Nga Gëzim Llojdia*/

1.

Në portretin e një mjeshtre  të madhe të penës,shqyrton qartazi tre cilësi:Grua e paepur me vullnet të çeliktë .Grua e ndjeshme në lëvizjen feministe. Grua që me pasion  shtroi udhën e saj letrare  duke kaluar përmbi urat, që kishin shtruar më parë burrat  e këtij vendi. Vilhelma Vranari Haxhiraj i përshtatet thënies  ku Osho.R ( një mistik indian dhe mjeshtër shpirtëror) për femrën ka shkruar:Gjithë historia e burrave është histori dënimi grash nga gjithë shoqëritë, kulturat, religjionet. Mes gjithë qenieve më të mëdha njerëzore që ecën mbi tokë nuk ka ,asnjë që respektoi gruan. Moisiu, Jezusi, Muhamedi, Mahavira madje edhe Buda i kanë dënuar femrat në një mënyrë apo tjetrën…

2.

Nëse gratë janë tolerante në jetën e tyre të përditshme,nëna të mira të dhembshura,ato konkurrojnë denjësisht me burrat ,ato nuk kryejnë vrasje thotë mistiku dhe janë jashtë kësaj loje vdekje, do të kishim një botë më të bukur nëse gratë, gjysma e botës, do të lejoheshin të zhvillonin talentet e tyre.

Ardhja e një talenti shquhet qysh në mjegullinat e kohë-formimit të tij. Për rrugëtimin e gjatë ,sfilitës të Vilhelma Vranari Haxhiraj janë dashur vite të gjata shtegtimi dhe provës së madhe,mundimit rraskapitës sepse vetëm një krijues e njeh mirë çdo të thotë të krijosh ku energjia pozitive shpalos vlerat  e vërteta dhe merr jetë,në fund një fryt i ardhur nga net-ditët  krijimi,vepra që mbetet gjithsesi,sepse krijuesi botës do ti mungojë,kurrsesi krijimi i tij. Mjeshtrja e madhe e  penës Vilhelma Vranari Haxhiraj ka absorbuar  shumë nga kjo jetë,prandaj ka mijëra fletë nga vepra e saj prej 30 librash të botuara.

3.

Rrëfimi zë fill në kohët e para të pasluftës së dytë të përbotshme. Ndonëse ngjarja fillesën e ka në aeroportin shqiptar të Rinasit në kohët e viteve ’90, atëherë kur vendi ynë  kërkonte shtigje të reja për dimesionimin e tij në botën e qytetëruar. Këndvështrimi i Vranari është dhe mbetet tejet realist .Halli i shqiptarëve përball ambasadave të huaja, radhët e tyre të gjata,sfilitëse,mundi dhe tortura e tyre si dhe mijëra euro që xhironin nëpër kanalet e fshehta të ambasadave duke u ngritur sinorë shqiptarëve,Ne kemi përjetuar këtë realitete të dhimbshëm,ku shqiptarët gdhiheshin në radhë. Ky realitet kur Evropa ngrinte gardhe karshi shteteve të saj ishte një mënyrë  e pastër korrupsioni ku shtetarët e këtyre ambasadave pasuroheshin nga shqiptarët që hiqnin para nga buka e fëmijëve për të shkuar emigrantë. Ura,që na lidhte me Evropën kullonte flori i indeksuar në euro dhe dollarë,ajo ishte ura e madhe gjigante korrupsionit,  e padukshme. Por kjo urë e fshehtë ishte munduar të është e   përhershmeprandaj konsujt e huaj  raportonin diku në qendrat e tyre se këtu krimi,korrupsioni dhe trafiku  të kujtonin Afrikën. Një ide tjetër që nxjerr nga leximi i veprës së Vranarit është edhe koha kur Shqipëria e sapo dalë nga  lufta .Kam të konservuar një fabul . Kur dolën nga lufta ,menduan si ta gëzonin popullin e tyre ,prandaj  si dhuratë i ndërtuan një burg të madh,hijerëndë e madhështor. Kjo i gëzoi shtetasit e varfër që shkonin karshi godinës       ku rajvizim në portret. Fytyra regëtinte .Trupi flinte,mëndja dremiste. Deshifrimi:Ekzistenca  e saj i nxiste të kërkonin shpjegim:Ç’është kjo dhe përse është bërë?Përgjigja erdhi shkoqur: Ku është parë rrethim ,pa të rrethuarit brenda tij?Për të mbyllur njerëzinë në errësirë etj, u bënë plane dhe u shujtën mijëra vetë…

4.

Cfarë përcjell Vranari për gruan si një qenie njerëzore,delikate ,mëndjellohë,të kulturuar etj etj.Gjykoj, që rrëfimi mund të ketë lindur nga histori të patretura dhimbjesh ku  fjalët, gjuha, poezia,melodia e gjithçka është e patregueshme.Gratë shqipëtare të  paslufte. Ngjarjet vendosen në Mirditë dhe më tej në Shkodrën loce,qytetin e diturës dhe kulturës të njohur edhe për humorin  finë, pra ishte koha kur gratë në ato kohëra paslufte përpiqeshin të silleshin si meshkujë jo vetëm si visheshin si  jetonin,komunikonin por ato morrën përsipër barrën e rëndë që duhet për të mbajtur të paprishur familjen në kushtet e vështira ekonomike të krizës së frikshëm. Ç`ishte gjithë ai ankth? Përse vallzonin me aq çmenduri në atë endje të gjatë rropatjet dhe punesat e panumërta?Mërgimi i shtyllës së shtëpisë drejt qiellit. Rajvizonin pambarimisht endje  drejt kohëikjes në konstelacionin ferr-parajsë dhe mundimet për të frenuar të keqen, që kishte zënë të mahisej. Çfarë mund të bënte një grua e vetme me 5 fëmijët,që presin radhën për të rritur. Personazhet si Rozafa,Nora,Shota,Nikolini mendoj se janë skalitur sipas portretizimit real që autorja besoj e ka gjetur në ndonjë rrëfim real nga jeta e një familje të vuajtur shkodrane në sistemin  50 vjeçar. Rrëfimi në vetën e parë mbetet interesant dhe tregon një pjekuri të autores duke gdhendur portrete që shkojnë nga lumturi, në trishtim. Përse veprat letrare ndikojnë forcërisht në jetën e shoqërisë?Nëse në tre mijë vjet  janë bërë pesë mijë luftëra thotë një studiues, këto i përkasin mendjes mashkullore,po të kishte liderë femra kuptohet që bota do të ishte krejt ndryshe. Nëse nderohet femra duhet kuptuar se prej mjegullinave të hirta të saj kemi ardhur në këtë jetë,nga  bota e hiçit dhe nga mëndja femërore bota vetëm ndriçohet dhe lulëzon. Autorja V.V.Haxhiraj në këtë vepër si dhe në shumicën e veprave të saj rrëfen botën femërore ,prandaj kurba e suksesit të saj ka pësuar vetëm rritje. Një krijues femër e shikon botën nën ndjesinë e saj e cila ka kuptuar dhe ka hequr më shumë në këtë botë sesa një mashkull,ajo shikon dritë edhe atje ku nuk lind, edhe kurcasti i përhumbjes ka përfunduar kështu ka qenë prore gjurma e perhershme e ,mëndjes së saj në gjirin e njerëzimit tonë.Mëndja femëore cel zambakun dhe e kundërta sjell shpatën si ndëshkim. Prej  këtij muzgut, qielli i sigurt se nuk do ta zgjohi më kurrë,i fal  heshtje yjesh mendjes femërore. Zoti është më shumë prej femrës se mashkullit,ai i fal asaj parfumosje hyjnore, frymë nga fryma e Zotit

5.

Në vitet shtatëdhjetë, siç kumton edhe shkrimtarja filloi kriza e madhe dhe arratisjet filluan në masë. Identike, Kuba e stome. E dhe gjithë libri Ankthi i së vërtetës këtu fillon të shtrojë trasenë .Një familje shkodrane e Nikolin Prelës martuar me dy fëmijë,dhe sipas rrëfenjës arratiset ngase më parë i ishte arratisur edhe i vëllai. Arratisjet nga liqen dhe të tjerat nga kufiri ishin prezentë do kohë në qytetin verior. Në ato vite arratisjet ishin të detyruara nga gjendja ekonomike dhe shtrëngimi politik kishte dhe arratisje allasoji kur shteti i nxirte jashtë persona të caktuar për ti vënë në mision të tijën. Dhe jo pak raste të kësaj natyrës së fundit janë denoncuar në emisionin shqiptar:”Njerëz  të humbur”.Kjo temë e veçantë  lexohet me ëndje deri në fund për të njohur me ankthin që kishte kapluar  familjen shkodrane të Norës asaj gruaje trimëreshë që jetoi dhe i rriti fëmijët mes sakrificash të panumërta,ndërkohë që ish bashkëshorti i saj i mërguar shtatë dete kaptuar ,shtatë male deri në Amerikë,rishtas kishte ngritur  strehën e tij ëndërrore në dheun e huaj. Shumë shqiptarë të mërguar në këtë mënyrë si në këtë rrëfim u dergjën dhe u tretën në dhe të huaj, hije dhe mistere përshkruan fatet e tyre. Burri në jetën e tij e ka dënuar gruan i trembur nga gjykimi i saj dhe se  gruaja  gjykon me shpirt dhe burri me mëndje kjo e  tremb  duke e nënshtruar atë edhe më ndihem e feve  duke mos i lënë asaj hapësirat e duhura,prandaj në  botë lëvizja feministe inkurajohet.

Vilhelma Vranri Haxhiraj me botimin e fundit duke sjell nga realiteti shqiptar, kronika jete ,plotëson kështu kronikën e munguar të historisë  së këtij vendi. Vranari për krijimtarinë e saj ka marrë tituj të shumtë nga Bashkia e qytetit të Vlorës,Presidenti,Qarku,shoqatat është cilësuar  madje nga një studiues si:”Petro Marko me fustan” duke vijuar më tej edhe si “Musine Kokalari e Vlorës”.Energjia shpërthyese e kësaj autoreje  mbetet e çuditshme .Ne 15 vjet mbi 30 botime duke shkelur në të gjitha gjinitë e letrave shqipe. Është më së paku gruaja që meriton jo vetëm vëmendje por një veprimtare e shkëlqyer karshi lëvizjeve feminist,ku mbi 80 % e krijimtarisë së saj i kushtohet femrës,gruas shqiptare asaj të djeshme të periudha të hershme historike,të luftës,të punës të sistemit zogist,socialist,demokratik në përpjekjet që ajo bënë për të ndriçuar rrugën,idetë dhe personalitetin e saj. Energjia e kësaj gruaja krijuese nuk citohet vetëm e pashtershme,por e pashbëshme. Është ndriçimi i Zotit që bie në skuta të errtë,kthimi që ajo bënë, gurët e zinj ,shkëlqejnë si diamant.

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

Nga Pirro DOLLANI/ Las Vegas/ Nevada/

Në këtë fotografi janë bashkë: Nga e djathta; Bashkëshortët Avni Mulaj me Teutën, shkrimtari Hart Wegner(ju kujtojmë se Wegner është autor i librit”Vdekja e fjalës së shkruar) dhe Pirro Dollani, që pati mirësinë ta dërgonte fotografinë dhe poezinë në DIELLI(te perkthyer nga Arian Leka), në kujtim të mikut të tij të mirë, Avni Mulaj. Me 4 shkurt mbushen 4 vjet nga ikja e Avni Mulaj.Le të shërbejë kjo poezi e sjellë në gjuhën shqipe nga ARIAN LEKA e shkruar nga një shkrimtar amerikan, si homazh nderimi dhe kujtese. I përjetshëm kujtimi i poetit, dramaturgut, përkthyesit-Avni MULAJ!

HART WEGNER

Gjaku

Kushtuar poetit Avni Mulaj

Fotot e një shkolle

mes fushave,

anuar, flakur tej

në muzgun e mëngjesit

si vrasja përpara agimit.

Për të mos u kujtuar kurrë më

pas varrosjes së fëmijëve

të masakruar

dhe pasi vargani i karrocave të zeza

ta marrë kthesën butësisht.

Falja është harrim

fillimisht prej kafshëve –

kështu përfytyrojmë,

duke e pandehur veten

më të lartë dhe më të thellë

në dhëmbje dhe në dashuri

se sa qeni

që mbikëqyr rrugën

se sa lopa që ulet për t’u mjelë

dhe se macja që pret  dorën përkëdhelëse.

Vetëm pas kësaj presim harrim edhe prej njerëzve.

Por në fund

edhe prej tokës së dashur

të ndoturës dhe të përdhosurës,

të trazuarës

se gjaku këlthet

prej dhéut të çarë

dhe nga ajo që nesër do të jetë lëndinë.

Në 2 tetor 2006, në dhomën e vetme që shërbente si klasë në Nickel Mines të Pensilvanisë, dikush hyri në klasë dhe qëlloi mbi nxënëset: plagosi pesë dhe pesë vdiqën. Mënyra si reaguan Amishët befasoi çdo njeri: ata, jo vetëm e falën vrasësin, i cili pas krimit u vetëvra, por shkuan ne familjen e tij për ta ngushëlluar. Në fotografitë e kortezhit mortor, që shoqëruan lajmin, në vend të makina shihen karroca me kuaj. Kjo vshtë një skenë tipike e Amishëve që e nënçmojnë jetën modern. Ndërtesa e shkollës, përskuqur nga gjaku i fëmijëve nuk u pastrua që t’ua rikujtonte tragjedinë. Kështuqë, në mbrëmjen e 12 tetorit, buldozierët e rrafshuan ndërtesën e shkollës, duke e shndërruar atë mjedis në një lëndinë të gjelbëruar. Titulli i poezisë i referohet krimit të parë, vrasjen e Abelit nga  Kain. Në tekstin e Zanafillës, 4:10, Zoti e pyeti vrasësi: “Po çfarë bëre kështu?! Zëri i gjakut të vëllait tënd më vëngon nga toka.” Dheu i ndotur, i pakënaqur që ai vend I përgjakur po kthehej në një lëndinë. . .(Pergatiti per DIELLIN: PIRRO DOLLANI)

Njoftim i Ministrisë së Kulturës për ceremonitë në nderim të Vaçe Zelës/

Trupi i pa jetë i artistes së madhe Vaçe Zela pritet të mbërrijë në Tiranë nesër rreth orës 17:00, ndërsa homazhet do të zhvillohen ditën e shtunë në orën 10:00 deri në orën 12:00. Detajet lidhur me ceremoninë mortore të artistes Vaçe Zela bëhen me dije nga Ministria e Kulturës në një njoftim për media.

“Ministria e Kulturës ka dhënë detaje lidhur me Sot është ndarë nga jeta artistja e madhe e këngës shqiptare, Vaçe Zela. Trupi i pajetë i artistes Vaçe Zela do të mbrrije ne aeroportin e Prishtinës, ditën e premte, date 07.02.2014, ora 14.00 ku do te pritet nga përfaqësues te Ministrisë së Kulturës së Shqipërise dhe Ministrisë së Kulturës Rinisë dhe Sportit të Kosovës.
Ju njoftojme se homazhet në nderim të artistes Vaçe Zela do të zhvillohen ditën e shtunë, datë, 08.02.2014 në Teatrin Kombetar të Operas dhe Baletit. Homazhet do të mbahen në orën 10.00- 12.00. Në oraret e homazheve Ministria e Kulturës dhe Bashkia e Lushnjës në nderim të veprës së artistes së madhe, Vaçe Zela do të ulin flamurin në gjysmështizë.
Ceremonia në nderim të artistes do të organizohet nga Ministria e Kulturës së Shqipërisë dhe në vëmendjen e Kryeministrit, z. Edi Rama. Përcjellja për në banesën e fundit dhe ceremonia mortore, ditën e shtunë, date, 08.02.2014, ora 13.00 duke u nisur nga TKOB per tu prehur ne varrezat e Sharrës.”- thuhet në njoftimin për mediat.
Më tej në njoftim Ministria e Kulturës u shpreh ngushëllime familjareve, njerezve te artit dhe kultures dhe te gjithe shqiptarëve kudo që ndodhen. “Vaçe Zela mbetet idhulli dhe frymëzimi për breza të tërë, emocioni dhe krenaria e të qenit shqiptar. KENGA e saj do të jetojë shumë gjatë bashkë me zërin e saj magjik, të kulluar, do të vazhdojë të jetë bashkudhëtare e historisë sonë shqiptare. Faleminderit për emocionet që na dhurove, faleminderit që na ngrohe zemrat nga Veriu në Jug, nga Kosova, Shkupi, Tetova, Struga e gjithë diaspora

Mendime rreth vëllimit poetik  “ Fundi, i një fëmijërie tjetër”, i poetit dhe publicistit Prec ZOGAJ/

Shkruan: Raimonda MOISIU/

Poetët përtej gjithë aftësisë, pasionit e talentit të tyre,  brenda lëkurës poetike, nënkuptojnë  rrjedhat dhe   tendencat e mendimit filozofik, që i japin formë psikikes  e shpirtit artistik,  nga e cila rrjedhin fjalët e shkruhen vargjet. Poeti dhe publicisti Prec Zogaj, në vëllimin poetik “Fundi, i një fëmijërie tjetër”, i sapo botuar nga shtëpia botuese Tirana & Times, – ka demonstruar një përsosmëri të rrallë filozofike dhe ndjeshmëri  artistike, ka ndërtuar urën emocionale dhe intelektuale ndërmjet “ së vërtetës” dhe “riëndërrimit të së shkuarës”. Pasioni dhe intimiteti i identitetit poetik, vjen jo vetëm  nga  trashëgimia e traditës poetike e vëndlindjes së tij,  -Lezha- e njohur si”vendlindja e poezisë” që ka prodhuar poetë si Gjergj Fishta, Ndoc Gjetja, Mark Simoni, Rudolf Marku, Agim Isaku, Pjetër Jaku, Elinda Marku, Shpresa Rama,etj.,  por edhe nga përvojat jetësore e njerëzit që e rrethojnë, ura e harmonisë me ta e natyrën, me të mirat e të metat e shoqërisë, dhimbjen e dashuritë e saj. Në këtë vëllim, autori Zogaj me dritën poetike ka penetruar ndjeshëm në kontrastet shoqërore, mes mendimit të pakufi të filozofisë së autorit dhe pikëpamjes së gamës së problemeve, konseguencave, evolimit të tyre, mes  formimit shumëdimensional e pasurimit ideor, meditimit e dinamizmit, forcës sociale dhe ngarkesës emocionale, duke përfshirë edhe  vecantitë e personalitetit të tij,si pjesë e së tërës,-universit njerëzor e shpirtëror dhe dukurive të tyre psikollogjike,  besimi në të vërtetën e sfidës për mbijetesë-riëndërrimin e dashurisë për jetën e me jetën.

Vëllimi poetik, “Fundi, i një fëmijërie tjetër”- nuk është i ndarë në cikle dhe “ngjan”  si një poemë e tërë. Autori Prec ZOGAJ për nga forma e poezive është unik me stilin e tij të zakontë në të pazakonëshmen, dhe i konsideron natyrën e njeriun thelbësore, i gëzohet reales, të dukëshmes e të padukshmes,  emocionit të castit, duke i dhënë frymë poetike – ekzistencës njerëzore. Kemi poezi të llojit ritmik me rimë e kadencë, me lirizëm të hollë dhe realizëm të spikatur,tharmin e tyre realist e modern, ku ka dashuri, mall, brengë, ndjenjë e ngrohtësi, brishtësi, ironi e sarkazëm, i vetëdijshëm e i guximshëm, poezi me ton historik, patriotik, qytetar, social, intelektual  dhe kombëtar, sepse i tillë është dhe vetë personaliteti i autorit.

Vëllimi fillon me poezinë  e titulluar; “Me një lëmsh në grykë/po shkon dhe kjo verë” (f.3). Duke ndjekur nga afër fabulën e kësaj poezie, poeti është në përpjekje për të  eksploruar vetëdijen njerëzore dhe hiperbolizon gjëndjen e brendëshme shpirtërore.

