Edicioni i tretë i festivalit të skulpturës “Sculp Fest” nga sot nis shkrirjen e barrierave…! Kubat e akullit, të krijuara nga ngrirja e ujit, janë në pritje të mjeteve “magjike” të artistëve mysafirë për të krijuar kësisoj vepra arti.

Sikurse vitin e kaluar, edhe ky edicion i tretë do të zhvillohet në Prizren, nga 15-17 shkurt, me pjesëmarrjen e skulptorëve që kanë pasion punën në akull.

Skulptori José Carlos Cabello Millán, me origjinë nga Spanja, vjen në Sculp Fest pas një muaji të plotë pune në“Hotelin e Akullit” në Suedi. Eksperienca e tij me skulptura akulli dëshmohet edhe me pjesëmarrjen për 4 vite me radhë në atelietë e “Hotelit të Akullit” në Kirune të Suedisë, që njihet edhe si qyteti më i afërt me polin verior.

Skulptorja Elisabeth Kristensen nga Norvegjia vjen nga viset ku punohet më së shumti me akull. Ajo pothuajse çdo vit merr pjesë në festivalet e akullit, të organizuara në vende të ndryshme të botës. Nga viti 2005 merret me krijimin e skulpturave prej akulli dhe rërës së detit. Njëkohësisht është organizatore e simpoziumit të skulpturave nga rëra e detit.

Artistët tjerë si Benard Lekgegaj nga Shqipëria, Alban Bylykbashi dhe Mirëdita Sejdiaj nga Kosova, si dhe skulptori nga Turqia, Tolga Yurtozveri vijnë nga vise më të ngrohta dhe eksperienca e tyre nuk bazohet shumë në akull, por në materiale të ndryshme si guri, mermeri, druri, hekuri, etj. Ata janë përzgjedhur si pjesëmarrës me qëllim që të marrin përvoja nga skulptorët skandinav.

Një tjetër skulptor që do të jetë i pranishëm në Sculp Ice është artisti nga Serbia Viktor Kiss, i pari artist nga ky vend që merr pjesë në këtë festival. Kiss, pas punës kreative në akull, do të ketë një prezantim bashkë me skulptorët nga Skandinavia.

Duke i dhënë akullit formë artistike, festivali synon të promovojë skulpturën dhe angazhohet për krijimin e hapësirës së nevojshme për shprehjen e talentit artistik të të rinjve.

Sipas organizatorëve edicioni i tretë i Sculp Ice do të realizohet rreth konceptit të “Shkrirjes se Barrierave”. Shkrirja do të tematizojë të gjitha seksionet e festivalit, duke shërbyer si emërues i përbashkët dhe moto e këtij edicioni.

Në veçanti, Sculp Ice është një përpjekje për të promovuar shtetin e Kosovës në rrafshin global dhe paralelisht një thirrje për promovimin e artistëve të skulpturës nga vendi e rajoni. Ceremonia e hapjes së edicionit të tretë të Sculp Ice nis në orën 20:00 në “Sheshin e Lidhjes” në Prizren. Hapjes zyrtare do t’i paraprijë debati mbi rëndësinë e diplomacisë kulturore në promovimin e shtetit të Kosovës.(Kortezi ATSH)

Nga B.Jashari/.- Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina” shënon sot 44 vjetorin e themelimit, të vlerësuar si ngjarje historike për popullin e Kosovës, por edhe për gjitha kombin shqiptar.  Universiteti i Prishtinës është themeluar me ligjin e miratuar nga Kuvendi i Kosovës në 18 nëntor 1969 edhe si kërkesë e demonstratave studentore e gjithëpopullore kosovare një vit më herët – në 1968. Kuvendi themelues i Universitetit u mbajt në 13 shkurt 1970, ndërsa mbledhja solemne e tij dy ditë më vonë,  në 15 shkurt, dhe kjo datë është shpallur Dita e Universitetit të Prishtinës. “Universiteti në Prishtinë do të japë dritë, shkencë e kulturë”, ishte kryetitulli në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja para 44 vjetëve, në numrin e 16 shkurtit 1970, në raportin e gjerë nga seanca solemne e themelimit të Universitetit të Prishtinës e një dite më parë. Universiteti i Prishtinës tani ka 17 fakultete, ndërsa Kosova në 6 vitet e Pavarësisë së shpallur në 17 shkurtin historik 2008 ka hapur universitete publike edhe në disa qytete të tjera.

B.Jashari/.-Në Galerinë Kombëtare të Kosovës u hap mbrëmë ekspozita “Marubi: Objektivi i lëvizshëm i një arkivi”, organizuar në bashkëpunim me Fototekën Kombëtare Marubi në Shkodër. Kjo ekspozitë, që sjell në Prishtinë rreth 250 fotografi, ka shënuar edhe fillimin e zbatimit të Kalendarit të Përbashkët Kulturor Kosovë – Shqipëri dhe të festimeve zyrtare për 6 vjetorin e Pavarësisë së Kosovës. Një ditë para hapjes së ekspozitës në Prishtinë, ministrja e Kulturës e Republikës së Shqipërisë, Mirela Kumbaro – Furxhi, dhe ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit i Republikës së Kosovës, Memli Krasniqi, nënshkruan në Tiranë Protokollin e Bashkëpunimit në fushën e Kulturës, me të cilin edhe u themelua Kalendari i Përbashkët Kulturor. Mes shumë pjesëmarrësve në hapje të ekspozitës, ministrja e Kulturës e Republikës së Shqipërisë, Mirela Kumbaro – Furxhi, tha se “Kosova e Shqipëria po shënojnë hapa të rinj në bashkëpunimin kulturor”. “Ekspozita që ne përurojmë sot së bashku, është për disa arsye një ngjarje e veçantë. Dje ne ishim në Tiranë nga Shqipëria dhe nga Kosova jo thjesht dy politikanë, siç kemi bërë këto muaj mes kabineteve tona, por njerëz të artit dhe të kulturës, njerëz të institucioneve të artit e të kulturës të Kosovës dhe Shqipërisë. Sot jemi në Prishtinë për të hapur ngjarjen e parë të këtij kalendari, në pak orë në pak kilometra, por me shumë zemra”, u shpreh Kumbaro-Furxhi. Ministrja shqiptare e Kulturës tha se Fototeka Marubi, do të kthehet në një muze, i cili do të jetë një institucion shumë i rëndësishëm për kulturën shqiptare. Ministri i kosovar i Kulturës, Memli Krasniqi, tha se ekspozita Marubi është një nga ngjarjet më të veçanta kulturore në Kosovë, aq më tepër që ajo shënon edhe fillimin e Kalendarit të Përbashkët Kulturor. “Marubi është një rrëfim shumëdimensional për kombin shqiptar, pasi paraqet vlerat artistike e po ashtu edhe mënyrën e të jetuarit nëpër breza. Gjithë koleksioni prej qindra mijëra fotografive është një trashëgimi në vete për ne”, theksoi ai.

Ekspozita “Marubi: Objektivi i lëvizshëm i një arkivi” është kuruar nga Luçjan Bedeni dhe Zef Paci dhe hapur në kuadër të programit zyrtar të festimeve të 6 vjetorit të Pavarësisë së Republikës së Kosovës. Në kryeqytetin e Kosovës ekspozita do të qendrojë e hapur deri në 14 mars. Në organizim të Qeverisë së Republikës së Kosovës, në Prishtinë dhe qytetet e tjera kosovare, si dhe në të gjitha ambasadat e Kosovës në botë, do të organizohen aktivitete me rastin e Ditës së Pavarësisë. Manifestimet zhvillohen nga 14 deri në 17 shkurt 2014. Sot, në Muzeun e Kosovës do të çelet ekspozita “Shkatërrimi i Trashëgimisë Kulturore në Kosovë 1998-1999” . Në të gjitha ambasadat e Republikës së Kosovës në botë organizohen pritje për trupin diplomatik, zyrtarë shtetesh, si dhe personalitete të rëndësishme të shteteve përkatëse, ndërsa në Prishtinë mbahet koncerti i tenorit Agim Hushi.

Promovohet në Detroit dokumentari mbi librin “ Terrori i Serbisë pushtuese mbi Shqiptarët” me titull “Rrugëtimi i një libri nëpër botë” të Prof.Dr. Nusret  Pllanës/

Nga Pjetër Jaku/

Prej vitit 2001, që kur doli në qarkullim  libri i parë “ Terrori i Serbisë pushtuese mbi Shqiptarët” të Prof. Dr. Nusret Pllana , ish ushtar i UCK-së dhe një nga organizatorët dhe Redaktorët  e Radios së Luftës së kësaj Ushtrie, ka pasë një lëvizje promovuese në afro 40 qendra më të njohura evropiane dhe botërore, nga Kosova, Shqiperia, Maqedonia e deri në Amerikën mike, Kanadanë e Australinë e largët, si;  Prishtinë, Tiranë, Shkup, Tetovë, Gjenevë, Cyrih, Lugano, Paris, Lion, Vjenë, Oslo, Stoklholm, Budapest, Jovik, Katovicë, Ankara, Stamboll, Bursa, Izmir, Romë, Shtutgart, Dortmund, Singen, Hechingen, Nyrnberg, Hamm, Heidelberg, Mynhen, Ludvigsburg, Heslingen, Phorzheim, Helsinki, Toronto, Berri, New York, Washington, Detroit, Melbourne, etj.

Në të gjitha këto levizje të këtij libri, i cili është një denoncim i veçantë i masakrave të serbëve kundër një populli të paarmatosur e të pambrojtur, siç ishin shqiptarët e Kosovës martire.Promovimi i këtij  dokumentari “Rrugëtimi i në libri nëpër botë” në Detroit u realizuar me  07 shkurt 2014, në Qendrën e Shën Palit, tashmë e njohur në diasporën shqiptare për aktivitetin e saj patriotik prej më shumë se katër dekadave, organizuar nga Dega e Vatrës në Detroit dhe Këshilli i Kishës së Shën Palit.

Promovimi u shoqërua me një diskutim të shkurtër të veprës “Terrori I Serbisë Pushtuese mbi Shqiptarët 1844-1999” ( për shtesat e bëra prej më shumë se  120 faqeve dhe rreth 550 fotografive rrënqethëse realizuar në 7 gjuhë: shqip, anglisht, frengjisht, gjermanisht, turqisht, serbisht e maqedonisht), nën moderimin e  Sekretarit të Degës së Vatrës për Detroitin, Mondi Rakaj. Në fillim përshëndeti Don Fran Kola, i cili theksoi rëndësinë që kanë promovime të tilla, për t’ua bërë  sa më shumë të njohur botës së civilizuar se çfarë masakrash deri në shkallë gjenocidale kanë bërë  manjakët e stepave ruse ( serbët ) ndaj një populli të pambrojtur të Kosovës. Më pas përshëndeten dhe folën për librin Mikel Demaj, Kryetar i Shoqatës “Kosova” për Detroit, Luigj Gjokaj ish Kryetar i Fondacionit të njohur “ Vendlindja Thërret”, si dhe autori i librit Prof. Dr. Nusret Pllana.

Dr.Pllana ndër të tjera tha, se; këto janë të veçantat e ribotimit të pestit të librit tim, përkatësisht librit të shqiptarëve, të cili defacto  e kanë shkruar më tepër se gjysëm milioni shqiptarë të vrarë barbarisht nga bishat karpatiane serbe janw: Emrat e rreth 100 fëmijëve të vrarë shqiptarë në mes të viteve 1981-1999, Lista e emrave të 330 kriminelëve serbë që kanë vrarë, dhunuar e masakruar shqiptarë gjatë vitit 1999, Masakra e Izbicës, Masakra e Korishës, Dëbimi për në Bllacë, Masakra e Bujanit(1912), Masakra e Kabashit e Korishës, Masakra e Konjuhit(1924), Masakra e Therandës(ish Suharekës), Masakra e Studimes, Masakra e Paklekut, Masakra e Kaçanikut, 1998/1999, Masakra e Hanit të Elezit, Masakra e Klinës me rrethinë, Lista e të vrarëve në Malishevë e Gjakovë, Lista e të vrarëve në Skënderaj, Lista e të vrarëvë e të masakruarëve në Rahovec me rrethinë,  si dhe Kapitulli i fundit i librit titullohet “Të Tjerët për Librin…”, në të cilin janë 21 kumtesa, recensione, komente dhe vlerësime të dhejtra publicistëve, shkrimtarëve, diplomatëve, ambasadorëve e historianëve me famë evropiane e botërore, si; Pierr du Pasquier(Lugano), Prof.dr.Fredy Morle(Singen), Joran Vassenius(Stockholm), Prof.dr.Gyorgy Reti(Budapest), Mustafa Kabakxhi(Ankara), Fahredin Guleler(Bursa), Melek Aras(Stamboll), Angela Cerruti(Romë), Prof.dr.Gilda Sensales(Universiteti La Sapienza – Romë), Prof.dr.Peter Morgan( Universiteti  Sidney – Australi), Prof.dr.Erik Loga (Melbourne – Australi), Thomas Nydall(Stockholm), Prof.dr. Tue Magnusson(Kopenhagë), Ullmar Qvick(Stockholm), Glibert Gardes(Paris), Andreas Westman(Stockholm), etj.

Për anën teknike të shfaqjes së filmit ndihmoi kryetari i Këshillit të Kishës së Shën Palit , aktivisti Kolë Gjokaj. Pas  filmit,  të pranishmit patën mundësinë të pyesin autorin, për projektin e denoncimeve të tjera në dhunimin e të drejtave të shqiptarëve në Malësinë nën Mal të Zi, Preshevën, Çamërinë etj. Ish i burgosuri për aktivitetin e  tij patriotik, Rrok Dedvukaj u ndalua shumë për këtë problem.

Dega e Vatrës së Detroitit i dorëzoi Prof. Dr. Nusret Pllanës një mirënjohje për veprën e tij në lidhje me denoncimin e terrorit serb, të cilin ia dorëzoi aktivisti i njohur në komunitetin shqiptar të Detroitit si dhe një nga vatranët më të vjetër, Julian Çefa.

