare mirë nesër atë dokument në parlamentin jugosllav dhe ngjetkë. Ne për marrëveshje iu drejtohemi komunistëve shqiptar, e

jo të huajve të pa dëshëruar dhe të dyshimtë”. 4)

Dhe në Veri, Llesh Marashi, kur i bënë ftesë për t`u bashkuar me krahun komunist të Lëvizjes deklaronte: “ Nuk e shifni ju se komunistat udhëhiqen prej serbëve? Mblidheni mëndjen e kthejuni në rrugë të kombtarisë se internacionalistat juve kanë me ua pre krenat”. 5)

Dy njerëz, një në Jug dhe një në Veri, pavarësisht nga njeri tjetri shprehin të njëjtin mendim, sipas traditës historike e kombi tonë, është thjesht filozofia e popullit tonë.

Shumë personalitete të tjerë me mënçuri dhe atdhetarizëm e parapanë udhën në të cilën po e shpinte Partia Komuniste Shëipërinë dhe kundërshtuan:

Kur e pyetën mësuesin Tahir Hoxha, udhëheqës i Ballit Kombëtar të Vlorës, se përse nuk ndoqi shembullin e bijëve dhe të nipave partizanë? Ai u përgjegj: “Sepse, nuk kam besuar kurrë se ajo varkë, juaja, do të na nxirrte në limanin e shpëtimit”. 6) E dënuan 30 vjet burg.

Kur i thanë mësuesit Bego Gjonzeneli, udhëheqës i Ballit Kombëtar në Vlorë, që t`i kërkonte mëshirë popullit. Ai u përgjegj: “Popullit s`kam ç`farë mëshire t`i kërkoj, veç të mirës s`i kam

bërë ndonjë të keqe. Mëshirën tuaj as e kërkoj as e dua”. 7) E pushkatuan.

Përgjigja aq e thjeshtë sa dhe e bukur që Hysni Lepenica u dha disa komunistëve, kur thoshin se të kërkosh Kosovën është tradhëti, pasi atë e kërkojnë fashistët.

“Po mirë, tha Hysniu, fashistët hanë bukë, pinë dhe ujë, atëhere të mos hamë bukë e të mos pimë ujë edhe ne, pse hanë dhe pinë ata?” 8) Ra heroikisht në luftë kundër fashistëve italianë.

Kolë Tromara, pyetjes së kriminelit komunist Koçi Xoxe: Si të duket vendi ku je ulur ?”, iu përgjegj:

- Shikojeni mirë se edhe ju shumë shpejt do të uleni këtu!

- Tromara kërko mëshirë!

- Kurrë! Mua nuk më duhet Shqipëria atje ku do ta çoni ju. Më mirë të vdes pa e parë, se si do të vdesë atdheu im”. 9) E pushkatuan.

*    *    *

Autori e përfundon me këto fjalë parathënin e librit: “Në varrezat e dëshmorëve janë vetën ata që u vranë si partizanë apo komunistë me yllin e kuq mbi varr, ndërsa ata nacionalistët, demokratët, antifashistët e antikomunistët që vështronin nga

perëndimi u kanë humbur edhe varret. Për ta ende nuk ka vend aty, u përjashtuan për së gjalli, përjashtohen edhe për së vdekuri.

Shihni Spanjën, në një kodër janë të gjithë, ata kundështarë dhe luftëtarë ndaj njeri tjetrit, dëshmorë të të dy krahëve, republikanë dhe mbretërore, që u vranë me njeri tjetrin, gjatë luftës së gjatë civile 1936-1939.

Tek ne ende s`ka pajtim!

Prandaj ky libër është i vlefshëm dhe gjykimin mbi të, ja lë brezit të ri dhe sidomos intelektualëve të rinj.

Lexuesit i mbetet të gjykojë çka i ofron ky libër”.

RËNDËSIA E LIBRIT

Për herë të parë na është paraqitur një libër me dokumenta të Ballit Kombëtar.

Pas botimit të komunistëve “Thirrje dhe trakte të PKSH”, në vitin 1962, libri “Parti Komuniste apo Parti Terroriste”, vjen si një libër i munguar për të  plotësuar boshllëkun dhe falsifikimet që kishin bërë historianët komunistë.

Libëri do të iu vi në ndihmë, studiusve, por edhe lexuesve për historinë e Luftës së Dytë Botërore 1939 – 1944.

Vlera dhe veçoria e këtij libri është se autori nuk jep mendime dhe gjykime por i bindur në aktivitetin e atdhetar të Ballit Kombëtar ai, siç shprehet në parathënie ia le gjykimin brezit të ri e sidomos intelektualeve të rinj.

Autori nuk ka marrë përsipër të bëjë apologjinë e Ballit Kombëtar, por të publikojë dokumenta për këtë organizatë deri tani të pa njohura, apo të falsifikuara nga historianët komunistë.

Dokumentat janë renditur sipas radhë kronologjike, duke  shtuar edhe dokumenta të Partisë Komuniste që i drejtohen Ballit Kombëtar, në këtë mënyrë lexuesi por edhe studiuesi serioz mëson historinë e Ballit Kombëtar, si pjesë e pa shmangshme e historisë së shqiptarëve.

Historinë me dokumenta autori e ka plotësuar duke mos lënë jasht vëmëndjes së lexuesit dhunën, terrorin, burgun, plumbin dhe litarin që ushtruan komunistët ndaj organizatës së Ballit Kombëtar, fëmijëve të tyre, familjeve dhe fisit të tyre, në kohë lufte dhe veçanërisht në kohë paqie. Veçanërisht të tërheq vëmëndjen sekuestrimi i pasurisë së ballistëve.

Botimi i gati 600 faqe me dokumenta historike të nxjerra nga arkivat e Shtetit Shqiptar, flet fare qartë për punën e madhe, plot pasion dhe dashuri për vendin e tij të autorit z. Enver Lepenica.

Si pjesë e historisë së pa njohur apo të falsifikuar të Organizatës Nacionaliste e Pluraliste të Ballit Kombëtar, ky libër do të jetë i vlefshëm për të gjithë shqiptarët, brenda dhe jasht kufijëve.

———————— 0 O 0 ———————-

Artikull,  shoqëruar me dokumenta nga libri, është botuar në gazetën “ 55 “, Tiranë,

dt. 18, 19, 20, 21 dhjetor 2013, f. 16 – 17. Me njoftim e publikim që në faqen e parë të gazetës.

1) Shih: Instituti i histoisë së Partisë, pranë K.Q. të P.P.Sh. “Thirrje dhe trakte të Partisë Komuniste të Shqipërisë 1941 – 1944” Tiranë 1962

2) Shih: Faik Lama “Demaskimi dhe shpartallimi i organizatave tradhëtare gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare”, Tiranë 1985, f. 276;

Aleko Gjergo “Historia e Ballit Kombëtar … “, “Lumo Skëndo”, Tiranë 2011, f. 142;

Kristo Frashëri “Mbi historinë e Ballit Kombëtar”, Vështrim kritik, Dudaj, Tiranë, 2012, f. 155;

Uran Butka “ Drithije të historisë”, Polemikë me Kristo Frashërin, Maluka, Tiranë 2012, f. 119

3) Mërgim Korça “Histori të pa shkruara”, Tiranë 2005, f. 174

4) Gazeta “Flamuri”, Tiranë, nr. 2, dt. 21. 5. 1944, f. 2

Enver Memishaj – Lepenica “ Hysni Lepenica … “, “Lumo Skëndo”, Tiranë, 2000, f. 294

5) Mërgim Korça “Histori të pashkruara”, Tiranë 2005, f. 121

6) Arkivi M. P. Brendshme, Dosja nr. 2454

7) Arkivi M.P.Brendshme, Dosja nr. 2014

8) Gazeta “Flamuri”, Romë, janar 1950, f. 3

Enver Memishaj – Lepenica “ Hysni Lepenica …”, “Lumo Skëndo”, Tiranë, 2000, f. 294

9) Gazeta “Balli i Kombit”, Tiranë dt. 16.10.1999

Nga Dr. YLLKA FILIPI*/

Letërsia bashkëkohore shqiptare është një korpus shumë  i gjerë veprash dhe shkrimtarësh, nga i cili për lehtësi studimi do të fokusohemi në prurjet e saj  pas viteve ’90. Ndryshimet politike në   Shqipërinë e këtyre viteve, lanë gjurmë të thella edhe në jetën shpirtërore të kombit. Aty ku gëlonte dhimbja dhe mori krahë fjala e lirë, u hapën shtigje të reja për krijuesit të cilët tashmë e panë veten jashtë kontureve dhe normave të diktuara nga regjimi diktatorial. Pa pretenduar të vemë kufij të prerë midis këtyre ndarjeve, pasi të tillë nuk ka, për të hedhur dritë mbi këtë qasje në një trajtë rehabilitimi artistik me një vështrim të ripërtërirë, le t’i klasifikojmë shkrimtarët në dy grupime të mëdha:

a-Shkrimtarët më dy jetë krijuese: para dhe pas viteve ’90

Në këtë grup do të dallojme I.Kadare, D.Agolli, Dhori Qiriazi, Agim Shehu, Fatos Arapi, Faslli Haliti, Koçi Petriti, Ndoc Gjetja, Xh.Spahiu, Ndoc Papleka, Bardhyl Londo, Besnik Mustafaj, Preç Zogaj, Rexhep Qosja, Adem Istrefi etj, të cilët janë mjaft aktivë edhe sot shpesh duke i qëndruar besnikë strukturave individuale të mëparshme. Ishte terreni i përshtatshëm për të dalë nga heshtja e gjatë e diktuar nga lart, por nuk mund të mos përmendim edhe dukurinë se pati edhe  nga ata shkrimtarë që u shprehën se nuk krijuan dot në diktaturë, por që heshtën artistikisht edhe gjatë kësaj periudhe, ashtu sikundër pati edhe vepra që u harruan padrejtësisht, duke shpresuar të ridalin në dritë, vetëm pasi të kenë  fituar gjyqin e rreptë të kohës. Njeriu- shprehet Erich Fromm- e ndien veten të përfshirë në një konflikt të tmerrshëm – është rob i natyrës, por, megjithatë, është i lirë …, e megjithatë, si të thuash është trill i saj, ai nuk ndodhet as këtu, as atje.¹

b-Shkrimtarët e rinj, jo nga mosha, por nga risitë që sollën: Ata shpërthyen vrullshën gjatë këtyre viteve e në vazhdim, dhe ju larguan tabuve tematike dhe strukturore te dikurshme drejt perceptimeve të reja, duke qenë sa më pranë shpirtit poetik, aty ku ndjeshmëria artistike përmbys un-in e diktuar dhe zhvendos imazhet  arketipale drejt një rebelimi poetic. Në rrjetin e ngushtë të skemës së komunikimit letrar: dhënës (autor)-mesazh (vepër)-marrës (lexues), shkrin përjetimet e shkallës më të lartë emocionale. Spikatën avangardistët: Frederik Reshpja, Sadik Bejko, Azem Shkreli, Ali Podrimja, Fatos Kongoli, Sadri Ahmeti, Moikom Zeqo, Rudolf Marku, Ylljet Aliçka, Ndue Ukaj, Ali Asllani, Din Mehmeti, Agim Vinca, Agron Tufa, Luljeta Lleshanaku, Rudian Zekthi, Rudi Erebara, Ramiz Gjini,  Mimoza Ahmeti, Arjan Leka, Fahredin Shehu, Ervin Hatibi, Gjekë Marinaj  etj. Mirëpo një pjesë e këtyre prurjeve të vrullshme, pavarësisht shkëndijave të talentit, nuk u zhvilluan dot dhe mbetën thjesht fragmentare, duke rënë në grackën mëtuese të egocentrizmit.