“Flatra pas flatrash era e Shëngjinit/ gjethe më gjethe ngrihet/valë me valë./C’u bënë gjithë ata diej?/Kaluan, kaluan…/C’u bë gjithë ajo kredhje, ai kthim verbues/I prehjes e endjes në zanafillë?

Poeti Prec Zogaj  me delikatesë ka fituar epërsinë harmonike dhe metafiziken  e  natyrës dhe humanes në pemën e jetës, të përjetuar mes vargjesh me vizionin meditativ, baladës, filozofik, artistik e njerëzor,  ka krijuar negotacionin delikat në kufijtë e ëndrrës, riëndrrës  e shpresës. Me një incident  “dramatik të natyrës” dhe të mahnitëshmen – nga flatra pas flatrash, diejt dhe  valë më valë,- poeti demonstron  idetë nëpërmjet tingujve lirikë dhe të artit, me natyrën e vërtetë të dashurisë, filozofisë për jetën dhe vazhdimësisë së saj.

Përsa i përket vargut “gjallë e esëll në këto brigje”, poeti na jep  një periudhë të caktuar kohore dhe në të njëjtën kohë  dallimin fillestar; “Bota trembet të dëgjojë kumte”- midis një të kaluare të idealizuar,–“sa e vjetër është,/sa të lashtë jemi.”. Idealizimi i së kaluarës i ka shërbyer poetit për të sfiduar, “ sa të  lashtë jemi”-si një periudhë idilike, heroike,  peisazhit dhe figuracionit poetik, – poeti u këndon edhe detajeve; “gjallë e esëll në këto brigje”, pra “ne-(të lashtët)” ende frymojmë, punojmë, jemi gjallë  për të kryer vepra –vargje këto që i këndojnë ndjenjës më të bukur  misionit të gjallimit të jetës–-përpjekje kjo e autorit për të provuar se të gjallët rritin e mëkojnë dashurinë-ardhmërinë.

Me pas poeti kombinon shpirtin e lirë të një vajze,  heroine lirike  që “Me sy nga deti një vajzë e re/shkrehet në vaj./Kush vallë e di hallin e saj?/Me një lëmsh në grykë po shkon kjo verë?-Ky version  në fund të poezisë është i dallueshëm nga vargjet e tjera edhe pse në të ka momente melankolie të ndjeshme, sozia e një shpirti që vajton.. Meditacioni i poetit  është sa i zakonëshme në të pazakonshmen, një koncept mistik e besnik, që të fal emocionin poetik. Poeti na ka dhënë një figurë romantike dhe  komplekse –vajzën me brengë e dhimbje, me vajin dhe lotët e saj, mendimet,  maturinë, pastërtinë e shpirtit, paqja shpirtërore dhe pafajsia e saj, që “tingëllojnë”  pikëllimin e saj,  si në sinfonitë e Bethovenit. Ajo e kërkon me sytë nga deti, dashurinë e humbur ndoshta, blasfemon në emër të instiktit njerëzor, apo pengun, brengën, mallin dhimbjen e jetës, pasionit shpirtëror, në emër të asaj, dhimbjes së bukur që quhet -dashuri. Lirizmi i këtyre vargjeve bëhet botëkuptimi i kësaj poezi, që  të mrekullon sado njeri i zakonshëm të jesh.  Ky është botëkuptimi i poetit, ku nocionet e figurat letrare ruajnë identitetin krijues të tij. Autori Prec Zogaj e ka kthyer Shëngjinin në një Itakë, -me flatrat e erës, valët e detit, të lashtët e të tashmit, vajzën me sytë nga deti, diejt që kanë kaluar nëpër erërat e kohës nëpër të-autori vargëzon të vërtetën, irealen, mistiken e dashurisë njerëzore, duke na dëshmuar kështu pavdekësinë e saj. Jo pa qëllim, Zogaj e fillon vëllimin me këtë poezi, sepse ai e di shumë mirë që asnjë historian nuk mund të tregojë historinë aq shkurt e modestisht,  sa e  rrëfejnë poetët me  poezitë e tyre.

“Vdekja është e ardhmja ime”(f.11)-poezi e bukur, një  klithmë e butë për imazhin e hirtë të vdekjes, vargje që   tronditin mendërisht e shpirtërisht për dhëmbshurinë njerëzore;

“Atëhere kur gjithë të dashurit, të dashurat/në cift thjeshtohen dhe mbetet/vetëm plaga e madhe -/fletë zambaku hapur në zemër/fije të holla  lidhur në eshtra.”

Poeti Zogaj  mundohet të përshtatet me rrethanat e reja, mënyra e vetme kjo për t’u  ngushëlluar, biseduar me vende dhe njerëzit e dashur, na flet për ata që ikën nga kjo botë dhe të vdekurit  që kurrë nuk do mund t’i shohë  e takojë përsëri.Ai nuk dëshiron kurrsesi t’i harrojë të dashurit, -dhe në fund poeti ju thotë “plaga hyjnore që zëvendëson plumbin në rrugën/ drejt fundit…./Vdekja është e ardhmja ime.”

Vargje këto që  autori me mjeshtëri artistike e filozofike, maturinë dhe urtësinë hyjnore të shpirtit, hyjnizon  “kremten” e gamës së emocioneve me brishtësinë dhe intensitetin e tyre, i konverton të vdekurit në heronj mistikë paëndrra, në shenjë zie kjo  e ngushëllimi për ta dhe vazhdimësinë e jetës. Zogaj rrëfen  të fshehtën e pazbuluar, mistiken e irealen, se cdo gjë që lind e rilind, edhe atë ëndrrën e rrëmben vdekja, -kjo është pavdekësia, se një ditë edhe unë do të vij pranë jush. Te poezia “Vdekja ka frikë të më godasë” (f.110), poeti Zogaj dëshmon psikiken e botës së brendëshme të  ekzistenvcës njerëzore, që ka qenë dicka, por normale. Në përpjekjen e tij  për t’u përballur me të kaluarën nga vdekjet dhe humbjet, poeti vazhdon të jetojë, të shkruajë kujtimet, ëndrrën, shpresën dhe riëndërrimin e tyre. Poeti idealizon të kaluarën për të sfiduar atë si një periudhë idilike e heroike, si një përpjekje për të provuar dashurinë e tyre dhe të tijën,;”Perëndesha ime mbrojtëse/është maturia ime./Vdekja ndoshta e di këtë/Prandaj më ka caktuar/Një fund të butë, të ëmbël/Në gjumin e pleqërisë së thellë/Ku të më marrë si një insekt/Me një lugë të vogël/Dhe të më hedhë matanë/Pa shpenzuar asgjë vec pritjes/ Që gjithashtu nuk i kushton asgjë/ të pavdekshmes vdekje.”

“Shkëndija e dashurisë” –është një poezi me melodi e muzikalitet të ëmbël e të ngrohtë, dashuria reale e mitike regëtin brenda shpirtit njerëzor. Dashuria është si vala e detit dhe trupi një anije që lundron në brishtësinë e këtij emocioni  të fuqishëm: Ku shkrep shkëndija e dashurisë/prej sysh që s’mund të fshehin asgjë, /Afërdita shënon shenjën e një tempulli,/Mbresa shpall vendin e shenjtë/në jetë të jetëve.”

Dashuria në këtë poezi nuk është përfaqësuar si një ndjenjë rigoroze e perceptimeve të jashtëme apo të cekët të bukurisë, ajo shënon shenjën e tempullit të dashurisë në kuptimin më të sinqertë e të pastër të njerëzores e shpirtërores, ashtu sikundër e shpreh edhe vetë poeti “Vetëm dashuria është botë tjetër”(f.6)-poezia “Në qytetin e dashurisë”. Në këtë poezi Zogaj ka përdorur imazhe specifike, të freskëta dhe formulimi i tyre artistik, gjetjen e fjalëve të duhura brenda konteksit  të tyre artistik, psikik  e filozofik, që  lexuesi të kuptojë metamorfozën  e forcës së dashurisë, në kohë e hapësirë, nga e dukëshmja në të padukshmen, -nga fundi, i një fëmijërie tjetër.

“Urat janë plot me vajza/S’më besohet se pikërisht këtu ka dhënë shfaqjen e saj magjia:/ Ne duke ikur,/në drejtime të kundërta,/padalë kurrë prej vështrimit,/kurrë prej mallit/kurrë prej dëshirës.”

-Poezia jep dhimbje e mall, dëshirë e pasion,të prekëshmen, bujarinë, urtësinë, maturinë, dashurinë e pafundësinë e një realiteti në një realitet të interpretuar- në një kuptim të ri simbolik; metafora e simbolit të dashurisë  njerëzore.

“Kthehem./Dielli vizion me vizë të zjarrtë/kufijtë e thyer të atdheut/sic janë në hartë/Pres, pres, pres të zbres/(f.97)-poezia “Vajtje-ardhje”.

Subjekti poetik këtu shëndrrohet në vargje medituese e vajtuese, vlerat e vërteta që na rrethojnë, për fatin e atdheut e të shoqërisë, me forcën e inteligjencës e sociales. Trajtimin e kohës, Zogaj e vë në funksion,  të na  pohojë të vërtetën e kujtimeve dhe riëndërrimin e të shkuarës, ndërsa trajtimi  i hapësirës të na pohojë jetësën e lidhjes humane e materiale brenda realitetit e  identifikimit të këtij realiteti.

“Duke u pëballur trimërisht, njerëzisht/me vështrimin e butë të vajzës tënde-/Asgjë, asgjë, asgjë s’ka ndodhur!/Katastrofa, një zgjim trëndafilash/si vullkan po ngrihet nga brenda./Me dashtë duke qarë/pa lot e pa fjalë. (f.135).

Fjalët; trimërisht, njerëzisht, vajza e butësia e brishtë e saj, katastrofa, vullkani, trëndafilat shprehin metaforikisht subjektin baladesk të këtyre vargjeve, kuptmin e tyre, ndërsa  loti pastron shpirtin e vemtuar apo të braktisur, loti del nga dhimbja e trishimi, gëzimi e lumturia e shpirtit njerëzor, është inspirim e forcë poetike. Vëllimi poetik “Fundi, i një fëmijërie tjetër përmban poezi për natyrën, njerëzit, pafundësi ndjenjash e perceptimesh, ankth e frikë, nderim e përcmim, nostalgji e mall, vlerë e antivlerë, groteske dhe shpresë, ndjenja që zbulojnë mirësinë, mirëqënjen e plagët e shoqërisë.Vëllimi  përmban vargje lirike për vendlindjen, mërgimin, dashurinë e dhimbjen, balada dhe monologun e shpirtit njerëzor. Prec  Zogaj është shëmbulli i qytetarisë dhe inteligjencës me principe thellësisht demokratike; Poet, Publicist dhe Politikan. E gjithë filozofia e mjeshtërisë poetike të tij është kuptimi metaforik, emocional e njerëzor i një fëmijërie të pafund- i vazhdimësisë së jetës,–përceptime e ndjesi këto që rrëfejnë të vërtetën dhe riëndërrojnë të shkuarën e dhimbjes më të bukur –dashurisë njerëzore.

  Shprehja “Edhe yjet lindin dhe vdesin” përdoret nga poetët, kineastët, etj., për ti dhenë shpirtin artistik dhe bukurinë natyrore yjeve të Universit. Këtë thenie e dëgjojmë, jo vetëm gjatë bisedave midis njerzëve të zakonshëm, shkrimtarëve poetëve etj., por e lexojmë dhe në veprat e shkencëtarëve astronomë. Sa qendron dhe sa i afrohet realitetit nje mendim i tillë?

Shkencëtarët astronomë duke u bazuar në studimet e kryera me mjetet më moderne japin disa hipoteza për Universin.  Ata e paraqesin ate me përmasa të paimagjinueshme dhe me nje forcë të mahnitshme.  Megjithëse mendimi shkencor i gjithë njerëzimit e shpreh Universin të mahnitshëm; ai në fakt është shumë herë më i mahnitshëm nga sa ne e supozojmë?

Astronomët kanë zbuluar  se biliona yje; si Dielli i sistemit tonë digjen dhe lëshojnë energji termonukleare. Shumë prej tyre shkatërrohen, copëtohen si rrjedhojë i eksplozioneve dhe hedhin në hapësirë pjesë të tyre, thërrmija, pluhur, gaz etj. nga të cilat formohen yje, planete, etj.

Disa shkencëtarë astronom kanë formuluar teorinë apo hipotezën e origjinës së Universit të emëruar “Big -Bang”. Kjo teori niset nga nje pikë dhe përhapet në vazhdim të biliona vjetë për formimin e yjeve. Fillimisht ndoshta 20 bilion vjetë më parë e gjithë masa dhe energjia kanë qenë nën nje presion ose shtypje të jashtëzakonshme me densitet infinit dhe me nxehtësi triliona gradë. Nje eksplozion i madhe kozmik shkaktoi, që masat të përhapen me shpejtësi në formë të nje topi të zjarrtë dhe që me kalimin e kohës pëson fohje.

Në fillim Universi paraqitej në formë të nje mjergullnaje të padepërtushme. Gjatë miliona vjetësh ai lëshoi nxehtësi të vazhdueshme deri në 3000 gradë kelium. Elektronet nukleare copëtohen dhe prodhojnë atome, që formojnë nje gaz turbulent të hidrogjenit dhe pak helium. Universi paraqitet i ndezur me dritë. Zonat me pluhur e gaz dhe me dendësi të lartë bashkohen si rrjedhojë i veprimit të forcës së gravitacionit, duke formuar yje në bashkësi  dhe quhen Galaktita. Ata mendojnë se dhe sot universi vazhdon të zgjerohet. Po del pyetja “Ç’farë ka ndodhur para “Big-Bang” dhe ç’farë do të ndodhi në mbarim të tij?”

Nëse Universi do të  mbyllet atëherë del e nevojshme të supozohet për një “Big-Bang” tjetër? Universi do të fillojë dhe të mbaroj “duke qarë”?  Ne, yjet na duken sikur qëndrojnë kostant vazhdimisht, por ç’ndodh me ta në të vërtetë?

Në fakt yjet kanë zhvillimin e tyre; në kohë dhe hapësirë. Nje yll gjigand i ndodhur  nën veprimin e proçeseve të brëndshme të tij dhe të atyre të veprimit goditës e tërheqës të yjeve dhe planetëve të tjerë pëson eksplozion. Si rrjedhojë, ylli copëtohet në thërrmija, pluhur, gaz, lëng, etj. Këto të gjitha bashkohen dhe formojnë planete. Përbërja e këtyre planeteve është e njejtë me yllin “nenë” gjigand nga i cili u formuan. Ylli gjigand u copëtua, por nuk u zhduk; nga ai u prodhuan planete të tjerë me përmbajtje të njejtë. Pra materia nuk zhduket; vetëm transformohet duke kaluar nga nje forme në nje tjetër.

Nga studimet dhe zbulimet e kryera nga astronomët arrihet në përfundim se yjet e nxehtë paraqiten të shnndritshëm natën, ndërsa yjet e ftohtë kanë ngjyrë të kuqerremtë. Kur një yll transformon të gjithë hidrogjenin në helium; në qendrën e tij fryhet, ftohet dhe bëhet i kuq. Më vonë, ai mund të formojë një aurelë të bukur. Ajo paraqitet ose përfaqëson një unazë gazi në fomë të një xhuxhi.

Yjet jo vetëm gatuajnë hidrogjenin me heliumin duke formuar masivisht elemente si hekuri, etj., por gjithashtu gjatë eksplozionit të yjeve të rinj, ata formojnë dhe të gjithë elementët e rendë. Këto elemente të hedhura dhe shpërndara në hapësirë bashkohen me hidrogjenin dhe heliumin, gjatë formimit të yjeve të tjerë. Të gjithë elementët e rendë, që ndodhen në planetin tonë, madje dhe në trupat e qenieve të gjalla e kanë origjinën ose prejardhjen e tyre nga vatrat e nxehta të yjeve. Brenda këtij horizonti ngjarjesh jashtë kontaktit me mbetjet e Universit disa shkencëtarë supozojnë ” vrima të zeza”.Ky supozim duket shumë fantastik i papreceptueshëm dhe ,jo i pranueshëm as si supozim?! . Teorikisht forca e gravitacionit vepron kryesisht në tërheqje mbi pjesët e yllit të copëtuar deri sa të vendoset  nje pozicion ekuilibri i përshtatshëm. Forcës të gravitacionit nuk i shpëton as drita. Këto vrima të zeza paraqiten si pjesë e nje sistemi yjor binjak dhe gazi shoqërues i tyre mund të futet në ngjarjet e horizontit të yjeve. Yjet e padukshëm kanë masa të jashtëzakonshme dhe si rrjedhojë duhet të pëmbajnë vrima të zeza, supozojnë shkencëtarët astronomë.Vrimat e zeza shprehin taman të zezën;të paqartën nga këta shkencëtarë astronom.?!

Mirë shprehja “vdekja e yjeve” shpjegohet me shkatërrimin e yjeve në copa, pluhur, gaz, etj., dhe materia e tyre nuk zhduket, por transformohet duke kaluar në nje formë tjetër të ekzistencës së materies d.m.th. yjet nuk vdesin as zhduken; po lindja e yjeve? Del pyetja si “lindi” apo u formua ylli gjigand? Yjet qofshin dhe gjigandë janë formuar si rrjedhojë i eksplozioneve të yjeve të tjerë? Pra ky është një proçes zinxhir, i vazhdueshëm i zhvillimit të materies në hapësirë. Zhvillimi i materies ka ekzistuar  ekziston dhe do të ekzistoj vazhdimisht në pafundësi.

Pra, materia as krijohet dhe as nuk zhduket,por vetëm transformohet nga nje formë në një formë tjetër. Kështu shprehja “Edhe yjet lindin dhe vdesin” do të ngelet nje frazë fiktive dhe artistike në librat dhe shkrimet e poetëve.

Thenia”Lindje dhe vdekje”,që përdor populli ;për qeniet e gjalla duket më shprehëse, më e bukur  dhe më afër realitetit se sa tek yjet.?!

Po edhe tek qeniet e gjalla ndodhe i njejti proçes si tek yjet?!vetëm se  koha e zgjatjes dhe e kryerjes së proçesit ndryshon me miliona ose biliona vjetë?!

Bashkëveprimi i proçeseve të brendëshme[dëshirat e zjarrta  të faktorit femër] dhe  i proçeseve të jashtëm [ me dëshirë të njejtë të faktorit mashkull] shkaktojnë fryerjen e femrës dhe si pasoj shpërthimin, që shprehet me “lindjen” e foshnjes. Duhet theksuar se periudha nga fillimi i eksplozionit e deri tek formimi i planeteve asteroideve,etj., shprehet ose kërkon miliona dhe biliona vjetë ;ndërsa  tek qeniet e gjalla[njeriu], kjo periudhë është shumë e shkurtër dhe shkon ose kërkon rrethe 9 muaj.Gjatë shpërthimit të yllit gjigand është forca e gravitacionit ajo, që i tërheq dhe i bashkon  copat,thërmijat,pluhurin, gazet ,etj. të hedhura  dhe të shpërndara në hapsirë. Tek qeniet e gjalla rolin e forcës të gravitacionit e luajnë prindërit e foshnjes . Gruaja dhe burri kujdesen për rritjen e fëmijës së tyre.

Coprat,thërmijat,puhuri,gazet ,etj të shpërndara në hapsirë pas eksplozionit [shpërthimit] kanë të njejtën përberje si nena e tyre ,ylli gjigand. Edhe foshnja e lindur nga qeniet e gjalla[njerëz,kafshë,zogj, etj.]ka të njejtën përberje,formë, lëvizje, etj., si ato të prindërve  të saj. Pra dhe tek qeniet e gjalla nuk lind asgje e re veçse vazhdon trashëgimria e njeriut ,e kafshës,e zogut, e tj.