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Ibrahim Hasnaj të paktën deri më sot ka sjellë të dhëna të hollësishme si dhe divanin e përbërë prej 145 odesh.

-Veprën e Zenel Bastarit e kam dorëzue pranë Universitetit shtetëror,sektori histori-gjuhësi e cila u botue në buletinin e shkencave shoqërore, viti  i XV Nr 1 ,viti 1961 ,shkruan Hima. Kontaktet me veprën e Zenel Bastarit,  ai thotë se i ka marrë qysh kur ishte nxanës i klasave të ulta të shkollës fillore ,ku prej të moshuarve flitej për një bejtexhi që paska jetuar në  qytetin e Tiranës, me emrin e Zenel Bastarit. Duke plotësuar me hollësi të tjera Hima shkruan :”në çdo gosti apo dasmë që bante në Tiranë ishte thuhesh e pamundur të mos bisedonin për këtë emër shumim popullor i cili paskish qenë i dallueshëm më gisht në krejt qytetin për bejtet e tij thumbuese dhe plot humor të hollë. Ata, që i dinin përmendësh strofat e Zenelit, nisnin plot qejf ti recitonin e ti deklaronin duke sjellë ndër të pranishmit nji atmosferë gazi dhe hareje. Lidhur me gjurmimin e veprës së Zenel Bastarit, Hima thotë tekstualisht,duke qenë kështu vepra e Zenel Bastarit në këtë vëllim asht ma  e plotësueme mbasi shoqërohet edhe me një jetëshkrim të shkurtër të vjeshtorit që e ruaj prej kohësh në shënimet dhe që e pata tërhequn së bashku me një sasi strofnash nga biblioteka personale e hafëz Ibrahim Dalliut në vitin 1937. Si gjurmues i veprës së Zenel Bastarit ,materialet ia dorëzua në vitin 1961 pranë universitetit shtetëror në sektorin përkatës ,ndërkaq që vepra e plotë me shënimet përkatëse e ka selektuar dhe bërë gati diku nga vitet ‘70. Të dhënat për jetën e Zenel Bastarit, Hima thotë se  një jetëshkrim të shkurtër e pati tërhequre Ibrahim Dalliut në vitin 1937. Sipas këtyre shënimeve, pikëzohet se Zenel Bastari si origjinë ashtë nga një fshatë i malësisë së Tiranës që  quhet Bastar. I ati zbriti nga malësia për në Tiranë ende i pamartuem dhe e quante Ram Hyka, por me që ishte i shpërngulën nga Bastari,vendasit më kohë ia zhdukën mbiemrin Hyka duke e thirrur me atë të fshatit. Sipas këtyre shënimeve ,Ram Hyka(Bastari) është marr më punë krahu dhe kryesisht bahecenvallëk . Është martuar me një vajzë tiranase familja Kollçijve dhe pati dy djem, Zenelin dhe Rexhepin.

Jetëshkrimi i kohës së vegjëlisë për Zenel Bastarin, thotë  se: Zeneli ka mësuar në një mejtep. Thuhet se i ati Rama ishte aderues i fesë islame prandaj e ka zgjedhur Zenelin për shkollën e mesëm fetare të kohës, ky lloj arsimi kryhej në medrese. Djali i dytë e bëri bahçevanë. Mirëpo ka një pikëpyetje të vogël ndoshta Zeneli ka shfaqur aftësi dhe mençuri, që i është lexuar në sy dhe në dritën e shpirtit. Përndryshe lumi do të kishte marrë xhevahiret,që i mbante brenda hepimi i shpirtit. Kur ishte nxënës të dhënat na shpien tek Zeneli se ndërsa shkollohej për hoxhë, ai nuk e ushtroj kurrë këtë profesion për të cilin u arsimua, çuditërisht sipas rrëfimit të Himës, kohën   e kalonte jo ndër xhami por tek mjeshtërit gajtanxhi. Fuqia e këtyre të fundit fshinte diçka mister, përndryshe kohën do ta kalonte veçse me lutje. Tek gajtanxhinjtë zbuloi misterin e tij. Ky ishte profesioni i tij, që e përdori në gjithë jetën e tij. Zeneli ,thuhet në këto shënime ,u vesh me uniformën  e hoxhës për të nderuar shkollën por këtë mision fetar nuk  ushtroi kurrë dhe as që e ngarkuan  me një mision të këtillë. I vdes i ati por i merr nën kujdestari familja Kollçijve dhe  e ëma më vonë ikën nga ëndrrat e dy djemve të Ramë Hykës. Veshja e tij është e përshkruar një çallmë,veshje hoxhe dhe një pallto të shkurtër. Zanati është artizan qepje, qëndisje sumbulla ferexhe e xhamadan. Mërgimi i Zenel Bastarit nga bota jonë thuhet se ka ngjarë  rreth  moshës 75 vjeç. Koha e mërgimit të madh ka qenë koha e luftës ruso-turke pra viti 1878. Iku në këtë mërgim i pamartuar si edhe i vëllai. “Nuse “pati “divanët e tij” poetik të përbërë nga 145 ode, në të vërtetë burimet citojnë mbi 200 strofa, ndërsa kostumi i tij dhëndëror ishte i përbërë nga mijëra gajtanë e xhamadanë, që ai qëndisi ndër jetën e tij.  Divani është një grumbullim poezish  me një renditje të veçantë sipas germave te alfabetit.

Vepra e Zenel Bastarit

Po të shqyrtosh krijimet e Zenel Bastarit vrenë se ky krijues ka pasur  aftësi shpirtërore të cilat lindin nga ndijime të holla. Ndërkaq është ndihur në këtë prohi edhe nga shkollimi e cila mund të quhet mrekulli për atë kohë si dhe e lidhur pazgjidhmërisht me fatin e njeriut .Nga të dy djemtë Ram Hyka, vetëm Zenelin e dërgon  për shkollim. Ky bëhet poet i dëgjuar i kohës. Bejtet e tij shëtisnin Tiranën atë fshatë të vogël të kohës, shëtisnin nëpër njerëzit e Shqipërisë së mesme si dituri ,si mençuri e dalë nga një botë. Shkollimi atë botë i përkiste veçse një pjese të vogël që shquante aftësi ose shpërthime shpirtërore qysh në vegjëli. Zenel Bastari u bë mjeshtër gajtanxhi por ai ushtroi një mjeshtëri tjetër shpirtërore e cila  e radhiti ndër bejtexhinjtë e kohës, që i bënte nder letërsisë shqiptare të bejtexhinjve. Si lindi kjo letërsi që u quajt e bejtexhinjve? Studiuesit se letërsisë shkruajnë kështu:”Në shekullin XVIII në Shqipëri lindi dhe u zhvillua një rrymë letrare me tipare tepër origjinale për vendin tonë, rryma e bejtexhinjve (nga fjala turke “bejte” – vjershë. Ajo u bë dukuri e rëndësishme dhe pati përhapje shumë të gjerë në qytete të ndryshme të Shqipërisë, në Kosovë, por edhe ne qendra më të vogla fetare e më pak në fshat. Këtë udhë dhe  këta sokakë i përshkoi edhe Zenel Bastari. Frymëzimi i tij edhe sipas studiuesve është ai  i tarikateve mistik. Përmenden bektashinjtë , si udhëheqës shpirtëror kishin Haxhi Bektash Velinë, një dervishë nga Horosani që shërbeu në Anadoll i pajisur me fuqi mistike, që frymëzoi edhe Emren dhe poetë të tjerë. Ka të dhëna që tek ky tarikat letërsia pra poezia i ka shoqëruar ata gjatë gjithë misionit të tyre shpirtëror. Po të lexosh poezitë e një zonje  mistike Rabije për Zotin e saj janë të hatashme apo divanet e shumë  dervishëve. Mansevit e Rumihut janë ndër më të pëlqyerat  tek lexuesi amerikanë, edhe ky dervish i tarikatit mevlani por banoi në Konjë të Turqisë ku edhe ka tyrben e tij . Këta të gjithë u  frymëzuan për të  derdhur në letër gjithë çka brenda shpirtit të tyre u përvëlonte. Ka edhe një arsyetim. Duke qenë se poezia është bija  e parë e bukurisë hyjnore, frymëzimi i tyre shkon pikërisht në këtë kah. Bukuria e Perëndisë dhe nuri, që u hedh krijesave të saj. Ka edhe një arsyetim tjetër. Aso kohe ajo që  lëvrohej ishte ky soj letërsie e bejtexhinjve e cila pëlqehej sepse cekte ato probleme, ku vuante populli ,poeti dhe gjuha e përdorur ishte e vet popullit. Ndër temat, që ka prekur Zenel Bastari janë  tema sociale, fetare, e dashurisë. Me këtë lloj letërsia, krijuesit bejtexhinj godisnin shpejt në kohë, shkruanin thjeshtë duke përdorur vetëm gjuhën e popullit. Është gjithashtu e habitshme se si këto krijime përthitheshin në kohën më të shpejtë Ndërtimi i poezive të tilla me gjatësi poeme deri në 30 faqe, i është përshtatur edhe kohës. Krijuesit bejtexhinj i krijonin ato thesare ndër popull dhe  aty hë për hë apo me nge dhe i mbetej popullit që e përhapte atë flakë nëpër krejt errësirën e kohës  të sundimit otoman. Këto diamante të vyera  nuk humbisnin. Nuk binin as në vesh të shurdhër. Këta krijues, që i quanin shkurt bejtexhi dhe krijimtarinë e tyre  në poezi ,bejte  ishin kronika më transparente e një qytetit, gazeta e qytetit në mungesë të kësaj të fundit. Gjuha popullore, që vlonte aso kohe ishte edhe epiqendra e krijimeve të bejtexhinjve. Këto krijime thitheshin si dielli. Mjeshtëria e gatimit të tyre tregonte për një nivel  të lartë  si dhe , për një kulturë të gjerë që ata dispononin.

“Kundër sundimtarëve dhe klerikëve”. Një krijim i gjatë i ndarë vetëm me numra për çdo strofë pra nga numri 1 deri në 108 strofa, që zë një madhësi shtrirje deri në 30 faqe. Aty shqyrton mundësinë se  është e vërtetë , pasqyra e viteve 1800 në një qendër të vogël siç ishte Tirana. Pasqyra ku mund të shqyrtosh deri në detaje shqetësimet, përditshmërinë, vuajtjen, mbizotërimin fetar në përgjithësi të kohës otomane, gjithçka si në sira jepet me një gjuhë të thjeshtë tiranase dhe me plotë lëngë jete dhe me një stil të kuptueshëm. Ka ndër to një përpjekje që për të kuptuar gjërat siç ndodhin në realitete dhe sundimin e huaj  si një rrezik të keq për sovranitetin e vendit.

“Tirana jonë si mësojë/fort e zuni insiqari/ kush e hypi e teprojë/ nuk pat frykë nga xhebbari/ po pate pare je njeri/tjetërsoj të zë bulluri/fukarenjtë i kanë bezdi/veç kërbaç kallankusuri….thotë Z.Bastari. Është gati e thjeshtë për të kuptuar se si këtë vend, që quhet Tiranë i kanë rënë fatkeqësitë si kresë e rëndë aq sa frikë nuk kanë edhe nga perënditë. Paraja mallkohet por ajo shkëlqen ndër kohëra dhe të ndritë faqen. Po pate pare je njeri,thotë Zenel Bastari. Kjo aksiomë  është kaq reale në këtë periudhë të tranzicionit shqiptar. Shkëlqimi i parasë si mbulesa e smogut, përmbi qytete. Në të gjithë këtë krijimtari prej 108 strofa Zenel Bastari sjell realitete kohe. Është një dokument historik, për sundimin otoman. Zenel Bastari me veshje hoxhe dhe zanat artizani e sjell kohën e tij si në një gazetë ditore. Aty asgjë nuk mungon. Aty takon fakirë fukarenjtë. Të pasurit dhe sundimtarët. Sunduesit e fesë, që rrëndojnë barrën e popullit. Aty është jeta e një katundi të tërë. Kohët në të cilën u lind dhe jetoi Bastari i përket sundimit otoman. Në atë kohë gjejmë lëvrimin e disa lloje të letërsisë. Nëse bejtexhinjtë do ti vendosje në sira të parët, ngase  krijimtaria e tyre ishte  e gjithëpërfshirëse, të dytët ishin krijuesit që u përkisnin religjioneve fetare. Tarikatet mistike janë të pasur në literaturë. Kishin edhe një traditë që zbret nga mjegullinat e kohës. Këta u strehuan nëpër vakëfe, ndër  vende të shenjta dhe krijimtarinë e tyre ua kushtuan Zotit, profetit, imamëve, shenjtorëve, dëshmorëve te fesë. Të parët bejtexhinjtë ishin kronike dite, faqja e sotme e një ëebi. Ishin njëqind për qind poet. Të dytët edhe këta ishin njëqind për qind poet. Mirëpo krijimtaria e tyre shkoi në atë drejtimin të fesë, që ishte  letërsi religjioze, ajo i kushtohet Zotit në tërësi.