Nuk janë shkronjat që përcaktojnë letërsinë. A nuk janë dhe shkronjat, një mekanizëm rrotullues, që fshehin në vetvete pafundësinë? Po a dinë shkrimtarë të bëjnë lëvizjet e duhura?²

Këto fenomene të spikatura krijuese, prurjet në gjini të ndryshme letrare, turbulluan ujërat e së shkuarës e ranë në sy si individualitete artistike unikale të cilët ndryshuan pothuajse kahjet e letërsisë shqiptare, duke u bërë kështu pararoja e guximit shpirtëror poetik.

Ç’është individualizmi? Sipas Louis Dumont: Ka një sërë lidhjesh të tilla që na japin të drejtën të quajmë me fjalën “individualizëm” konfiguracionin ideologjik modern.³

Po ti refrohemi këtij autori mbi konceptin universal të indivudualizmit do të vinim në dukje dy kuptime të fjalës individ. E para si subjekt empirik i fjalës, mendimit, vullnetit, mostër e racës njerëzore, brenda botës dhe e dyta si qenie morale, e pavaruar, autonome, jo-shoqërore, pra jashtë botës, i ikur botës, (sipas konfiguracionit modern sui generis) pikë kjo e cila na intereson më tepër, pasi ka lidhje me formimin dhe zhvillimin e individit si krijues, në rastin konkret, arratisjen e tij jashtë drejtimeve të caktuara letrare, si një endacak i lirë dhe i vetmuar.

Të jetë kjo një marrëzi, një lajthitje e pavullnetshme, një lloj destruktiviteti i traditës së drejtimeve të ndryshme letrare, si një traumë post-diktatoriale në kërkim të lirisë krijuese? Erich Fromm e justifikon gjithsesi marrëzinë si “normale”. Në Etika-thotë ai,- Spinoza ka qenë i pari, besoj, që shprehu konceptin e marrëzisë,  si: “normale”⁴

Një lloj dissidence e gjithkohshme, u ndie edhe gjatë kësaj periudhe, si jehonë  e risive poetike që sollën poetët me kokë të prerë që  guxuan të dilnin kundër normave të letërsisë së soc-realizmit, e cila zgjati jo pak, por plot gjysmë shekulli: (po të kemi parasysh faktin se si kohë fizike ajo fillon menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore e shtrihet gjerë deri në vitet’90) Ky shpërthim i dukshëm poetësh dhe shkrimtarësh ishte gati masonic. Ja si shprehet enciklopedisti Moikom Zeqo për shkrimtarët: O sfinks i pagojë, cila është sintaksa jotë?/ Dijeni, muzgjet e currilave janë funerali im…⁵

Në vitet 2000 e në vazhdim vijojnë shkrimtarë dhe poetë me emra krejt të rinj, me një të ardhme tepër premtuese, duke eksperimentuar drejt abstragimeve artistike, nënvetëdijes së qenies, substancialitetit ekzistencial, qerthujve të subkoshiencës poetike, ujdhesave të brendshme të shpirtit si materie e tjetërsueshme, por e pazhbëshme dot nga fatet apo politikat kolektive të globalizmit.

Që në fillim të shekullit të XX, letërsia shqiptare i përjetoi rrëmujshëm të gjitha drejtimet letrare të cilat në letërsinë botërore patën pasuesit e vet, idhtarët, ndjekësit e verbër të përfaqësuesve  më tipikë dhe sigurisht  edhe të karakteristikave përkatëse. Realizmi, si rezultat i zhvillimeve politiko-sociale mbeti kaotik duke u përzier me nuanca të neoklasicizmit, ekzistencializmit, simbolizmit, realizmit magjik, modernizmit dhe postmodernizmit. Ky terren nuk krijoi favorizimin e grupeve të caktuara letrare, deri kur dora e hekurt e shtetit vendosi rregullat e ngurta të realizmit socialist dhe sigurisht zhdukjen e “reve të zeza ” rebele të disidencës, duke i përçunduar autorët bashkë me veprat e tyre, shpesh edhe në varre masive, apo në humbella pa emër. Si rrjedhojë, edhe pas viteve’90 ky lloj kaotizmi do të ishte tejet i dukshëm edhe në prurjet e reja. Po t’i analizosh ato, mbi bazën e një parimi transhendental, sipas ndryshimeve në bazë të një shkaku të caktuar, nuk do mundësh dot të gjesh sisteme apo rryma letrare të cilat tentojnë të venë rregull në idetë e veta, por letërsi individësh me karakteristika të veçanta, jo vetëm si dukuri letraro-estetike e cila ishte e domosdoshme si një shtysë e brendshme perceptuale nga kolektiviteti drejt individualitetit, drejt një përmase  këmbëngulëse unikale.

Në poezi: U vunë re prurje të reja në teknikat krijuese; përmbysje e rreptësisë së konformizmit të dikurshëm i kthyer tashmë thjesht në   kujtesë  kombëtare, realiteteve estetike dhe e traktateve teorike; vargje të thyera; ritëm alternativ; imazhe befasuese; simbolikë polidimensionale; shtrirje e absurdit përtej iluzioneve drejt një  ndjeshmërie drithëruese; sureale e dalë nga realja  përgjatë lojës imagjinative që i bën jehonë deshifrimit të mistikës së ndjenjave dhe gjendjeve më delikate në etapat ekzistenciale të qenies, nëpërmjet alkimisë së fjalës. Universi ligjërimor dhe ideor sintetizohet rreth një boshti poetik të fuqishëm, dimensionet poetike bëhen shpërthyese e konotative.

U eksperimentuan forma nga më të larmishmet në strukturën e vargjeve, larg tematikave të shteruara, dhe sa më pranë luhatjeve shpirtërore duke e vënë gjuhën në shërbim të muzës. Gjuha, thellësisht emocionale, implikohet me një rrafsh stilistikor të shumëfishtë figurash. Si e tillë kjo lloj poezie kërkon natyrshëm lexues të kualifikuar, ndryshe nga tradita e vjershërimit shqip. Brenda kësaj arene imazhesh, infinitet e gjuhës komplekse dhe ligjërimit figurativ, derdhen nëpërmjet lirizmit të një diskursi  tejet original. Zë vend monologu i subjektit poetik duke zgjuar imazhet metafizike e meditative që transformojnë të zakonshmen në magji dhe  përcjellin tek lexuesi aktiv mesazhe universale. Shenjat dhe simbolet, konstruktohen me kode e figura të shumta stilistike, me një retorikë specifike, gjë që   jep një dimension të përjetshëm estetiko- semantik.

Poezia shenjëzon, perceptimet e krijuesit për botën dhe metafizikën, ato mistere të përjetshme të qenies së të gjitha kohërave. Paradigma kumbuese e transfigurimit të impulseve jetësore prekin reminishenca sureale, ndjeshmëri, fuqizojnë identitetin poetik duke shpërthyer me një nerv të fuqishëm në emocione dhe perceptime etike, duke sintetizuar dimensionet e dhimbjes dhe lumturisë drejt katharsisit shpirtëror të individit.

      Në prozë: Për herë të parë pas viteve’90 në rrugën e prozës moderne të themeluar shumë vite më parë nga Koliqi e më tej  Kuteli, romani, novela dhe tregimi shqiptar erdhën në një trajtë ndryshe. U thyen teknikat narrative soc-realiste, u zhvendosën strukturat, personazhet nuk u panë më në këndvështrimin nga jashtë-brenda, por si personazhet koliqiane nga brenda- jashtë, rol të jashtëzakonshëm luajti përdorimi i ironisë deri në sarkazëm therëse, rrëfimi shpesh mori udhën e vetës së parë të përgjithësuar apo të universalizuar, si një un-i global e i gjithëkohshëm brenda të cilit vërtiten lakadredhat e fateve, intrigave,  ekzistencës. Në romanin modern pothuajse mungon tërësisht subjekti i mirëfilltë artistik duke e zhvendosur vemëndjen e lexuesit jo më drejt asaj që do të ndodhë, por arsyes përse duhet të ndodhë. Vëmendja u largua nga modelet klishe të personazheve pozitivë apo negativë, dhe u synua thjesht drejt të dukshmes, drejt qenies si koshiencë e subkoshiencë jokolektive, por individuale. Shpesh romanet vërtiten rreth një kryepersonazhi të vetëm, i cili mund të mos ketë as emër konkret, ose mund të ketë disa emra bashkë, ose mund të ketë një emër të çuditshëm, mund të jetë njëherësh edhe personazh dytësor, e që shpesh mund të shndërrohet edhe në personazh hije.

Përsa i përket romanit si   gjinia më komplekse, më e plotë dhe më e vështirë e letërsisë, shpesh kemi  një tentativë për të  ndërthurur të të gjitha llojet e gjinive letrare: poezi, dramë, ese, tregim, novelë, peizazh, psikologji, filozofi, duke krijuar hapësira të pafundme interpretimi. Janë ngritur struktura të fuqishme me trajta personazhesh të rrëshqitshme: kafshë-drurë-shpendë, zogj tekanjozë, gurë mijëvjeçarë, shkëmbinj, male, lumenj, galaktika e ndoshta universe të tjerë, brenda lëkurës së të cilëve fshihen qeniet me arsye, ashtu sikundër personazhe-njerëz në të cilët merr përmasa groteske primitiviteti i të filozofuarit mbi enigmat jetësore. Regjistrat stilistikë të narracionit kalojnë nëpër sitën e hollë të groteskut në paraqitjen e deformuar të individit si përfaqësues tipik i shoqërisë së rrënuar nga traumat diktatoriale e postdiktatoriale, si rrjedhojë e të cilave kemi të bëjmë me personazhe tejet të vetmuar, të mbyllur në guackën e përditshmërisë dhe kotësisë së absurdit jetësor, teksa vërtiten përgjatë shtjellave të  monologjeve asociative.

Për dekodifikimin e veprave rol të jashtëzakonshëm luan nënteksti, në shtresëzimet e të cilit synohet qasja drejt mesazheve të tërthorta që server dhënësi me gjetjen e pasforcuar të ekuivalencës stilistike e sintaksore. Kornizat narrative kompozicionale rikuptimësohen dhe luhet me paradokset semiotike të  a-kohorësisë. Teknika e flash-back-ut theu kufijtë e kohës lineare drejt një kohe universale pa të shkuar, të tashme apo të ardhme. Realitete të magjishme fantastike shpalosen nëpërmjet një gjuhe të pasur, të gjallë e dinamike. Luhet shpesh me monologun si një alter-ego-e qenies së pakushtëzuar në hapësirë dhe kohë. Tentohet edhe drejt romanit eksperimental alla-xhojsian.