Deri në ditët, që po jetojmë në asnjë libër;  qoftë ky dhe i shenjtë nuk është shprehur ndonje e dhenë ose fakt për lindjen e nje njeriu të ri ose kafshe apo zogu etj., të rinjë ,që të jenë të ndryshëm nga ata, që ekzistojnë në planetin tonë.?!

Detyra e prindërve është ta rrisin,ta edukojnë dhe ta zhvillojnë foshnjen e lindur me dashuri të jashtëzakonshme; ashtu siç vepron forca e pamëshirshme e gravitacionit,që kujdeset dhe i bashkon copat,thërmijat,pluhurin,gazet ,etj ,që  ndodhen në hapsirë  si rrjedhoj i eksplozionit[shpërthimit] të yllit gjigand.

Kur foshnja del në dritë vetëm lëviz ,por nuk është në gjendje të mendoi dhe të gjykoi. Ajo nuk di pse lindi; është thjeshtë nje substancë mishi,që e drejtojnë të tjerët[prindërit,etj.]Me kalimin e kohës  nën kujdesin e prindërve dhe të shoqëris ajo merr gradualisht edukimin përkatës.  Janë ngacmimet e jashtëme ato ,që i japin forcë dhe ide trurit të mendoi ,të gjykoi dhe të veproi. Nëse foshnjen e porsa lindur e izolon nga njerëzit; ajo nuk do të jetë në gjendje as të flas dhe as të shkruaj,etj.Ç’do veprim i njeriut është i lidhur me trurin.Në saj të trurit njeriu lëviz,mendon, drejton dhe kryen ç’do veprim në jetë. Në se i heqim trurin njeriut ,ai ngelet nje copë mish,që dhe po të lëvizi nuk di ku shkon?!.Pra truri e zbukuron njeriun, aq shumë sa, që nganjeher  arrin të mendoi fantazira deri sa i duket vehtja dhe mbret i Universit?!

Foshnja që lind është kopje e prindërve në të gjitha drejtimet:në formë, përmbajtje,lëvizje ,e tj. Pra, si rrjedhoj është nje vazhdim i natyrshëm i prindërve të tij.Atëhere pse e quajmë “lindje” dhe jo trashëgimëri?!Lindja e fëmijës tek prindërit dhe të afërmit shpreh gëzimin dhe shpresën e tyre për të ardhmen?!Truri i njeriut është nje substancë mishi special,që krijon idetë;  drejton dhe orienton gjithë materien e ngurtë dhe të gjallë.?Dikush mendon se truri d. m. th. materia  lind ose krijon idetë?! Sa qendron nje thenie e tillë?!

Njeriu ka krijuar robote duke i vëndosur nje lloi mekanizmi brenda tij dhe ai punon,lëviz bile  drejton dhe orienton njerëzit; si të punojnë dhe të veprojnë. Atëhere ne duhet të themi se ky mjet apo mekanizëm ,që shpreh materien krijon apo lind idetë.?! D.m.th. po të vendosim nje copë mishi, apo diçka tjetër brenda guackës ku ndodhet truri injeriut atëhere, kjo materie do të kryej veprimet e trurit; do te mendoi,  gjykoi dhe të zëvendësoi trurin.?!

Pra ,mbi bazën e këtij arsyetimi jemi të detyruar të pranojmë se truri është nje substancë me nje përberje  speciale të jashtëzakonshme, që dikush jasht njeriut e ka zgjedhur dhe vendosur tek guacka në kokën e njeriut për të drejtuar botën?!

Njeriu me anë trurit ka zbuluar,po zbulon dhe do të zbuloi sekretet e universit. Në saj të aftësive të jashtëzakonshme të kësaj substance speciale; ai ka arritur të kuroi pjesët e dëmtuara të  trurit tij.Njeriu e kupton se truri i tij;  ka zgjuarsi të paperceptueshme edhe nga vet njeriu. Truri i tij po prodhon dhe do të prodhoi çudira në këtë jetë,por ai kurr nuk do të zbuloi vetvehten , nuk do të arrij të përcaktoi përberjen e tij ;brumin nga i cili është gatuar.?!njeriu kurr nuk do të arrij të përcaktoi fillimin  e jetës të qenieve të gjalla ,por as fundin e tyre?!Sepse nuk ka pasur fillim as do të ketë fund?! materia në terësi duke përfshirë dhe qeniet e gjalla ka ekzistuar  dhe do të ekzistoi  përgjithmon, sepse asgje nuk lind dhe as krijohet dhe asgje nuk vdes  ose zhduket.

Sapo njeriu lind ;?! lëviz, qanë dhe kërkon instiktivisht ushqim. Nën veprimin edukues të prindërve ,të mësuesve,etj. instikti i njeriut të porsa lindur detyrohet të veproi siç kërkojnë faktorët e jashtëm?! Në kopësht, në shkollën fillore etj., ai mëson ,por pa e kuptuar jetën ,sepse vepron me anë të instiktit të brendëshëm dhe pa ndërgjegje?!.Nga mezi i shkollës mesme; atij i fillon nje ndërgjegje e dobët dhe nisë të kuptoi se duhet të mësoi për vehte,për të ardhmen e tij dhe, jo pse i thonë të tjerët?!Në fillim të shkollës lartë; ndërgjegja forcohet dhe njeriu fillon të mendoi seriozisht për të ardhmen e tij. Kur ai fillon punën; ndërgjegja rritet dhe në shumicën e rasteve veprimet i kryen me ndërgjegje. Duhet theksuar se krahas zhvillimit të ndërgjegjes  vepron dhe instikti i brendëshëm dhe në disa raste, ai paraqitet aq i fortë sa që njeriu mund të kryej veprime jo të mira,që e çojnë në përplasje me të tjerët dhe merr dënimin përkatës.Ndërgjegjia forcohet me rritjen e moshës.Në rastet kur njeriu përdor ndërgjegjen,  llogjikën dhe arsyen në përgjithësi  i zgjidh drejt problemet e jetës dhe si rrjedhoj  mund ta lëjë në hije dhe egoizmin.?!

Jeta ka vërtetuar se instikti është i përhershëm dhe vepron në ç’do rast tek foshnja njeri,tek kafshët dhe ka vepruar gjithmon tek njeriu primitivë.?!

Njeriu me vullnet të spikatur arrin të mësoi,edukoi,jo vetëm fëmijët e tij,por dhe kafshët ,etj.,gjithmon duke orientuar  instiktin e tyre në kryerjen veprave dhe shfaqjeve të mira. Nje ditë të bukur me Diell dhe të freskët unë me disa shokë shkuam për vizitë në kopshtin zoollogjikë të New Yorkut. Atje na lajmëruan se në ora tre mbas dite do të jepej shfaqje në pishinë.Kështu ne mbas vizitës shumë interesante dhe eksituese zumë vende në llozhat përballë pishinës;ku do të zhvillohej shfaqja.Në pishinë brenda në ujë luanin dhe kërcenin delfinat.Nuk kishin kaluar më shumë se 15 minuta, kur para pishinës u shfaq nje vajzë me përparëse dhe me nje qeskë. Ajo nxorri nga qeska nje llojë ushqimi dhe e hodhi në drejtim të delfinës. Delfina u hodh për të kapur ushqimin dhe filloi të kërcei dhe të vallxonte rreth vajzës instruktore.Lëvizjet e delfinës ishin tërheqëse të bukura dhe fantastike. Ishte instikti i brendëshëm ,nevoja e organizmit për ushqim, që e detyronte delfinën të hidhej dhe të vallzonte për të plotësuar dëshirën e instruktores. Instruktorja kishte punuar shumë në mënyrë të palodhur për ta mësuar dhe edukuar delfinën[kafshën].Pra delfina nuk përdorte ndërgjegjen,llogjikën dhe arsyetimin se duhej të jepte shfqaqje para publikut ,të cilët kishin paguar biletat;mbasi tek ajo vepronte vetëm instikti për të siguruar ushqimin dhe jo ndërgjegja, që tek delfina]kafsha] nuk ekzistonte. Kafsha duke mos patur ndërgjegje mund të shkaktoi deme, jo vetëm materiale ,por dhe vrasje të qenieve të gjalla;si rrjedhoi i veprimit vetëm të instiktit të brendëshëm të saj?!Ne njerzit kafshët i duam sepse ato janë punëtore të durueshme dhe besnike[Kali gomari,qeni,et.,],megjithëate ,kur ne grindemi me njeri tjetrin për ta ofenduar ose dhe poshtëruar kundërshtarin  shprehemi : je nje kafshë?!.

Diku në nje nga parlamentet Europiane ndodhi nje ngjarje jo e zakonshme: dikush goditi [ndofta dhe padashur]njerin nga personalitetet kryesore .Ai u kthye në drejtim të   personit, që e goditi dhe u shpreh:Kafshë. Tjetri uli kokën dhe u largua. Në pushim të seancës parlamentare nje miku i ngushtë i personalitetit, që u godit  ju afrua dhe i tha: I dashur ne kafshët i duam  se jo vetëm që punojnë ,por janë të durueshme dhe besnike;përveç kësaj ,kur duam të nderojmë, të lavdërojmë nje njeri të fuqishëm e personafikojmë me shprehjen:Luani i maleve.Në ç’do televizor para se të filloi nje film jepet figura e luanit; e tj.dhe e pyeti :si e shpjegoni ju epitetin, që i vure njeriut, që të goditi?!

I dashur mik!Kafshët përdorin instiktin, sepse nuk kanë ndërgjegje dhe kur ky instikt i tyre del mbi ujë; ato të godasin ,të shqelmojnë.Njeriu zotëron si ndërgjegjen dhe instiktin. Njeriu me ndërgjegje shrytëzon llogjikën dhe përgjigjet me arsye.Njeriu, që më goditi mua shrytëzoi dhe përdori instiktin  dhe meqenë se instiktin e përdorin vetëm kafshët unë i dhashë ate, që meritonte. Kjo nuk do të thotë se unë i përbuz kafshët;përkundrazi siç jeni dhe ju në dijeni unë jam kryetar i shoqatës për mbrojtjen e kafshëve, prandaj  besoj se mbas këtyre sqarimeve duhet  ta largosh mendimin, jo të mirë, që krijove për mua nga ngjarja që ndodhi në parlament?!Këtë ta kërkoj si njeri me ndërgjegje dhe jo si miku im?!

Instikti ka vepruar vazhdimisht tek njerëzit primitivë.Ata për të siguruar ushqimin,që ja kërkonte organizmi ,jo vetëm,që nuk kishin mëshirë për viktimën,por shpesh rezikonin dhe vehten e tyre.

Instikti vepron plotësisht tek foshnja njeri.Dhe fëmija e nxitur nga instikti nuk njeh dhe nuk  pranon tjetër përveç ushqimit dhe në veçanti kur ja jep mamaja që e  ushqen.?!

Me zhvillimin e njeriut fillon dhe formohet ndërgjegjia. Ajo i kundërvihet instiktit ,që të mos kryej bëma dhe të futet në telashe njeriu.

Njeriu kalon tre faza gjatë zhvillimit dhe formimit të tij si njeri. Faza e parë i përket  fëmirisë dhe është e lidhur me veprimin vetëm të instiktit.Në Fazën e dytë fillon ndërgjegja ,e cila bashkëvepron me instiktin. Në fazën e tretë ndërgjegja predominon mbi instiktin.

Instikti është i lidhur me egoizmin . Sa herë, që egoizmi del mbi ujë si rrjedhoj shpërthen instikti dhe ndodhin kontradikta; sjellje jo të mira shoqërore, sepse në këto raste njeriu e humbet llogjikën dhe arsyen dhe krijon probleme serioze në shoqëri.Në moshë të pjekur kur ndërgjegja predominon mbi instiktin njeriu në përgjithësi kryen veprime dhe vepra të mira; për vehte dhe shoqërinë.Kur ndërgjegja arrin nivelin më të lartë të saj; njeriu fillon të punoi për shoqërinë dhe vëllazërimin midis njerëzve.Shembuj tipik të ndërgjegjes së lartë njerëzore mund të pranohen veprimet e Europës për tu bashkuar ;ose Sh.B. A. .Në vende të ndryshme të botës, ndërgjegja paraqitet e diferencuar.

Njeriu krijohet ose” lind” si foshnje e trashëgimërisë; jeton për nje periudhë të caktuar dhe në mbarim të jetës tij,ai transformohet duke kaluar në nje formë tjetër të materies[pluhur,gaz,etj.].

Të gjitha qeniet e gjalla kanë pasur,kanë dhe dotë kenë të njejtin fat ose kanë ndjekur të njetën rrugë të krijimit dhe zhvillimit si tek njeriu ,por të diferencuar sipas përberjes dhe aftësis trunore.

Kanë kaluar mijra vjetë dhe në asnje të dhenë nga institucionet shkencore shtetërore ose private, që të shpreh dhe vërtetoi kalimin nga një lloj e qenieve të gjalla në nje lloi tjetër dhe konkretisht nga krimbi të jetë formuar zogu  ose majmuni të kthehej në njeri ose gjysëm njeri,  etj.Nuk është shkruar as diskutuar transformimi brenda të njejtës lloj;konkretisht zogjtë nuk kanë ndryshuar as përberjen  dhe as formën gjatë gjithë historis së tyre.Po kështu ndodh me kafshët, njeriun dhe të gjithë llojët e qenieve të gjalla.?! Foshnja e” lindur”është trashëgimëri e prindërve;në thelb ajo nuk sjellë asgje e re si trup ,formë dhe si tru. Vetëm se truri është zhvilluar por në saj të veprimit dhe ngacmimit të faktorit të jashtëm[njeri,ambjent,etj.]

Edhe tek yjet ndodh e njejta gje;kështu; ylli gjigand copëtohet në pjesë më të vogla,në thërmija,pluhur, gaz,etj.,të cilat kanë të njejtën përberje me yllin “nenë” dhe nuk përfaqësojnë asgje të re.Pra si tek yjet dhe qeniet e gjalla ka vetëm trashëgimëri dhe jo lindje apo krijim. Gjithashtu tek yjet dhe qeniet e gjalla ka vetëm transformin të materies d.m.th. kalim të saj nga nje formë në nje tjetër dhe jo zhdukje apo”vdekje”.

Disa pyesin :si lindi njeriu i parë; si lindën për herë të parë ose si u krijuan qeniet e para në planetin tonë?!Si u krijua apo “lindi” materia?!

Ti përgjigjesh kësaj pyetje duhet bërë më parë nje pyetje tjetër më e avancuar dhe më e bukur:Si lindi ? si  u krijua apo u formua Universi?! dhe si do të mbaroi ai ose ç’far do të ndodh me te  në vazhdim?!

Materia me të gjitha format e saj nga e ngurtë e deri tek qeniet e gjalla ka ekzistuar,ekziston dhe do të ekzistoi përgjithmon ; ajo nuk “lind” as nuk “vdes” vetëm transformohet gjatë zhvillimit në univers. Materia është në lëvizje të përhershme dhe të përjetëshme.

Pra nuk ka pasur fillim as do të ketë mbarim të Universit  dhe të materies së ngurtë dhe qenieve të gjalla, që ndodhen dhe jetojnë në te.Forca e gravitacionit të tokës është e faktuar.Ajo vepron mbi materien .Njerëzit e ndjejnë veprimin e saj mbi trupat e tyre,por me nivelin e zgjuarsis ,që kanë akoma nuk e njohin origjinën e saj.?!

Për deri sa ekziston faktikisht forca e gravitacionit në nje planet si i yni ;a nuk do të qe e arsyeshme të pranojmë dhe ekzistencën e nje force të mbinatyrshme, që të veproi mbi Universin?!(Prof. dr. Hazbi Shehu, New York)

‘

Nga Arjan Th. Kallço/

Si gjithmonë pjesëmarrja në takimet e ndryshme, konferencat shkencore ndërkombëtare, brenda dhe jashtë vendit, është një prej detyrave më të domosdoshme të një studiuesi, për më tepër shqiptar, nëse ai do të jetë në këtë pozicion, në se dëshiron që ta bashkojë zërin me studiuesit e shumtë në botë. Të mjaftohesh me një apo dy konferenca sa për formë, është një prej problemeve që Ministria jonë e Arsimit duhet ta shohë me shumë seriozitet. Tre konferencat e para të këtij viti midis Tiranës dhe Romës kanë qënë një skenë e jashtëzakonshme dhe me shumë dobi, të paktëm për mua, pasi njihesh me kumte dinjitoze tepër shkencore të kolegëve tanë italianë, si të Barit, ashtu dhe të La Sapienza-s. Prandja ftesës së zonjës Ana Mana për të qënë mes tyre në Romë, iu përgjigja me shumë entusiazëm dhe vërtet nuk ishte nxitim apo thjesht për hobi. Kishte edhe motive të tjera që lidhet me letërsinë dhe që farë lehtë mund të gjenin zgjidhje tjetër.

Njerëzimi sot më shumë se kurrë ndodhet përballë problemeve të shumta që e kanë përfshirë të gjithë globin. Jo se më parë këto probleme nuk kanë ekzistuar, por ka përmasa më të mëdha sidomos për shkak të krizës që përfshiu vendet e mëdha të zhvilluara dhe fuqitë e djeshme dhe të sotme. Nëse problemet do të kishin vetëm karakter ekonomik, ndoshta do të ishte më e lehtë të rimëkëmbeshim, po e futim edhe veten tonë si vend që synon të futet në një ekonomi europiane, këtë po ta marrim të bashkuar, e dyta në botë për nga fuqia, atëherë do të ishte gjysma e së keqes. Por kriza reflektohet dhe bie edhe mbi drejtime të tjera dhe kultura është e para që paguan gabimet e planifikimeve ekonomike të bëra të rregullta ose jo në fillim të çdo programi qeveritar kur vijnë në pushtet. Në të gjithë këtë vorbull që të duket e pazgjidhëshme në plan të parë përfshihen edhe shumë drejtime të tjera vendimatre ose jo për shoqërinë. Në qendër të saj sado të hiqemi anti, është përsëri ai, i urryeri dhe i dashuri, ai që i rregullon apo prish disa plane qiellore apo tokësore, njeriu. Bota tashmë e ka kuptuar që gjërat siç janë, nuk janë mirë, do të duhet ndonjë rregullim tjetër asesti që krizat të mos bëhen cikle dëshpërimi për pjesën më të madhe të shoqërisë. Njeriu mund të jetë sa human, po aq kafshë në situata të ndryshme në të cilat gjendet bota. Dhe teksa shohim se katastrofat ndeshen menjëherë me përgjigjen e faktorit njeri, humanizmin e vet, si shenja tipike dalluese e tij në një komunitet, në kriza ekonomike, ai transformohet në antin e vet. Pra duket se kjo natyrë e tillë e dyfishtë ka ngecur në vend prej kohësh dhe me dashje apo jo, nuk po shfaq një anë tjetër pozitive, që edhe ata që e pësojnë nga kriza, të mund të dalin me dinjitet prej saj, për veten, familjen dhe shoqërinë. Po t’i referohemi pak historisë së shkuar, Humanizmi i ndritur, ishte një lëvizje ideologjike dhe kulturore, të tilla bota ka patur dhe do të ketë përherë, duhet kuptuar se kur një lëvizje triumfon, dhe që në qendër kishte dinjitetin e njeriut, rizbulimin e tij, përmes studimeve dhe letërsisë klasike, pas një Mesjete tepër të errët. Pra NJERIU ishte objekti i lëvizjes atëherë, NJERIU është objekt edhe tani. NJERIU do të jetë gjithmonë nismëtari dhe realizuesi i të gjitha lëvizjeve në të mirë të vetë atij. Filozofia është mëse e qartë, jeta, njeriu, epoka më të cilën po jeton dhe e ardhmja. Sa më pak probleme të ketë një shoqëri, aq më mirë për të, do ta ketë më shumë vëmendjen të drejtuar nga komoditetet për të gjithë dhe jo për disa. Këtë ide kanë patur në mendje edhe organizatorët e konferencës me temë, A kemi nevojë për një humanizëm të ri?, që u mbajt në selinë italiane të Parlamentit Europian në Romë më datën 31 janar 2014, me pjesëmarrjen e profesorëve të Universitetit La Sapienza, të studiuesve të tjerë edhe nga Europa, të njerëzve të kulturës e të tjerë. Poeti Elio Pekora në kumtin e vet theksoi se e shkruara ia kthen lexuesit atë që autori percepton, por duhet gjetur lexuesi, i cili duket se po humb në këtë konfuzion botëror. Humanizmi nuk mund të kuptohet ndryshe, kërkon nga shoqëria fuqi dhe cilësi që të ngrihet në normë për të gjithë. Botën e ndryshojnë fjalët, mjafton të përmendim emra të shquar të së shkuarës. Njeriu nuk duhet të jetë detyrimisht në qendër të botës. Koha e sotme shtron para të gjithëve të formohet gjithçka, jo nga koka, por nga poshtë.