Zenel Bastarin  e klasifikojnë tek kategoria e bejtexhinjve bektashinj. Në të vërtetë, ai ka shkruar edhe vjersha me frymëzim bektashianë  kushtuar dervishëve të bërë dëshmorë .Ky frymëzim për kohën ka qenë i pranueshëm. Mistika në atë kohë ka qenë tepër e lëvruar ndër krijues. Dhe mistika bektashiane zinte vendin edhe për shkak të ndikimeve dhe përhapjes së këtij tarikati mistik në Shqipërinë e Mesme dhe të jugut. Megjithatë nuk kemi të dhëna, që ai ka qenë një besimtarë bektashi. Letërsia e tij ka qenë  e frymëzuar prej tyre dhe për këtë udhëheqësit shpirtëror të kësaj udhe të vlerësojnë ashtu si Naimin, poetin kombëtar që i kanë dhënë titull nderi:” Baba nderi “të Teqesë së Frashërit. Edhe Zenel Bastari duke qenë se ka trajtuar vjersha me frymëzime mistike bektashiane është vlerësuar prej tyre. Besoj se edhe frymëzimi i tij të mos ketë qenë spontan por mund të jetë vulë  e ndonjë shenjtori të këtij tarikati. Ajo që mbetet mister është se nuk kemi të dhëna, ndërkaq nëse  do të dispononin, asnjëherë nuk mësohet se kur ka ngjarë frymëzimi dhe si. Megjithatë Zenel Bastari mbetet një emër me popullaritet. Zenel Bastari “pikturon” mjerimin e kohës, si një mjeshtër i vërtetë i satirës. Gjatanxahiu  me gjilpërë  në dorë dhe shpirt të pasur , Z. Bastari ka shkruar historinë  e një katundi shqiptarë në vitet 1800. Në këtë krijim ndërthuret mirë vargu i thjeshtë, finë për nga ndërtim. Duke lexuar vetëm vargjet fundit :“ Çdo fe duhet të bashkohemi/qi t’na lirohet vatani/hall të madh duhet të kemi/qi t’ na hyqet sysh dushmani…Kuptimi i këtij vargu është i ngjashëm me aksiomën e Vaso shkodranit :” Feja e shqiptarit, shqiptaria”. Mesazhi i tij qartazi bënë thirrje për largimin e sunduesit otoman. Një pjesë tjetër e  krijimtarisë së Zenel Bastarit  janë portret. Kushtuar vllahut të tij. Në krijime të ndryshme strofa të ndryshme dhe humoristike Zenel Bastari përdor  një stil i këndshëm .Vargje plot me humor e sarkazëm. Kështu në krijimet “Ali bej Qorri”,Hysen ag Jellës, usta Likë Calit, Kryeusta Adem Syllit, Selim pashë Toptanit, Disa tregtarëve të vegjël, disa mullixhinjve në breg të lumit etj. Krijimtaria e Zenel Bastrait është njohur ndër tiranësit e vjetër. Ata i përdornin bejtet e tij në gëzimet dhe zijafetet apo hidhërimet. Emri i Zenel Bastarit ka qarkulluar me kohë  në Tiranë. Bejtet e tij plot mençuri kanë gjetur vend nëpër ahengjet e shtëpive të vjetra të Tiranës së dikurshme. Emri i tij përmendet edhe ndër ata krijues humoristë, që kanë pasur talent  të padiskutueshëm .Fakti, që këto krijime  edhe sot gjejnë vend tregojnë  se forcën talentit të Zenel Bastarit. E gjithë kjo krijimtari do të kishte humbur nëse nuk do të kishte bota njerëz të përkushtuar  si hafëz Ibrahim Dalliu, Ibrahim Hasnaj apo Zyber Bakiu që kanë ruajtur apo publikuar të dhëna  e krijimtari nga puna kolosale e Zenel Bastarit. Botimet për këtë figurë sipas të dhënave që ka  ruajtur Hima janë në vitet 1961, buletini i shkencave shoqërore. 1972 ,revista “Nëntori’ me autor Zyber Bakiun.  Bihiku: Histoire de la littérature albanaise. Tiranë: 8 Nëntori. 1980.Robert Elsie: Historik të letërsisë shqiptare. Pejë: Dukagjin. 1997. Zenel Bastari humori therës i Tiranës Dita 2002. Botimi i vitit 2003 me autorë Ibrahim Hasnaj, nga shtëpia Argeta LMB,Tiranë.

Trajtimi. Në shumë prej botimeve Zenel Bastari është trajtuar si poet bektashi. Në fakt në veprën e tij shquhet frymëzimi panteist i cili në atë kohë ishte më i adhuruari. I këtij frymëzimi është Naim Frashëri që siç  e shqyrtuan më sipër ata kandilin ndiznin tek tarikati bektashi, një tarikat mistik, që pati përhapje të gjerë në vendin tonë sidomos në Shqipërinë  mesme dhe në jug të saj,nëpërmjet dervishëve . Shumë prej tyre kur binin në ekstazë me Zotin thurnin këngë e gazele të shkëlqyera që ua kalonin edhe poetëve më të mëdhenj. Prej kësaj grimce mistike është frymëzimi i Zenel Bastarit. Madje kemi edhe grumbulluesin e veprës se tij është Ibrahim Hasnaj është dervish nderi bektashi. I kësaj grimce është Naimi, Baba Ali Tomori dhe një varg dervishësh, myhibësh,që shkruanin, përkthenin letërsi kryesisht nga autorët orientalë.

Lirikat e Bastarit janë të ngopura me frymëzim  mistik që  zhvillohet , studiohet më tepër te  udhët shpirtërore. Zenel Bastari përmendet ndër bejtexhinjtë të shquar citojmë nga letërsia e bejtexhinjve këto radhë:”Ndër bejtexhinjtë, më kryesorë po përmendim Nezim Frakullën, Sulejman Naibin, Dalip e Shahin Frashrin, autorë të dy historive fetare të vjershëruara, Hasan Zyko Kamberin, Zenel Bastarin, Tahir Gjakovën etj. Shumë i njohur u bë edhe Murat Kyçyku (Cami)…

“Poezisë së Hasan Zyko Kamberit e madje asaj të Nezim Frakullës nuk i mungon kritika
sociale, sikundër e pamë, por duhet të vijmë te poeti bektashi Zenel Bastari që të gjejmë
shprehjen e parë të vërtetë ideologjike të vetëdijes sociale në letërsinë e bejtexhinjve”. Pjesë nga libri: histori e letërsisë shqiptare, Autor Robert Elsie.Përkthyer nga origjinali anglisht “History of Albanian Literature (1995)” nga Abdurrahim Myftiu, Botuar, Tiranë (1997).

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

 … të  dorës së Pikaso-s, apo të aparatit të Milit?!/

Nga Qerim VRIONI/ Michigan/
Dihet se vizatimi përbën gërmat e para të alfabetit “pikturë“, dhe njëkohësisht  shërben edhe si dëshmi në se dikush duhet t’i hyjë mësimit dhe lëvrimit të saj ose jo. Historikisht,  vizatimet e para, siç thonë  studiuesit, janë shenjat e pëllëmbës së dorës së njeriut të lyer me baltë e të vendosur mbi sipërfaqet e mureve të shpellës. Kjo bëhej për të shikuar se si riprodhohej dora, por ndoshta edhe fare rastësisht. Më pas, po në muret e shpellës, njeriu parak nisi të gërvishtëte, me gur më të fortë, më vonë edhe me qymyr druri, subjekte të ndryshëm si kafshë, armë primitive dhe  skena gjahu, duke realizuar vizatimet e para të njeriut. Disa prej këtyre vizatimeve dolën mjaft jetëgjata dhe  kanë mbërritur të paprishura edhe në ditët tona.  Nga Shqipëria, le të përmendim vizatimet e hershëme (petroglifet) në guvat e Trenit (Korçë), Mesaplikut (Vlorë) dhe të Rubikut (Mirditë).

Vizatimet e mëvonëshme, me mjete të përmirësuara dhe mbi sipërfaqe më të përshtatëshme, të realizuara nga njerëz me aftësi të veçanta dhe shkollim përkatës, do vinin sot nga largësitë e shekujve si të ishin bërë para fare pak kohe, duke na krijuar ndjesi estetike. Edhe në ditët e sotme vizatimi lëvrohet shumë, pavarësisht veglës ekzekutuese (qymyr ose karbon, laps ose grafit, penel, majë e mprehtë çeliku etj.) dhe sipërfaqes rrafshe ku bëhet (letër, dru, xham, plastikë, mur, kanavacë etj.) dhe, që përgjithësisht pasqyron një subjekt të caktuar.

Piktori spanjoll, Pablo Pikaso, aty nga fundi i viteve ’40,  kishte  arritur njohje e prestigj të madh në botë. Për këtë, përveç vlerave të spikatura estetike të punëve të tij, ndoshta e ndihmoi edhe një vizatim (litografi) i një pëllumbi të bardhë, që shërbeu si poster i Kongresit Botëror të Paqes që u mbajt në Paris në prill 1949. Më pas, ky pëllumb  u kthye nga lëvizje pacifiste  (sidomos në Europë) në simbol paqeje, duke e quajtur “pëllumbi i paqes”.  Në këtë kohë (1949), Gjon Mili, fotografi amerikan me origjinë dhe vendlindje shqiptare, i cili kishte mbi dhjetë vjet që punonte për revistën amerikane “LIFE”, kishte marrë detyrë të fotografonte artistë të shquar europianë. Fotografi këtë mision e priti me dëshirë të madhe, sepse  vet Mili do të shkruante me vonë se, “kisha kënaqësinë të punoja me disa nga artistët më të mëdhenj të shekullit”.  Kështu, objektivin e aparatit të tij e nëpërkaluan njeri pas tjetrit imazhet e piktorëve të njohur Raoul Dufy, Georges Braque, Henri Matisse, Giorgio de Chirico, violonçelistit të shquar Pablo Casals etj, për të mbetur  në histori edhe përmes këtyre fotoportreteve tradicionale.

Me Pikaso-n, fotografi kaloi nga një rrugë tjetër, të re dhe të guximëshme. Gjon Mili, fillimisht mendonte të realizonte me të disa fotoportrete klasike, siç kish bërë me të tjerët. Por jo. Fotot me piktorin nuk do ishin të zakonëshme. Më vonë, ato do zinin vend në shumë albume dhe libra fotografie në botë e do të quheshin “Vizatime me dritë“.

Në fotografinë botërore,  foto me pasqyrimin  e lëvizjes së një burimi drite hasen qysh prej fillimit të shekullit XX (1914), madje në vitet ’30, artisti amerikan i fotografisë Man Ray realizoi një seri fotosh të tilla me titull, “Space Writing” (Shkrimi i Hapësirës). Natyrisht edhe Mili mund të jetë ndikuar nga paraardhësit, por rëndësi ka fakti se përvojës së të tjerëve ai u ka veshur “stofin e vetë”. Historia e arteve është shkruar edhe nëpërmjet përdorimit të ndikimeve të të vjetërve nga të rinjtë në mënyrë krijuese.

Fotografia përgjithësisht përkufizohet edhe si “veprimi fiziko-kimik, që ndalon çastin”. Thënë edhe me pak fizikë, ajo përngrinë një pamje gjatë një ndërmjetësie kohore shumë të vogël, pjesë të sekondës, kurse fotot për të cilat flasim, ngurtësojnë pamjen në zhvillim e sipër, pra përgjatë një hapësire kohore prej disa sekondash. Me këtë teknikë, fotografia ndalon lëvizjen, veçse jo atë në përgjithësi, por të një burimi drite. Një status i ri ky, më i përparuar, i “dhomës së errët” dhe, në një farë mase, në kundërshtim me përcaktimin teorik tradicional të fotografisë. Kjo i ngjallte  kënaqësi, por dhe e nxiste për të arritur më shumë.

Para takimit të planifikuar me Pikaso-n, Gjon Mili, kaloi një mbrëmje në Paris me Javier Vilato, nip i piktorit. Biseda midis tyre i ndryshoi planin e tij të fotografimit të Pikaso-s: vetëm me mënyrën tradicionale. Mili, përmend në kujtimet e tij se nipi e kishte njohur me thënien e të ungjit se, “nëqoftëse do të vizatosh, duhet të mbyllësh sytë dhe të këndosh”. Duke dëgjuar këtë, imagjinata e fotografit do ketë shpejtuar e, pasi e ka kaluar dy-tri herë nëpër mendje, ka ndalur tek fjalët, “të mbyllësh sytë“, pra në terr. Fotografi kujton në shkrimet e tij se duke pasur në mendje piktorin, “unë vendosa, pse të mos vizatoi në errësirë, me një dritë në vend të lapsit ?”

Ka të ngjarë, që atë natë fotografi të mos ketë fjetur i qetë, dhe me të drejtë, do fotografonte një artist të shquar, madje me një mënyrë të re. Mbase dalëngadalë iu sendërtua ideja dhe iu krijua bindja se të nesërmen do realizonte diçka të re. Për këtë, ndër fotot që kishte marrë për t’ja treguar piktorit, përzgjodhi ato që kishte bërë disa vite më parë me një patinatore duke i vendosuar dritëza në patina. Në to ishte përngrirë lëvizja e patinave në akull dhe ajër, lëvizje e shënjuar në fotografi në vijat e ndërlikuara të dritëzave. Imagjinata e Milit, duke punuar vetëm për fotot e nesërme, gjeti lidhje ndërmjet vijave të patinave me ato që do bënte në ajër dora e Pikaso-s.

Fotografi e gjeti piktorin në një plazh të Francës jugore dhe sapo u përball me të, mendoi “qenka shumë i shkurtër”, siç shkruan në kujtimet e tij. Ndoshta dhe piktori nga ana e tij kur e ka parë mund të ketë  thënë me vete “sa i gjatë ky” për fotografin. Pas sekondave të shkëmbimit të “matjeve me sy”, Mili i propozoi t’i bënte një portret, por Pikaso me një shprehje të ftohtë të fytyrës i përgjigjet, “Ou, ec, ec, vazhdo”, kujton Mili në shkrimet e tij. Fotografi e përtypi ftohtësinë e Pikaso-s dhe me një farë këmbëngulje i tregon një nga fotot që i kishte bërë sportistes së akullit, marrë enkas për piktorin. Fotoja e tërhoqi piktorin që, menjëherë dhe pa e fshehur interesin, kërkon t’i shikojë të gjitha fotografitë. Fantazia dhe mjeshtëria e fotografit të shtrira në letrën e fotove, tretën si me magji dimrin e çasteve të para midis tyre, duke vënë në lëvizje temperamentin e tij të piktorit.  Madje, Mili shkruan se Pikaso,  “filloi të vizatonte në ajër vetëm me gishtin e tij disa vija intriguese”. Kaq mjaftoi, që fotografi nën peshën e minutave të para t’i propozoj të bënin vetëm një seancë 15 minutëshe, gjë që piktori e miratoi shpejt. Në të vërtetë u bënë pesë séanca dhe të gjitha më të gjata se nga 15 minuta. Gjatë tyre në u realizua dhe fotoja më e njohur, “Pikaso duke vizatuar me dritë“. Bashkëpunimi midis Pikaso-s dhe Milit, që filloi me këto foto  dhe në këtë plazh, krijoi më pas dhe miqësinë tyre të ngrohtë disavjeçare që është pasuar edhe nga një letërkëmbim i dendur midis tyre. Fatkeqësisht, letrat që piktori i dërgoi fotografit u shkrumbuan në zjarrin e vitit 1966 që  dogji studion fotografike të këtij në Rrugën 23, në Nju Jork.