Në kritikë dhe studime letrare: Dija e gjerë e një studiuesi, është potencialisht e vlefshme për publikun, qoftë edhe përkohësisht, pasi përcjell këndvështrime të thelluara. Ndërsa kritiku vështron thellë, vetëm nëse problematika e veprës është me interes për publikun. Risku për të mos rënë dakort me përfundimet e tij nga ana e lexuesit bashkëkohor, është kurdoherë i pranishëm.

Është e qartë se përpunimi i fluksit të prurjeve të reja, por edhe rishikimi i të mëparshmeve, kërkon talent akademik të stërvitur në mënyrë që të përballen edhe me testin e gjykimit. Immanuel Kant shprehet: Parashtrimi i disa pohimeve nga ana e një personi dhe emërimi i tyre si gjeniale, në një fushë ku dështojnë lëvrimin e tyre edhe hulumtimet më të duruara racionale, do të qe diçka tej mase qesharake…Do të qe humbje kohe të kërkonim të dinim nëse duhet të qeshim më shumë me të vetëquajturit gjeni që e pështjellin veten brenda kësaj reje…apo me publikun mendjelehtë…?⁶

Natyrshëm lind pyetja? A ekziston kritika e mirëfilltë në fushën e letrave në Shqipëri? Është folur rëndom kohët e fundit se në letërsinë shqiptare bashkëkohore nuk ka kritikë të mirëfilltë, por kjo nuk hipotezë nuk është e argumentuar nga asnjë fakt shkencor.

Jo vetëm kritikët dhe studiuesit e rinj, që kanë një të ardhme premtuese, por edhe ata që  u mbrujtën me metodat e kritikës së soc-realizmit, pas viteve’90, kanë sjellë dukshëm këndvështrime të reja në rileximin e shumë autorëve, jo vetëm të disidencës, por edhe të  veprave të analizuara sipas një këndvështrimi social-historik sipërfaqësor. Nevoja për interpretime të reja ka ardhur organikisht duke u imponuar nga veprat e hapura të shumë autorëve të mëdhenj (për të rritur kuptueshmërinë), si psh. Migjeni, Koliqi, Kuteli, Camaj, Trebeshina, Kongoli etj.  Emra të spikatuar si: R. Qosja, A. Pipa, F. Dado, A. Aliu, A.Vinca, S. Hamiti, B. Kuçuku, A.Plasari, Sh. Sinani, A.Kapurani, K. Jorgo, Dh. Shehri, P. Asllani etj, kanë sjellë rilexime veprash me një qasje ndryshe analitike dhe sistematike, me teknikat dhe metodat e fjalës së fundit në letërsinë shqiptare aktuale, duke hedhur dritë në enigmat e pazbuluara të tekstit letrar dhe hapur diskursivitete shkencore në studimin dhe interpretimin original të autorëve shqiptarë si një tërësi individualitetesh artistike, me kodet dhe strategjitë e veçanta të ligjërimit poetik, nën dritën e teorive dhe hulumtimeve moderne dhe bashkëkohore, si specialistë të mirëfilltë.

Ashtu sikurse asnjë kulturë nuk vdes, por i mbivendoset një tjetre, ashtu sikurse asnjë komb nuk vdes, por le pas breznitë e tij, po ashtu edhe një letërsi nuk vdes dhe as rilindet nga hiç-i. Ajo është mbështetur mbi një bosht të përbashkët me emrin art i cili është i tejjetshëm dhe nuk njeh kufij gjeo-politiko-shpirtëror mes kombeve. Por, pavarësisht ngjashmërisë me simotrat e   saj evropiane, letërsia shqiptare  si rezultat i lëngatës së gjatë në vorbullën e mbrapshtë të historisë së vendit, nuk ka mundur dot të zhvillohet paralelisht me letërsitë perëndimore të cilat kanë patur fatin e bardhë të lirisë shumë shekuj përpara nesh. Ky fakt hedh dritë mbi larmitë e prurjeve të reja gjatë këtyre viteve dhe deri në ditët tona  të dukurisë së atipizimit të rrymave dhe drejtimeve letrare në të dy grupimet e mëdha të shkrimtarëve që janë marrë në shqyrtim.Të krijohet ideja se letërsia shqipe është letërsi individualitetesh artistike dhe jo grupimesh të caktuara moderniste dhe post-moderniste, sikurse ka ndodhur në letërsinë botërore. Në çdo regëtimë artistike, ka një lojë të çuditshme të shkrirjes së imagjinatës krijuese, fiction-it me empirizmin e dijes së shekullit të kibernetikës duke i vënë në sprovë të herëpashershme lexuesit dhe tronditur ndërgjegjen krijuese të kombit.

Letërsia si sistem i epërm vlerash ofron shtresëzime të shumta artistike mbi imazhet mendore, imagjinatën, fantazinë dhe strukturën artistike nëpër të cilën kalon procesi për dekodifikimin e të cilit shpesh na vjen në ndihmë psikoanaliza frojdiane, për të depërtuar deri në skutat më të thella të shpirtit krijues, aty ku shpesh njeriu është i lirë dhe askush nuk ja vret dot lirinë e tij. Këto liri krijuese janë çuditërisht sa të ngjashme, aq edhe  të parrokshme dot nga një fill i përbashkët profilizimi artistik, me anën e të cilit shpesh mund të simbolizojmë kohën, vendin, hapësirën, koordinatat, trajtën e shpirtit të një kombi apo të disa kombeve bashkë e më tej drejt universalizimit të një letërsie tejet globale.

Parë në një këndvështrim modern letërsia shqiptare e këtyre viteve estetikisht nuk është as kopje dhe as krijim i parashikimieve të mundshme të atyre që priten të ndodhin në letërsitë e vendeve të tjera, pasi kjo do ta bjerrte strukturën, dhe do ta zbehte fuqinë artistike të substancës letrare, (e cila sigurisht ka si baze të saj ficton-in, por të sjellë në formë dhe trajtë origjinale), duke i krijuar hapësira shkrimtarëve të jenë sa më pranë unikalitetit artisti.

Pra, me individualizëm në letërsinë shqiptare pas viteve’90, do të kuptojmë dukurinë atipike që përfshin tërësinë e  disiplinave të personaliteteve krijuese të cilët me origjinalitetin përkatës, risitë, strukturat dhe prurjet artistike,  skalitën një  profil të ri, tejet specifik dhe tërheqës për horizontin e pritjes. Anasjelltas, duket qartë se sa më i mbyllur të jetë krijuesi, aq më pak është në gjendje për t’u mbrojtur vepra e tij përballë presioneve, apo mësymjeve të klaneve të ndryshme pseudoartistike, tendencë kjo edhe e realiteteve moderne.

Vlen të veçojmë 3- rrafshe:

1-Specialitete letrare ku individi krijues nuk përjashtohet si një koordinatë universale. Secili prej tyre shkel në një truall sa të sigurt, aq edhe të rrezikshëm për artin e vet.

2-Orientime konkuruese të të njëjtës fushë të cilat vijnë vrullshëm, imponueshëm dhe shpesh të papajtueshme midis tyre të cilat lidhen me të njëjtin ideal dhe prezantojne të njëjtat kritere krijuese.

3-Orientime apo përpjekje të shumëfishta për orientim, si presion i ideologjisë së mjedisit, të cilat kërkojnë t’ua nënshtrojnë letërsinë drejtimeve letrare. Bashkësia e shkrimtarëve është të paktën institucionalisht më e dobët sesa gjetkë, në vendet simotra.

Pavarësisht se ka fatin të shkruhet me një gjuhë të vockël, por të përjetshme, letërsia shqiptare bashkëkohore është një dukuri, ku origjinaliteti dhe individualiteti krijues prezantohen me dinjitet në të gjithë botën  mbarë.

_________________________________________________________

¹Erich From, SHPIRTI I NJERIUT, Fan Noli, Tiranë, 1981,fq.164

² Moikom Zeqo, LIBRI I SINOPSEVE, Uegen, Tiranë, 2012, fq.298

³ Louis Dumont, ESE MBI INDIVIDUALIZMIN, Korbi,Tiranë 1997, fq.19

⁴ Erich Fromm, ANATOMIA E DESTRUKTIVITETIT NJERËZOR,Fan Noli, Tiranë, fq.227

⁵ Moikom Zeqo, REFUZIMI I SHKRIMIT, Dituria, Tiranë 2011, fq.54

⁶ Immanuel Kant, KRITIKA E GJYKIMIT, Tiranë, Plejad 2002, fq.147

*

*(Kumtesë mbajtur në Simpoziumin Shkencor të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë,

New York, 22 Dhjetor 2013 nga Dr. Yllka FILIPI)

BIBLIOGRAFI:

Aliu,  Ali,  KËRKIME, Naim Frashëri, Tiranë, 1990

Barthes,  Roland, THE PLEASURE OF THE TEXT, London, 1975

Çapaliku, Stefan, LETËRSIA E INTERPRETUAR, Arbri, Tiranë, 1998

Dumont, Louis ESE MBI INDIVIDUALIZMIN, Korbi, Tiranë 1997

Eco, Umberto, OPERA APERTA, Milano, 1962

From, Erich, SHPIRTI I NJERIUT, Fan Noli, Tiranë, 1981

Fromm, Erich, ANATOMIA E DESTRUKTIVITETIT NJERËZOR, Fan Noli, Tiranë

Frai, Northop, ANATOMIA E KRITIKËS, Shejzat, Prishtinë, 1997

Frojd, Zigmund, MBI LETËRSINË DHE ARTET, G.Karakashi, H.Luli, R.Hida, Fan Noli, Tiranë

HAMITI, Sabri, LETËRSIA MODERNE SHQIPTARE, Albas, Tiranë, 2000

Kant, Immanuel, KRITIKA E GJYKIMIT, Tiranë, Plejad 2002

Kadare Ismail,  FTESË NË STUDIO, Naim Frashëri, Tiranë, 1990

Lemon L.T.L &Reis M.J, RUSSIAN FORMALISM CRITICISM, Tom Essays, Lincoln Nebrasha, 1965

Sarter, Zh.,P., Ç’ËSHTË LETËRSIA, Elona Riska, DeaS, Tiranë, 1998

Uoren, Ostin, Uellek Rene, TEORIA E LETËRSISË, Enciklopedike, Tiranë 1993

Zeqo, Moikom, LIBRI I SINOPSEVE, Uegen, Tiranë, 2012

Zeqo, Moikom, REFUZIMI I SHKRIMIT, Dituria, Tiranë, 2011

Nga Gëzim Llojdia*

 1.Një poet romak i konsideruar një nga themeluesit e letërsisë latine ,është me origjinë ilire. Ky konstatim nuk i përket ndonjë rrëfimi folklorik por mbi këtë tezë është mbështetur Piero Sticotti te ILLIRI e ILLIRIA”Enciclopedia Italiana” (1933). Sticotti në referimin e tij për ilirët sjell edhe këtë rast identik.Emri i poetit romak Ennio , nga Messapia , duke gjetur veten në shumë shembuj në rajonet e tjera ilire në Dalmaci , Pannonia dhe në venecian ,do të ishte me origjinë ilire,shkruan Sticoti.