Prof. Gabriela Sika në fjalën e vet vuri në dukje se sot njeriu në Europën që synojmë ta bëjmë më të madhe është i fshehur, i arratisur diku, që nuk shfaqet më, prandja duhet t’i drejtohemi përsëri atij në këto situata, si i vetmi që mund ta ndryshojë atë. Nëse njëriu është i arratisur, atëherë edhe arti është i tillë dhe poezia në harresë.

Por këto fenomene kërkojnë një shpjegim shkencor se ku po shkon shoqëria dhe cila është rrugëdalja dhe disa shkenca që sot po kërkojnë më forcë që t’i zhdukin, na flasin qartë për faktorin njeri dhe mundësitë e tij. Sociologia Mariza Okionero i bëri një analizë tepër të hollësishme situatës në Perëndimin demokratik ku po shfaqen shtysa antikulturore për njeriun në lidhje me lirinë dhe atë që kërkon. Sipas Veberit ka një etikë e përgjegjësisë që të respektohet liria e të tjerëve. Individi beson se është i gjithëfuqishëm dhe ka etje për liri, aspiron të jetë aktor i rëndësishëm në sferat e politikës, fesë, familjes. Por problemet e sotme ekonomike pjellin destabilizim që më pas kërkojnë transformim, por në këtë proces elita politike mbetet e përherëshme dhe nuk është e drejtë. Goditje kanë marrë raportet intelektuale janë bërë sipërfaqësore, të varfëra, zakonet shoqërore janë bërë më barbare, prandaj një humanizëm i ri është detyrë e kohës, por që të shkojë në rrugën e duhur.

Dekani i Fakultteit të shkencave ripërsëriti edhe një herë një thënie tepër fyese për kulturën se ajo nuk të jep bukë që doli disa kohë më parë nga goja e një ministri për të thënë se fjalët kanë forcë mbi ne dhe janë mjet mistifikimi. Gjithçka matet me njeriun është motoja që vazhdon të ketë jehonë edhe sot. Klasicizëm në vetvete do të përjashtim, pra kemi një klasë të parë autorësh dhe të gjithë të tjetër të aneksuar. Shoqëria duket se ka hequr dorë nga edukimi bazë, por shkolla duhet të transmettojë kompetencat e duhura, si mjet për edukim. Sipas Sokratit i bëhet thirrje njeirut që të mos bëhet peshë për të tjerët. Për rreth 2400 vjet mjet kanë qënë tekstet letrare, ndërsa pas Luftës së Dytë është teknologjia dhe teknika që po përdorebn si mjet edukimi.

Fabio Shalpi që në fillim iu drejtua thënies së filozofit të madh në kërkim të njeriut, sepse sot kemi një njeri të mabruar në një pafundësi. Është folur shumë për dritën nga lart, por nuk po shfaqet. Njeriu brenda meje – është hyjnori i çdo njeriu, i pafundësisë, brenda dhe jashte nesh, drita që ndriçon shoqërinë.

Në fjalën time theksova se kultura ka qënë, është dhe do të jetë, përderisa edhe vetë shoqëria do të ekzistojë. Janë dy motra binjake të pandashme dhe që pa njëra-tjetrën nuk do të kishin më kuptim. Kultura është pema që mund të përparojë dhe lulëzojë vetëm prej saj, por nëse shoqëria është e fortë, kultura do të zhvillohet dhe pasurohet, ndërsa nëse shoqëria është e dobët, kultura do të thahet. Shembulli shqiptar është një nyjë në koshiencën e politikës së sotme. Siç thotë dhe Nobelisti Llosa kultura nuk duhet të jetë një zbavitje e thjeshtë, pasi do të humbë shpirtin kritik. Kultura italiane dhe Italia është drita që ka magjepsur botën, edhe vetë shqiptarë, prandaj edhe sot ajo mbetet një dritë për ne.

Në njëvjetorin e ndarjes nga jeta/

Nga Murat Gecaj/

Në njëvjetorin e ndarjes përgjithnjë nga jeta të shkrimtarit e publicistit të njohur, Skënder Hasko, u organizua një takim përkujtimor. Ishin të pranishëm familjarë, shkrimtarë e publicistë, kolegë dhe miq të tij. Në fjalën e rastit, shkrimtari e publicisti Bardhyl Xhama-“Mësues i merituar”, u foli, shkurt, pjesëmarrësve për  jetën dhe krijimtarinë e pasur, letrare e publicistike, të Skënder Haskos. Ndër të tjera, përmendi ndihmesën e shquar dhe trashëgiminë e pasur letrare, që ai la pas vetes, në gjini të larmishme letrare e publicistike. Ajo do ta bëjë atë të paharruar ndër breza dhe do t’u shërbejë moshave të ndryshme të shqiptarëve, sin ë Shqipëri e trojet tjera amtare dhe në disporë, për ta njohur e kuptuar ende më mirë kohën, në të cilën ai jetoi, punoi e krijoi. Pastaj, shkrimtari Pandeli Koçi ia dorëzoi bijës së tij, Alketa Haskos, dëshminë e Diplomës së “Çmimit të Karrierës” (pas vdekjes), dhënë tani nga Shoqata Mbarëkombëtare e Letërsisë për Fëmijë e të Rinj. Në motivacionin përkatës, bëhet ky vlerësim i merituar, për Skënder Haskon:“Për ndihmesën e shquar në krijimtarinë e tij artistike, në lëmin e letërsisë për fëmijë e të rinj dhe për mbarëvajtjen e gjallërimin e Shoqatës”.

Duke e marrë këtë Çmim, Alketa Hasko dhe vëllëzërit e Skënderit, Birçe e Arif Hasko e falënderuan nga zemra kryesinë e kësaj Shoqate për këtë nder, që i  bëjnë njeriut të tyre shumë  të dashur e të paharruar, në njëvjetorin e ndarjes përgjithnjë nga jeta.

Duke shprehur respektin dhe dëshmuar vlerat e gjithanshme, njerëzore dhe në fushën e krijimtarisë, të shkrimtarit e publicistit Skënder Hasko, me radhë, folën: Viron Kona, Sejdo Harka, Murat Gecaj e Gjikë Kurtiqi; Sofo Kuteli, Gafurr Brahimi e Sokol Abazaj. Ata theksuan se ai ishte shumë i përkushtuar, jo vetëm në punë, por dhe në të gjitha veprimtaritë shoqërore e jetësore. Në tërë vitet e jetës së tij, Skënder Hasko dëshmoi atdhetarizëm e profesionalizëm, për të shkruar e botuar vepra sa më të dobishme për brezin e ri dhe për të gjitha moshat. Ishte mjaft domethënëse, që ai kërkoi, qyshë në gjallje, për ta varrosur në vendlindjen e tij të dashur, në Dukat të Vlorës, pranë bashkëshortes e bashkudhtares së jetës, Shanes, për të cilën kishte botuar librin-vajtim, “Më iku, gjysma ime”.

Janë kaq domethënës vargjet-amanet, që shkroi Skënder Hasko:

…Ndaj, po vij të tretem në gjirin tënd-valë,

Se unë të kisha prind e Ti më kishe djalë.

Me dheun tënd trupin do përziej,

Që ngrohtësinë tënde, ditë  e natë, ta ndiej!

Veprimtaria e thjeshtë përkujtimore, kushtuar Skënder Haskos, u shoqërua edhe me kujtime e mbresa nga të pranishmit, si në punë dhe miqësinë e pandarë me të, por dhe në bashkëpunimet, në krijimtarinë letrare e publicistike. Përmbajtja kryesore e tyre ishte se, njerëz e shkrimtarë si ai, do të mbeten kurdoherë të paharruar e të pashlyer në kujtesën e gjithë atyre, që e kanë njohur, si tani dhe në të ardhmen. Për fjalët e shprehura, me aq respekt e dashamirësi, në adresë të njeriut të tyre aq të dashur, ata i falënderuan nga zemra: Birçe, Arif e Alketa Hasko.

* Ne Foto: Alketa, bija e S.Haskos, me diplomën në duar…

Tiranë, 9 shkurt 2014

TE DHENA TE REJA NGA DR. GEZIM ALPION/

Dr Gëzim Alpion nxjerr në pah disa nga arsyet për trajtimin armiqësor që murgeshës shqiptare i bënë kolegët e saj në urdhërin e Loretos në Kalkutë që nga momenti kur ajo i bëri me dije në vitin 1946 se dëshironte të bëhej murgeshë e pavarur.

http://www.birmingham.ac.uk/news/latest/2014/02/mother-teresa-demon-saint.aspx

Sipas një studimi të ri nga Universiteti i Birminghamit në Angli, Nënë Tereza, një nga figurat më të njohura fetare në botë, ishte akuzuar se ishte e çmedur, e cekët, djallëzore, dhe se gjoja kishte patur një lidhje intime me një prift i cili ishte drejtori i saj shpirtëror. Në studimin e botuar në revistën shkencore ‘International Journal of Public Theology’,* sociologu i Universitetit të Birminghamit, Dr Gëzim Alpion nxjerr në pah disa nga arsyet për trajtimin armiqësor që murgeshës shqiptare i bënë kolegët e saj në urdhërin e Loretos në Kalkutë që nga momenti kur ajo i bëri me dije në vitin 1946 se dëshironte të bëhej murgeshë e pavarur. Dr Alpion shprehet: ‘Në studimet e mija të mëparshme, veçanërisht në librin e botuar në vitin 2007 ‘Mother Teresa: Saint or Celebrity?’ (‘Nënë Tereza: Shënjtore apo e Famshme?’), kam argumentuar se Nënë Tereza u diskriminua gjatë kohës kur ishte anëtare e urdhërit të Loretos si rezultat i origjinës se saj etnike dhe veçanërisht kur pati kurajon për t’i njoftuar eproret e saj irlandeze se nuk mund të vazhdonte të qëndronte në një urdhër fetar qëllimi kryesor i të cilit ishte arsimimi i vajzave të pasanikëve. Duke krijuar urdhërin e saj fetar të Misionereve të Bamirësisë (Missionaries of Charity) në vitin 1950, Nënë Tereza dëshmoi se ishte një personalitet fetar revolucionar me një vizion të qartë se çfarë duhej të bënin misionarët kristianë në një vend si India pas shpalljes së pavarësisë nga Britania.’

Botimi i shkrimeve private të Nënë Terezës, fillimisht në vitet 2000 dhe 2001 dhe veçanërisht në vitet 2007 dhe 2010, ofroi për herë të parë informacion për këtë misionare që, sipas Dr Alpion, paraqet interes për studiues nga disiplina të ndryshme akademike si sociologjia, misiologjia, teologjia, psikologjia, studimet e njerëzve të famshëm, studimet kulturore, studimet postkoloniale, studimet e racës dhe etnicitetit, etj.

Siç shprehet Dr Alpion, ‘Vizionarja Nënë Tereza bëhet një figurë me komplekse dhe më tokësore si individ si rezultat i informacionit të ri që kemi për gruan që fshihet pas kësaj murgeshe publike.’

‘Materiali i ri arkivor na lejon të krijojmë një ide shumë më të mirë për disa nga arsyet e armiqësisë që urdhëri i Loretos dhe disa urdhëra të tjerë fetarë në Kalkuta i rezervuan Nënë Terezës në fund të viteve 1940-të si dhe për disa dekada më vonë. Helmi që villej kundër saj është vërtet shqetësues: ajo u akuzua se ishte e çmendur, e cekët, djallëzore, dhe se gjoja kishte një lidhje intime me një prift i cili ishte drejtori i saj shpirtëror.’

Duke u përqëndruar kryesisht në veprat e studjuesve si Max Weber dhe Jürgen Moltmann, në këtë studim Dr Alpion e trajton qëndrimin armiqësor ndaj Nënë Terezës nga dy këndvështrime: sociologjik dhe ai i teologjisë publike. Vështirësitë që Nënë Tereza hasi para dhe pasi u largua nga urdhëri i Loretos, nxjerr konkluzionin Dr Alpion, është me interes për dy arsye: ‘Së pari, ata dëshmojnë natyrën e trajtimit armiqësor që u rezervohet udhëheqësve revolucionarë karizmatikë si në sferën e besimit fetar ashtu edhe në politikë. Së dyti, ata dëshmojnë edhe një herë se Nënë Tereza shkoi në Indi jo thjesht për t’i shërbyer Krishtit, siç kam theksuar në studimet e mija të mëparshme, por edhe për një arsye tjetër që është po aq e rëndësishme, pra me shpresë se do ta gjente në mjerimin e Kalkutës atin e saj hyjnor, për të cilin ajo zhvilloi një përkushtim të fortë pas vdekjes së papritur të babait të saj, Nikollë Bojaxhiu.’

Në këtë studim, Dr Alpion argumenton për herë të parë se megjithëse Nënë Tereza nuk ofronte ‘falje’ (absolutions), ajo e konsideronte si detyrim të kujdesej për të varfërit pa harruar të përkujdesej ndaj të pasurve’.

Ky studim, në të cilin argumentohet se me besimin e saj si veprimtare, karizmatikja Nënë Tereza përgatiti terrenin për rolin publik që feja po luan në ditët tona, është pjesë e projektit shkencor afat-gjatë të Dr Alpion në lidhje me errësirën shpirtërore të kësaj murgeshe të famshme, projekt që do të rezultojë në disa studime që do të botohen në revista shkencore dhe në një libër në të cilin ai shtjellon rolin e fesë në postmodernizëm.

Për më shumë informacion, ju lutem kontaktoni znj. Jenni Ameghino, Zyra e Shtypit, Universiteti i Birminghamit, +44 (0)121 415 8134. Celular: +44 (0)7768 924156. Email: j.ameghino@bham.ac.uk

• “The Emergence of Mother Teresa as a Religious Visionary and the Initial Resistance to Her Charisma: A Sociological and Public Theology Perspective”, “International Journal of Public Theology”, Vol. 8, No. 1, February 2014, pp. 25-50.

                   KUSH ESHTE DR. GEZIM ALPION?

* Dr Gëzim Alpion ka një BA nga Universiteti i Kajros dhe një PhD nga Universiteti i Durham-it në Angli. Aktualisht Sociolog në Universitetin e Birminghamit, Dr Alpion është anëtar i Grupit Studimor Weber i Shoqatës Britanike të Sociologjisë, dhe në bordin e editorëve të disa revistave akademike, përfshirë revistën ‘Celebrity Studies’ që botohet nga Routledge.

* Disa nga botimet kryesore të Dr Alpion përfshijnë: ‘Mother Teresa: Saint or Celebrity?’ (‘Nënë Tereza: Shënjtore apo e Famshme?’) (Routledge 2007; Routledge India 2008; Salerno Editrice 2008), dhe ‘Encounters with Civilizations: From Alexander the Great to Mother Teresa’, (Takimet e Civilizimeve: Nga Aleksandri i Madh tek Nënë Tereza) (Transaction Publications 2011). Një libër i ri i Dr Alpion për Nënë Terezën do të botohet po në gjuhën angleze në vitin 2014.

 * Disa nga revistat shkencore që kanë botuar studimet dhe reçencat e Dr Alpion janë: ‘International Journal of Public Theology’, ‘Studies in Religion/Sciences Religieuses’ Journal, ‘Continuum: Journal of Media & Cultural Studies’, ‘The Journal of the Royal Anthropological Institute’, ‘Journal of Southern Europe and the Balkans’, ‘Islam and Christian-Muslim Relations Journal’, ‘The Review of Communication Journal’, ‘Film & History: An Interdisciplinary Journal of Film and Television Studies’ dhe ‘Scope: An Online Journal of Film and Television Studies’.

* Disa nga shkrimet e Dr Alpion për politikën, kulturën dhe identitetin Britanik, Ballkanik, Indian dhe të Lindjes së Mesme janë botuar në gazetat angleze ‘The Guardian’, ‘The Birmingham Post’, dhe ‘The Huddersfield Daily Examiner’, si dhe në ‘The Middle East Times’ (Kajro) dhe ‘The Hürriyet Daily News’ (Stamboll).

* Dr Alpion ka zhvilluar leksione dhe biseda në një numër konferencash ndërkombëtare dhe universitetesh në Britaninë e Madhe (Universiteti i Oksfordit, London School of Economics, University College London) si dhe në Shqipëri, Australi (Universiteti i Melbournit dhe Universiteti Deakin), Kanada (Universiteti McGill), Kinë (Universiteti i Shangait), Finland (Universiteti i Helsinkit dhe Universiteti Turkut), Gjermani, Indi (Universiteti i Delhit dhe Kolegji Universitar i Shenjtorit Xavier)), Itali (Universiteti Pontifikat Salesian në Romë), Kosovë (Universiteti i Prishtinës), Maqedoni (Universiteti Shtetëror i Tetovës), Rusi (Akademia e Shkencave të Rusisë), Afrikën e Jugut (Universiteti i Witwatersrand-it, Johannesburg) dhe në SHBA (Konveta AAASS në Washington DC, Universiteti i New York-ut, dhe Universiteti i Kalifornisë në Los Anxhelos).