Piktori Pikaso kishte vizatuar dhe herë të tjera në sipërfaqe  të ndryshme, si tabelën e zezë, në rërën e plazhit,  zhdukeshin me fshirje ose mbulim pas disa sekondash a minutash, kurse vizatimet me dritëzën në dorë sikur i përfytyronte me vështirësi. Të parat i mendonte dhe i shikonte, qoftë disa sekonda, por këto…. Po ashtu, atë e kishin fotografuar shumë të tjerë, por me një mënyrë të tillë ende nuk e kishte provuar. Këto vizatime humbisnin sapo krijoheshin, ose…treteshin gjatë ngjizjes së tyre! Atëherë si mund të fotografoheshin, kur nuk mbetej gjë fizike, aq më tepër që nuk shfaqeshin në ndonjë rrafsh të ngurtë? Ndoshta, kureshtja e artistit i dha durim  për të pritur përfundimin. Fotografi i gjatë, i hollë  me mustaqe të zeza e temperament kolerik, duhanpirës, i veshur pa kujdes të madh dhe që fliste një anglishte me theks, sikur e kishte hipnotizuar, aq sa mund të ngjit kjo fjalë tek piktori më i madh i shekullit XX.

Pa e zgjatur shumë, të dy u nisën për në  poçerinë e piktorit (në Vallauris), rregulluan një kthinë që mund të errësohej plotësisht  dhe pa u vonuar, filluan shkrepjet. Përfytyrojmë çka ndodhur teknikisht atë ditë vere të vitit 1949 në poçerinë Madoura të spanjollit në Vallauris të Francës jugore. Fotografi vendos aparatin me gjithë flash-n mbi trekëmbëshin prej druri, kuadron pamjen e zgjedhur dhe vendos kohën e mbajtjes së obturatorit tek shenja B, që tregon se ai qëndron hapur deri sa të mbahet shtypur butoni. Fillimisht në errësirë të plotë, piktori vizaton në ajër për disa sekonda me “penelin ndriçues” në dorën e djathtë, gjë që  përngrihet në film si vijë e ndritëshme dhe e ndërlikuar. Pjesa tjetër e kuadratit mbetet e zezë, por e virgjër, sepse ende nuk ka marrë dritë. Mandej, sapo mbaron vija e ndritëshme e piktorit,  pa lëvizur pozën, me obturator të hapur, fotografi shkrep flashin, që ndriçon të gjithë mjedisin bashkë me piktorin. Të dy imazhet bashkohen tanimë njeri me tjetrin, mbivendosen, duke  arritur në një kuadrat filmi shembëllimin e dëshiruar. Fotograf Mili, inxhinier ndriçimi me përvojë dhe imagjinatë, këto veprime i kryen pa vështirësi, por jo pa emocione. Gjithsesi, si rëndomë në fotografi, nuk mjaftohet me një shkrepje, po vazhdon sa sigurohet për arritjen e synimit.  Ngulmimi dhe natyra e gjallë e fotografit e kishte vënë piktorin e madh disi në rolin e nxënësit të bindur. Natyrisht, nga bashkëpunimi i dy krijuesve të tillë të shquar, s’do kishte veçse  fryte të rralla.

Si fillim, ishin disa vija të çrregullta të pakuptimta që realizoheshin nga një dritëz (si e patinatores) në dorën e djathtë të Pikaso-s. Mili prej vitesh kishte realizuar  foto të ngjajëshme, që nga ajo me dritëza në majat e skermave (1942),  tek patinat e sportistes (1945), ku gjurmat në letrën fotografike (fiziogramat) nuk paraqisnin diçka,  veçse ca vija me shumë lakime e përdredhje, që ende nuk mund quheshin “vizatime me dritë“.

Gjon Mili, përfytyroi shpejt se dritëza e vendosur në dorën e piktorit nuk duhej të bënte vija që s’përfaqësonin asgjë, por të vizatonte diçka që mund të lexohej e kuptohej nga shikuesi. Mbase ky,  i propozon artistit të mos bëjë vija kot së koti, por të vizatoj ndonjë gjë  konkrete. Piktori pranon, por,  nuk i shkon mendja të vizatonte “pëllumbin e paqes”, por diçka tjetër, një kafshë mitologjike, një egërsirë, centaurin (gjysëm burrë e gjysëm kalë), si të thuash të kundërtin e shpendit paqësor. Ndërkohë, i pari, pëllumbi, dukej në pankarta të mëdha, ballina revistash e gazetash, kartolina e pulla poste në mjaft vende të botës. Madje, këtë (centaurin), e paraqet jo duke qëndruar a ecur, por me këmbët e para në ajër, si të përgatitej për t’u përleshur me dike, veprimi simbolik i kafshës egërshane të mitologjisë. Çudi kjo përzgjedhje e piktorit, ose asfare çudi kur bëhet fjalë për Pikaso, i njohur për natyrën ekscentrike dhe trillet e tij të zakonëshme.

Fotoja e Pikaso-s duke vizatuar me dritë centaurin, u botua menjëherë në revistën “LIFE”, duke tërhequar vëmendjen e publikut. Gjithsesi, mendojmë se paraqitjen më dinjitoze fotoja bashkë me të tjera të serisë, e pati në ekspozitën fotografike “On Picasso” ( Pikaso) të hapur në MoMA (Muzeu i Arteve Moderne) të Nju Jorkut nga janari deri në mars të vitit 1952. Autorë të saj ishin Gjon Mili dhe miku i tij, fotografi me origjinë hungareze, Robert Capa, simboli i fotografisë së luftës për shekullin XX. Të dy e  kishin fotografuar mikun e përbashkët, Pikaso, në verën e vitit 1949. Fotoja u botua më vonë edhe me tituj të ndryshëm, deri sa mbriti tek “Pikaso duke vizatuar me dritë“, që shoqëron, thuajse sa herë botohet në albume ose shtyp. Ndonëse ishte një emërtim shumë afër të vërtetës, nuk dukej si diçiturë – pjellë fantazie të shëndoshë, sepse…vërtetë, a mund të vizatohet me dritë?! Në të vërtetë, fotografi tregoi se kjo mund të bëhej dhe e arriti këtë në mënyrën më të mirë të mundëshme.

Kështu, Mili ynë realizoi me një proces të ri fotografimi dhe fantazi të epërme vetjake fotot “vizatim me dritë“. Fotoja “Pikaso duke vizatuar me dritë“(1949), shërben në mjaft libra dhe revista të fotografisë si shembulli “ikonë“për këto lloj shkrepjesh. Madje, edhe shumë të tjera të kësaj serie, ku duket gjithmonë Pikaso që vizaton me “penelin ndriçues” në dorën e djathtë. Sot, në botë, këto lloj fotosh të Milit paraqiten dhe komentohen në shumë botime dhe artikuj revistash e gazetash të specializuara për fotografinë. Përmendim se një foto e tillë e Gjon Milit, me ekspozim trefish të figurës së piktorit, është pasqyruar në një botim përmbledhës të revistës amerikane “TIME” të para dy muajve, me titull “TIME” -A History of World—December 2013”. Ajo, është vendosur aty si simbol i kapitullit “Arts&Entertainers” (Arte dhe Artistë), ku përveç Pikaso-s, shkruhet edhe për Louis Armstrong, Marilyn Monroe, The Beatles, Frank Sinatra, Elisabet Taylor etj.

Nuk mund të thuhet se fotoja do dilte e tillë ose jo, po të vizatonte një piktor tjetër dhe të fotografonte një tjetër fotograf, fakti që fotoja ka këto vlera tregon se dyshja, Pikaso-Mili, rezultoi  mjaft e suksesëshme. Fantazia, thuajse hyjnore e Gjon Milit, bëri që këto vizatime të cilat humbisnin gjatë krijimit të tyre, të përjetësoheshin në letrën fotografike, për t’u shikuar sot mbas mbi  gjashtëdhjetë vjet  pas realizimit të tyre, dhe po ashtu të vazhdojnë të kundrohen e shijohen, deri sa të ketë njerëz që pëlqejnë fotografinë.

Në botime të ndryshme fotot e Milit, por edhe të të tjerëve që paraqesin lëvizjen e një burimi drite, quhen rëndom “vizatime me dritë“. Ndoshta nuk u takon të gjithave ky emërtim.Më saktë mbase do ishte që përveç atyre të Pikaso (mundet dhe të ndonjë piktori tjetër), të tjerat të quhen me termin shkencor “fiziograma”, që përbën pasqyrimin e lëvizjes mekanike të një burimi drite në errësirë. Madje, edhe fotot e Milit ku pasqyrohet lëvizja e harkut të violinës (me dritëz në maj) të instrumentistit të shquar, Jasha Heivetz (1952) mund të emërtohen fiziograma të violinës. Tjetër gjë kur lëvizjet e burimit të dritës bëhen nga  dora e piktorit, këto janë vizatime sepse paraqesin diçka me kuptim e subjekt, si njeri, send, kafshë etj, të cilat mund  të quhen  “vizatime me dritë“.

Kthehemi në fillim të shkrimit, tek përkufizimi i vizatimit, duket sikur ka një farë mospërputhje ndërmjet tij  dhe emërtimit të këtyre fotove të Milit. Kjo, sepse vijat e Pikaso-s krijohen në hapësirë tripërmasore, pra jo në sipërfaqe dy përmasore , aq më tepër rrafsh të drejtë. Sado aftësi të shpaloste piktori, nuk  mund t’i shënonte vijat mbi një sipërfaqe rrafshe (pra të bëj një vizatim), sepse nuk e ka lejuar përmasa e tretë, thellësia. Bash, këtë përmasë që shqetëson përkufizimin tonë, e shmang fotografia, e cila arrin ta tresi dhe, vijat e dorës së piktorit të shfaqen në një rrafsh të drejtë (letra fotografike) dhe ta meritojnë plotësisht  cilësimin “vizatim”, madje shoqëruar edhe nga vegla e veçantë, “me dritë“. Fotografia, dihet se një nga tiparet themelore ka zhdukjen e thellësisë së objekteve, pra të përmasës së tretë, dhe këtu qëndron merita e saj që vijat e piktorit në hapësirë të shikohen të shtrira përfundimisht dhe përgjithmonë në një sipërfaqe. Tek e fundit edhe në sajë të aftësisë përfytyruese të Gjon Milit.

Ndoshta nuk ka ndodhur më herët në historinë e arteve pamore që të ruhet një vepër e cila zhduket gjatë krijimit të saj si këto vizatime me dritë të Pikaso-s, të fotografuar nga Mili. Po ashtu, Pikaso është mbase i pari që ka vizatuar në hapësirë dhe jo në sipërfaqe rrafshe, dhe vizatimet të mbeten. Themi ndoshta, sepse para tij mund të kenë vizatuar edhe të tjerë, por të tijat kanë mbetur për t’u shikuar me kënaqësi, madje në një art tjetër pamor siç është fotografia.

Gjon Mili e kishte fotografuar dhe më parë lëvizjen me teknikën stroboskopike duke realizuar edhe foto të njohura si  “Nudo duke zbritur shkallët” (1942) dhe “Pas de Bourre”(1945), por në këto fotografi subjektet janë të copëzuara (fragmentarizuar). Për të arritur tek “vizatimet me dritë“ Milit i është dashur të mendoj, si të gjithë fotografët  me anën e përfytyrimit, një shqisë shtesë, në mund ta quajmë kështu, që u bëhet atyre organike gjatë krijimtarisë artistike.

Mili e fotografoi rishtas Pikaso-n,  me këtë teknikë, edhe pas 18 vitesh (1967). Edhe këto foto, përgjithësisht kishin piktorin në qendër të tyre, por në disa syresh duken vetëm imazhe kafshësh, vazo lulesh, germa kapitale, madje dhe nënshkrimi i tij. Në këto të dytat, fotografi e ka lënë në terr piktorin, pra ka kryer vetëm pjesën e parë të procesit të fotografimit. Vizita e dytë dhe fotot e realizuar në të, ishin siç thotë vet Mili, “shkaku i botimit të përmbledhjes së tyre në një album”. Kështu, në vitin 1970, ai botoi  albumin me titull “Picasso’s third dimension” (Përmasa e tretë e Pikaso-s), që më pas u botua dhe në frengjisht. Në të, përveç fotove “vizatim me dritë”, fotografi ka paraqitur edhe imazhe të punimeve artistike të piktorit të madh në qeramikë e materiale të tjera të forta. Mili, i shoqëron shpesh fotografitë e albumit  edhe me komente, që flasin për nivelin e mirë estetik të tij.

Kjo përmbledhje, do pasohej 10 vjet më vonë me botimin prej “New York Graphic Society” (Shoqata  Grafike e Nju Jorkut) të albumit-monografi “Gjon Mili—Photographs&Recollections” (Gjon Mili-Fotografi dhe Kujtime). Vetë fotografi, përveç fotove të zgjedhura, ofron të dhëna për jetën dhe krijimtarinë e tij, pra ka edhe karakter jetëshkrimor, por të trajtuar me sensin e një letrari të aftë.

“Vizatimet me dritë“ janë të ngjajshme me skicat e shpejta me laps që praktikojnë rëndomë piktorët, veçse këto të fotografuara nga Gjon Mili, kanë dalë nga mendja dhe dora e Pablo Pikaso-s, më të madhit piktor të shekullit XX.