Duke kërkuar të dhëna  për këtë kategori :sipas historianëve modernë , megjithatë, Messapians ishin ilire , kjo dëshmohet nga emrat gjeografike etnike , dhe gjuha e mbishkrimeve messapiche , gjetur në Puglia . Ata do të vijnë në të Otrantos\ rreth  viteve 1000 P.e.s , si pikë më të afërt ishte Shqipëria , dhe më pas ata do të zbresën në S. Maria di Leuca ,u ngjitën përsëri deri në Taranto .

Kjo buron nga dëshmitë historike dhe  konsiderohet e vlefshëm për shkak se autorët e lashtë flasin për disa udhëtime të bëra kështu . Edhe Virgil, Aeneid (/ əni ː ɪd /; Latin: Aeneis [ajne ː është]: rast është një poemë latine epike, shkruar nga Virgjili në mes tëviteve 29 dhe 19 pr. Kr, që tregon historinë legjendar të Eneas, një trojan i cili udhëtoi për në Itali, i referohet një udhëtimi me një itinerar të ngjashme .

Messapians ishin banorët e pjesës jugore të Iapigia ( Apulia ) të dallueshme nga Peuceti ( toka e Barit ) nga Daun ( tokës  e Foggia ) dhe të njohur me emrin e Salentos . Historianët e lashtë  përcaktojnë Messapians të gjithë gadishullin nga Brindizit dhe Tarantos në Cape St Maria di Leuca , siç dëshmohet nga gjuha, gjetjet etj .

Gjuha është e njohur për ne nga një numër i konsiderueshëm i mbishkrimeve publike, funerale , kushtimor , numizmatike, gjenden kryesisht në Salento, në Puglia , e shkruar në alfabetin messapico .Ajo është një gjuhë indo –evropian shprehen historianët, që i përket grupit të gjuhëve të quajtur ” satem ” , dmth Qendrore e Indo – Lindore , duke paraqitur një prirje me shqiptarët e sotme .

Arkeologjia

Ndonjëherë identifikuar me Iapigi , të Messapi, emigrantët nga  Illyria ishin ndoshta nga fillimi i mijëvjeçarit të 1 pr.Kr. Të dhënat arkeologjike tregojnë ekzistencën , në fund të shekullit të 9-të BC , marrëdhëniet me boten greke të vulosur nga zbulimi i Korintit.

Taranto. Akropoli i qytetit antik u ndal në gadishullin që mbyllet në port ( Od. Qytetin e Vjetër ) . Në frontin e anën perëndimore të Akropolit , në lokalitetin Scoglio del Tonno , u gjet një zgjidhje të rëndësishëm ( shekulli i 14 – 12-të pr. Kr. )  Duke dëshmuar për një prani masive miken në zonë .Në vijim është vërtetuar se kulturës Iapigia , ku u vendosën kolonët e parë grekë nga Sparta.

Themeli i Tarantos ( 706-705 para Krishtit sipas kronologjisë së Eusebius ) shënon një moment të rëndësishëm në marrëdhëniet me grekët .Gjatë shekullit të 7-të , procesi dërrmoi  themelet  të unitetit Iapigia dhe çon në shfaqjen e messapica identitetit kulturor . Strukturimi i diversitetit etnik dhe kulturor të Messapi zhvillohet në shenjë të një helenizimit në rritje , më të dukshme në shekullin e 6  , me lindjen në qytetit të arkitekturës monumentale dhe civile dhe fetare , futjen e shkrimit dhe shpërndarjes së ritualeve të reja të varrimit etj.

2.

Në një burim tjetër gjejmë përafërsisht kohët e ardhjes dhe të mërgimit nga jeta.CV e poetit Ennio.

Lindur: 239 BC, Calabria, Itali.

Vdiq: 169 BC

Quintus Ennius shkrimtar.Quintus Ennius ishte një shkrimtar gjatë periudhës së Republikës Romake dhe është konsideruar shpesh babai i poezisë romake. Ai ishte me prejardhje kalabrez. Edhe një e dhënë tjetër sjell këtë ditë-ardhje në këtë botë vitin 239 pr.Kr. Quinto Ennio ka lindur në 239 para Krishtit në Rudiae , qytetin e Kalabrisë  së lashtë ( që korrespondon përafërsisht në Salento ).

Ennio vdiq në Romë në vitin 169 pr.Kr dhe pwrmeritat e tij , si dhe miqësisë personale , ai u varros, në Via Appia.

Aulus Gellius  dëshmon për Ennio se për të posedojnë “tre shpirtrave “, sepse “ai mund të fliste në tre gjuhë. Shprehje e  njëjës që reflekton një përvojë të përbashkët të subjekteve , megjithatë , dy ose shumëgjuhësh , pra jo vetëm për të marrë pjesë në struktura të ndryshme gjuhësore, por të ndryshme ” shikime botërore ” , e lidhur pazgjidhshmërisht me gjuhët . E pajisur me ” tre shpirtrave ” ,  prandaj ishte në pozitë më të mirë që të bëhet ( siç në fakt u bë )  operatorit të ndërmjetësimeve kulturore.

3.

Disa të dhëna sjellin kohë-formimin e tij .Formuar në kulturën helene , thonë burimet  u thirr nga Cato (Marco Porcio, detto il Censore (lat. M. Porcius Cato, detto ancheCensorius, Priscus, Superior o Maior per distinguerlo dall’Uticense). - Uomo politico (234-149 a. C.) dhe Elder në Romë , ku ai dha mësime në gjuhën greke dhe erdhi në kontakt me njerëz me ndikim , si Scipio ose Marco Fulvio .Pastaj veprat e poetëve, klasik dhe bashkëkohor .Ai gjithashtu shkroi vepra origjinale , si” Annales” , poemën epike në tetëmbëdhjetë libra , të përbëra në hexameters , i cili tregon historinë e Romës , dhe kishte një ndikim të madh tek poetët më vonë ,si dhe në  gjini të reja në traditën romake .  Gjithashtu , është autor i njëzet tragjedive. Trupi i punës ishte shumë i rëndësishëm në konsolidimin e poezisë kombëtare romake dhe i ndikuar në masë të madhe për poetët si Lucretius dhe Virgjili .

4.

I konsideruar një nga themeluesit e letërsisë latine , puna e madhe e Ennio mbulon epiken. Fjala epikë vjen nga greqishtja epos që do të thotë fjalw , tregim . Veprat letrare qw i takojnë kësaj gjinie e pasqyrojnë jetën duke i treguar ngjarjet , idetë dhe preokupimet e njeriut , si dhe gjinitë e tjera tragjedi dhe komedi.Ennio mburr tre zemrat , duke marrë tri kulturat dhe tri gjuhë: Oscan , latine dhe greke . Ai ka shërbyer në ushtri gjatë Luftës. Ai u dërgua në Romë nga Cato dhe jetoi me përulësi , por ishte lidhur me figurat më me ndikim të fisnikërisë romake . I shoqëruar nga  Marco Fulvio Nobilior në festimin e fitores së tij kundër Aetolians në Ambracia ( 189 ) ,ka  fituar shtetësinë në 184 , dhe ka marrë mbrojtjen e Scipio Afrikanus .Ka  ruajtur marrëdhënie të shkëlqyera me shkrimtarët më të mirë të Romës  dhe fama gjatë jetës së tij.Pas vdekjes së tij ,konsiderohet si poeti më i madh , si Homeri, si Cato romak, Ciceroni dhe si poeti më i madh epik i Romës .

5.

Kryevepra e tij është:” Annales “, një epike prej  1.800 libra të cilat janë të ruajtura në vargje të shkruara në hexameters . ” Annales “kishte një ndikim vendimtar në poezinë latine , atyre të lidhura me historinë e Romës nga origjina  e lashtë  e vitit 171 .Për të  shkruar poezinë është frymëzuar nga Homeri , i cili pretendonte të jetë e rimishërimit e tij , dhe ndërsa ka marrë një njësi të përsosur , dinte të pasqyruar saktë krenarinë dhe madhështinë e Romës. Jo pa arsye u konsiderua nga Ennio kjo punë themeluesi i poezisë romake kombëtar deri në kohën e Augustit , poetët epike kanë ndjekur  model e :” Annales “,.

Nga 18 librat (rreth 30.000 linja), ka rreth 600 vargjet nyjet ( fragmente të një madhësie të caktuar , apo linjat individuale , gjysmë -vija, fjalë shkëputur ), e cila na jep vetëm një ide të paqartë se poema , por ato mund të zbulojë ‘ entuziazmi e çelur ,karakteret e mëdha romake dhe virtytet e tyre  dhe lë të kuptohet se poezia  e lartë  e kombinuara me një ndjenjë të mprehtë të bukurisë së natyrës .Ennio gjithashtu shkroi njëzet tragjedi ( nga të cilat disa qindra frymëzuar nga Euripidit dhe në ajetet Iliada janë ruajtur ) , epigrams shumta dhe poezi filozofike , dhe satire , poezi ku ai hepi tema didaktike dhe me humor , përzierjen me urtësi morale . Prodhimi i tij me pjesët tragjike ishte aq popullor në shekullin e ardhshëm si Pacuvio dhe Actium .

6.

Quinto Ennio ka lindur në një qytet jo grek por Messapica : e gjithë zona ishte ende hellenizuar dhe Ennio mburrej se posedonte  në fund të fundit, tre zemrat , për njohuritë e tij të tre gjuhë : latinisht, greqisht dhe OSCo . Poet – ushtar . Ai luftoi në Luftën e Dytë  ,dhe nëvitin 204 pr. Krishtit ishte në Sardenjë në ndihmëse romake , ku u takua me Cato censor , i cili vuri në dukje thellësinë e tij kulturore  duk e sjellë atë në Romë , duke menduar ndoshta për ta bërë poetin kombëtar të veprave.

7.

Autorët romak theksojnë prejardhjen e tij ilire. Vet fakti që Messapians ishin banorët e pjesës jugore si dhe të dhëna të tjera si  ardhja e tyre në gadishull dhe më vonë kolonizimi helen tregojnë se Ennio ishte ilir. Teza e hedhur nga zbulimet arkeologjike   në tokën e çizmes  thonë se:Emigrantët nga  Illyria ishin ndoshta nga fillimi i mijëvjeçarit të 1 pr.Kr. Të dhënat arkeologjike tregojnë ekzistencën , në fund të shekullit të 9-të. BC , marrëdhëniet me boten greke të vulosur nga zbulimi i Korintit.Një e dhënë po tek paragrafi arkeologji  pohon këtë fakt: Në vijim është vërtetuar se  është kultura Iapigia , ku u vendosën kolonët e parë helen nga Sparta. Ardhësit vinin në gadishull nga Sparta dhe ishin kolonë.Kjo ndikoi më vonë në helenizimin e zonës siç e përshkruajnë historianët romak.