• Dr Gëzim Alpion, School of Government and Society, University of Birmingham,

Tel: +44 (0)787 651 2001

E-mail: g.i.alpion@bham.ac.uk

Http:// http://www.birmingham.ac.uk/staff/profiles/government-society/alpion-g%C3%ABzim.aspx

*Njoftimi vjen nga  Universiteti i Birminghamit

10 Shkurt 2014

________________________________________________

Refleksioni rreth librit voluminoz ( 601 faqe.) me Intervista “”Letrat shqip këndej e përtej Atlantikut”/

Nga Prof. Dr. Prend Buzhala/

Shkrimtarja  Raimonda Moisiu tashmë ka vënë kontaktin e saj  me lexuesin me disa vëllime në poezi, në zhanrin e tregimit artistik, në publicistikë, në zhanrin e romanit, në atë të essesë e analizës letrare dhe së fundmi në zhanrin e privilegjuar të intervistës. E pra, “Letrat shqipe janë të përhapura në ato anë të globit, ku shtrihet civilizimi europian. Mund të flitet për Fjalën & Letrat Shqipe në Europë, SHBA-s, madje edhe në Australinë e Largët, por vështirë se mund të flitet për Fjlaën e Letrat Shqipe në kuadrin e civilizimeve tjera jopranuese të Fjlaës sonë e shkrimit shqip. Intervista sikur e ka trashëguar traditën europiane të dialogëve që nga Platoni e këndej. Ndryshe nga civilizimet e tjera, dialogu, bashëbisedimi është tipar dallues i civilizimit europian që nga ditirambet e lashta greke e deri te dialogët filozofikë të Ksenofonit, Platonit dhe Aristotelit, për të komunikuar një problematikë etike. Edhe intervista është shenjë e Epokës Moderne që nga Renesanca e këndej, kur zuri të përhapej galaksia e Gutenbergut nëpërmes Fjalës së Shtypur; është shenjë moderne e Qytetërimit Europian.Prandaj edhe sot ekziston shprehja e dialogut sokratik, për ta shqiptuar a shfaqur një urti përmes kuvëndimit. Te Platoni  dialogu filozofik merr edhe trajtë artistike, ku dialogojnë filozofët, poetët dhe të rinjtë nga rrethi i Sokratit. Intervista me shkrimtarë, publicistë, botues, diplomatë e politikanë që marrin lapsin në dorë për t’i komunikuar dicka tjetrit, te vëllimi “Letrat shqip këtej & përtej Atlantikut”, janë intervista që e marrin rolin e përvojës si mësuese të jetës aq të sigurtë a aq urtakë njëkohësisht, nganjëherë edhe të sertë , dhe aq të shtruar e shkoqitës, herëve të tjera; aq me temperament, duke i paraqitur zhgënjimet tona përballë pritjeve e përballë vlerave të mirëfillta kulturore dhe aq shpresëdhënëse për vlerat. Secili prej nesh ka dicka për t’i thënë Tjetrit, me të cilin i ndajmë mendimet, sqarimet, kuvëndimet, gëzimet, dëshpërimet, po edhe rragatat. E rëndësishme është që në këso rastesh të ndash të domosdoshmen, esencialen.Intervista, megjithatë është ndër zhanret më të kërkuara të epokës moderne. I ka lexuesit e saj të shumtë që e parapëlqejnë dhe që e lexojnë me pasion.Vëllimi me intervista hapet me një shënim të Prof. Murat Gecaj, dhe është redaktuar nga Kryerdaktori i Gazetës TIRANA OBSERVER, z. Altin Sinani, -gazetë e cila ka botuar në të përditshmen e saj, përqindjen më të madhe të tyre. Libri është voluminoz me gati 600 faqe, dhe hapet me bashkëbisedimin e  zhvilluar me shkrimtarin Naum Prifti -shkrimtar të cilin ajo e quan Mjeshtër të rrëfimit e dialogut, bashkëbisedim që komunikon vlerat artistike të ëndrrës dhe përvojës së jetës. Dhe pyetjet e Raimondës, në këtë bashkëbisedim, nxjerrin portretin e plotë të shkrimtarit, autobiografinë  e tij krijuese e shpirtërore; të fshehtat e artit e laboratorit krijues .Kjo metodë bashkëbisedimi e intervistimi  vazhdon me shkrimtarët Petraq Zoto, Skënder Rusi, Agim Shehu, Fatmir Terziu, Ylber Merdani, Albana Mëlyshi -Lifschin, Vangjush Ziko, Alfred Papuciu, Artan Mullaj, Ramiz Gjini, Thani Naqo, Iliriana Sulkuqi, Agim Bacelli, Merita Bajraktari -McCormack, Rozi Theohari, Fatime Kulli, Vullnet Mato,Mëhill Velaj,juristi e diplomati Sokol Brahaj, Adnan Mehmeti, Drenusha Zajmi-Hoxha, Kozeta Zavalani, Kristaq Turtulli, Luan Xhuli, Myrteza Mara, Vilhelme Vranari, -Haxhiraj, Robert Martiko, Sami Milloshi, Jorgo Telo, Edmond Shallvari, Përparim Hysi, Riza Lahi, Mardena Kelmendi, Istref Haxhillari,Fation Pajo, Petraq J.Pali, Teuta Shabani -Toëler, Eleonora Koka-Gjoka, Fiqri Shahinllari,  Viron Kona, Ziko Kapurani, Pjetër Jaku  dhe Julia Gjika, -Naci, shumica ndër ta edhe publicistë redaktorë e njerës të veprimtarisë kulturore, botuese etj. Sjell ky vëllim edhe njerës të fushave të tjera, si nga diplomacia e politika, si Josef  Dio Guardin, nga teatri apo filmi, aktorët e mirënjohur e të talentuar Anastas Nika dhe Zamira Kita, nga jurisprudenca dhe sporti, nga veprimtari kulturore apo gjuhësia biznesi apo aktivistë të shquar të cështjes kombëtare, etj, sic janë: James W.Pandeli, Xho Dio Guardi, Prof. Dr. Murat Gecaj, sopranon e verbër amerikane shqipfolëse Carrie Hooper, kolonelin mes Prishtinës e Tiranës, Dilaver Goxhaj, Medije Vraniqin, intelektualen e shquar në Kanada Ruki Kondaj, Mimoza Ahmetaj,Mimoza Dajci,Pandeli Gëllci dhe Leka Bezhani. Te e fundit Intervistat e Monda Moisiut lexuesi i interesuar ka mundur t’i ndjekë e shijojë edhe nëpërmjet revolucionit teknollogjik informativ të mediave vizive e të shkruara -internetit, revistave,  shtypit elektronik të tipit ONLINE.Kjo do të thotë që autorja i ka shfrytëzuar trajtat më bindëse e me autentike të besueshmërisë në mediat elektronike e që janë disa nga avantazhet gati të paarritëshme  në krahasim me publikimiet klasike gazetareske apo librore, pikërisht për shkak të dinamizmit në një shkallë jashtëzakonisht të lartë të komunikimit me audiencën. Intervista e Mondës shkon përtej një interesimi të publikut për të marrë të gjitha përgjigjet e pyetjeve që ai kërkon për aktualitetin.Këto intervista arrijnë të ndricojnë një apo më shumë cështje dhe kurdoherë arrijnë ta shqiptojnë aktualitetin e problematikës së shtruar, ndërgjegjshëm, me potencë intelektuale dhe me përgjegjësi teorike, kritike, profesionale e krijuese. Fatmirësisht, dekadave të fundit janë botuar vëllime me vlerë nga zhanri i intervistës. Edhe ky libër na vjen në kohën kur intervistat sot bëhen me bollëk, duke ngritur kulte te rrejshme, sidomos nga sferat e muzikës e sportit, bëhen me poltikanë gjysëmanalfabetë, me pseudointelektualë, me sojsorrollopësh pushtetarë zëdhënësish për informim; bëhen madje edhe me manekinë, me modelistë, me miss-e, me aktorë e me pseudo të panumërt. Intervistat e tilla mbase krijojnë një atmosferë argëtimi me lexuesit që kërkojnë shije të sipërfaqëshme, por nga ana tjetër, nuk kënaqin shijet i intervistës profesionale, sepse krijojnë rrëmujë antivlerash.Bëhen intervista pa i plotësuar kriteret kryesore, pa i plotësuar kërkesën e respektimit të standardit gjuhësor apo kërkesën për të mos bërë pyetje të nivelit pseudointelektual dhe për të  mos marrë përgjigje  gjysmake, të përcipta e që nuk thonë gjë. Dikur Roland Bart  për fenomenin e tillë thoshte:”Është vrasje e dyfishtë ;”njëhere e mendimit, sepse na reziston dhe herën tjetër e gjuhës, sepse na tradhëton.”, Por ky vëllim vjen ndryshe, jo vetëm i përmbush kriteret profesionale, por merr  rolin edhe të një kronike të gjallë të letrave shqipe;shëndrrohet në një bashkëbisedues intim e dinamik për proceset në fushat e letërssë e kulturës, si dhe në fushat e tjera përkatëse, kryesisht në atë të letrave shqipe. Shëndrrohet pra sa në një zëdhënes të jetës në Diasporë  e po aq edhe në atë të bashkimit të urave midis Diasporës dhe Atdheut, sa në humanisten e bashkëbisedueses për shpalosjen e dhimbjeve e gëzimeve njerëzore, po aq edhe në rolin e bashkëbisedimit atdhetar, të shpalimit të pasoneve, dashurive njerëzore, të atdhedashurisë e patriotizmit, të krenarisë së të qënit shqiptar, të shtegëtimeve magjike nëpër të fshehtat e muzës krijuse e të laboratorit krijues, të jetës midis vargjeve  e vatrave të kulturës, midis diplomacisë botërore e mbi të gjitha, midis vatrave  të cështjes shqiptare.Aty, te secila intervistë rrezaton dhe buron dashuria për njeriun dhe të bukurën në jetë e art, aty ligjërojnë krahas muzika dhe letërsia, teatri dhe diplomacia, ligji dhe sporti, aty ndizet flakadan prometeik për t’iu dhënë të tjerëve dritë, dashuri, ngrohtësi, mirënjohje, për të shpalosur shembujt aq domethënës të lavdive shqiptare, të urtisë, modestisë e karaktert, për të prezantuar portrete krijuese e njerëzore. Aty krahas një mbijetese të ekzistencës në Diasporë, njeriu shqiptar nuk rreshtet për t’u dhënë pas botës si një banor i dinjitetshëm i këtyre dy brigjeve. Nuk është e habitëshme, prandaj pse ligjërimi bashkëbisedor i intervistave të Raimonda Moisiut, e përmbush funksionin komunikues  të gjuhës, tek e ngërthen edhe ngjyrimin emocional, gjithë temperament e gjithë intelekt, të shprehjes së mendimit subjektiv  për ta kumtuar të vërtetën apo për ta sqaruar një fenomen.Kuvendimi intervistues  shpesh rrezaton vlera të panjohura  e që përbëjnë thesare të kulturës sonë. Nëpërmjet këtij vëllimi intervistash autorja e zgjon muzën e kuvendimit a të oratorisë së bashkëbisedimit, dialogun nën shenjën e Polihimnisë e të Kaliopës -muzave të retorikës, porse aty në tryezën e bashkëbisedimit, dëgjihet zëri i korit të muzave, Eratos apo i perëndeshës së drejtësisë-Justicia dhe të gjitha këto kanë frymë e aromë shqiptare.Nëpërmjet kësaj muze të bashkëbisedimit, ajo paraqet kërshëritë, bindjet, qortimet dhe përvojat intelektuale, kulturore, e ruajnë frymën e kohës me angazhimet intelektuale e krijuese dhe me argumentimin racional të lëndës së intervistuar.Me një fjalë, intervista e vëllimit “Letrat shqip këndej e përtej Atlantikut” e luan rolin e zhanrit publicistik, letrar ashtu sikundër e luan edhe rolin të formave të tjera të mendimit e të kuvendimit.Të tubuar rreth një tryeze të përbashkët të bashkëbisedimit të duket sikur të gjithë të intervistuarit i kemi pranë kësaj tryeze duke komunikuar  e ndërkomunikuar, duke na përcjellë faktet dhe përvojat e tyre. Libri nuk parapëlqen grindjen, rragatën apo reagimin me temperament. Assesi ! Ai pikësynon të përcjellë tek koha jonë një tryezë tjetër qytetare të komunikimit, atë të urtisë e të dijes, të dëshmisë e të trashëgimisë së pasur shpirtërore e materiale, të pasioneve kërkimore, vepruese, kulturdashëse e arësimdashëse , më në fund, një sistem kulturor identitar vlerash dhe shenjash sa shqiptare aq edhe europiane.Bashkëbiseduesi i tillë ka ndjeshmëri për të tjerët, krijon marrëdhënie të menjëhershëme me një gamë të tërë të njerëzve, pos fjalës te këta njerës flet edhe ngrohtësia, buzëqeshja, prirja për të ndërtuar kontakte njerëzore, janë bashkëbisedues që preferojnë një mjedis bashkëpunues e humanist.Ata janë personazhe të pëlqyeshëm që shohin përtej “sipërfaqes “së gjërave, përtej ngjyrave a realitetit të ngjyrosur sipas paragjykimeve të të tjerëve. Kurse dialogu i tyre na qetëson, në këtë këmbim ndërkomunikues, sepse në këtë ndërkomunikim, pos intervistueses dhe të intervistuarit merr pjesë si bashkëbisedues i heshtur e gjithnjë aktiv edhe lexuesi dhe për këtë arësye ai e ndien veten të qetë dhe të vetdijshëmëm për interesin më të mirë..

Në këso rastesh, intervistueses i duhet të bëjë punë të mundimshme, të qëmtojë krijimtarinë e veprimtarinë e personalitetit të intervistuar, të shfrytëzojë paraqitjet publike, internetin, mediat, arkivat, bazat e të dhënave , leksikonët, bibliotekat , e-mail-et, telefonat, faxet, etj., ashtu sikundër i duhet të përdorë edhe citimet specifike, deklratat figurative, përdorimin e deklaratave përshkruese, tipin e rrëfimit të reportazhit, përdorimin e citimit për ta plotësuar e paraqitur më të plotë portretin e intervistuesit etj.

Së këndejmi, nuk është e habitëshme pse të gjithë këta personalitete të intervistuar shfaqin dhe shqiptojnë mendime të epërme, konsiderata të larta, vlerësime të lartësuara, që nuk ka se si të mos sintetizohen ndryshe, pos si vëllimi e mendimit të zgjedhur e të përzgjedhur.

Metoda e kërkimeve shkencore është formë e përhershme e aplikimit të logjikës, të përbashkimit të njohjeve dhe arsyes, në studimet shkencore. Pa një metodë të kërkimeve dhe hulumtimeve, hyrja në shkencë do jet vetëm dëshirë, shkruan-  Prof.dr.Avni Presheva./

Nga Rustem GECI/ Dortmund/

Toka vazhdimisht sillet rreth diellit, që planeti ynë I katërt, toka, dhe jeta jonë njerëzore në tokë të ecën nëpër 4 stinët e saj. Vetëm në këtë rrugëtim, ajri i vjetër pastrohet nga ajri I i ri. Baza e shkrimit universitar dhe akademik është udha nga ecin aktualisht artet dhe shkencat. Metodologjia e Kërkimeve Shkencore e Prof.dr-Avni Preshevës, për problemet e kërkimeve shkencore, trajton në formën ma të kulturuar aplikimin e logjikës dhe të filozofisë në shkencë.Ky libër për kulturën e kërkimeve shkencore të Prof.dr.Avni Preshevës, është një prurje e re, jo vetëm për studentët e Universitetit, por edhe për institutet shkencore e artistike.Libri „Metoda e Kërkimeve Shkencore“, ndahet në dy pjesë; në pjesën e parë trajtohet mënyra e tërthort e kërkimeve shkencore, ndërsa në pjesën e dytë, Prof.dr. Avni Presheva vë në lëvizje aplikimin e logjikës për të arritur tek njohja me anë të arsyes. Njohja dhe zbatimi i kërkimeve shkencore në universitete dhe institucione, shkruan Prof. Presheva, fillimisht kërkon kulturë të gjerë të njohurive, për temën, metodën, dhe qëllimin.

Prof.dr.Avni Presheva u  lindë në vitin 1944 në Preshevë. Shkollën fillore dhe të mesmen i kreu në Preshevë. Ndërsa Fakultetin  Filozofik , Filozofi – Sociologji, dhe Studimet pas-universitare, i mbaroi në kryeqytetin e Bosne-Hercegovinës, në Sarajevë. Avni Presheva është shkecëtar i mirëfilltë. Udhën për në zemër të shkencës ai kurrë nuk e ndaloi. Pas mbarimit të studimeve pas-universitare, Prof. Avni Presheva bëhet, Doktor I Shkencave, për Filozofi dhe Sociologji.

Fal punës dhe aktiviteteve shkencore,Prof.dr. Avni Presheva i ka të fituar të gjithë gradat e Profesorit universitar. Prof.dr. Avni Presheva deri më tash ka botuar mbi 30 punime shkencore për Filozofinë e gjuhës, për Gjuhën dhe semantikën, për Teoritë e njohjes në shkencë, dhe për Filozofinë e kuptimit. Prof.dr. Avni Presheva deri më tash ka botuar këto vepra;

1.Filozofia e gjuhës, U P , Prishtinë 2. Prej gjuhës në gjuhë, Hannover, Gjermani 3. Gjuha dhe Metagjuha,  Tiranë4. Metodologjia e kërkimeve shkencore, USH, Tetovë.  5. Interpretimi i së së drejtës në shkencat juridike,Shkup 5. Bazat e logjikës, dhe 6. libri me poezi “Atyre që do të vijnë”, janë në process të botimit.

Veprimtaria krijuese e Prof.dr. Avni Preshevës është e gjerë dhe e thellë. Në gjuhë shkruan, Prof. dr. Avni Presheva, është historia e çdo populli, brendia e tij krijuese, fjala dhe shkretëtira e fletës së bardhë, e pagjendshmja e sotme, e pathëna e paprekur. Mbi këtë truall gjuhësh e mendimesh lind e lëviz, arti, kultura, dhe shkenca. Gëzimi, hidhërimi, dëshprimi, streset, trazimi, ëndrrat, imagjinata dhe dhimbjet që e flasin gjuhën dhe kuptimin, janë në pemën e jetës. Në fushë të filozofisë gjuha konsiderohet identiteti më  i paanshëm, dhe i  përbashkëti i Qenies.

cilësori më i paluajtshëm i të jetuarit bukur dhe poetikisht. Shkëlqimi i njeriut me talent për krijimtari, njeriut i jep mundësi të krijon vepra që të egziston. Filozofi, Prof.dr.Avni Presheva, me librin,  “Prej gjuhës në gjuhë”, përuron mendimin filozofik shqiptar, për problemet e gjuhës, semantikës, dhe mendimit. Në përdorimin filozofik, filologjik e semantik të gjuhës në fillim të këtij mileu, shkruan Prof.dr.Presheva, trajtimi i gjuhës ka rëndësi të veçantë në filozofinë bashkëkohore. Me këtë problematikë janë të preokupuar njerëz të të gjitha niveleve.

Njjeriu që merret me filizofi, duhet të jetë  impulsiv, i guximshëm, dhe me gjykim të prerë. Filozofi duhet të jetë i mbushur me njohuri të shkencës dhe artit, dhe ta njoh mirë kuptimin e të menduarit, për t´iu përgjigjur sfidave të kohës.

Filozofi  Avni Presheva, me librat “Prej gjuhës në gjuhë”, dhe „Metodologjia e kërkimeve shkencore“,  shkencën e Filozofisë dhe të Sociologjisë e pasuron me vepra të të mirëfillta për kohën.

Filozofisë, kësaj  mbretëreshë të lashtë, dhe hijerëndë nuk i dilet me vepra të çfardoshme përpara.  Andaj të merresh me filozofi thotë  Avni Presheva, duhet të jesh i zgjuar dhe me talent, çapkën dhe impulsiv, për ta trajtuar më guxim, grimcat dhe atomet e  mendimit. Të qeshurën e mendimit, kuptimin e mendimit, ndryshimin dhe trajtat, lexuesi mund t´i gjejë në librin “Prej gjuhës në gjuhë”.

Jeta e njeriut kudo është një gjithësi problemesh. Kuptimin e këtij problemi filozofik Avni Presheva, e ka shtruar për së mbari,me disiplinat më të përparuara të filozofisë. Plot gjëra burojnë prej dhembjeve, prej të thjeshtave, prej lëndëve të papërpunuara. Në shtëpinë e mendimit, Prof.dr. Avni Presheva, na e prezenton një botë të tërë mendimesh e kundërthëniesh që preokuponë mendimin bashkëkohor filozofik. Andaj, libri ”Prej gjuhës në gjuhë” dhe „Metodlogjia“ janë një arritje e madhe për shkencën e Filozofisë tek ne.

Prandaj, hyrja në gjuhë ,në errësirën e fjalëve, në errësirën e tingujve dhe mendimeve, në muzgun e më të pashkelurave, pa njohjen e kodit të metodologjisë kërkimoro-shkencore, shkruan Prof.dr.Avni Presheva, është e pamundur të bësh truall dhe të kesh prodhim shkencor dhe artistik. Libri „Metodologjia e Kërkimeve Shkencore“ që po i jepet në dorë lexuesit universitarë dhe akademik, përbën majen e një enciklopedie për përdoruesit e ardhshëm. I uroj punë e shëndet, Filozofit, publicistit dhe eseistit, Prof.dr. Avni presheva! Sukses!

Nga Gaspër Marku/

SHKODËR- Një koleksion me fotografi të përzgjedhura nga fototeka “Marubi” do të ekspozohet për herë të parë në Galerinë e Arteve në Prishtinë, në kuadër të 17 Shkurtit ditës së Pavarësisë së Kosovës. Nën kujdesin e dy kuratorëve të ekspozitës, drejtorit të fototekës “Marubi”, Luçjan Bedeni dhe piktorit të njohur, Zef Paci, artdashësit kosovarë do të njihen me foto të rralla historike të kollosëve të fotografisë shqiptare, vëllezërve Pietro, Kel dhe Gegë Marubi, por edhe me punimet e Kol Idromenos, një tjetër emblemë e kësaj gjinie arti në Shkodër. Pjesë e ekspozitës do të jenë edhe emra të njohur të artit fotografik të një brezi më të vonë, si Pjetër Rraboshta, Ded Jakova, Shan Pici dhe deri tek Angjelin Nënshtati, përfaqësuesi i brezit më të fundit të artit fotografik në Shkodër.