Sot në botë janë përhapur mjaft fotografitë “vizatim me dritë“, me teknika e mënyra të shumta e të ndryshme. Por, gjithsesi, ende nuk është realizuar ndonjë foto që të ketë popullaritet  të përafërt me atë të “Pikaso duke vizatuar me dritë“(1949) të fotografit amerikan me origjinë shqiptare, Gjon Mili, i cili u nda nga kjo jetë më 15 shkurt 1984, plotë 30 vjet më parë.

Michigan, ShBA,  janar 2014

-Albanian Excellence dhe ATSH, me mbështetjen e bashkisë së Vlorës, çelin sezonin turistik me projektin “Vlora ime”-/

Nga Harilla Koçi/- Albanian Excellence dhe Agjencia Telegrafike Shqiptare, me mbështetjen e bashkisë së Vlorës, do të organizojnë nga data 9-10 maj projektin “Vlora ime”, një projekt i cili do të evidentojë historitë e suksesit të qytetarëve vlonjatë që jetojnë dhe punojnë prej vitesh në vende të ndryshme të botës.

Në një në takim që presidentja e Albanian Excellence, Flora Nikolla dhe stafi i AE-së zhvilluan të shtunën në Vlorë me kryetarin e bashkisë, Shpëtim Gjika, u konfirmua realizimi i këtij projekti në ditët e çeljes së sezonit turistik, një ngjarje e rëndësishme për qytetin bregdetar në jug të vendit, i cili gjatë stinës së verës shndërrohet në kryeqendrën e  pushimeve jo vetëm për shqiptarët, por edhe qytetarët e vendeve të rajonit, Evropës dhe më gjerë.

Kalendarit të ngjeshur të aktiviteteve në çelje të sezonit veror, kryebashkiaku i Vlorës ka vendosur që t’i bashkangjisë edhe projektin “Vlora ime”, i cili përfshin botimin e librit “Vlora- histori suksesi 2014”, organizimin e lëvizjes qytetare me protagonistë qytetarët e suksesshëm vlonjatë në botë si dhe organizimin e mbrëmjes Gala, ku vetë personazhet në libër do të jenë protagonistë të asaj mbrëmje.

Kryebashkiaku Gjika, duke mbështetur projektin “Vlora ime”, e konsideroi me rëndësi realizimin e tij në ditët e çeljes së sezonit turistik, ndërsa  vlerësoi kontributin që Albanian Excellence dhe ATSH jep në evidentimin e suksesit shqiptar në botë si një pjesë e rëndësishme e integrimit të Shqipërisë.

Në të njëjtën kohë, Albanian Excellence është duke punuar për realizimin e projektit “Si dje dhe sot në Fier”, i cili do të zhvillohet në datat 2-3 maj në qytetin në qendër të Shqipërisë, që njihet si simbol i bashkëjetesës mes vendasve dhe shqiptarëve të ardhur nga treva të ndryshme, Çamëria, Kosova, etj.

Ashtu si “Vlora ime”, projekti “Si dje dhe sot në Fier” që do të konkludojë me botimin e librit “Fieri- histori suksesi 2014”, realizimin e lëvizjes qytetare me protagonistë qytetarët e suksesshëm fierakë si dhe organizimin e mbrëmjes Gala, ka gjetur mbështetjen e kryebashkiakut Baftjar Zeqaj.

“Albanian Excellence” u krijua në vitin 2012 si një organizatë jo fitimprurëse, e cila në programin e saj afatgjatë ka krijimin e një database të shqiptarëve nga të gjitha trevat, të cilët në vendet ku kanë emigruar kanë shënuar arritje të larta profesionale. Fusha e veprimtarisë së Albanian Excellence shtrihet në studime,  botime, promovime, aktivitete kulturore, shkencore, artistike, etj; në takime, simpoziume, konferenca si dhe çdo aktivitet tjetër që lidhet me qëllimet e saj.

“100 histori suksesi në 100 vjetorin e Pavarësisë” ishte botimi i parë që Albanian Excellence, me mbështetjen e Agjencisë Telegrafike Shqiptare, promovoi në nëntor të vitit 2012, si asnjëherë më parë, në një mbrëmje Gala në Teatrin Kombëtar të Operas dhe Baletit në Tiranë. Të paktën 50 shqiptarë të suksesshëm në botë, pjesë e botimit “100 histori suksesi në 100 vjetorin e Pavarësisë” ishin protagonistë të asaj mbrëmje që u transmetua në ekranin e Televizionit Publik Shqiptar.

Me sukses, Albanian Excellence organizoi në pranverën e vitit të kaluar edhe aktivitetin “Përgjithnjë Berat”, një lëvizje tipike qytetare që u kurorëzua me librin “Berati- Histori suksesi” dhe me një mbrëmje Gala, protagonistë të së cilës ishin personazhet e librit të cilët erdhën në vendlindjen e tyre enkas për këtë event. Aktiviteti gjeti një përkrahje të madhe nga qytetarët berates, sikundër u pasqyrua gjerësisht në median lokale dhe kombëtare.

Gjatë muajve të fundit, Albanian Excellence ka marrë përsiper lëvizjen qytetare mbarëkombëtare “Për sot dhe nesër”, e cila synon të sensibilizojë qytetarët në  përdorimin  e biçikletave, në mbrojtje të mjedisit, si dhe  ndërtimin e rampave që do të lehtësonin lëvizjen e e invalidëve. Deri më tani kjo lëvizje është organizuar me sukses në Vlorë, Pogradec dhe Fier dhe imazhi i saj është aktori i njohur, Ardian Cerga.

Nuset e Himarjoteve me ngritën me kujdes…

Nga Gëzim Llojdia*/

1.

FORTIFIKIMET Në SHEKUJT XVIII-XIX/

Periudha e pashallëqeve të mëdha shqiptare.Naser Gashi shkruan:Por midis gjithë sundimtarëve të pashallëqeve, u dallua për ngritje fortifikimesh Ali pashë Tepelena, i cili nga fundi i sundimit të tij, mundi të krijojë një shtet thuajse të pavarur, me kryeqendër Janinën. Në kufijtë tanështetërorë ndodhet vetëm një pjesë e kalave të ndërtuara apo tërindërtuara prej tij, si Tepelena, Gjirokastra, Shën-Triadha,Mahallaja, Porto-Palermo, etj. Qëllimi i Ali Pashës në ndërtimin e një rrjeti të tërë fortifikimesh në territorin e sunduar prej tij ishte jovetëm zhdukja e anarkisë feudale dhe sundimi i plotë i vendit, por edhekrijimi i një shteti të pavarur shqiptar, ku të përfshihej edheShqipëria Veriore. Midis ndërtimeve të tjera Aliu u vuri rëndësi tëveçantë fortifikimeve dhe nxitoi të ndërtonte një sistem të tërëkështjellash dhe kullash të veçuara, pasi parashikonte një konflikt tëarmatosur me Turqinë. Prandaj kështjellat e tij janë ngritur në pika tërëndësishme strategjike, pranë rrugëve nga mund të kalonte ushtriaturke si dhe në qytetet dhe portet kryesore. Për më tepër, Ali pashëTepelena filloi të krijonte një rajon tepër të fortifikuar në krahinën malore të Sulit, të cilën do ta kishte në rast nevoje si vend të rezistencës së fundit, për të pasur mundësi të grumbullonte dheriorganizonte forcat kundër ushtrisë turke superiore në numër.Në ndërtimit e tij ushtarake Aliu përdori një numër të madh arkitektëshdhe inxhinierësh të huaj francezë dhe italiane, por në krye tëpunimeve, nga viti 1800 deri rreth 1812, qëndronte Petro Korçari (4) , një mjeshtër shqiptar, të cilin konsulli i përgjithshëm i Francës në Shqipëri, Fransua Pukëvili, e quan «Voban» (5) tëtij. Vetë Aliu ndërhynte shumë në punimet dhe nuk kishte besim nëarkitektët e huaj. Ai përdori për ndërtimin e kështjellave mjeshtra ngakrahina e Korçës, Përmetit, Gjirokastrës, Janinës dhe Dibrës.Veç kalave që ndërtoi Ali Pasha, jashtë territorit të sotëm të Shqipërisë, si në Janinë, Prevezë, Artë, Sul, etj., ai ndërtoi shumë fortifikimeedhe brenda këtij territori, si në Tepelenë, Gjirokastër, Shën-Triadhë,Butrint, Mahalla, Libohovë, Shën-Vasi, Porto-Palermo, Bërat.Pjesa më e madhe e këtyre fortifikimeve ruhet në gjendje të mirë apo tëmjaftueshme për t´u studiuar. Ndërtimet ushtarake të Ali Pashësdallohen nga teknika e ndërtimit me gurë të latuar me kujdes, dhe kur lejonte terreni, nga format e rregullta gjeometrike, në të cilat mbizotëronte drejtkëndëshi, nga kullat dhe muret e ulëta e me faqe të pjerrëta në anën jashtme, frëngjitë e mëdha për topa me hapje nga jashtë si dhe nga disa elemente dekorative, si kornizat prej guri, qëkonturojnë zakonisht pjesën e sipërme të kurtinave dhe kullave, me lartësi të barabartë. Jo të gjitha kalatë e Ali Pashës janë të një rëndësie dhe u është kushtuar i njëjti kujdes. Sipas qëllimit dherrethanave, në të cilat ato u ndërtuan, kombinohet utiliteti,qëndrueshmëria dhe  madhështia. Vendlindjen e tij, Tepelenën,  Aliu donte ta bënte një rezidencë të dytë të tij pas Janinës që të mos binte më poshtë nga ajo nga shkëlqimi dhe madhështia. Por para se të ndërtonte kalanë në këtë qytet, Aliu synoi të nënshtronte një herë krahinën e Gjirokastrës, Delvinës dhe Himarës e sidomos të kishte një dalje në det në këtë zonë, ku si vendin më të përshtatshëm gjeti Butrintin. Kështu, rreth vitit 1797, ai ndërtoi një kështjellë të vogël në fshatin Mahalla të Delvinës, mbi nië kodër të ulët, nga ku zotërohej një pjesë e luginës së lumit Pavlla. Kjo ishte një kështjellë e dobët, muret e saj kishin një gjerësi prej vetëm 0,75 m dhe lartësi 3,50 m. Me planimetri në trajtën e një trapezi, ajo ka katër kulla drejtkëndëshe në qoshet dhe dy hyrje, nga të cilat hyrjakryesore përshkon murin verior, ndërsa tjetra, më e vogël, murin jugor.

2.

Në ballin e portikut të kështjellës së Ali Pashait,në Porto Palermo,në jug të gdhendura gjenden në një stil,ndoshta në atë  bizantin, vargjet nga mënyra e të kënduarit duken që janë të bejtexhinjve të oborrit:”Ktheni ploret o detarë…afrohuni pa frikë,inati  i erës dhe dallgët janë frikë…Ky është varianti i parë që unë gjeta dhe ne fund do t’u paraqesë variantin e dytë  të mësuesit Janko Pali nga Qeparoi. Çfarë do të kuptojë ky rapsod oborri i Ali Pashait me fjalët,ktheni ploret o detarë…,Flitet për anijet detare, që të ankorohen aty buzë vendit ku prehej pashai. Një ditë do të kthehem tek ju i ka thënë edhe  Pukevil  ,i cili ka shkruar për këtë takim dhe ka përmendur vitin 1806,kohë këtë cilin Ali Pasha e mirëpriti në kalanë pesë këndesh e projektuar nga një inxhinier bashkëkombës i Pukevilit, po francez. Afrohuni pa frikë besoj shqyrton,aty për ku je nisur,po të them në gjuhën vendase  ”Mirëardhësh ! Në një sterre,dallgët të krijojnë ndenjën e madhe të frikës,zhurma e tyre,shkrumbëzimi,përplasjet,lartësia e tyre e matur në disa ballë,dhe kësisoj inati i erës,nuk mund të përballohen përveçse tu thuash hapu ,janë goditje që ndryshojnë format e shkëmbinjve .Ktheni ploret o detar… në qiellin e kthjelltë nëpër natë,nuk ka ndonjë formulë të fshehtë mikpritje,për të kthyer anijet në gjirin e kështjellës ku qëndronte pashai plak i menduar,që ishte  e rebeluar me perandorin.

Frynë jug erë e fortë, që ndihet më tepër në jug ,por sidomos në këtë pjesë jugore. Kalaja është në vendin më të bukur,një ishull deti e rrethon më tre pjesët me ujë,ndërsa përkarshi është rruga që mbrinj deri atje. Duken muret e kalasë, frëngjitë e vogla të mbuluara me rrasa guri. Murre,portik, frëngji .Kalaja është mirëmbajtur mirë. Brenda ka dhoma,puset  e ujit. Dhoma të errtë si biruca. Korridore dhe mjedise të tjera. Punuar me gurë. Një ndër specialistët e monumenteve të kulturës në rrethin e Vlorë, N .B shprehet se ka një ide interesante. Duke parë se në ishullin e Janinës, është krijuar një muze për Ali Pashën,përse ndoshta në të ardhmen mund të projektohet dhe të ndërtohet një muze për Ali  Pashën.  Aty mund të përmblidhen të gjitha të dhënat si dhe dokumentet,reliktet dhe foto për sundimtarin Ali Pasha. Duhet thënë se pas Skënderbeut,është Ali Pasha ,sundimtari që sundoi jugun e vendit duke e taposur pushtimin osman. Duke bashkëvepruar më bektashinjtë për një aleancë të vetme të dy palët kishin një kundërshtar,shteti i Ali Pashës është i njohur duke ekzistuar ,ku Ali ishte sundimtari një lloj kryeministri shqiptar .Dhe është e kuptueshme koha e tij,por është pak e njohur si kohë e qëndrimit te ekzistencës së shtetit shqiptar karshi  osmanllinjëve . Në muzeun e Ali Pashës mund të vendosen dokumente origjinale që gjenden në shtetin turk,por edhe në ishullorin e Janinës .A duhet menduar sa për fillim duhet thënë se është një ide e mirë për ti hapur udhë realizimit të më vonshëm. Kjo edhe nga fakti sepse sivjet kalaja në Porto Palermo pati vizitorë të shumë,turistë tëhuaj që interesoheshin për Ali Pashën dhe kalanë e tij,kohën e sundimit,rreth dy shekuj më parë. Kalaja e Ali Pashës mbart një tregim të moçëm. Ali pashai e ndërtoi këtë kala për gruan e tij Vasiliqinë. Thuhet se thesari i saj është zhytur në katakombet e saj dhe pas mërgimit të pashit dhe gruas së tij ,thesari nuk u gjet,duke treguar se legjenda ishte më tepër një sajim popullor.