*Master.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

Vlerësim për librin “Organizatat ekstremiste serbe në Kosovë”/

Nga Dr. Mark  NDRECA (kandidat)/

Sapo e mora në dorë librin “Organizatat ekstremiste serbe në Kosovë”, të autores Fetnete Ramosaj, e lexova pa ju nda e me një frymë…, dhe kjo ndodhi së paku për dy arsye:

Së pari, për vlerësimin e “hipotekuar” për autoren, e cila gjithherë shquhet për stilin e saj realist dhe përcjelljen e drejtpërdrejtë dhe PA APOLOGJI të fakteve, sado tronditëse qofshin ato.

Së dyti, për topic-un shumë interesant të përzgjedhur prej autores Ramosaj, ku fjalëkyçi bazë është EKSTREMIZMI. Siç dihet, në ditët tona, veprimtaritë e strukturuara ekstremiste, për shkak të profilit të tyre kërcënues në fushën e sigurisë dhe pavarësisht ideologjive motivuese; etno-nacionaliste, politike apo religjioze, apo formatit e “mbulesave” të paraqitjes, janë dhe do të mbeten preokupacione të dorës së parë në shoqëritë demokratike kudo në botë.

Besoj, se edhe ky element ka qenë një shtysë e fuqishme, për studiuesen Fetnete Ramosaj që ta paraqesë këtë botim shumë interesant dhe të vlefshëm jo vetëm për lexuesit e thjeshtë, por edhe për profesionistët dhe ekspertët e fushës së sigurisë.

Autorja ia ka dalë që në librin e saj “Organizatat ekstremiste serbe në Kosovë”, të ndërtojë një strukturë të qartë e solide duke sinkronizuar mjeshtërisht e në mënyrë analitike tre komponentë bazikë:

dokumentet historike, arkivore.

informacionin e përditësuar faktik të mbledhur drejtpërsëdrejti nga terreni;

opinionet dhe rekomandimet e ekspertizës lidhur me specifikat e ekstremizmit serb.

Ne jetojmë në një rajon me shumë diversitete për shkak të historisë së origjinës dhe prejardhjeve etnike të popujve përbërës, traditave, historisë së përjetuar; të shkuarës problematike me kriza dhe konflikte të brendshme, shpesh herë të dhunshme e të motivuar nga shkaqe dhe interesa të ndryshme. Ky back-graund historik i rajonit tonë, dëshmon më së shumti për dy kategori konfliktesh prezente: konfliktet brenda sllave dhe konfliktet sllavo-shqiptare; ose përcaktuar ndryshe, si dimensioni shqiptar i konflikteve në Ballkan, për të cilin tashmë, trevat tona e në veçanti Kosova, i kanë akoma plagët e hapura.

Ndaj nuk ka se si, që këto përjetime konfliktuale, të mos kenë lënë gjurmë të thella në marrëdhëniet e brendshme ndërmjet popujve dhe shteteve të rajonit. Andaj në këtë kontekst konfliktual, ka spikatur veprimtaria e organizatave ekstremiste serbe, e cila ka gjetur hapësirat e saj për t’u gjalluar – intensive, e organizuar, e strukturuar, e mirëfinancuar; me mision dhe objektiva të përcaktuara.

Tipar i qenësishëm në veprimtarinë shumëvjeçare të organizatave ekstremiste serbe në Kosovë, rezulton motivimi dhe mbështetja e gjithanshme financiare e logjistike nga ana e segmenteve politiko-shtetërore në Beograd.

Ashtu siç është dëshmuar dhe siç konfirmohet edhe prej studiuesve të huaj:

“Përdorimi i konspiracioneve dhe i organizatave sekrete, përdorimi i terrorizmit politik kundër qeverive në fuqi, apo prej këtyre të fundit, si mjete për fitimin e pushtetit, të ruajtjes, ose të përforcimit të tij, kanë rrënjë të thella në Serbi…” (Shiko: “Dokumente Historike mbi një ideologji serbe”, fq. 101. Autorë: Grmek, Gjidara e Shimak.)

Në këtë linjë kontekstuale, mendoj se duhet ruajtur përceptimi ynë sot për këtë qasje të vjetër serbe, e cila ka qenë dhe mbetet prezente në forma të ndryshme përmes organizatave të shumëllojshme ekstremiste me veprimtari në Kosovë e më gjerë. Prandaj, libri që kemi në dorë, na jep një ndihmesë të madhe në këtë drejtim.

Në faqet e këtij libri, ne gjejmë të provuar, se si veprimtaria e organizatave ekstremiste serbe në Kosovë, është e ngritur mbi traditën historike duke iu përshtatur linjave të spikatura të ekstremizmit global, motivuar kryesisht nga ideologjitë ekstreme etno-nacionaliste. Për më tepër, kur ekstremistët tradicionalistë tashmë e kanë pushtetin në Serbi.

Prania e strukturave ndërkombëtare të sigurisë në Kosovë ka pasur impaktet e saj në drejtim të limitimit të hapësirave dhe të kufizimit të protagonizmit sfidues të veprimtarisë ekstremiste serbe, mirëpo përderisa mbështetja ndaj tyre e ka bazamentin tek strukturat politiko-shtetërore në Beograd, problemi do të vijojë të mbetet i komplikuar edhe në terma kohore më afatgjata.

Duke lexuar këtë libër, të krijohet përshtypja se Fetnete Ramosaj, ‘tërheq vëmendjen” dhe “dërgon një mesazh” edhe për strukturat e institucionet e sigurisë së Kosovës dhe jo vetëm, që të shfaqin ndjesitë e tyre reaguese e parandaluese përballë sfidave të ekstremizmit të nesërm, shprehur së pari, kah bashkëpunimi i mundshëm ndërmjet organizatave ekstremiste të motivuara nga ideologjitë ekstreme etno-nacionaliste, me organizatat ekstremiste të motivuara nga ideologjitë ekstreme religjioze. Dhe së dyti kah bashkëpunimi i mundshëm dhe jeta simbiotike ndërmjet organizatave ekstremiste etno-nacionaliste e religjioze me grupet e krimit të organizuar.

Në këtë kontekst, gjykoj, se asnjë Strategji kundër veprimtarive ekstremiste e antikushtetuese të organizatave e grupimeve të ndryshme klandestine nuk mund të ndërtohet pa njohur në detaje: të shkuarën e tyre, të sotmen dhe veprimtarinë perspektive të synuar prej këtyre organizatave… Ndaj ky libër na e jep këtë mundësi, duke na ofruar me shumë njohuri e informacion analitik për taktikat, format, dhe metodat që kanë përdorur e përdorin organizatat ekstremiste serbe kundër Kosovës dhe më gjerë.

Në përfundim, unë dëshiroj që ta falënderoj edhe njëherë autoren Fetnete Ramosaj dhe të shpreh një vlerësim të veçantë për kurajon, guximin dhe kontributin e saj shkencor e atdhetar.

Rubrika e Diellit: Tingellime vendemrash Ilire/

 Nga NELSON ÇABEJ/

 Është pranuar përgjithësisht se emri i Beratit ka dalë nga emri Belgrad që i vuri këtij qyteti administrate bullgare dikur në shekujt IX-XI dhe ka vazhduar të dalë në burimet bizantine dhe turke deri në fillim tw shekullit XX. Le ta themi që në fillim: prejardhja e vëndemrit Berat nga Belgrad është një hamëndje, sado evidente, që ende nuk është vërtetuar e madje është vështirë të vërtetohet sepse ajo kërkon shndërrimin e -gr- në -r-, që është i vwshtirw, nw mos i pamundur, në shqip. Në dy raste analoge që njohim, në vëndemrat Bozhigrad (del Bushigrad te Leake¹) dhe Pogradec (Pogradaş te Evlia Çelepia) ai grup është ruajtur.

Por edhe sikur hamëndja e mësipërme të qëndrojë, ajo nuk na ndihmon  të gjejmë si quhej Berati për rreth 15 shekuj që nga koha kur u themelua  (shekulli VI p.e.s.) deri në kohën kur trojet shqiptare ranë nën sundimin bullgar të  shekujve IX-XI, kur mendohet se ai mund të jetë ripagëzuar si Belgrad.

Historianët dhe arkeologët e kanë identifikuar Beratin  me një qytet që në burimet e lashtësisë klasike del me emrin Antipatrea, qytet të cilin S. Bizantini nuk e përmënd fare edhe pse Tit Livi (59 p.e.s. – 17) flet për një qytet të fortifikuar në një grykë të ngushtë, të quajtur Antipatrea, të cilin studiuesit shqiptarë dhe të huaj e kanë identifikuar me Beratin e sotëm¹. Thuhet se këtë emwr qytetit ia vuri Kasandri, udhëheqësi ushtarak i Maqedonisë, nga fundi i shekullit IV për nder të atit të tij, Antipatrit, themeluesit të dinastisë Antipatride. Por si quhej ky qytet më parë?

Emri Antipatrea, i përkthyer, do të thotë kundrejt ose përballë Patrea-s. Në burimet e lashta nuk përmëndet ndonjë qytet me emrin Patrea dhe i vetmi emër që afrohet me këtë është emri qytetit Parthus, që përmëndet nga Polibi dhe Tit Livi. Polibi njofton se romakët i lanë Pleuratit Liknidin (Ohrin e sotëm) dhe Parthusin, që kishin qënë nën sundimin maqedon². Këtë njoftim e gjejmë edhe te Tit Livi, i cili shton edhe se të dy ata ishin qytete ilirë³. Plini përmënd një qytet Parthia, emër të cilin Malte Brun e lidh me fjalën shqipe ‘(i, e) bardhë’ dhe mendon se Ptolemeu mund ta ketë përkthyer këtë emër në Albanopolis ‘qytet i bardhë’⁴, që mendohet të ketë qënë kryeqendër e fisit ilir të albanëve. Edhe Stefan Bizantini në shekullin VI përmënd një qytet ilir të quajtur Parthos, të cilin ai e ka gjetur te Kronika e Apollodorit  e shekullit II p.e.s. si  qytet i fisit Parthenus⁵.

Në Komentarin e De Bello Civili kur përshkruhet fushata e Jul Cezarit kundër Pompeut, gjithashtu flitet për një qytet të parthinëve, Parthinorum oppidum: “Kur Cezari, mori lajmin se Pompeu ishte në Asparag, ai u nis në atë drejtim me ushtërinë dhe duke kapur gjatë marshimit kryeqyetin e Partinëve, që mbrohej nga një garnizon i Pompeit, e arriti Pompeun në ditën e tretë në Maqedoni”⁶.

Në burimet bizantine të mesjetës së hershme qyteti ilir del me emrin e letrarizuar Pulkeriopolis, që në latinisht do të thotë ‘qytet i bukur’⁷ dhe më vonë me emrin sllavisht Belgrad, që, sipas sllavistit të mirënjohur çek, Pavel J. Šafařik (1795–1861), do të thotë “kështjellë e bardhë ose e bukur” dhe “nuk është tjetër veç përkthim literal i emrit të mëparshëm bizantin Pulkeriopolis”⁸. Ideja se emri i qytetit vjen nga emri i Pulcheria’s, motrës së perandorit bizantin me prejardhje spanjolle, Theodosi II (401-450), nuk është e bazuar në ndonjë burim primar. Fakti që Stefan Bizantini në shekullin VI nuk e përmënd fare këtë qytet të rëndësishëm mund të tregojë se qytetit ky emër i ri i është vënë pas shekullit VI, çka do të ishtë një argument tjetër kunder  idesë se ky emër mund t’i jetë vënë qytetit për nder të motrës së perandorit më tepër se një shekull pas vdekjes së tij.