Ekspozita, që do të çelet në Galerinë Kombëtare të Prishtinës në 14 shkurt, titullohet “Marubi: Objektivi i lëvizshëm i një arkivi” dhe fotot e përzgjedhura kanë fiksuar pamje nga Shqipëria, Kosova, Ballkani nga shekulli XIX e në vijim.

“Ky është udhëtimi i parë që ndërmarrim drejt Kosovës, i cili u bë i mundur falë bashkëpunimit me Galerinë Kombëtare të Kosovës”, tha për ATSH-në drejtori Bedeni, i cili sot (e mërkurë) është nisur drejt Prishtinës së bashku me kolegët e tij.

Pak ditë më parë, ekspozita “Marubi: Objektivi i lëvizshëm i një arkivi” u çel në Bruksel, dhe sikurse shprehet zoti Bedeni u ndoq me interes. “Pas Kosovës, kjo ekspozitë  do të ketë destinacione të tjera ndërkombëtare”, tha ai

Nga Gëzim Kabashi/- Veprat e artistëve italianë që iu dhuruan bashkisë së Durrësit në nderim të piktorit Ibrahim Kodra do të ekspozohen për herë të parë në Durrës, në 8 vjetorin e ndarjes nga jeta të mjeshtrit të pictures shqiptare./

Burime nga drejtoria muzeale e qytetit bënë të ditur për ATSH-në se në galerinë e arteve “Nikolet Vasia” do të ekspozohen një pjesë nga 119 veprat në pikturë dhe skulpturë që mbërritën në Durrës në fundin e vitit 2005 me ndërmjetësinë e Fondacionit kulturor “Kodra” me qendër në Milano. Tablotë e miqve dhe kolegëve të artistit shqiptar po ekspozohen për herë të parë në një numër të konsiderueshëm-thanë burimet.

“Projekti i vitit 2005 për ngritjen e një galerie me vepra të autorit të madh shqiptar dhe kolegëve të tij italianë nuk është realizuar ende për mungesë fondesh”, shtuan burimet nga drejtoria e muzeve.

Në vitin 2005, kur Kodra ishte ende gjallë, një grup artistësh italianë bashkëkohës nga qytete të ndryshëm të Italisë  dhuruan secili nga një vepër në shenjë respekti për kontributin e mjeshtrit shqiptar me përmasa evropiane. Marrëveshja mes bashkisë së Durrësit dhe fondacionit “Kodra” parashikonte edhe hartimin e një katalogu me të dhëna për krijuesit dhe punimet përkatëse. “Tablotë me përmasa mesatare dhe të mëdha aktualisht ruhen në mjediset e shtëpisë muze “Aleksandër Moisiu” dhe vetëm 20 prej tyre janë ekspozuar në veprimtarinë kombëtare “Poeteka 2009”, shtuan burimet, sipas të cilave deri më tani katalogu nuk është hartuar .

Ibrahim Kodra, i cili mban titullin e lartë “Nderi i Kombit”, mbylli sytë më 7 shkurt të vitit 2006 dhe nuk arriti të shohë të realizuar projektin e kolegëve të tij nga Italia, vendi në të cilin ai punoi dhe ku u bë mjaft i njohur si piktor krejtësisht i veçantë. Ibrahim Kodra është një nga përfaqësuesit më të rëndësishëm të pikturës shqiptare të shekullit të kaluar.

Mjeshtri Kodra, i cili u largua nga Shqipëria në moshën 18-vjeçare për të studiuar në Akademinë e Arteve Figurative në Breras, pranë Milanos ku dhe ndërroi jetë në moshën 88 vjeçare. Trupi i tij tashmë prehet në kodrën e Ishmit, vetëm disa qindra larg fshatit Likmetaj ku u lind në 18 prill të vitit 1918(Kortezi ATA)

Skënder Sallaku, personazhi spontan i roleve të mëdha/

Nga Edmond Prifti/.Ishin të shumtë miqtë dhe artdashësit që u “përshëndetën” për herë të fundit me mjeshtrin e humorit shqiptar, Skënder Sallaku, i cili ndërroi jetë një ditë më parë në moshën 79 vjeçare.Homazhet në nderim të “Artistit të Popullit” u mbajtën të mërkurën për dy orë në Teatrin Kombëtar në Tiranë, ku kolegët e tij ndanë me ATSH-në disa nga kujtimet dhe vlerësimet për karrierën artistike 50 vjeçare të Skënder Sallakut.

Aktori dhe ish-drejtori i Estradës së Tiranës, Sulejman Dibra vlerëson se “Skënder Sallaku ishte i lindur për të qënë artist. Nuk kishte përfunduar asnjë shkollë për aktrim, por Skënderi ishte tip kërkues ndaj vetes. Për të nuk kishte rol të keq. Edhe sikur roli të ishte i dobët, ai do ta sillte atë në formë të mrekullueshme”.

Dibra thotë se “Skënderi diti të gjente detajin dhe spontanitetin artistik e kjo e mbajti ngaherë të freskët. Ishte aktori i barsoletave deri në ditët e fundit të jetës. Ndër aktorët më të mirë shqiptarë”.

Për Bujar Kapexhiun, Skënder Sallaku ishte si puna e atyre njerëzve që dhurojnë gjak,..! “Pra Skënderi dhuronte buzëqeshje, e në këtë lumturi që u dha njerëzve, e kujtojmë ne sot”, thotë Kapexhiu.

“Me batutat e tij u dha gëzim, e ashtu si humori që është privilegj i të mençurve edhe Skënderi ishte një nga të mençurit që kishte një zemër të madhe”, shton për ATSH-në Bujar Kapexhiu. Për të “janë të rrallë ata njerëz që do t’i ngjajnë Skënderit, si për kapacitetin artistik, ashtu dhe për forcën e tij.

Merita Dabulla, ish-balerinë, e më pas akrobatja, prezantuesja dhe aktorja e Cirkut dhe Estradës së Tiranës, e vlerëson Artistin e Popullit si aktorin e dimensioneve të mëdha.

“Ashtu siç tha Dritëroi (Agolli) ai është një Çarli Çaplin shqiptar…”, citon ajo, ndërsa kujton se ka interpretuar disa role me mjeshtrin e humorit.

“Ka qenë aktor i spontanitetit dhe e ndjente publikun si reagonte. E merrte, e rrëmbente rolin dhe e bluante atë…”, thotë Dabulla, për të cilën mimika e tij ishte e jashtëzakonshme, sidomos si kloun.

Me Skënderin ka shumë kujtime…veçanërisht, në dhënien e diplomës kur interpretoi përkrah tij. “Isha shumë e emocionuar…Ishte Skënderi ai që më qetësoi”, thotë ajo.

Aktorja Marjana Kondi e kujton Skënder Sallakun si një aktor liberal dhe si një njeri që s’dinte të mbante mëri kurrë…

“Ai vërtet ka vdekur, por ne jemi duke buzëqeshur me të, e kjo ka një kuptim mjaft të madh. Ai ishte si Çarli Çaplin…”, shprehet Kondi, ndërsa shton se lindja dhe vdekja, është hyjnore…e Zoti bëri më të mirën për Skënder Sallakun”.

Aktori dhe prezantuesi Veli Rada ka punuar për dekada me radhë me Skënder Sallakun… “Ishte modeli i artistit. Ne, kishim orarin e punës në orën 9.00, por Skënderi vinte ngahera në nëntë pa dhjetë. Në krahun e djathtë qëndronte gjithmonë i ndjeri Vasillaq Vangjeli e në të majtë, i qëndroja unë. Isha 22-vjeç asokohe, ndërsa Skënderi kënaqej që ne po ecnim si aktorë të rinj, si fëmijë që po hidhnim hapa të sigurt”. “Kemi udhëtuar një herë nga Zyrihu në Gjenevë. Në ato 2 orë e gjysmë rrugë, na dhembnin brinjët nga batutat e Skënder Sallakut”, kujton Veli Rada. Nuk lë pa përmendur dhe një batutë të Skënderit në kohën e komunizmit. “Në krizën e ’89, e pyetën si është gjendja! E ai u përgjigj: Vallaji, andej nga lagja ime është një dyqan ku shkruan sipër mish, e aty gjejmë veçse kasapin. Ky ishte Skënder Sallaku!”, tha pë ATSH-në Rada.

Aktori i komedisë Fadil Hasa, kujton jo vetëm rolet, por edhe shfaqjet e 10 sportistëve më të mirë të vitit me Skëndër Sallakun. “Ato kanë mbetur shfaqje te papërsëritshme. Skënderi ishte ylli i atyre shfaqjeve”, shprehet Fadil Hasa. Për të Skënder Sallaku ishte një shkollë e madhe . “Sot është shkëputur një yll i madh. Humorit shqiptar i ka ikur një personalitet i jashtëzakonshëm. Drithërohem, pasi e kam pasur një nga miqtë e mi më të shtrenjtë”, shton ai.

Thanë politikanët

Kryetari i Kuvendit, Ilir Meta: Është e dhimbshme të ndahesh nga një artist i madh, aq më tëpër nga një artist i humorit si Skënder Sallaku. Artistë të tillë kanë lënë vlera që i bëjnë të përjetshëm dhe na bëjnë të gjithëve t’u jemi mirënjohës. Skënder Sallakut do të ndihmojë brezat më të rinj për të ecur në traditën e shkëlqyer që ai la pas.

Kryeministri Edi Rama në një vlerësim të tij në rrjetin social “Facebook”shkruan: “Lajm i trishtueshëm vdekja e Skënder Sallakut, humoristit popullor që në kohë të zymta bëri të qeshin pleq e fëmijë. Ngushëllime familjes”.

Sali Berisha: “Po i themi lamtumirë një prej personaliteteve si Skënder Sallaku, një prej personaliteteve më popullorë të kohës së tij. Korifeut të pavdekshëm të humorit e satirës shqiptare, artistit të shquar Skënder Sallaku. Me rolet, interpretimet dhe humorin e tij, Skënder Sallaku në kohën e territ të vërtetë e ngricës, sillte gëzim dhe shpresë në zemrat dhe vatrat e shqiptarëve. Një humbje e madhe për artin tonë”.

Kryebashkiaku i Tiranës Lulzim Basha: Skënder Sallaku ia doli mbanë gjatë viteve më të vështira të ekzistencës së shqiptarëve, duke i falur atyre buzëqeshjen dhe humorin, e duke i bërë të harronin qoftë edhe për momentin çastet e vështira që po kalonim…Ikonë e humorit, një artist me talent të jashtëzakonshëm, frymëzimi i të cilit buronte nga të qenit qytetar dhe familjar shembullor. Do na mungojë shumë”.

Zemra e “Artistit të Popullit” ndaloi së rrahuri në mëngjesin e ditës së djeshme, në moshën 79-vjeçare. Një nga aktorët më popullor të humorit,  Skëndër Sollaku u lind në Tiranë më 25 janar 1935. Në vitet e rinisë ishte kampion kombëtar në mundjen klasike, ndërsa karrierën si artist e nisi me lëvizjet amatorë të cirkut, pranë Pallatit të Kulturës “Ali Kelmendi”. Në grupin akrobatik punoi deri në vitin 1972, kur Cirku I Tiranës u shkëput nga Estrada e Shtetit. I konsideruar si klouni i parë në Shqipëri, Skënder Sollaku është aktivizuar në pjesë të ndryshme akrobatike, në numra zhonglimi, ku shpalosi aftësitë e tij të mrekullueshme. Si pantomimist ka interpretuar në pjesët “Karrigia”, “I vdekuri”, “Busti”, Boksi”, “Kuzhinieri”, “Pjatat”, “Bojaxhiu”, etj. Më pas Skëndër Sallaku shkëlqeu në Estradën e Shtetit, ndërsa gjatë karrierës së tij mbi 50 vjeçare si artist, ka intepretuar edhe në disa filma, mes të cilëve përmenden “Estrada në ekran”, “Kur hiqen maskat”, “Cirku në fshat”, “Gjuetia e fundit” etj.  Pengu i i tij më i madh në këto vite demokraci ishte mbyllja e Estradës. “Tani që në demokraci jemi shkëputur nga ideologjizmat, ku partia nuk ndërhynë në krijimtari, Estrada e Tiranës nuk funksionon”, ka thënë “Artist i Popullit” në një nga intervista e tij të fundit. /k.sh/

Shqipëria përzgjidhet për herë të parë si një ndër vendet që konkurojnë për çmimin e letërsisë europiane. Ambasadori i Bashkimit Europian në Shqipëri Ettore Sequi deklaroi se ky projekt  ka si synim promovimin kulturor të vendeve Europiane. Sipas diplomatit europian kultura është pararendëse e ekonomisë dhe politikës në rrugën drejt integrimit.

“Për herë të parë Shqipëria është një ndër vendet që është përzgjedhur për cmimin europian të Letërsisë. Kjo është pjesë e politikë sonë për të promovuar kulturën e vendeve të Europës. Fondi për bashkëpunimin kulturor midis vendeve ku përfshihet edhe fondi për letërsinë 6 vitet e ardhshme është rreth 1.6 miliard euro. Ky konkurs për Shqipërinë është një mundësi për të treguar talente të reja në botën e letërsisë të cilët tashmë do të njihen edhe përtej kufijve. Në rrugën e Shqipërisë për në BE kultura do të jetë pararendëse e ekonomisë dhe politikës” tha Sequi.

Kryetari i Shoqatës së botuesve Shqiptar Petrit Ymeri deklaroi se ende ekzistojnë një sërë problemesh dhe pikërisht për këtë duhet mbështetje.

Shkrimtarët që mund të marrin pjesë në këtë konkurs mund të paraqesin pranë jurisë 2 deri në katër libra të botuar të paktën në 3 apo 4 gjuhë të huaja. Fituesi zgjidhet nga juritë e vendeve përkatëse dhe më pas çmimi për letërsinë europiane shpallet në Frankffurt në panairin e librit.

TIRANË- 120 objekte të familjes së Adem Jasharit, të cilat u restauruan në Shqipëri, i janë dorëzuar të martën Fondacionit “Adem Jashari” për t’u ekspozuar në Prekaz, të Kosovës. Objektet janë kryesisht veshje dhe orendi shtëpiake, të mbetura pas djegjes së kullës së Jasharëve, gjatë luftë për liri në vitin 1998. Këto objekte janë restauruar dhe konservuar në Muzeun Historik Kombëtar, në bashkëpunim me Laboratorin e Institutit të Kulturës Popullore.

Puna për restaurimin e veshjeve të Adem Jasharit dhe familjes kishte kohë që kishte filluar. Objektet janë gjetur në familjen Jashari në Prekaz pas luftës. Në kohën kur janë sjellë në MHK ato ngjanin me një grumbulli rreckash të dëmtuara, ku dalloheshin ende shenjat e djegjeve, të përlyerjes me baltë, por edhe të luftës. Triko grash, mëngë rrobash, këmisha burrash, triko e këmishë fëmijësh, çorape burrash e grash, por edhe pjesë të djegura perdesh apo jorganësh që janë përdorur nga familja Jashari gjenden mes tekstileve që sot, janë restauruar. Është dashur shumë punë për pastrimin dhe restaurimin e tyre, disa prej të cilave kanë qenë mjaft të dëmtuara.

“Një vit më parë, nuk dinin nga t’ia fillonim, pasi ndër objektet e familjes Jashari ne zgjodhën ato që ishin tejet të dëmtuara. Një pjesë e këtyre objekteve që ne restauruam ishin dëmtuar në mënyrë ekstreme. I depozituam në Muzeun Historik, ku i lamë për një periudhë të gjatë për ajrim, më pas filluam t’i tërheqim pak nga pak dhe pas restaurimit po i kthejmë sërish në Prekaz. Ishte punë e vështirë”, shprehet për mediat restauratori Frederik Stamati.

Në Kosovë janë mbledhur rreth 240 objekte tekstili që i përkisnin familjes Jashari, prej të cilave gjysma u sollën në Tiranë për t’u restauruar. Këto objekte erdhën në MHK në bazë të një marrëveshje me drejtorin e fondacionit “Adem Jashari”, Shaban Hoxha pasi në Kosovë nuk ka një laborator të specializuar për të bërë ndërhyrje të tilla. Ceremonia e dorëzimit të objekteve u zhvillua sot, në hollin e Muzeut Historik Kombëtar, ku të pranishëm ishin edhe përfaqësues të Fondacionit “Adem Jashari”. (Besi Londo-ATSH)

Nga Flora Nikolla/- Një zë i njohur i letërsisë shqipe bashkëkohore, Ardian Chrihstian Kyçyku është një krijues polivalent që lëvron me sukses të gjitha gjinitë, romanin, tregimin, dramën, esenë…! Deri më sot është krijues i mbi 30 veprave të botuara në shqip dhe rumanisht, të vlerësuara me çmime kombëtare dhe ndërkombëtare. Më i fundit është çmimi kombëtar i letërsisë “Penda e Argjendtë” 2012 për vëllimin me tregime “Perla”, me motivacionin “Për kërkimin, guximin dhe përputhjen e kënaqësisë së shkrimit me kënaqësinë e leximit”.

Bashkëthemelues dhe president ekzekutiv i European Academy of Performing Arts, shkrimtari shqiptar i cili prej gati dy dekadash jeton në Bukuresht ka botuar së fundi në rumanisht “Comunicare in-humanum est” (ese dhe studime interdisiplinore), “My last Million”- antologji dhe spektakël i poezisë ballkanike; “Outizëm dhe pagjumësi” – studim imagologjik, letrar dhe semiotik mbi disa autorë të shqipes. Të tjerë presin radhën për botim, pasi sikurse shprehet Ardian Kyçyku “herë presin librat radhën, herë unë…”

Pak para se të lindte dhe pak para se të vdiste ai thotë se ka kuptuar dashurinë e tij për letërsinë. Tregon se romanet e tij, “Mortët”, “Një fis i lavdishëm e që jep shpirt”, “Engjëjt e tepërt”, “Kristali dhe hienat”, “Home”, “Puthmë, skelet”, “zv.Libri”, “Vdekja shkruan me dy duar” kanë nisur njëherësh me titujt. Kurse “Sy”, “Nata pas vitit zero”, “Vend për një kukull të vetme”, “Qielli në zarf”, “Një botë më tutje” etj., janë mbyllur nga titujt. Por, gjithsesi, në këtë odise veprash kur e pyet se cilën do të veçonte thotë se ndoshta epopenë “Mahnitja e papagajve” që e ka shkruar në vitin 1991 në shqip dhe që ende nuk është botuar. Në historinë shumëshekullore të arsimit të lartë rumun, Ardian Kyçyku është i pari rektor i huaj i Universitetit Rumun. Sipas mediave shqiptare, Senati i Universitetit Rumun të Shkencave dhe Arteve (URSA) “Gheorghe Cristea” në Bukuresht, me një staf prej 25 pedagogësh, e zgjodhën njëzëri rektor të këtij universiteti… Bashkëthemelues i revistës Haemus në Rumani ai tregon se ”tim eti dhe mua na e fali Zoti këtë hapësirë kulturore që mban emrin Haemus dhe ne mundohemi ta çojmë deri atje ku mundet njeriu”. Por, në një farë mënyre, historia e shkurtër e revistës Haemus mund të kqyret edhe si një dramë e disave që nuk qëndruan dot në atdhe dhe e atyre që nuk ikën dot nga atdheu…

Si dhe kur e kuptuat dashurinë tuaj për letërsinë?

Më duket se përgjigja më e ndershme, në frymë letrare, do të ishte: pak para se të lindesha- pak para se të vdisja.

Cilët janë elementët që në tërësi përbëjnë dhe formëzojnë jetën e një shkrimtari profesionist?