3.

Kështjella në jug, e Ali Pashës mësuar me gjuhën e fjalëve të patregueshme,ku të shfaqet  Vasiliqia ,që e parandien ardhjen e orëve te territ,në dyert e saj nga shenjat pluskuese i solli koha. Ti hënëz e plotë,në flokë!O pishës e ndezur në muzg!Sa shikime janë ngurosur përmbi ty:” Ç’pret moj e gjorë,Aliu s’është më i gjallë…

Kjo kala me shkruante një ish i burgosur aty ka shërbyer si burg,  shkruan aty vite te rinise në këtë kala që  me qepaku sot mund te kthehet ne muze edhe për turistet por edhe një kthine e saj te tregoje vuajtjet e atyre djemve te nenave që provuan birucat .

4.

Pasuritë kulturore, historike dhe artistike prezente

Ne territorin e Bashkise Himarë objektet kryesore te cilat përbejnë pasuri kulturore, historike dhe artistike janë: Ne Gadishullin e Karaburunit: guroria romane Gramata, kisha e Shen Adreas.

Ne Dhërmi: Manastiri i  Panajase (Shën Mërisë), Manastiri i Shën Thodhorit, kisha e Shën Stefanit, Shpella e Pirateve, shpella e Parashqevise, kisha e Shën. Nikolles, lagjia e vjetër e fshatit Dhërmi me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, Kulla e fisit Vretos dhe Kulla e fisit Kumi etj. Ne fshatin Iliaz: manastiri i  Stavridhit. Ne fshatin Vuno: shtëpitë me arkitekturën karakteristike te zonës. Ne fshatin e vjetër Himarë: Kalaja e Himarës është një fortifikim qe i përket shekullit te 3-te para erës sonë dhe vazhdon ne periudhën e mesjetës. , Kisha e Akipeshkopise, kisha e Kasiopise, kisha e Shen Pandon, kisha e Athalit, lagja e vjetër me shtëpitë me arkitekture karakteristike.

Ne qytetin Himare:Shpella e Omerit e cila i ka dhënë dhe emrin qytetit (Spile), kisha e Shën. Marinës. Në Panormi: Kalaja e Porto-Palermosdhe Kisha e Vasilikes (gruas se Ali Pashës). Kjo kala thërritet ndryshe edhe Kalaja Pashe Tepelenës, ndodhet ne afërsi te Himarë, ne gjirin me te njëjtin emër. Kjo kala u projektua nga një inxhinier francez ne formën e një pesëkëndëshi. Porta e hyrjes ndodhet nga ana e lindjes. Muret janë te trashe 1.6m. Ne shënimet e tij konsulli francez Pukevil shënon se me 1806 ali Pashe Tepelena, i rezervoi atij nje pritje ne kalanë e Kastrise, Himarë. Sipas studiuesve te quajtur te bregdetit Janko Palit, ne ballin e portës te kësaj kalaje jene te gdhendura me germa greke ne stilin bizantin.  Ne Qeparo: fshati  i vjetër Qeparo me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, shtëpia e Ali Pashes, Manastiri I Shen. Dhimitritit, Kembanaria e kishës se fshatit Qeparo, Kalaja e Vjetër etj.

5.

Thuhet se në Himarë kalonte trakti i Egnatias jugore, që përshkonte Aulonën, Llogora, Himarë, Finiq. Himara e ka plazhin në Spile më të mirin. Ajo,që mund të tërheq kureshtar është shpella e Odisesë në Spile. Si i shpëtoi Ciklopit varur në leshin e deleve. Në Porto Palermo,kështjella e Ali Pashait ka formë pesëkëndëshe. Muret janë të trashë 1.6 m .Në ballinë gjenden vargje poetësh,gdhendur me stilin bizantin. Ndërtuar poetika e tyre me kaq ëmbëlsi me detin:

Mbishkrimi i dyte na e ka dërguar nga USA Pertaq Pali ibiri i Janko Palit

Mbishkrim ne deren e forteses se Palermos te ngritur me 1806
nga ALI PASHA, Vezir i Janines.
Stripste tis pllores afova thallasopori kseni
S’tin thallasa tu Panormu, thimos vjeni !
Q’eme pu tora vlepete s’ton urano san astro
Ime tis niqis tropeo astrapovollo Kastro !
Nifadhes Himarjotises m’ektisane me zillo
Afillo pros tus afillus qe pros tus fillus fillo !
M’ezilepse o Faethondas m’ihe nakari o Pirros
ALIS o protos me krati Tepelenjotis iros !
Afendis plireksusios s’tis Ipiros ta meri
Qe stratighoa Asirios me ta spathi s’to heri !
Pende mirjadhes stratevma Krata s’ton orismo tu
Afovos penda q’atromos anandja s’ton enthrotu !
S’ta Janin’ ahapavete t’atromito londari
Tis Athinas to jenima q’anathrema tu Ari !

Ngritur në kopje në vend me 1932 nga Arsimtar Janko Pali

Ktheni plloret o detare,hyni ne liman rehat
Këtu ne Panormen deti s’trembet erës me inat
Edhe mua qe shikoni lart ne qiell qe çaj rete
Jam e fitores trofe fortes’ qe shkrep rrufete !
Nuset e Himarjoteve me ngritën me kujdes
Armike për armiqtë, për miq mike me bese !
Me pati zili Fatheondi dhe Pirro me pat nakar
I Tepelenës me sundoi heroi Aliu i par
I plotfuqishem është sot ne ç’mban Epiri vende
Dhe gjeneral Asirian me shpat’ e me mende !
Pese dekada mijëra ka n’urdher ushtare
Pa frike e pa u tutur u bën armiqve balle
Tani Janine prehet luani pa frike
Nga Athinaja lindur , që Marsi vetë ka rritë !
Përkthyer dhe përshtatur ne shqip nga arsimtar Janko Pali në vitin 1932 (shkruar me makine shkrimi mare nga origjinali i vitit 1932 dhe ne dy ½ flete, formati ) .Qeparo me 29. XI. 1979.

Autori që ka përkthyer këtë pllakë  është eurditi Janko Ll. Pali,njohës i mirë i disa gjuhëve të huaja mes tyre gjuhës së rrallë të esperantos , lindi në 20 korrik 1898 në fshatin Çoban Ishah, të Izmirit (në Anadoll), vdiq më 12 shtator 1994. Janko LL Pali, emër i dashur e i njohur i Bregdetit Jon, i përket plejadës së nderuar të figurave të shquara të kulturës, politikës dhe atdhedashurisë shqiptare.

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

Nga Gezim Kabashi/- “Bukuroshja e Durrësit”, mozaiku më i hershëm i zbuluar ndonjëherë në Shqipëri, është bërë i njohur në të gjithë botën shkencore 55 vjet më parë. Këmbëngulja e arkeologut të shquar, Vangjel Toçi, rinxorri në dritë pikërisht në vitin 1959, një nga monumentet më të rëndësishëm të trashëgimisë sonë kulturore gjatë antikitetit, monument që aktualisht ndodhet në hyrje të Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë.Bashkëpunëtori i vjetër shkencor, Vangjel Toçi, ndoqi me kujdes të dhënat e shkruara nga dy arkeologë austriakë në fillim të shekullit të XX, lidhur me praninë e mozaikut në një nga lagjet qendrore të Durrësit.Për herë të parë ky mozaik, që i përket shekullit të IV-III para erës sonë, u zbulua rastësisht gjatë punimeve të ushtrisë austriake për hapjen e një transheje fortifikuese në vitin 1916. Oficeri austriak, Camillo Prashnicher, i cili ishte edhe një arkeolog i shquar, u kujdes që shtresa e mozaikut të ruhej. Prashnicher është i pari që botoi fotografinë e mozaikut në librin e tij arkeologjik për Shqipërinë duke e quajtur atë një kryevepër të artit figurative.

Më pas mozaiku u mbulua dhe humbi për 33 vjet

Për fat të mirë, falë këmbënguljes dhe aftësisë së tij profesionale, në vitin 1959 arkeologu durrsak Vangjel Toçi e rizbuloi mozaikun 2300-vjeçar. Bashkëkohësit kujtojnë bisedat e gjata të arkeologut me të moshuarit e qytetit si dhe të dhënat e nxjerra prej tij nga libri i botuar në vitin 1920 nga arkeologët Shober dhe Prashniker.

Mozaiku ndodhej në thellësinë 3.80 metra në themelet e një shtëpie dykatëshe, vetëm 150 metra pas godinës së teatrit “Aleksandër Moisiu” të qytetit. Rizbulimi i mozaikut ngjalli interesin e shumë shkenctarëve të huaj, të cilët megjithë kufizimet e periudhës komuniste kërkuan ta shihnin nga afër veprën e lashtësisë.
Mozaiku ka formë eliptike me diametrin e madh 5.1 metra dhe ze një sipërfaqe afro 9 metër katrorë. Në qendër të tij është figura e një gruaje të re dhe të bukur mes një peizashi plot kërcej lulesh, gonxhesh dhe petalesh. Është mbiquajtur  “Bukuroshja e Durrësit”, një emër metaforik në nderim të grave të qytetit të lashtë, por edhe të mjeshtrave ilirë që e krijuan atë. Në lashtësi, ky mozaik ka zbukuruar për një kohë të gjatë një banjë luksoze private të qytetit antik.
Teknika e përdorur për krijimin e tij është me gurë zalli natyrorë, me ngjyra të ndryshme, të ngjitura me njëra- tjetrën me mjeshtëri shumë të madhe.
Në vitin 1982 mozaiku u zhvendos nga Durrësi dhe u instalua në sallën kryesore të antikitetit, në hyrje të Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë. Ende nuk ka një mendim të përcaktuar shkencor se kujt i përket figura qendrore e mozaikut, por sidoqoftë ai vazhdon të njihet thjesht si “Bukuroshja e Durrësit”, duke i dhënë qytetit të lashtë një privilegj më shumë përballë turistëve vendas dhe të huaj.(ATSH)

Nga Harilla Koçi/.- Në galerinë e jashtëzakonshme të veprave të Kel Marubit përfshihet edhe fotografia “Kapiteni Mark Raka dhe Bajraktari i Shalës”, realizuar në vitin 1922. Pak e njohur në Shqipëri kjo foto e rrallë që fikson plot 11 personazhe është pjesë e 500 fotove më të mira të botës.

E modifikuar me titullin “Dorëzimi i armëve” nga studiuesi Qerim Vrioni, Kel Marubi ka fiksuar në këtë foto një moment të rëndësishëm të Shqipërisë së 90 viteve më parë, atë të kalimit nga koha e bajraktarëve dhe kapedanëve në të respektimit të institucioneve dhe ndërtimit të shtetit.
“Fotografia e Kel Marubit është tashmë pjesë e albumit The Photo Book, Londër 2000, publikuar nga shtëpia botuese prestigjioze “Phaidon”. Në këtë album, janë riprodhuar 500 foto të zgjedhura nga 59 vende të ndryshme të botës dhe që janë realizuar gjatë 150 viteve të historisë së artit fotografik”, tregon për ATSH-në studiuesi vlonjat Vrioni, me banim në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Referuar shënimeve që shoqërojnë foton e Kel Marubit, Vrioni thotë se autorët ndërmjet të tjerash shkruajnë se “në foto nuk kuptohet qartë se çfarë ndodh…” (The Photo Book- LONDON, 2000-fq 302).
Të njëjtin përfundim për këtë foto, sipas studiuesit shqiptar të fotografisë, jep edhe albumi “Albania. Volto dei Balcani, scritti di luce dei fotografi Marubi, Torino, 1996(3)”, ku krahas disa mangësive të tjera për subjektin e fotos jepen disa hamendësime, të gjitha të pezullta dhe në kundërshtim me njëra-tjetrën.
Në këtë mënyrë, përpara studiuesit shqiptar të fotografisë, Qerim Vrioni, dilte një detyrim i madh, që lidhej me studimin analitik të fotos, e cila për të huajt ishte një vlerë e çmuar e trashëgimisë shqiptare. Kësisoj, ai i hyri punës për të saktësuar gjithçka që ka të bëjë me përmbajtjen e fotos, për të evidentuar të gjitha vlerat e saj, përmes një procesi që nis nga argumenti vizual në atë dokumentar.
Sot, ne kemi të qartë atë që disponon dhe përcjell fotografia “Kapiteni Marka Raka dhe Bajraktari i Shalës”, saktësuar dhe modifikuar në emërtim, “Dorëzimi i armëve….”, nga studiuesi Qerim Vrioni. Janë të qarta dhe të identifikuara të gjitha personazhet e kësaj fotografie, të cilët vijnë nga ajo periudhë e largët e vitit 1922, si produkt i punës së jashtëzakonshme studimore të Qerim Vrionit.