Mendohet se gjatë kohës së sundimit bullgar, në shekujt IX-XI, qytetit ia ndërruan emrin letrar-administrativ nga Pulkeriopolis (Πουλχεριούπολις) në Belgrad, por akoma në shekullin X, nën sundimin e perandorit bizantin, Konstantinit të Shtatë Porfirogeneti (905-959), ky qytet del nën jurisdiksionin e temës së Epirit të Ri me emrin Πουλχεριούπολις, krahas qyteteve të tjerë të temës së Epirit të Ri si Durrësi, Skampa, Apollonia, Ballshi, Vlora, Amantia dhe Ohri⁹.

Në lashtësi në rajonin rreth Beratit banonin fiset ilire të partinëve (Παρθῖνοι) ose partenatëve (Παρθεηνᾶται) dhe të dasaretëve. Në perëndim partinët kufizoheshin me taualantët kurse në lindje me desaretët^10,11, të cilët shtriheshin në rrjedhjen e sipërme të Osumit deri në kufirin perëndimor të Maqedonisë¹². Nga këto të dhëna duket se rajoni i Beratit në lashtësi banohej nga fisi i partinëve.

Emri etnik partinët, si dhe çdo emër etnik ilir, ka pasur një kuptim e ka një prejardhje. Në çdo përpjekje për të gjetur prejardhjen e emrave të fiseve ilire duhen mbajtur parasysh edhe veçoritë e shkrimit të emrave ilirë në greqisht dhe latinisht. Në rastin e emrit të fisit partinë duhet mbajtur parasysh se nganjëherë fjalët ilire që fillojnë me b në greqisht transpriptohen me p.  Në qoftë kështu edhe në rastin e emrit etnik të partinëve (partinatëve), atëhere origjinali ilir i emrit të fisit do të ishte *Barthini. Kjo fjalë përmban rrënjën barth, e cila çuditërisht është e njëjtë me fjaln e konstruktuar lilire  *barth, ‘i,e bardhë’, që gjejmë në fjalorin e indoeuropianishtes të Pokornit, e cila rrjedh nga rrënja indoeuropiane  *bherǝĝ-, bhrēĝ- “shkëlqen, i bardh딹³. Kjo  fjalë *barth të kujton menjëherë emrin e një qyteti të lashtë, ende të paidentifikuar Baretion, që del te Stefan Bizantini, i cili thotë se e ka gjetur atë te libri i 52të i Theopompit. S. Bizantini jep vetëm këtë njoftim të shkurtër: “Baretion, një vënd në drejtim të Adriatikut, siç shkruan Theopompi në librin e pesëdhjetedytë. Fisi quhet Baretinos ose Brentesinos.”¹⁴. Të vihet re se autori thotë në drejtim të (πρὸς) dhe në përkthimin latin afër (prope)¹⁵ Adriatikut dhe jo në Adriatik, që mund të interpretohet si qytet jobregdetar. Nga  fjala e rikonstruktuar ilire *barth (Pokorny) mund të dilte regullisht emri Baretion, me prapashtesën -ion, që është tipike për formimin e emrave të qyteteve në Iliri. Megjithatë, ky argumentim gjuhësor, kjo lidhje prejardhjeje midis fjalës ilire *barth, emrit të fisit partinët dhe emrit të qytetit Baretion është sigurisht e pamjaftueshme për të arritur  një përfundim të sigurtë, sepse Stefan Bizantini jep edhe një qytet Parthos si qendër e fisit ilir të partinëve. Në të mirë të identifikimit të Beratit me Baretion-in e Teopompit flet edhe fakti që thuajse 10 shekuj më vonë, në shekullin VI, Prokopi i Cezaresë, në listën e kështjellave që rindërtoi Justiniani në shekullin VI, përmënd qytetin Paretion (Παρέτιον)¹⁶, që është i njëjtë po të mirret parasysh prirja e greqishtes për  alternimin b-p.

Në burimet e mesjetës së mesme dhe të vonë e madje deri në shekullin XX emri i qytetit vazhdon të dalë Belgrad ndonëse është dokumentuar se vëndasit e kanë përdorur emrin Berat, të paktën që nga shekulli  XVII. Nga mesi i shekullit XVII, historiani turk Evlia Çelepi (1611 – 1682),  që vizitoi këtë qytet, e shënon emrin e qytetit në formën e sotme shqip Berat dhe vetëm brënda kllapave shënon variantin Belgradi shqiptar (Arnavutluk Belgradı)¹⁷. Nga fundi i atij shekulli emrin shqip të qytetit e zgjodhi si emër letrar poeti Nezim Berati (1680-1760), i cili i këndoi Beratit dhe thoshte se vatani i tij është Berati¹⁸. Emrin e qytetit e gjejmë edhe si mbiemër të murgut Kostë Berati në shekujt XVIII –XIX. Në shekullin XIX studiuesi britanik W.M. Leake e jep emrin e Beratit si sinonim të Belgradit¹⁹ , kurse në 1843 emri Berat del edhe lidhur me marrjen në vitin 1809 nga Ali Pasha Tepelena të këtij qyteti, që deri në atë kohë i takonte  sanxhakut të Vlorës²⁰.

Kështu ne kemi në dorë një fakt që nuk mund të nënvlerësohet. Në qoftë se të paktën për tre shekuj me radhë historianët dhe burimet e tjera dokumentare vazhdojnë ta quajnë Belgrad qytetin që vëndasit e quajnë Berat unë nuk shoh ndonjë arsye përse nuk mund të ketë ndodhur kështu edhe në shekujt e mëparshëm, d.m.th. që emri Berat mund të jetë përdorur pa ndërprerje nga banorët vëndas që nga lashtësia. Vëndemrat grek, latin dhe bullgar, pwrkatwsisht, Antipatrea, Pulcheriopolis dhe Bel(e)grad, mund të kenë qënë terma letrarë (eksonime), që kanë gjetur përdorim vetëm në dokumentacionet zyrtare me të cilat punonin historiografët e huaj, sepse të gjithë ata emra joilirë nuk u shkruan nga vëndas. Dhe, në të vërtëtë, është vështirë të besohet se brenda 15 shekujve të fundit banorët e këtij qyteti kanë përdorur 4 emra të ndryshëm për qytetin e tyre.

Për të dalë nga kjo vështirësi  unë parashtroj këtu se emri Berat i këtij qyteti mund të jetë forma e evoluar e emrit të lashtë ilir (Baretion i Stefan Bizantinit ose një variant tjetër) të qytetit, që mund të jetë ruajtur në të folurën e popullit dhe mbijetoi deri në ditët tona, duke evoluar  në bazë të ligjeve fonetike të shqipes, ndërkohë që format e mëvonëshmë letrare dhe administrative zëvëndësuan njera tjetrën dhe humbën.

Kundër dyshimeve që mund të ngjallë ideja ekzistencës paralele kaq të gjatë të formave të huaja (ekzonimeve) dhe të formës vëndase të vëndemrit (endonimit) Berat, flasin shëmbuj të shumtë të ekzistencës paralele të endonimeve që përdoren nga vëndësit dhe eksonimeve që përdoren nga bota dhe historiografët e huaj (Gjermani për Deutschland, Finland për Suomi, Hungary për Magyar, Greqi për Hellas, etj. etj.)

Gjatë tërë shekullit XIX shumica e studiuesve që kanë shëtitur dhe njohur nga  afër Shqipërinë dhe Beratin, ndonëse përmëndin emrin Belgradit vetëm, ose krahas emrit Berat, lumin që kalon pranë tij përgjithësisht e quajnë Beratino kurse Ami Boué e shënon atë thjesht “ Lumi ose  Lumi i Beratit”²¹. Në vitin 1805 Pouqueville thotë se lumi i lashtësisë Apsus quhet Beratino “Apsus is called Beratino”²² e po kështu Urquhart²³, Leake²⁴, Hani²⁵, Tozer²⁶, Bevan  e Smith²⁷, Mēliopoulos²⁸ dhe Ami Boué²⁹.  Ami Boué, Leake dhe Hahn e japin emrin  e lumit  Beratino edhe si sinonim të Osumit (Uzum). Nuk dimë që Apsusi (Osumi) të jetë quajtur ndonjëherë lumi i Belgradit.

Vetë paqëndrueshmëria dhe zëvëndësimi i njëpasnjëshem i emrave Antipatrea, Pulkeriopolis dhe Bel(e)grad duket sikur provon se të treja ato kanë qënë emërtime letrare-administrative, që janë përdorur përkatësisht në kohën e sundimeve  romake, bullgare, bizantine dhe turke. Të gjitha këto të shtyjnë të mendosh se në tërë  këto periudha të sundimeve të huaja në Shqipëri administratet përkatëse ka përdorur njeri pas tjetrit emërtimet Antipatrea, Pulkeriopol dhe Bel(e)grad ndërkohë që emdi i lashtë Baretion ka vazhduar  të ruhet në gjuhën e popullit duke ardhur deri në ditët tona  në formën Berat.

Fakti që  bejtexhiu i parë shqiptar Nezim Berati nga zgjodhi si mbiemër emrin e vëndlindjes së tij dhe i ka kënduar Beratit tregon se  ky emër është përdorur të poaktën që nga shekuli XVII. Në shekullin XVIII aty ka jetuar edhe  murgu Kostë Berati (1745-1825). Kur kujtojmë se paralel me këtë emër në burimet e shkruara deri në fillim të shekullit XX del edhe emri Belgrad, mëndja të shkon menjëherë se kjo ekzistencë paralele e një emri letrar-administrativ dhe një emri  në të folurën popullore mund të jetë e lashtë. Mund të mendohet se një formë e lashtë e emrit Berat (Baretion oas Parta/Barta) mund të ketë pasjetuar format e njëpasnjëshme letrare administrative AntiPatrea, Pulkeriopolis dhe Beligrad. Ndënë sipërfaqen e emërtimeve të huaja ka vazhduar të rrjedhë emri i lashtë ilir i  qytetit për të dalë në mënyrë simbolike si mbijetues dhe pasjetues i tërë atyre emërtimeve të huaja.

Referimet

1. Titus Livius (Livy), The History of Rome, Libri XXXI, 27.

2. Polybius Histories, 18, 47

3. Titus Livius Histories, Libri 33, 34: “pleurato Lychnidus et Parthini dati; Illyriorum utraque gens sub dicione Philippi fuerant”.

4. Malte-Brun, C. (1829).  Universal Geography: Or A Description of All Parts of the World …, vol. 4, Philadelphia, 1829, f. 105.

5. Stephanus of Byzantium, Stephanus de Urbibus. Que Primus Thomas de Pinedo, 1725.

6. C. J. Caesar, Julius Caesar’s War Commentaries De bello civili (Civil Ëars): Book 3, 41. Harper & Brothers: Neë York, 1869:  “As soon as Caesar heard that Pompey was at Asparagium, he set out for that place with his army, and having taken the capital of the Parthinians on his march, where there was a garrison of Pompey’s”.