Je shkrimtar kur nuk je asgjë tjetër, por edhe kur vetëm shkrimtar nuk je dot. Nga gërshetimi i këtyre dy jetëve të skajshme më duket se fitohet ai vështrim që përshkon kohërat dhe muret e së dukshmes dhe së tashmes.

Cilët janë personazhet tuaja, si lindin dhe si zhvillohen ata? A ju interesojnë personazhet nga pikëpamaja psikanalitike, apo …?

Pas një çasti të caktuar, po e quaj edhe numër faqesh të shkruara, është e vështirë ta ndash personazhin nga gjendja. Letërsia e ka zhvendosur tashmë forcën e rëndesës. Në thelbin e vëmendjes së saj nuk ka si të jetë më tipologjia, ndoshta ngaqë njeriu i sotëm ka kapërcyer çdo cak që e ruante brenda njeriut dhe shpesh kopjon gjendjet nëpër të cilat jeton, ose vdes pa e kuptuar. Psikanaliza u quajt me të drejtë një sëmundje që e pandeh veten ilaç. “Ata mburreshin se i kanë të gjitha ilaçet, unë nuk vuaja nga asnjëra prej sëmundjeve”. Më qartë se ç’e kam shkruar këtu, zor ta them.

Si lind një vepër tek ju? Çfarë ju nxit të shkruani…?

Për mua një vepër nuk lind, por vjen të vdes sa më hijshëm. Më duken teatrale dhe të pagëlltitshme shprehjet për librin që është si fëmija, dhembjet e krijimit si ato të lindjes etj, etj. Ngaqë shpesh ajo që kam në shpirt e në kokë ndryshon prej asaj që më del nga pena. Më tepër se një mamie, unë i ngjasoj një prifti që ndihmon t’i dalë shpirti sa më bukur dikujt (librit përkatës) dhe të lërë në kujtesë gjurmë të bukura.

Si dhe kur e përcaktoni titullin e librit? Komentoni me miqtë kur shkruani?

Varet nga libri. Romanet “Mortët”, “Një fis i lavdishëm e që jep shpirt”, “Engjëjt e tepërt”, “Kristali dhe hienat”, “Home”, “Puthmë,  skelet”, “zv.Libri”, “Vdekja shkruan me dy duar”, për shembull, kanë nisur njëherësh me titujt. Kurse “Sy”, “Nata pas vitit zero”, “Vend për një kukull të vetme”, “Qielli në zarf”, “Një botë më tutje” etj., janë mbyllur nga titujt.

Keni shkruar mbi 30 vepra në shqip e rumanisht. Cilën prej tyre do të veçonit?

Ndoshta epopenë “Mahnitja e papagajve”, që e kam shkruar në vitin 1991 në shqip dhe që nuk është botuar ende.

Në veprat tuaja ka edhe nota të realizmit magjik, nota që janë pa kursim në qytetin tuaj të lindjes, Pogradec… Sa i pranishëm është ky qytet në krijimtarinë tuaj?

“Realizmi magjik” është koncept i kritikës letrare dhe i është ngjitur stilit të disa prej librave të mi në mungesë të një togfjalëshi më të frymëzuar. Në trajtën e vet të kulluar “realizmi magjik”, të cilin gjithmonë e kam quajtur “mbijeta, ose jeta që nuk shihet me të parën”, gjendet në folklorin ballkanik, veçanërisht në atë shqiptar. Shumicën e librave e kam shkruar nga brenda Pogradecit, atij të përjetshmit, ku në moshën 4 vjeçare shkrova për herë të parë në shqip dhe ku për fat ende nuk më ka shterur fëmijëria. Sa i përket historisë së letërsisë, trajta të Pogradecit të përhershëm gjenden në të gjithë librat e mi, në disa gjuhë, përtej çdo mitizimi të vendlindjes dhe brenda së vërtetës se “shumë e do Zoti botën që ndryshon pak” (në krahasim me botën siç e ka krijuar Ai).

Kritika rumune e ka vendosur veprën tuaj në një vend nderi, pranë emrave si Markezi, Gogoli, Kafka, Istrati, Dostojevski, etj, ndërsa praninë tuaj në letërsinë rumune e ka vlerësuar edhe si një hapje të kulturës rumune ndaj bijsh që vijnë nga kultura të tjera, që kanë kaluar mes përvojash të hidhura Ballkanike… Si do t’i komentonit analizat e tyre? Me cilën shprehje jeni më dakord?

Padyshim që vlerësimet më nderojnë, por jam kujdesur që të mos i afrohen rrezikshëm punës sime të përditshme.

Jeni specializuar në Universitetin e Bukureshtit për letërsi të krahasuar dhe botërore. Si ndiheni kur shkruani në rumanisht dhe si kur shkruani në shqip, dy gjuhë për të cilat thuhet se kanë përafrime në strukturën e tyre të brendshme?

Shqipja dhe rumanishtja janë dy gjuhë të rralla dhe vërtet kanë të përbashkëta, por janë të paktën nga ana letrare mjaft të ndryshme. E shkruara në dy gjuhë të qarkullimit të kufizuar, – ndonëse bëhet fjalë për mbi 30 milionë lexues të mundshëm, – është një ngjarje tejet vetjake, pak a shumë si dashuria, ose vdekja, dhe çdo përcaktim do të mbetej i pakapërdishëm për lexuesin. Tema e doktoratës sime ishte “Drejtime të modernizmit evropian dhe jehona të tyre në letërsinë shqipe në mes dy luftrave”. Ishte studimi i parë dhe më i zgjeruari në rumanisht i disa prej klasikëve të shqipes (Konica, Poradeci, Koliqi, Kuteli, Fishta, Migjeni) në marrëdhënie me letërsinë evropiane. Nga periudha e doktoraturës në universitetin e Bukureshtit pata fatin të mësoja shumë gjëra duke nisur me mekanizmat që kritika përdor për të nxjerrë dhjamë nga pleshti, duke vijuar me mangësitë e brendshme të disa autorëve dhe letërsive “të mëdha” e duke mbaruar me sprovat që u janë dashur të përballojnë letërsitë e ashtuquajtura “të vogla” gjatë një globalizimi (gloBanalizim e kam quajtur diku), që ka nisur shumë më herët nga sa duket.

Shqipëria dhe Rumania, tradicionalisht, kanë pasur marrëdhënie shumë të mira kulturore dhe historike mes tyre… Aktualisht si i shihni këto marrëdhënie? A ka bashkësi shqiptarësh në Rumani dhe cili është komenti juaj për këtë bashkësi?

Unë nuk kam asnjë lidhje e marrëdhënie me politikën e sot-it dhe kam pasur fatin të jetoj vetëm në vijim të lidhjeve të kahershme shqiptaro-rumune. Thuhet me të drejtë se bashkësia e këtushme shqiptare, dikur, ka ndikuar thelbësisht në bërjen e Shqipërisë moderne. Kjo mjafton që çdo bashkësi e tanishme të bëjë aq sa mundet vetëm për të mos njollosur kujtimin, ose amanetet e paraardhësve. Për fat të keq, edhe këtu shumica e anëtarëve janë si puna e brirëve në thes: secili pandeh se i përket një tjetër koke, ose se është koka e të gjithë brirëve. Prandaj ata që janë zgjedhur të kryejnë diçka me vlerë mund të punojnë në paqe.

Në historinë shumëshekullore të arsimit të lartë rumun, për herë të parë një i huaj zgjidhet rektor universiteti në Rumani. Sipas mediave shqiptare, Senati i Universitetit Rumun të Shkencave dhe Arteve (URSA) “Gheorghe Cristea” në Bukuresht, me një staf prej 25 pedagogësh, ju zgjodhi (njëzëri, me vota të fshehta) rektor të këtij universiteti. Mesa di, Mitrush Kuteli ka qënë drejtor i Bankës Bujqësore të Rumanisë. Duket si një vazhdim fisnik i traditës poradecare e gjitha kjo…?

Arritjet e shqiptarëve në Rumani asnjëherë nuk kanë qënë të pakta. Mitrush Kuteli arriti drejtor në Bankën Bujqësore të Rumanisë; Vangjel Zhapa, – një ndër më të pasurit shqiptarë të Evropës, – ndihmoi Veqilharxhin për botimin e abetares, dhuroi të holla për themelimin e Akademisë Rumune, për hartimin e të parit fjalor enciklopedik rumun etj; familja Gjika i fali Rumanisë plot 11 princër e sundimtarë, një humaniste të rangut evropian, Elena Gjikën, një prift e martir, Monsinjorin Vladimir Gjika etj; Viktor Eftimiu nga Boboshtica ishte drejtor i Teatrit Kombëtar Rumun dhe anëtar i Akademisë Rumune. Shembujt janë të shumtë. Po për mua ka po aq rëndësi fakti se Himni Kombëtar i Shqipërisë u krijua këtu, që Lasgushi e Mitrushi shkruan e botuan këtu disa nga kryeveprat e letërsisë shqiptare moderne, që disa nga veprat e Naimit u botuan së pari në Bukuresht, por edhe që tim eti dhe mua na u dha të shkruanim e botonim këtu mbi 40 tituj librash shkencorë e letrarë, në të dyja gjuhët, që revista Haemus erdhi në numrin e saj të 50-të, me mbi 5 mijë faqe, që Shtëpia Botuese Librarium Haemus ka nxjerrë tashmë nga shtypi disa kolana letrare, historike, dialogje, kujtime, antologji autorësh e poezish, në radhë të parë nga kulturat shqiptare dhe rumune.

Cila është marrëdhënia juaj me botën e studentëve, këtë herë si pedagog pasi ju jepni lëndët Elemente të kulturës dhe qytetërimit ballkanik, Fenomeni Audio-vizual, Imagologjia etj…

I kam quajtur gjithmonë studentët “kolegë të ardhshëm”. Shumica e tyre punojnë tani në pika kyçe të shoqërisë rumune, ose evropiane. Ndjek prej vitesh një parim të cilin e kam emërtuar “tryeza e rrumbullakët me një cep të vetëm”, ku gjithçka mund të diskutohet hapur, por pa u harruar se atje ku hyjnë shumë mamí, siç thotë populli, foshnja del e gjymtë. Në lëndën Elemente të kulturës dhe qytetërimit ballkanik, vite më parë hartova dhe mbajta një cikël leksionesh kushtuar folklorit dhe letërsisë shqipe që njiheshin shumë pak, ose shumë shtrembër.

Jeni anëtar i Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë prej vitit 1998. Si funksionin kjo organizatë dhe sa të lidhur janë shkrimtarët rumunë mes tyre?

Bashkimi i Shkrimtarëve të Rumanisë është themeluar në vitin 1908 nga një grup shkrimtarësh që jetonin në Bukuresht. Shoqata e atëhershme ndryshonte nga e sotmja. Statuti i tanishëm është përpiluar dhe pranuar në vitin 1949. Gjatë diktaturës jo pak shkrimtarë rumunë, në një mënyrë ose në një tjetër, bënë qëndresë. Disa u dëbuan nga Rumania, ose hoqën dorë nga shtetësia rumune dhe u arratisën. Vështirë të gjesh në Ballkan shkrimtarë që të mos qahen nga dobësia dhe pabesia e sivëllezërve, por autorët rumunë më duken mjaftueshëm të lidhur me shoshoqin. Bashkimi i Shkrimtarëve i mbështet anëtarët e vet sipas mundësive. Në varësi të secilit rast, autorit i paguhen dy udhëtime jashtë shtetit kur është i ftuar në ndonjë veprimtari ndërkombëtare; i shlyhen shpenzime të ndryshme mjekësore dhe ka si dhuratë një gropë varri. Nuk është për të qeshur po të kihet parasysh sa kushton sot një “banesë e amëshuar”. Gjithashtu, Salla e famshme e Pasqyrave, ku bëhen promovime e tubime letrare, i vihet në dispozicion falas çdo anëtari nëse ai bën kërkesë, sa herë të jetë nevoja. Bashkimi i Shkrimtarëve të Rumanisë organizon për vit edhe disa festivale, konkurse e veprimtari të tjera letrare të nivelit të lartë. Mjafton të përmendet Festivali “Ditë dhe Netë Letërsie” që zhvillohet në qytezën Neptun, buzë Detit të Zi, dhe ku marrin pjesë autorë të shquar nga e gjithë bota.

Jeni bashkëthemelues dhe një nga drejtuesit e revistës dygjuhëshe (shqip e rumanisht) për kulturën dhe traditat evropiane “Haemus”, që botohet në Bukuresht nga viti 1998 . Cili është qëllimi i kësaj reviste dhe sa e ka arritur në këto vite?

Nëse do të krenohesh për ndonjë gjë, ji krenar për atë që bëri Zoti, thoshte Shën Pavli. Tim eti dhe mua na e fali Zoti këtë hapësirë kulturore që mban emrin Haemus dhe ne mundohemi ta çojmë deri atje ku mundet njeriu. Numri i parë doli më 28 Nëntor 1998. Me rastin e 10-vjetorit të themelimit të Haemus-it, në një ese që ruan të paprekur idealizmin e fillesave, shkruajta se “… kur ishim në vdekje, revista Haemus u bë për ne jetë fjalë e fjalë jete; kur ishte jetë, Haemus-i mbeti mbi-jetë, ose folé mbijetese; kur u dynd kaosi, mbeti më e dukshmja pasuri e patundshme. Në njëfarë mënyre, historia e shkurtër e revistës sonë mund të këqyret edhe si një dramë e disave që nuk qëndruan dot në atdhe dhe e atyre që nuk ikën dot nga atdheu. U shtjellua si një dramë që prekte hera-herës edhe trojet e tragjedisë së heshtur, edhe të komedisë së pavetëdijshme të të paftuarve dhe të cilën hapësira e mërgatës e përktheu dalëngadalë në një përmasë të re vështrimi.  Jo pak vetë e shihnin ndërkaq kulturën si kopje të skllavëruar të gjeografisë, madje si një ngrehinë me kufij, zyra, roje, shefa, zëdhënësa, ministrí, diplomatë, qenër kufiri etj. Haemus-i qëndroi jashtë përfytyrimeve të këtij lloji, por jashtë rri zakonisht edhe ajri, sidomos jashtë kufijve. Mjegulla që mbushi mushkëritë dhe trutë e Ballkanit gjatë këtyre dhjetë viteve lypi jo rrallë hartimin e një programi kulturor falë të cilit, në përputhje me një filozofi të mangët, popujt e vegjël në numër duhet të zmadhojnë kulturat e tyre se vetëm kështu do të mund të përfillen (jo të milen pa mëshirë, të shpalcërohen) nga kulturat e mëdha të popujve të mëdhenj. Ky ishte, në fakt, një tjetër mjet i kulturave që po ligen dhe s’kanë me çfarë të mbahen gjallë për të zhvatur frymën e “të vegjëlve”. Ishte një tregti e tipit: më jep shpirt- të jap lekë dhe ca emër. Nuk iu lëviz asnjë presje këtyre që përmenda. Dua të shtoj vetëm se përkushtimi, frymëzimi dhe mjeshtëria me të cilat im atë, Kopi Kyçyku, e nisi dhe po e vijon veprimtarinë në Haemus, mbetet një shembull për vlerat që mund të nxjerr bota shqiptare, dhe jo vetëm shqiptare.

Si e cilësoni nismën AE? Mendoni se do të mund t’i afrojë shqiptarët këtej dhe andej kufirit?

Nisma më duket me vlerë dhe ju uroj nga zemra, duke ditur që puna juaj do të trandë ca tabu e krenarira të pashëndetshme. Por me kohë, shpresoj dhe uroj që nisma të sjellë mirëkuptim dhe ta vonojë sadopak vrasjen e shkallëzuar që u bëhet vlerave të gjalla duke ngritur në qiell vetëm vlerat e atyre që kanë vdekur, ose të atyre që vetëm janë gjallë. Nëse pranoni një mendim të çiltër: duhen ftuar edhe ata shqiptarë që, për shumë arsye, kanë jetuar e krijojnë në vendin e tyre si me qënë në vend të huaj. Se nuk mjafton vetëm të mos jetosh në Shqipëri për të krijuar vlera të rralla. Nga ana tjetër, vetëdija e fëmijëve të sotëm duhet çliruar nga modeli i atij që mërgon dhe bën çudira jashtë kufijve, duke i lënë të skërmiten e të fiken në anonimat ata që nuk ikin… Historikisht Shqipëria është shfaqur si një rrjet ëndrrash jashtë kufijve, pastaj ka nisur të ngjizet si realitet brenda tyre. Këto ëndrra janë dhembje nga ato që nuk i rrëfen dot as letërsia, nuk janë qenër që lehin rreth një çifligu. Përgjegjësia e atyre që drejtojnë në (çdo) të tashme fatet e Shqipërisë më duket tejet e madhe. Dhe ata që e kanë parë të paktën një herë vdekjen me sy e dinë mirë sa i pafuqishëm është njeriu, pavarësisht se sa i madh e i pushtetshëm mund të duket e ta shohë veten. Vdekja nuk është shaka, ose është nga ato shumë të paktat shaka që nuk i bën ti. Para saj të gjitha duhen dhe do shlyhen gjer në qindarkën e fundit. Shkrimtarët dhe artistët do ta kryejnë misionin e tyre më së miri jashtë a brenda, ose thjesht në letrat pa kufij, kurse politikanëve u mbetet të bëjnë çmos për të afruar ëndrrën më jetëgjatë me realitetin më të prekshëm që askush të mos ndihet në atdhe si hije e as jashtë si jetim me prindërit gjallë, ose më keq akoma: si fatzi të cilit ia kanë vjedhur e përdhosur shtëpinë nga themelet, në mungesë.(ATSH)

Nga Megi Zonja/. Sopranoja 22 vjeçare nga Mitrovica,(Kosovë) Elbenita Kajtazi, do të jetë soliste e shtëpisë operistike “Deutche Oper Berlin”, .Ajo rrëfen se gjithçka nisi në një audicion të realizuar në 16 janar të këti viti.

Sopranoja nga Kosova, e cila nga maji do të jetë soliste e shtëpisë operistike gjermane, tani e ka të planifikuar axjendën.

Ajo do të fillojë sezonin  në  maj, për të kënduar  me pas operat, ‘Traviata’, ‘Die Zauberflute’ , ‘Turandot’, ‘Tannhäuser’, ‘E leiris damour’, ‘La Rondine’”, ka shpjeguar ajo per Kohen Ditore.

Sopranoja Elbenita Kajtazi ka fituar çmimin special “Burs”, në festivalin e njohur “Riva Del Garda”, në Verona të Italisë.  Në edicionin e 29-të të këtij festivali, zëri i saj u krahasua me atë të sopranos së mirënjohur italiane, Mietta Sighele Elbenita Kajtazi është studente e vitit të tretë në Degën e Muzikës në Universitetin e Prishtinës, Gjithashtu Kajtazi është pjese e Korit të Filarmonisë së Kosovës, ku këndon shpesh edhe si soliste. Ajo ka marrë pjesë në koncerte të ndryshme të rëndësishme në Kosovë, ku është prezantuar në festivalet te ndryshme si “Remusica”, “Chopin Piano Fest”, ndërsa ka pasur rol edhe në veprën “Requiem” të Mozartit.