-Interpretimi, përmes një analize me arkivat-

Për të arritur këtu, Qerim Vrionit, iu desh të hynte në arkiva, të studionte e të përgjithësonte, të bënte analiza e krahasime, të interpretonte e të fokusohej tek çdo element që në pamje të parë dukej si pa rëndësi. Janë rreth 28 objekte dokumentare, studime e përgjithësime të autorëve shqiptarë e të huaj, që u shfrytëzuan për të dimensionuar të plotë fotografinë, që zë një vend dinjitoz mes 500 simotrave të saj më të mira të kohrave, por që fatkeqësisht ne shqiptarët nuk e njohim mirë. Përmes një procesi studimor shumëplanësh, Vrioni hyn në atmosferën e kohës.
Elementin që lidhet me datën e realizimit të fotografisë, ai e shfrytëzon fare mirë për ta përdorur si një argument bazë në procesin e eksplorimit, si një çelës të zbërthimit të saj. “Çelësi i zbërthimit të subjektit të kësaj fotografie është viti 1922, kur ajo u realizua. Në këtë vit, në bazë të një ligji të miratuar nga Këshilli Kombëtar (Parlamenti i asaj kohe), popullsia civile detyrohej t’i dorëzonte armët shtetit, pra është bërë çarmatimi i atyre që nuk duhej t’i kishin ato”, shkruan Vrioni, për të cilin tashmë ka një bazë orientimi për të arritur objektivin.
Në rrjedhën e ngjarjeve ku ishte përfshirë Shqipëria e atyre viteve, perspektiva e saj vihej përballlë shumë pikëpyetjeve. A duhej të futej në rrjedhën e zhvillimit, duke patur si model profilin perëndimor, apo duhej të mbahej dhe të mbetej peng i realiteteve të të shkuarës së afërt dhe të largët. Shqipëria ishte ende e brishtë. Mbizotëronte një situatë e paqëndrueshme me plot probleme në fushën e rendit e të qetësisë, çka shtronte domosdoshmërinë e një vendimmarrjeje të qartë që të garantonte të ardhmen e vendit dhe të qytetarëve. Një ndër këto ishte edhe miratimi i ligjit për çarmatimin e popullsisë civile, e cila rezultonte e armatosur për shumë faktorë dhe arsye, që lidheshin me mentalitetin dhe ngjarjet historike nëpër të cilat kishte kaluar vendi. Më e fundit, ishte Lufta Botërore. Në 5 prill të vitit 1921 ishin zhvilluar zgjedhjet për Këshillin Kombëtar (Parlamenti i asaj kohe), me 75 deputetë. Më pak se një vit më pas, në 6 shkurt të vitit 1922, miratohet ligji për çarmatimin e popullsisë. Klasa politike e kohës e vlerësoi këtë si një akt të domosdoshëm në rrugën drejt progresit, i cili do të niste të zbatohej shumë shpejt, pavarësisht se Këshilli Kombëtar, për shkak të paqëndrueshmërisë politike, do të shpërndahej për atë legjislaturë vetëm 3 javë më pas.
Këtë ngjarje madhore do të fiksonte Marubi i famshëm me aparatin e vet, duke zgjedhur, sipas Vrionit, një nga krahinat më në zë në historinë e vendit, atë të Shalës në Shkodër. Gjatë atij procesi, do të mblidheshin 34140 armë të cilat, duke iu referuar numrit të popullsisë, përbënin një potencial të jashtëzakonshëm. Në këtë këndvështrim, për studiuesin shqiptar të fotografisë, Qerim Vrioni, kjo vepër e Marubit vjen jo vetëm me vlerat e veta artistike, por po aq e ndoshta më shumë edhe për ato historike e dokumentare, me mesazhe të fuqishme që mbeten mjaft aktuale edhe sot në një dimension shumëplanësh.

-Fotografia “Dorëzimi i armëve”, konceptuale-

Fotografia “Dorëzimi i armëve….”, është konceptuale, çka do të thotë se autori e kishte fare të qartë atë që do të bënte; thotë Vrioni. Prandaj ai nuk nxiton. I vendos personazhet e veta sipas projektidesë së konceptuar në mendjen dhe fantazinë e tij, kërkon që gjithçka të jetë e përkryer, asgjë të mos jetë e tepërt dhe aq më tepër të shkojë në rrjedhën e kundërt të asaj që ka në mendjen e vet. Marubi, si artist shumëplanësh, kujdeset që vepra e tij të përmbajë të gjitha elementet, ku edhe mënyra e qëndrimit dhe veprimit të secilit personazh përfaqëson jo thjesht një gjendje të momentit, por një psikologji, një mentalitet, një pikëpyetje, një besim, apo mosbesim. Çdokush prej personazheve ka një rol të caktuar në këtë foto dhe të gjithë bashkë i shërbejnë një qëllimi. Prandaj dhe Vrioni ndalet në secilin prej tyre, analizon çdo qëndrim, çdo gjest që flet shumë, çdo moment që nevojitet për të arritur objektivin. Pushka e kthyer mbrapsht (kështu realizohej dorëzimi i saj, sipas Vrionit), që zbret gradualisht nga dora ende e palëshuar mirë e Bajraktarit të Shalës (Lush Prelës), tek të dy duart e kapiten Mark Rakës… Ky është momenti i duhur, për fiksimin e të cilit nevojiten aftësi profesionale, përqëndrim e vullnet. Jo çdokush mund ta realizojë atë. Në këtë çast ndalet studiuesi Qerim Vrioni, për të bërë një analizë të detajuar dhe për të nxjerrë përfundime. “Fotografimi i malësorit e aq më tepër bajraktar duke dorëzuar armën nuk duhet të ketë qenë më i lehtë se dorëzimi faktik i saj”, shkruan Vrioni, sipas të cilit po fiksohej heqja e “gjymtyrës së pestë” të shqiptarit, gjë që do të shoqërohej doemos me dhimbje si çdo operacion.

Prandaj, sipas studiuesit, për të bindur malësorin plak që të fotografohej Marubit i ka shërbyer emri shumë i mirë si atdhetar, fotograf e njeri i ndershëm si dhe aftësitë e tij komunikuese dhe respekti që gëzonte në Shkodër dhe në krahinat e saj.
Në këtë kontekst, ngarkesa dhe sjellja psikologjike në çastin e fotografimit, nga ana e çdo personazhi, përbën një plan të veçantë për studiuesin Vrioni, në nxjerrjen e përfundimeve dhe pikësimin e objektivit të tij përfundimtar.
Për të, fotografia “Kapiteni Mark Raka dhe Bajraktari i Shalës” nuk është e atypëratyshme. Fotografi e ka kuadruar mire e bukur gjithçka do të fiksonte në pllakë xhami, çka bën që në foton e stampuar ka fare pak sipërfaqe parazitare.
“Ajo është e studiuar dhe e kompozuar si një çast skene në teatër ku zhvillohet një dramë. Po ashtu na kujton edhe bocetet e piktorëve të filmave kinematografikë, që përmbledh në një pamje të vetme dramacitetin e një akti të tërë, duke shpalosur kështu aftësitë e mjeshtrit fotograf si një regjizor dhe skenograf”, vlerëson studiuesi i fotos së Marubit. Sipas tij, qendra e rëndesës problemore e fotos përfshin treshen që përbëhet nga civili me kostum të zi që lexon dhe dorëzon letrën e Qeverisë, bajraktarit të Shalës që merr letrën dhe dorëzon armën dhe kapiten Mark Raka, i cili po merr me të dy duart pushken. Të tre këta personazhe janë vendosur në një marrëdhënie jo vetëm artistike, por edhe institucionale.
Bajraktari merr vlera të veçanta në këtë moment teksa shtrihet simbolikisht në dy plane veprimi dhe psikologjikë. Me një dorë ai merr letrën zyrtare që i dorëzohet nga përfaqësuesi i shtetit, ndërkohë që me tjetrën dorëzon armën. Plaku reflekton një dyzim, gjithsesi të justfikueshëm, që ka të bëjë me të shkuarën e që përfaqësohet nga pushka që ai dorëzon dhe të ardhmen që i garantohet nga qeveria, ku ai ka besim, prandaj edhe pranon të kryejë atë veprim.
Ndërkohë, sikurse shpjegon Vrioni, malësori vërtet po dorëzon pushkën e krahut, siç parashikon ligji, por në brez ai ka një nagant çka e bën atë po aq dinjitoz. Ndërkohë në raport me kapiten Mark Rakën e ulur ai ka edhe një epërsi, ndonëse të përkohshme, një element ky gjithsesi i justfikueshëm duke iu referuar kontekstit të kohës, mentalitetit dhe psikologjisë.
-Analiza e fotografisë, si një piramidë idesh dhe përgjithësimesh-

Merita e madhe e Qerim Vrionit në këtë analizë-studimore nuk qëndron thjesht dhe vetëm tek zbërthimi i fotografisë së Marubit në çdo element të saj, por në konstruktimin dhe ngritjen e një piramide të konsoliduar idesh dhe përgjithësimesh. Ai ka hyrë në psikologjinë e Marubit, në perceptimin e tij për produktin që përgatitej të realizonte. Sepse qëllimi i tij nuk ishte thjesht të editonte një fotografi, qoftë edhe duke fiksuar një moment mjaft të rëndësishëm në udhëkryqin e zhvillimeve në Shqipërinë e fillimeve të shekullit XX. Kjo vepër e tij duhej t’i qëndronte kohës, të lexohej dhe të përcillte mesazhe, të kishte vlera edhe në brezat e ardhshëm. Por, për të bërë këtë nevojitej perfeksioni, perfeksion lëvizjeje, idesh e qëndrimesh, perfeksion artistik e psikologjik. Për Vrionin, këto elemente janë ndërthurrur në një kompozim të përkryer ku ka rëndësi çdo detaj, qoftë edhe ajo e një mënge të bardhë të vendosur në dorën që mban pushkën që dorëzohet, si një simbolikë e dorëzimit pas një beteje ku fiton e ardhmja, apo në mënyrën sesi janë fiksuar dhe në çfarë raportesh qëndrojnë dy personazhet në dy akset e kundërta të fotos, në këmbë dhe plot dinjitet. Shqiptari po i dorëzon armën shtetit. Ky është një çast solemn që duhet respektuar. “Fotografia të mban gjatë të fiksuar para saj. Ka një qetësi solemne, po ashtu edhe përzemërsi që duket edhe nga afërsia fizike e personave si dhe nga duart e hedhura mbi supet e njëri- tjetrit”, shprehet Vrioni, duke reflektuar edhe vetë atë optimizëm që ai percepton dhe zbërthen tek autori që e ka ngërthyer atë 90 vjet më parë, teksa qëndronte përballë 11 personazheve të tij, duke i bërë ata të pavdekshëm përmes objektivit në një çast solemn.
Në funksion të kësaj është edhe teknika e fotografimit. Sipas Vrionit, Marubi e ka realizuar fotografinë në një mjedis me dritë natyrore të shpërndarë që u bie personazheve nga krahu i djathtë. Ajo nuk krijon hije të forta dhe të theksuara, por është e mjaftueshme për të ndriçuar fytyrat e pothuajse të gjithë pjesmarrësve në mënyrë të atillë që të pasqyrojë qëndrimin e tyre ndjesor për atë që po ndodh. “Fokusimi i pamjes, diafragma e aparatit dhe koha e ekspozimit janë ndërthurrur nga mjeshtri fotograf në kufijtë e persosmërisë duke na dhënë një foto mjaft të pastër teknikisht”, shprehet ai ndërsa e vijon më tej argumentin duke cituar se kjo shihet edhe në një riprodhim me përmasa 2 x 4.5 metra që ndodhet në një nga hollet e Ministrisë së Kulturës, e cila ka një qartësi të konsiderueshme sidomos po të kemi parasysh se negativi në pllakë xhami është bërë mbi 80 vite më parë.
Më tej studiuesi zbret tek ai element që paraqet një interes të veçantë. Cilët janë këto personazhe që janë fiksuar nga Marubi në një nga fotot më të realizuara anëembanë globit në më shumë se 150 vjet të historisë së fotografisë.

-Kush janë personazhet?-

Dy personazhet kryesore të fotografisë janë kapiteni Mark Raka, oficeri i fiksuar ulur në qendër të fotos, teksa merr armën, dhe kryetari i fisit të Shalës ose barajktari i Shalës, i cili në vitin 1922 ishte Lush Prela, plaku me veshje malësori që dorëzon armën, pinjoll i një familjeje me emër dhe me kontribute në lëvizjen atdhetare në veri të vendit, nipi i Mark Lules, përfaqësues i Shalës së Dukagjinit në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, i shquar në luftrat për pavarësinë e vendit ….
Prela u vra nga shërbimet sekrete serbe në tokat shqiptare në Malin e Zi, në vjeshtën e vitit 1925, bashkë me dy djemtë e tij. Kapiteni Mark Raka, i formuar si ushtarak në Austri dhe Itali, pjesëmarrës në Revolucion Demokratik të Qershorit, u eleminua nga qarqet shoviniste antishqiptare në kryeqytetin e Malit të Zi, në vitin 1926. Më 1993 Kuvendi i Shqipërisë e dekoroi (pas vdekjes) me “Urdhërin për veprimtarinë patriotike“ të klasit të parë. Në foto përfshihen edhe personazhe të tjerë, Gaspër Pali, Serafin Mazreku, i martuar me motrën e Luigj Gurakuqit dhe baba i Anton Mazrekut, Mul Deliu, Gjysh Deda, Gaspër Mosi, Kol Çamuku.
Të gjithë këta personazhe, që kanë jetuar në realitetin e Shqipërisë së asaj kohe, të njohur në Shkodër dhe në krahinën e Shalës, por edhe më gjerë, përbëjnë skenën e fotos së Marubit “Dorëzimi i Armëve”, e zbërthyer nga studiuesi Qerim Vrioni.