7. Elsie, R. (2010). Historical Dictionary of Albania. The Scarecrow Press, Inc., f. 46.

8. Tozer, H.F. (1869) (rishtypur në 2013), Researches in the Highlands of Turkey: Including Visits to Mounts Ida, Athos … II, Forgotten Books, f. 221.

9. Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae. Constantinus Porphyrogenitus, III. Ed. B.G. Niebuhr, Weber, Bonn, 1840,  f. 393.

10. Cabanes, P. (2008). Greek Colonisation in the Adriatic. Në Greek Colonisation – An account of Greek colonies and other settlements poverseas II, Red. G.R. Tsetskhladze, Brill, Leiden-Boston. f. 155-185 (173).

11. Cabanes, P. (2013). Parthini. Brill’s New Pauly. Antiquity volumes Red. H. Cancik dhe H. Schneider. Brill Online, 2013. Reference. 17 September 2013 http://ëëë.encquran.brill.nl/entries/brill-s-neë-pauly/parthini-e909150).

12. Šašel Kos, M.. Dassaretia. Brill’s New Pauly. Antiquity Volumes. Red.  H. Cancik dhe  H. Schneider. Brill Online17 September 2013

<http://referenceworks.brillonline.com/entries/brill-s-neë-pauly/dassaretia-e311520>)

13. Pokorny J. (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Francke, Bern, 1959-1969.

14. Stephani Byzantii Ethnicorvm quae svpersvnt. Red. A. Meineke, Reimer, Berlin (1849).

15. Stephanus of Byzantium, Stephanus de Urbibus. Que Primus Thomas de Pinedo, 1725.

16. Procopius De Aedificiis, Libri IV, 4.

17. Evliya Çelebi ile Beraber Rumeli Gezisi Internet: http://www.balkanpazar.org/rumeli_evliyacelebi.asp më  10 tetor, 2013.

18. Nezim Berati, mendimtar dhe poet mistik. Internet 8.18.2013: http://orientalizmi.wordpress.com/category/poezi-shqipe/

19. Leake, W.M. (1835). Travels in Northern Greece, I.  J. Rodwell, New Bond Street, London, f. 49.

20. The Biographical Dictionary of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge, Volume 2, Issue 1, Longman, Brown, London, f. 14518.

21. Ami Boué (1854). Recueil d’itineraires dans la Turquie d’Europe II, Vienne, f. 26.

22. Pouqueville, F. (1820). Travels in Epirus, Albania, Macedonia, and Thessaly. R. Phillips, London, f. 21.

23. Urquhart, D. (1838). The Spirit of the East: Illustrated in a Journal of Travels Through Roumeli During an Eventful Period II, H. Colburn, London, f. 304.

24. Leake, W.M. (1835). Travels in Northern Greece I, J. Rodwell, London, f. 363.

“Beratino or Uzumi”

25. von Hahn, J.G. (1854). Albanesische Studien,  F. Mauko,  Jena, f. 10: “der aus der Vereinigung der in der Centralkette entspringenden Fliisse Dewol (Eordaicus) und Uzum oder Beratino (Apsus?)”; edhe f. 56.

26. Tozer, H.F.(1869). Vep. përm.  f. 218.

27. Bevan, W. L., Smith, W. (1875). The Student’s Manual of Ancient Geography. John Murray, London, f. 674.

28. Mēliopoulos, I.P. (1894). Lexikon tourkoellēnikon: meta procheirou geōgraphikou lexikou. Constantinopol, f. 839.

29. Ami Boué (1854). Vep. përm. f. 31

Shkruan: Sokol DEMAKU /

Franc Nopçe,1908:“Një nga tiparet më interësante të karakterit të malësorit të veriut qëndron në aftësinë e dallueshme organizative të popullit, dhe nuk ka vëzhgonjës të popullit shqiptar, i cili nuk e vën në reliev këtë cilësi të veçantë.”

 Me një art të pastër të brenbdësisë shqpirtërore prej malësori dhe me një botë të nduardurt të vargut të tij lirik poeti Nikollë Loka na vjen me përmbledhjen e tij poetike të radhës “Një hark ylberi” e cila përmbledhje ngërthen në vete vargje nga më të zgjedhurat nga llojllojshmeria e tyre duke fillau nga ato idilike të cilat janë aq bukur të thurura e ku zënë vendin themltar në këtë vargëtim  poetik.

          Edhe vet libri mori titullin nga një poezi e tillë “Ta çova një hark ylberi” e ku autori për mrekulli përshkruan ndjenjen e tij të dashurisë me një metaforë të fortë e cila edhe i jep ngjyrën e duhur vargut kur ai thotë:
Ta çova

Një hark ylberi

E një gjysëm hëne.

Shtatë ngjyrat

I trazova

Në shtatë telajo vjeshte,

Dhe e mbajta shiun pezull

Duke e shtyrë drejt teje,

Parfum

I ëndërrës sime.

          Vëllimi poetik “Ta çova një hark ylberi” është një lirkë dashurie si e tham, por është edhe një prezentim i jetës së vet poetit dhe na vjen si një pasqyrë e artit krijues të autorit, duke u endur në kohë dhe çaste të ndryshme të jetës. Filozofija e tij e jetës është ajo që ia rritë vlerën vëllimit sepse vargu na del sa optimist dhe i permbushur me ndjenjen e gëzimit dhe të arritjes së objektivit në ate çka autori aludon në dashurinë. E këtë lexuesi do e ndjej kur lexon vargjet e poezisë “Tek ëndrra jote”:
Deri tek ëndrra jote,

Ngjitem

Me fluturimin e zogut

Në shtatë bjeshkë hirëplote.

Clodhem

Në shtatë lëndina shprese,

Dhe vij

Te hija jote

E të ulem mbi vetull,

Pa të prekur,

Qerpikhënë e bjeshkës.

         Vargjet ndëthuren me ndjenjen e shpirtit te poetit e që në vete ngërthejnë filozofinë e dashurisë se virgjër të vendit ku ka burimin poezia, pra atë ndnjenjën malësore dhe idilën e  cila është e fuqishme dhe me plotë jetë. Këtë  e gjejmë tek peozia e tij me titull “Të fola me gjuhën e zemrës” kur poeti shprehë ndjenjen e zemrës dhe ate e krahason me aromën dhe gjuhën e luleve kur ato bisedojne me njëra tjetrën kur ai thotë:

Të fola

Me gjuhën e luleve në syth,

Para çeljes së gjetheve.

Pranvera m`u shfaq në ty,

E në sytë e tu.

         Me metaforën e tij prej vargëtari, poeti i jep kontrast, i fal nota dashurie edhe natyrës me fjalën e thejshtë të bukurisë poetike. Edhe lexuesi ndjehet sikur është pjesë e kësaj bukurie natyrore, pjesë e kësaj pranvere që mbështjellë misterin e ëndërrës së poetit. Por misteri është në lumturinë njerëzore, në lumturin e shpritit shprehur me dashuri.

Në çdo pranverë

Ndjej brenda meje

Ty dhe pranverën,

Mbështjellë

Me misterin e ëndërrës

Që s`e prek.

          Rrugët e njerëzve janë të ndryshme, por ato kanë një pikëtakim dhe ndoshta mund të themi se edhe përputhen diku, sikur kryqëzimet, janë njësoj si edhe horizontet që shtrihen në kaltërsinë e shprishurë nganjëhere të reve me shi. Por ky horizont është vet ajo, është ajo që për çdo ditë prekë me shikimin e saj shpirtin e tij, e që ky vështrim ringjallë ndjenjat të cilat e bejnë më pesimist në jetë sepse dashuria është si një: hënë e plotë, si një horizont që lëvizë në një hapsirë me plotë hënë e diell.

Je ti një horizont,

Që lëviz

Në pak hapësirë.

Një hënë e plotë,

Që del ditën për diell.

         Një mall, një ndjenjë, një brengë ndoshta e cila do përfundoj si një agim i lodhur, një dritë e brishtë e që shprehë pesimizmin e poetit në dashuri kur ai thotë tek poezia “Një perëndim fatkeq”:

Në sytë e tu të zinj

Shoh agimin e lodhur,

Brishtësinë e ditës

Që thyhet si qelq.

Prandaj kur të flas

Më vret

Në thellësi të shpirtit,

Moj vajzë syzezë!

          Një temë që nga pak kush është rrahur në vargun poetik, e që me mjaft mjeshtri filozofike e ve në varg Nikolla, është edhe tema mbi gjurmët e mitit dhe historisë, e që me mjaft sukses mendoj unë e ka leruar këtu në këtë buqetë poetike Nikollë Loka. Ky një përbërës shume i rëndësishëm i rrefimit të Nikollë Lokajt, miti. Një fuqi që ndoshta është përdorurë më shumë në prozë e ja sot me shumë sukses e gjejmë të gershetuar në vargun e Nikollë Lokaj. Këtë do e gjejmë tek poezitë “Plaku dhe korbi”, “Meditim mbi Rozafën”,”Miti i Europës”,”Shkëmbi i vashës”, “Hija e Zepës”, “Vdekja e hijshme”. Miti është përbërës i rëndësishëm me një funksion mjaft të fortë në magjin e të varguemit, sepse nxjerrë shumë gjëra në pah e lexuesi ato i asimilon në ndjenjen e tij.

I pari burri Hotit

Malet i drishi,

Kur u rrëzua

Në gjakun e vet.

Le të rrojë Shqipëria, tha

Edhe në frymën e fundit,

E shpirti iu ngjit

Mbi Malin e Shenjtë.

…….

Shtatë mirditas

E përgjakën ballin,

E dhimbjen për plakun

Ia dhanë gurit e lisit.

Për Dedë Gjo Lulin,

Ne vdesim,- i thanë hasmit

Dhe jetën mbi gurë e lanë

Në Shpellën e Akullit.

          Ose tek poezia “Meditim mbi rozafën” ku autori thotë:

Varrin s`ta gjetëm askund,

Veç një copë mermer

Në mes të gurëve të vjetër.

As një epitaf

Ku të shtonim një varg,

A ninullën e djalit tënd

Mbi liqenin e plakur.

….

E ajo kodër

Do të shejtërohej pas flijimit,

Pas një pabesie ndër vëllezër,

Pas një krimi.

          Një mall, një nostalgji për kohën e ikur, një ndjenjë e cila nuk mund të ikën, por mbetet në vargun e poetit, sepse për të arritur cakun duhet sakrificë kur ai thotë në poezinë e tij me titull: “Amshimi”

Linda

Në një sekondë të paemër…

U rrita

Pa numëruar ditët…

Mpreha shikimin,

Pashë një ëndërr,

U lodha

Pa e kapercyer dritën.

         E vazhdon me vargun prej nostalgjie tek poezia e etij e radhës “Kujtimet e mia” e që hyn në palcën e ndjenjave përmes vargut me një optimizëm për një të ardhme me të bardhë.

Kujtimet e mia,

Si pëllumba jetimë

Në fluturim të pasosur.