Nga Orhan Pamuk /

Nė pjesėn e fundit tė udhėtimit tė tij nė Orient, Flaubert, pasi ka vizituar Egjiptin, Palestinėn, Libanin dhe Sirinė, mbėrriti nė Stamboll nė tetor 1850, i shoqėruar nga miku i tij Maxime Du Camp. Dy miqtė kishin udhėtuar tashmė sė bashku, duke shkruar pėrvojat e tyre, dhe e kishin ndjerė veten mjaft mirė.
Du Camp ishte njė mik i vėrtetė, me prejardhje nga njė familje e mirė, paksa snob, por i besueshėm dhe i dashuruar pas letėrsisė dhe arteve. Gjatė udhėtimit tė tyre, Flaubert ishte i zėnė me problemet e veta, me tė ardhmen dhe hallet e tij. Si hall, bėhet fjalė sidomos pėr vuajtjet qė ia shkaktonte sifilizi, marrė nė Bejrut. Pėrveē sifilizit, vetė udhėtimi, qė zgjaste prej mė shumė se njė viti, e kishte ēuar Flaubertin nė buzė tė rraskapitjes. Flokėt i binin, dhėmbėt gjithashtu; ai dėshironte tani tė kthehej nė shtėpinė e vet, tek nėna e tij, dhe tek jeta e tij nė Rouen.
Dhe Flaubert i shkruan nėnės sė vet kėto fjalė qė vetė unė ia pėrsėrisja vetes me zė tė ulėt, duke u pėrpjekur t’i besoj, ndėrsa ende nuk i kisha kapur tė tridhjetat: “Aq mė bėn pėr botėn, pėr tė ardhmen, pėr thashethemet, pėr njė organizėm ēfarėdo, madje dhe pėr famėn letrare, qė dikur mė ka bėrė tė kaloj net tė tėra pa gjumė duke e ėndėrruar”.
Nė fund tė viteve 1970, ndėrsa jetoja vetėm me nėnėn time nė Stamboll dhe mundohesha tė botoj romanin tim tė parė, tė sapopėrfunduar, mė kujtohet tė jem pėrpjekur tė gjej hotel Justiniano, nė Galata, ku Flaubert ndenji dhe shkroi kėto fjalė mė 1850. Pėrpiqesha ta merrja pėr model, njėlloj siē ai vetė kishte bėrė me “njerėzit e tij tė mėdhenj”. Sepse nėse njė prej parimeve tė etikės letrare moderniste qė Flaubert formulon nė kėtė letėr tė famshme, me njė qetėsi pothuaj instinktive, ėshtė nevoja pėr t’u mbajtur mėnjanė jetės borgjeze dhe mashtrimeve tė saj, tjetri parim ėshtė njėjėsimi me autorėt e mėdhenj, tė cilėt kanė ditur ta zbatojnė me sinqeritet kėtė parim pothuaj tė shenjtė.
Shkrimtari duhet tė mbahet mėnjanė jetės, t’u ikė tė gjitha institucioneve, shtetit, tėrė jetės sė tij tė rėndomtė familjare, ta vėshtrojė arritjen dhe lavdinė letrare me dyshim. Ja parimet absolute tė misionit tė kėtij kleriku tė ri shekullar, dhe tė tėrė moralit letrar modernist. Shkrimtari i ri qė pėrgatitet pėr njė jetė letrare tė vėshtirė dhe kėrkuese duhet tė ketė njė besim tė ēiltėr nė kėtė parim tė shenjtė modernist dhe tė dijė, nėse suksesi vonohet (dhe nganjėherė nuk arrin kurrė), tė mos dorėzohet dhe tė lėshojė krahėt, por tė ecė pėrpara, duke u kėnaqur me pak, mbi udhėn qė ka zgjedhur, me besimin tek shkrimi.
Unė ngulmoj nė mendimin se ky moral modernist shkrimi ėshtė njė vlerė nė tė cilėn tė gjithė shkrimtarėt kanė besuar, dhe se ata duhet ta nderojnė nėse duan tė mbahen nė kėmbė pėrballė kthimit tė letėrsisė nė tregti.
Pėrveē suksesit tė vetė veprave tė tij, njė nga arritjet e mėdha tė Flaubertit ėshtė se ai ka mundur tė jetojė nė pėrputhje me kėtė moral qė ai e ka zgjedhur pėr veten e tij qė nė moshėn njėzet e nėntė vjeē.
Kur i lexoja kėto letra, nė vitet 1970, mendoja edhe unė, njėlloj si Flaubert, qė do tė ishte e mundur tė mbahesha mėnjanė jetės, sukseseve tė lehta, shoqėrisė dhe tė fuqishmėve.
Nga ky kėndvėshtrim, Flaubert ishte pėr mua njė shenjtor, po aq sa dhe njė vetmitar: ē’ėshtė e vėrteta, i pari ndėr tė gjithė ata vetmitarė tė letėrsisė moderne qė iu kanė kthyer shpinėn jetės dhe sukseseve sipėrfaqėsore. Joyce, Proust, Kafka, Pessoa, Walter Benjamin dhe Borges bėjnė pjesė nė zanafillėn time.
Lidhja ime pas kėtyre autorėve e merr burimin e vet sa nė mospranimin nga ata tė suksesit tė lehtė, aq dhe nė krijimet e tyre letrare dhe nė horizontet e reja qė ata kanė shpallur duke kėrkuar ta vėnė botėn nė fjalė. Dhe unė mendoj gjithmonė se, nė vendet jo-perėndimore nė veēanti, ku kultura moderne e romanit dhe e letėrsisė, dhe zakoni i tė lexuarit, nuk janė tė rrėnjosur, shkrimtarėt duhet tė marrin shembull, pėr tė qėndruar dhe zgjatur nė kohė, mbi ekzistenca si ajo e Flaubert dhe tė njėjėsohen me kėto modele tė shenjta.
Por kėto kėrkesa pėrmbajnė gjithashtu ca rreziqe, mbi tė cilat do tė doja tė flas tani, tridhjetė vjet mė pas. Para sė gjithash, mėnyra me tė cilėn ne e jetojmė lidhjen qė na bashkon me shkrimtarėt vetmitarė arrin lehtėsisht t’u bashkohet, nė kulturat tradicionale tė vendeve jo-perėndimore, formave dhe shprehjeve tė admirimit, tė nderimit dhe tė adhurimit qė iu kushtohen shenjtorėve dhe vetmitarėve tė mirėfilltė. Kėshtu ka qenė jetuar dhe sjellė nė Turqi modernizmi letrar. Njėlloj siē lexonin historinė vetjake tė Kafkės disa prej kėtyre shkrimtarėve, unė lexoja jetėn e Flaubert, dhjetė vjet mė pas, njėlloj sikur tė ishte njė jetė shenjtori nė traditėn e madhe sufi.
Njė nga pasojat e paparashikuara tė kėsaj etike moderniste tė letėrsisė, dhe tė kėtij tipi pėrkushtimi, ėshtė shtytja pėr t’i vlerėsuar shkrimtarėt nė varėsi tė jetės sė tyre, dhe jo tė librave tė tyre. Tė gjithė lexuesit kanė njė dėshirė tė fshehtė dhe tė pėrbashkėt: qė autori tė cilin ata e admirojnė tė ketė njė jetė pa sukses, fatkeqe, dhe tė shqetėsuar. Nė vitet 1960 dhe 1970, nė Turqi, sa mė shumė qė poetėt shkruanin poema tė kuptueshme dhe tė vlerėsuara nga tė gjithė, aq mė pak ishin tė respektuar.
Rrugėt e vendeve tė vogla tė rangut tė dytė, ku letėrsia nuk shitet, ku gazetat dhe televizionet nuk iu lėnė asnjė vend njerėzve tė letrave, janė tė mbushura pėrplot me poetė dhe shkrimtarė tė pacėnuar nė etikėn e tyre moderniste tė cilėt lėvdohen nga fakti qė librat e tyre nuk shiten dhe nuk pėrmenden nėpėr gazeta.
Problemi themelor qė unė shoh nė pėrqafimin e kėsaj etike letrare, dhe suksesi qė ajo takon gjithandej, qysh nga shprehja e saj nga Flaubert, midis njohėsve, nė Stamboll apo nė qendra tė tjera letrare jashtė Perėndimit, ėshtė qė edhe njėqind vjet mė pas, letėrsia vazhdonte tė ishte e shikuar si e destinuar vetėm pėr ca tė zgjedhur.

Mjaft shkrimtarė, nė njė ēast tė jetės sė tyre, kanė dėshiruar njėlloj si unė, “tė jenė Flaubert”. Mirėpo, pėr mendimin tim, midis shkrimtarėve qė dėshirojnė “tė jenė Flaubert”, ekzistojnė dy prirje kryesore, dhe unė do ta pėrmbledh, duke e thjeshtuar, kėtė dallim i cili nxjerr nė pah dy veēori themelore tė artit tė romanit.
Kategoria e parė e flaubertianėve janė admiruesit e zemėrimit tė veēantė dhe tė zėrit tė nxehur qė e veēorizon Flaubertin. Dua tė flas pėr kėtė zemėrim, herė ironik, herė tė tepruar, qė zgjuarsia e tij e bėnte tė gjėmonte kundėr banalitetit, rėndomėsisė sė jetės borgjeze, sipėrfaqėsisė dhe marrėzisė sė saj. Kjo ironi, e gjithėpranishme nė letėrshkėmbimin e tij, merr pėr shenjė marrėzinė njerėzore dhe sidomos atė borgjeze, dhe e nxjerr forcėn e saj nga zgjuarsia e Flaubert, por dhe nga talenti i tij tejet i veēantė prej parodisti. Nė shekullin e XX-tė, admiruesit e Flaubert, sidomos shkrimtarėt e rinj, i kanė dhėnė njė rėndėsi tė madhe imitimit tė kėsaj ironie, pėrvetėsimit tė kėtij toni shpirtėror, shfaqjes sė kėsaj maske cinike.
Kur lexojmė Lolita tė Nabokovit, prapa thumbave tė drejtuar ndaj ca tipareve tė dukshme tė American way of life, ndihet njė ndjeshmėri flaubertiani. Por nėse kjo ironi ėshtė e vetmja forcė e kėtij romani, pėrciptėsia dhe cinizmi kanė bėrė shpejt qė tė kthehen nė pėrēmim, nė pėrbuzje kundrejt jetės sė njerėzve mesatarė, jo fort tė kėnduar, apo kultura e tė cilėve ėshtė e ndryshme, zakonet e tė cilėve shquhen nga tė tonat dhe vuajnė nga krahasimi. Ėshtė me vend pra qė tė merren parasysh kėto ēėshtje, tė cilat futen tek etika, pėr tė kuptuar mėnyrėn me tė cilėn modernizmi evropian ėshtė pritur nė vendet joperėndimore.
Megjithatė, edhe pse nė zemėrim dhe tėrė ironi, Flaubert nuk ishte njė autor pėrēmues. Ai ka shpikur njė gjuhė e cila e lejon atė tė vėzhgojė nga mė afėr, nė brendėsi tė romanit, personazhet e tij, kėto qenie aq tė ndryshme nga ai. Pėr t’iu qasur nga mė pranė mendimeve tė personazheve tė tij, dhe botės sė tyre tė brendshme, Flaubert kishte zhvilluar njė teknikė dhe njė zė rrėfimor tė veēantė.
Ky zė, kjo teknikė rrėfimi, qė qe imituar mė pas, fillimisht nė Francė, pastaj nė mbarė botėn, dhe qė specialistėt e Flaubert dinė ta vlerėsojnė mė mirė se lexuesit e tij, ėshtė quajtur “stil i tėrthortė i lirė”. Kjo mėnyrė, qė ai nuk e shpiki vetė por e zhvilloi mė tej, qėndron nė mosndarjen e mendimeve tė personazheve nga mjedisi dhe ngjarjet rrethuese qė janė familjare pėr ta. Ky “stil i tėrthortė i lirė” ka pasur njė ndikim tė madh nė mjaft vende jo-perėndimore si Turqia, ku arti i romanit dhe gjuha rrėfimore moderne janė zhvilluar, zbatuar dhe vlerėsuar vetėm pas epokės sė Flaubert.
Flauberti qė unė dua dhe admiroj, ai me tė cilin njėjėsohem, ėshtė ky shkrimtar i dytė, ky autor i madh qė ka ditur tė shpikė udhė tė reja pėr tė mbėrritur, nė kornizat dhe dekoret e gjera tė romanit, por nganjėherė dhe nė pak fjalė, deri nė zemėr tė personazheve tė tij. Dhe vetėm njė shkrimtar i aftė pėr kėtė kuptim, pėr kėtė dashuri tė thellė kundrejt personazheve tė cilėn e kėrkon arti i romanit, mund tė shpallte: Zonja Bovary, jam unė!
Por Flauberti ironik dhe cingėrritės pėr tė cilin fola pak mė lart nuk ėshtė kurrė aq larg Flaubertit sentimental. Dhe pėr njė lexues qė e do Flaubertin, nuk ėshtė aspak e vėshtirė pėr ta pėrfytyruar atė si dy gjysma tė sė njėjtės zemėr. Dhe sa pėr mua, unė kam dashur gjithmonė, njėlloj si dhe mjaft shkrimtarė tė tjerė, tė njėjėsohem njėkohėsisht me shkrimtarin nė zemėrim, tejet tė nxehur kundėr njerėzimit, dhe me atė qė, duke ushqyer njė dashuri tė tillė pėr tė ngjashmit e tij, i kupton mė mirė se kushdo. Nė atė pikė qė sa herė e rilexoj, e dėgjoj veten duke thėnė : Zoti Flaubert, jam unė!
(Nga frėngjishtja: U. Nerguti, publikuar nė Jeta e Re, Prishtinė)

Kur përuroi librat, “E kam Atdheun te porta” e “Dashuri”/

Ne Foto: Nga e djathta: K.Traboini, F.Kulli e M.Gecaj/

Nga MURAT GECAJ/

Nuk ishte hera e parë, që salla kryesore e Ministrisë së Kulturës mblodhi poetë, shkrimtarë e artistë, të cilët ishin nga Tirana, por dhe nga Durrësi. Kësaj here, mikpritësi ishte poeti, shkrimtari e kineasti Kolec Palok Traboini. Në vijim të botimeve të shumta e cilësore të mëparshme, në ditën e shënuar të ShënValentinit, ai solli para të ftuarëve, kolegë, miq e dashamirë, dy libra të rinj poetikë, “E kam Atdheun te porta” e “Dashuri”. Sigurisht, kjo ishte një kanaqësi e veçantë për atë, por dhe për të gjithë pjesëmarrësit në këtë veprimtari përuruese, që u la atyre mbresa të pashlyera. Po, njëkohësisht, suprizë e bukur ishte njoftimi, që bënë organizatorët se, autori K.Traboini kishte dhe festën e ditëlindjes së tij.

I pari e çeli siparin e kësaj veprimtarie Pandeli Koçi, kryetar i Shoqatës Mbarëkombëtare të Letërsisë për Fëmijë dhe të Rinj. Pastaj “fjalën e mori” poeti Kolec Traboini, i cili u paraqit me zërin e tij kumbues, përmes ekranit të sallës, duke recituar vetë disa nga krijimet e tij më të zgjedhura, shoqëruar me pamje filmike. Poezi të tilla ishin: “Kohë pa sens”, “Jemi ngapak donkishotë”, “Zemër mbi dallgë”, “Akuarel”, “Gjethe vjeshte” e “Zemra”.

Në vazhdimësi, dolën në foltore disa poetë, shkrimtarë e studiues, të cilët nënvizuan shpirtin e butë, por dhe “rebel” të këtij autori. Pas studiuesit Behar Gjoka, u shpreh me dashamirësi për krijimtarinë e K.Traboinit poetja Fatime Kulli. Traditat atdhetare e arsimore të familjes së vet malësore, ai  i ka shprehur me mjeshtëri në krijimtarinë shumëplanëshe, të pasur dhe të bukur të tij.

Në pamundësi ardhjeje, nga Tuzi, Anton Gjojçaj kishte dërguar mesazh përshëndetjeje. Përmes tij, shprehej për disa vlera të krijimtarisë letrare të K.Traboinit, duke theksuar që këtë udhë autori në fjalë  e nisi në prozë dhe e vijoi me vëllime poetike, ku mbisundon motivi i dashurisë, në të gjitha pamjet e saj. Në fjalën e tij, P.Koçi e quajti poet qytetar, i cili me vargjet e tij shqetësohet për fatet e bashkëkohësve dhe jep mesazhe për më shumë optimizëm e dashuri njerëzore. Për lidhjet e poezive të poetit Traboini me lexuesin, me traditat atdhetare etj., u dal posaçërisht Ilia Dede.

Kryetari i Klubit të Shkrimtarëve dhe Artistëve të Durrësit, Nikolla Spathari e përshëndeti dhe e përgëzoi autorin e dy librave të rinj, që u përuruan dhe tha se krijimtarinë e K.Traboinit e ka ndjekur e gjithnjë në rritje, që nga vitet ’60-të të shekullit të kaluar. Ndërsa prof.dr. Klara Kodra u bëri analizë profesionale jo vetëm këtyre dy librave, por dhe në përgjithesi krijmtarisë së këtij autori, i cili tashmë ka hyrë natyrshëm në letrat shqipe. Kështu, ndër të tjera, dëshmoi se ai i ka poezitë të çiltëra, të ëmbla e me bazë dashurinë, duke spikatur me individalitetin e vet. Poetja e kineastja Vllasova Musta lexoi temën e saj, “Portreti i poetit K.Traboini, përmes vargjeve të tij”. Në vazhdim, me dashamirësi diskutuan për krijimtarinë e këtij autori, piktorja e poetja Flutura Maçi dhe krijuesi Agim Pipa.

Ndjesi të bukura sollën te të pranishmit, në këtë veprimtari përuruese, edhe recitimet e frymëzuara të disa poezive të K.Traboinit, nga Agim Xheka, Xhelal Luca e Fatime Kulli.

Në mbyllje të këtij tubimi, mikpritësi i tri festave të përbashkëta, Kolec Traboini i falënderoi nga zemra, si folësit dhe gjithë pjesëmarrësit. Gjatë bisedave të ngrohta, në koktejin e shtruar me këtë rast, me kënaqësi nënshkroi  librat e tij, për kolegë, miq e dashamirë. Këta e uruan  sinqerisht dhe shprehën besimin se, përsëri, ai do t’i mbledhë në ngjarje të tilla të gëzuara.

Tiranë, 14 shkurt 2014

Nga Gëzim Kabashi/-Emrat ilirë të zbuluar në Durrës përbëjnë më shumë se gjysmën e të gjithë emrave vetjakë ilirë të njohur deri tani në Shqipëri. Pjesa më e madhe e tyre janë zbuluar në mbishkrimet e gurëve sepulkralë, të nxjerrë në dritë gjatë gërmimeve arkeologjike në vitet 1950-1960 në zonat kodrinore e fushore të nekropolit të Durrësit.

Emrat janë botuar për herë të parë në vitin 1964 nga bashkëpunëtori i vjetër shkencor Vangjel Toçi, i cili shkruante se “emrat ilirë të Dyrrahit paraqesin një rëndësi të veçantë, pasi dëshmojnë vazhdimësinë e tyre me emrat e viseve të tjera të Ilirisë. “Adamat, Bryg, Dazaj, Epikad, Eptan, Lydra, Pita, Anula, Batuna, Teuta e Vokonia janë vetëm disa prej thuajse 300 emrave të zbuluar nga arkeologët durrsakë 50 vjet më parë”. Shumë prej emrave ilirë të zbuluar në atë kohë në Durrës u trashëguan nga fëmijë shqiptarë, që u lindën pikërisht në atë periudhë.

Numri i madh dhe thjeshtësia e gurëve funerarë, mbi të cilët janë shkruar, na lënë të kuptojmë se në Durrësin e lashtë banonin më shumicë Ilirët, pranë të cilëve ishin vendosur helenët dhe më vonë, të tjerë banorë të ardhur nga Italia-shkruan Vangjel Toçi, në gusht të vitit 1964, duke bërë të njohur për publikun këto zbulime.

Disa emra të zbuluar 50 vjet më parë, si Teuta, Gent, Plator apo Epikad  na kujtojnë figura të shquara mbretërish apo prijësish ilirë. Emrat që përdornin ilirët e Dyrrahit dhe ata të vendit tonë në përgjithësi ishin përgjithësisht të thjeshtë e të shkurtër-nënvizonte Mjeshtri i Madh i Punës, Vangjel Toçi, (1920 – 1999).

Dalja në dritë e emrave vetjakë ilirë në Durrës, përveç evidentimit të elementit vendas, shënon edhe një kontribut për onomastikën ilire dhe trashëgiminë kulturore shqiptare në përgjithësi.(Ne foto: G Kabashi:bashkëpunëtori i vjetër shkencor Vangjel Toçi)