Pluhur i natës

Që shkundet,

Mbi gurra mendimesh.

Valë që ikin

Çasteve të humbura.

         Filozofia e jetës ka kuptimin e plotë në vargjet e Nikollë Lokaj. Lexuesi e ndjen ate në çdo varg mbështjellur me metaforën kuptimplote të autorit përdodurë me mjeshtri në vargun e tij. Por nga nje herë poeti shpërthen përmes lirizmit të vargut të ngarkuar me emocione, e të cilat emocione i shprehë me filozoifinë e tij të jetës dhe duke kërkuar ndihmë ndoshta edhe nga Zoti, duke shprehurë atë ndjenjën e atdhedashurisë përmes vargut të tij filozofik, si tek peozia “Për këtë Zot që u bë njeri”

Malet tona vazhdojnë të rriten,

Dhe për pak qiellin do ta prekin.

Do ta çojnë atje një gur e pak dhe,

Ku të bëhet Zoti:

Për këtë gurë që mabj në shpinë,

Për këtë qiell, përzier me tokën!

          Pra kjo është filozofia e vargut dhe e shprehjes së ndjenjes mbi jetën dhe mbi vlerën e njeriut e jetës, e le ta shofim si e paraqet në vargun e tij filozofik poeti tek poezia “Uji që(S)ecën”thotë:

Uji që s`ecën

Bëhet pellg.

Askush atij kryet s`ia hedh,

Gjithë llumin mbledh.

Mos e shih fytyrën sipër tij,

Se do ta nxijë.

          Lexuesi përmes metaforës së fortë të përdorurë për mrekulli nga Nikolla pothuja në të gjitha vargjet e tij do e ndjej dhe përjetoj këtë filozofi, por është interesant se jeta është e mbushur me plotë befasi, intriga, rreziqe të cilat janë një sprovë e njeriu e që duhet të jetë i gatitur për përballimin e të gjitha këtyre e ne e verejtëm më heret se mendimet filozofike të poetit janë të lidhura shumë ngusht me Zotin dhe se njeriu e ndjen ate dhe se për të gjitha këto gjen mbeshtje te Zoti e këtë e gjejmë tek poezia “Shpresa” kur thotë:

Për ta prekur mëshirën

Deri në frymën e fundit,

E për t`ia dhuruar qiellit,

Me urimin:

Të bëhet më mirë!

Por ecjet në leximin e vargjeve në këtë buqetë poetike të Nikollë Lokaj vazhdojnë nga lexuesi në njerën anë e në anën tjetër si duket autori është ai i cli jeton brenda ndjenjes, e mban shpresa  dhe se ai ne poezinë:”Litarit të fatit” thotë : Litarit të fatit/ do t`i ngjitet / deri te burimi. E kjo duket se është një shpresë për një të ardhme me te mirë por duke mundurë veshtirësitë.

Kush eshte Nikollë Loka

Nikollë Loka lindi në Fanë të Mirditës me 25 mars 1960. Diplomohet për mësuesi në vitin 1983. Në vitin shkollor 1987-1988 ka kryer një specializim njëvjeçar pasuniversitar në Universitetin e Tiranës. Ndërsa më vonë, në vitet 2003-2004, një specializim në shkencat humane pranë ICHEC-Culture në Bruksel, si dhe një kurs katërmujor për marrëdhënie europiane në Qendrën Studimeve Europiane në Bruksel. Fituar gradën shkencore “Master në edukim” në Universitetin e Tiranës, doktorant në proces në Historinë e Arsimit Shqiptar në Universitetin e Tiranës.

Mësues, zevendësdrejtor dhe drejtor i shkollës së mesme “Ndrecë Ndue Gjoka” në Klos të Mirditës, mësues në shkollën e mesme jopublike “Drita e Dijes” në Tiranë dhe specialist në qendrën e kualifikimit “Soal” në Tiranë.

Dekoruar nga Presidiumi i Kuvendit Popullor me medaljen “Naim Frashëri” me motivacionin: “Për rezultate të larta në procesin mësimor-edukativ”.

Publicist, fitues i çmimit të dytë për shkrimin publicistiko-shkencor më të mirë të vitit 1988, shpallur nga gazeta “Zëri i Rinisë”.

Analist në gazetat “Albania”, “Ballkan”, “Ndryshe” dhe redaktor i gazetës javore “Politika”.

Autor i dhjetë monografive historike.

Në letërsi

Autor i katër vëllimeve poetike:

“Njerëz që plaken udhëkryqeve” 1998, “Koha e shkelur” 1999, “Larg Atdheut” 2001 dhe  “Një hark ylberi” 2013.

Pjesëmarrës në antologjitë poetike: “Kontakt poetik” 1999,  “Antologjia-Sofra e poezisë shkodrane” -Gegnisht, vëll. I, 2012,  “Antologjia e dhimbjes-101 poetë për Ali Podrimjen” 2012 “Pesë degë trungun thërrasin” 2012,  “Antologjia-Sofra e poezisë shkodrane” -Gegnisht, vëll.II. 2012 “Antologjia Federiciana V”, Roma 2013, në gjuhën italiane.

Cikle poetike në suplementet letrare të gazetave “Studenti”, “Republika”, “24 orë”, gazetës “55″ dhe “Mirdita”, si dhe në gazetën letrare “Muzgu”.

Nga Beqir Sina – New York/

NEW YORK CITY : Laureta Meçi, e cila për herë të fundit para publikut shqiptarë qe paraqitur me këngën e saj (videoclip) “Set your soul free”, më seksi se kurrë, sot në një programet më të shikuara në Amerikë ka suprizuar edhe një herë, pikërishtë në mëgjesin e sotëm - vetëm 5 ditë para Krishtëlindjes në Fox- News, programin e saj  “Fox and Friends today!” moderuar me katërshen simpatike Brian Kilmeade, Elisabeth Hasselbeck, Steve Doocy, dhe Cheryl Casone, e cila i mori edhe një intervistë eskluzive me Yllin shqiptar të skenës në Amerikë, Laureta Meçi.

Kështuqë, talenti i dalluar shqiptar në Amerikë, Laureta Meçi gjithmonë suprizat e “ruan” për në fund-vitin Krishtëlindjet dhe Vitin e Ri, po të kujtojmë dhe befasinë e saj të fund-vitit( 13 Dhjetor 2008) ku ajo u paraqit me  “Santa Baby”, video-clip të cilën Kuçovarja në Amerikë e publikoi duke na befasur me rastin e festave të fundvitit 2008.

Mirëpo, përveç këtyre projekteve, si (videoclipi) “Set your soul free”, dhe kohën – kur Laureta ishte në një udhëtim në Greqi, dhe pati realizuar edhe klipin e këngës “Turn around”, por edhe prezenca e saj në një segment të programit “Fox and Friends today!” mund të quhet se Laureta, është këngëtaria e “Suprizave të Festave të Fundvitit”

Ajo kohëve të fundit është edhe inspiruese,  edhe në revistën tabloide Amerikane ”Golf Luxury”.

Kjo ndodh në ndërkohë, që të gjithë artistët kërkojnë hapësia mediatike për të prezantuar projektet e reja dhe për të pasur më shumë marketing, Laureta përsëri na befason me paraqitjen e saj në revistën e famshmë të golfit “Golf Luxury and Destinations Magazine”, që del në shitje në gjithë Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Meksikë. Në këtë revistë, Lauretës, i janë rezervuar jo pak por tri faqe me një përshkrim dhe intervistë në dy gjuhë, anglisht dhe spanjisht. Një pjesë të shkurtër të intervistës përshtatur në shqip, po ju sjellim edhe ne, së bashku me disa foto hot të Lauretës, të cilat Laureta i solli eskluzivisht për gazetën Bota Sot në New York, gjatë një bisede me gazetarin tonë Beqir Sina.

Laureta i tha gazetarit tonë, në një bised në Nju Jork, se kjo sipas saj është ”Kultura e të bërit dhurata për Festat e Vitit të Ri nëpërmjet kolëgeve” pra si një kartolinë për lexuesin e Bota sot .

“Unë, thotë ajo aktroj në një pjesë sa humoristike aq edhe realiste. Mund të ndodh që me një dhuratë mund të ofendosh dikë në vend që t’a gëzosh! Por, jo çdoherë dhuratat i gëzojnë ata që u bëhen dhuratat. Festat përtej gëzimit tek njerëzit i bën edhe më sentimental dhe shpesh edhe të prekshëm, kështu që duhet kujdes i veçantë, që të mos të ndodh që pa dashje t’i bëjmë njerëzit të ndjehen keq.”

Më tej shtoi Laureta për gazetën Bota sot, për më tepër po të nisë revistën revistën e famshmë të golfit “Golf Luxury and Destinations Magazine”, që sapo ka dalë në shitje në gjithë Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Meksikë, me një birografi timen e përshrkuar në dy gjuhë spanjisht dhe anglisht dhe një pyetsor i lezetshëm, thotë ajo të cilin e transmetuan sot në mëngjes edhe në bisedën me Cheryl Casone, në programin e mëngjesit “Fox and Friends today!” dhe që u trasmetua po sot në mëngjes në kanalin televiizvë FoxNews 5 në New York. Në blogun e saj Cheryl Casone, tregojë Laureta me faleminderojë përzemërsisht për paraqitjen time në programin  e mëngjesit “Fox and Friends today!”

Njeriu më i famshëm prej nga inspirohesh?

Johny Depp.

Gënjeshtra e fundit që keni thënë?

Nëse do ta kisha thënë nuk më kujtohet, atëherë kjo do të ishte gënjeshtra ime e fundit.

Trego këngën e fundit që të kujtohet?

“Not afraid” nga Eminem!

Përshkruaje veten me tri fjalë?

Dinamike, inteligjente dhe sexy!

Nëse do të kishit dashur të hani diçka pikërisht tani, çfarë do të kishte qenë?

Ushqim japonez! Sushi.

Na thuaj diçka që të tjerët nuk dinë për ju?

Jam një notare e dobët.

Libri i fundit që keni lexuar?

The Twilight Saga.

Ëndërra juaj e parealizuar?

Të pushtoj botën!

Do ta vizitoni së shpejti Meksikën?

Do të kisha dashur shumë shpejt, është në listën e preferencave të mia.

Pas këtyre çka sipërcituam - duhet theksuar se edhe këngët e Laureta Meçit janë paraqitur në një librin që është botur në Shqipëri, kushtuar artistëve shqiptarë në mbarë botën. Librin e titulluar “Shqiptarët në kinematografinë botërore” , pasi Laureta, njëherësh është dhe aktore që ka fituar një rol edhe tek filmi “Shadow Kill” .

Përveç këtyre projekteve, ajo kohëve të fundit është aktuale me këngën dhe klipin më të ri të titulluar “Set your soul free”, këngë kjo e punuar në shqip dhe në anglisht, gjithashtu, dhe së shpejti pritet të bëjë xhiron nëpër radio, ndërsa për më vonë Laureta, e cila na befason çdo fund viti ka menduar që të punojë dhe klipin e kësaj kënge dhe ndoshta ndonjë videoclip të ri që ajo e mban sekret.