Nga Flora Nikolla/- Dashuria për televizionin lindi tek Alma Ajazi kur ishte  8 vjeç, por karrierën si modele e nisi në moshën 15 vjeçare. Fotografi i njohur në Amerikë, Emin Kadi, me origjinë shqiptare ishte i pari që fiksoi imazhin e saj. Çmimi Miss Albania ‘99 USA dhe çmimi “shoqëruesja e parë në Miss Shqipëria 2000”, organizuar nga Petri Bozo, shërbyen si dritare për t’u angazhuar më shumë në botën e modës, por në të njëjtën kohë edhe për të formuar imazhin e saj tek publiku. Pjesëmarrëse në sfilatën Paris Fashion Week në vitin 2011, në sfilatën në Champs Elysée për stilisten Tiffany McCall Couture, Alma Ajazi ka qënë edhe imazhi i markës së flokëve Aveda në Miçigan, modele për markën Tiffany McCall apo për markën e bizhuterisë Siidilabor në Francë… Ka pasur fatin të bashkëpunojë me njerëz të talentuar si me piktoren Adriana Puleshi në Tiranë, me stilisten Ana Gross në Paris, me stilisten Anila Zajmi, fotografët e njohur në Francë si Jean Marc Benzaquen, Flavia Raddavero, Jean Paul Lubliner, Gauthier Joseph, etj.

Kanë kaluar 15 vite kur ajo hyri në botën e modës dhe të gjithë këtë angazhim synon të promovojë në një formë tjetër këtë vit kur ajo mbush 30 vjeç. Tregon se së bashku me kompaninë “Rezart Jasa event” në Paris, do të organizojë në kryeqytetin e Francës, në fund të muajit maj, një ekspozitë me rreth 30 fotografi nga disa prej momenteve më të spikatura të angazhimit të saj si modele dhe të gjitha të ardhurat nga ky aktivitet do të dhurohen për bamirësi në ndonjë shoqatë në Shqipëri.

Përveçse një modele e njohur,  Alma Ajazi ka përfunduar studimet për Shkenca Politike, Marrëdhënie Ndërkombëtare në Amerikë dhe është e para studente shqiptare e diplomuar në shkollën American Graduate School of International Relations and Diplomacy në Paris, me rezultate të shkëlqyera. Shpreson që këtë vit të realizojë ëndrrën për të kontribuar në dilplomacinë shqiptare në Paris, ku jeton prej vitesh, pasi sikurse shprehet sakrificat dhe shkollimin ia ka dedikuar pikërisht kësaj fushe. “Diplomacia shqiptare ka nevojë për një rilindje”, shprehet Alma Ajazi për ATSH-në.

Jeni larguar nga Shqipëria në Amerikë kur ishit fëmijë. Si e kujtoni ditën kur u ndatë me të afërmit, shokët dhe shoqet e fëmijërisë?

Sado që jam larguar e vogël nga Shqipëria, 14 shkurti i vitit 1995 është një ditë që nuk mund të harrohet lehtë. Kam derdhur shumë lotë…! Ishte emocionuese kur u rrethuam nga të afërm dhe komshinj, të cilët u mblodhën në shtëpinë tonë për të na përcjellë, duke na dhuruar plot dashuri. Pjesëmarrja e madhe e njerëzve të krijonte përshtypjen se ishte një dasmë…!

Po nga fëmijëria cilat janë ato kujtime që nuk mund t’i harroni?

Kjo pyetje më sjell ndërmend librin “Më kujtohet”, i autorit Ylli Demneri. Kur lexova këtë libër ndjeva një ngrohtësi shpirtërore pasi munda të gjeja veten në faqet e tij. Kam shumë kujtime…! Më kujtohet qiriri i ndezur dhe duart e mamasë sime që punonte grep, një punë e dytë për të siguruar disa para për mua dhe motrën time, Sonila. Unë e kuptoja shumë mirë lodhjen e saj, por ajo nuk e shprehte. Më kujtohen kodrat e Kombinatit, ku shkoja me shoqet e pallatit me kova uji në duar, pasi ai mungonte në shtëpitë tona. Më kujtohet kur të njohur më pyesnin se ku ishte im atë dhe unë u përgjigjesha me shërbim, pasi familja ime nuk tregonte se ai kishte hyrë në ambasadë. Më kujtohet apartamenti im në katin e tretë, përballë shkollës “Myslim Keta”, ku lozja litar dhe peta me shoqet. Më kujtohet dita e parë e shkollës, xhamat e thyer të dritareve në klasë dhe plasmasi qe vendosnim për t’u mbrojtur nga era e ftohtë që pushtonte klasën, por që nuk e mposhte kuriozitetin tim për të mësuar. Më kujtohet kur së bashku me shokët dhe shoqet e klasës mblidhnim lekë për t’i blerë mësueses kujdestare, Ernës, dhuratë për 7 Marsin. Më kujtohet kur drejtoresha e shkollës më gjuajti me një shpullë të fortë, sepse përdora tualetin e mësueseve, dhe jo atë të nxënësve! Më kujtohet kur babai u kthye në Shqipëri me dhurata dhe sa e lumtur isha. Më kujtohet një kukull barbi me një fustan blu që e mbaja në kuti nga frika se e prishja. Me kujtohen pushimet në Sarandë, dallgët që më mësuan notin, shtëpia e gjyshes sime e rrethuar me vreshtë, fiq dhe frangofiq. Më kujtohet kur mbërrija në lagjen amerikane në Sarandë dhe sa zbrisja nga autobuzi vrapoja duke bërtitur nga gëzimi:  Nënaaaa erdhaaaa… Si përfundim kam pasur një fëmijëri e prekur nga forca e vështirësisë, por edhe nga aroma e dashurisë. Mendoj se vështirësitë ndikojnë pozitivisht në formimin e karakterit. Ato vite i kujtoj me plot nostalgji dhe mall.

Pas mbrëmjes Gala që Albanian Excellence organizoi në TKOB me shqiptarët e suksesshëm në botë, në 100 vjetorin e Pavarësisë

Jeni një modele e njohur, gjë për të cilën flet dhe pjesëmarrja juaj në një sërë sfilatash. Si nisi karriera juaj si modele?

Dashuria për televizionin lindi tek unë kur isha 8 vjeç, por karriera si modele filloi në moshën 15 vjeçare. Fotografi i njohur në Amerikë, Emin Kadi, me origjinë shqiptare, ishte i pari që fiksoi imazhin tim. Çmimi Miss Albania ‘99 USA dhe shoqëruesja e parë në Miss Shqipëria 2000, organizuar nga Petri Bozo, shërbyen si dritare për t’u angazhuar edhe më shumë në botën e artit, por në të njëjtën kohë edhe për të formuar imazhin tim për publikun. Kam pasur fatin të bashkëpunoj me njerëz të talentuar dhe dinjitoz në këtë fushë. Mund të përmend këtu prezantimin si modele për piktoren Adriana Puleshi në Tiranë, në sfilatën për markën e flokëve Aveda në Miçigan, Paris Fashion Week në vitin 2011, në sfilatën në Champs Elysée për stilisten Tiffany McCall Couture, modele për markën Tiffany McCall, kam qënë modelja e parë për stilisten Ana Gross në Paris, modele për markën e rrobave Babelle në Paris, për markën e bizhuterisë Siidilabor në Francë, për stlisten shqiptare Anila Zajmi Katanolli në Paris viti 2012, për reklamën e Chicbook Paris, etj. Kam bashkëpunuar me fotografë të njohur në Paris si Jean Marc Benzaquen, Flavia Raddavero, Jean Paul Lubliner, Gauthier Joseph si dhe fotografin Emin Kadi në Amerikë. Mund të përmend dhe pjesëmarrjen në jurinë Miss Albania në Kanada në vitin 2003, rolin e prezantueses në koncertet e shqiptarëve në Amerikë, ndër të cilët veçoj koncertin e këngëtares Irma Libohova në Miçigan.

Përveçse një modele e njohur ju keni përfunduar studimet për Shkenca Politike, Marrëdhënie Ndërkombëtare në Amerikë dhe jeni e para studente shqiptare që jeni diplomuar në shkollën American Graduate School of International Relations and Diplomacy në Paris, me rezultate të shkëlqyera. Pse zgjodhët këto degë?

Vendimi për të zgjedhur këtë degë ka disa arsye. Gjithmonë më ka tërhequr historia dhe drejtësia, por momenti kur vendosa të studioja shkenca politike lidhet me ngjarjet në Kosovë. Isha 15 vjeç dhe ndiqja lajmet në CNN për luftën në Kosovë. Imazhet që përcilleshin, shtëpi të djegura dhe vuajtjet e shqiptarëve të Kosovës, më emocionuan dhe kuptova se duhej t’i dedikohesha të drejtave të njeriut. Ishte ky moment kur i shkruajta një letër Presidentit amerikan, Bill Clinton, dhe ku i lutesha qeverisë amerikane që të ndërhynte në mënyrë diplomatike për të zgjidhur çështjen e Kosovës. Megjithëse nuk mora përgjigje u ndjeva mirë sepse si një qytetare e thjeshtë mora një iniciativë. Një arsye që ka ndikuar në vendimin për të studiuar shkenca politike është edhe origjina nga Çamëria e nënës sime. Historia e Çamërisë është e deformuar dhe mendoj një nga padrejtësitë më të mëdha që i është bërë kombit tonë. Më kujtohen historitë e dhimbshme që më tregonte gjyshja ime, plot vuajtje dhe plagë, që patën ndikim tim tek mua. Së fundi nuk mund të lë pa përmendur dhe sakrificat e babait tim i cili, në qershor të vitit 1990, braktisi Shqipërinë dhe hyri në ambasadën egjiptiane për t’u vendosur më pas me vështirësi në Miçigan. Duke u rritur në Miçigan dhe duke u arsimuar në shkollat amerikane, kuptova qartë esencën e demokracisë, lirisë, drejtësisë, rregullit, ligjit, që të gjitha së bashku më shtynë që t’i përkushtohesha shkencave politike dhe diplomacisë.

Aktualisht jetoni në Paris… A keni arritur të angazhoheni me diplomacinë në kryeqytetin francez dhe si ndihet Alma në jetën pariziene?

Pas diplomimit në fakultetin Oakland University, në degën shkenca politike, dhe një viti punë në zyrën e imigracionit Pastor and Associates në Miçigan vendosa të kthehesha sërish në universitet për një diplomë të dytë. Ishte këshilla e profesorit tim të politikës që të zgjidhja shkollën American Graduate School of International Relations and Diplomacy në Paris, pasi kryeqytetit francez konsiderohet si zemra e diplomacisë. Kur përfundova studimet në Paris vendosa të qëndroj këtu. Përsa i përket angazhimit mund të përmend praktikën 3 mujore në ambasadën shqiptare në Paris, pranë ambasadorit Ylljet Aliçka. Ishte një praktikë intensive, ku kuptova sesa e rëndësishme dhe delikate është puna në një seli diplomatike. E konsideroj veten me fat pasi mora pjesë në shumë konferenca  politike. Do të veçoja edhe rolin tim si përkthyese në konferencën e parë për raportin e Dick Marty që u mbajt në Paris, në dhjetor të vitit 2010. Isha përkthyese për grupin përfaqësues diplomatik nga Kosova. Përfundimi i studimeve ishte hapi i parë, tani jam duke ecur në dallgët e realitetit. Aktualisht punoj në kompaninë franceze Lenovo dhe gjithashtu jap mësim privatisht në gjuhën angleze. Përherë më ka tërhequr Franca, gjithsesi mendoj se çdo shtet ka kulturën dhe traditat e tij. Gjithmonë jam ambientuar dhe jam angazhuar si një qytetare në këto tradita, pa harruar rrënjët e mia. Emigrimi ka qënë një rrugë mësimi, e ndërthurrur me gëzime, mërzitje dhe sfida. Zemra më e lënduar në këtë botë është zemra e një emigranti!

Ju gjithashtu jeni fituese e çmimeve Who is Who Americas Top Highschool Students National Deans List, Optimist International Award, çmimit “Arshi Pipa” për literaturë në Miçigan, për të drejtat e njeriut të Morris Dees, Southern Poverty Law Center në Amerikë. Çdo të thonë këto çmime për ju dhe cilin prej tyre do të veçonit?

Mes këtyre çmimeve do të veçoja Who is Who Americas Top Highschool Students, një çmim që e fitojnë 15 përqind e studentëve më të mirë të Amerikës. Sigurisht që jam prekur nga këto çmime që në një farë mënyrë janë edhe vlerësim për dedikimin tim ndaj shkollës. Kur shokët dhe shoqet e mia dilnin në fundjavë, unë mbyllesha në shtëpi dhe mësoja për të arritur rezultatet më të mira. Gjithsesi, mendoj se njeriu nuk gjykohet nga sa çmime ka fituar, sa diploma ka marrë, por sa i ka shërbyer njerëzimit dhe si është sjell me të tjerët. Kultura, komunikimi, edukata, dashuria, humanizmi e zbukuron njeriun.

Jeni autore e disa shkrimeve dhe poezive për çështjen çame, të publikuara në mediume të ndryshme dhe në faqen www.lajmishqip.com, ndër të cilat “Përdhunimi i Filatit”, “Puthja vallëzim”, “Lulja e thyer e një kombi”. Cili ka qënë motivi që ju ka frymëzuar për të prekur një temë delikate siç është çështja çame?

Gjyshja ime që jeton në Sarandë ka lindur në Filat. Kur isha e vogël më tregonte shumë histori për genocidin në Çamëri ndaj dhe ndiej se kam një detyrim për të gjitha gjyshet çame. Përmes këtyre shkrimeve kërkoj të bëj të njohur genocidin, përdhunimet, krimet brutale, padrejtësitë që u orkestruan ndaj popullsisë çame në Filat, Gumenicë, Paramethi, Parga, Margellicë. Asnjë komb dhe asnjë shoqëri nuk meriton këto akte brutale.

Çfarë e lidh bukurinë me diplomacinë?

Nëse diplomacia do të udhëhiqej nga njerëz kompetentë, të drejtë, dinjitozë, të ndërgjegjshëm, humanë, punëtorë që zotërojnë vizion për të ardhmen, atëherë do të lulëzonte bukuria në diplomaci. Për mua këtu qëndron bukuria në diplomaci!

Si e kaloni kohën e lirë në Paris?

Parisi është një qytet i mrekullueshëm që të jep frymëzim, ngrohtësi shpirtërore dhe mundësitë për të kaluar kohën e lirë janë të shumta. Atë pak kohë të lirë që më mbetet pas punës në firmën ku punoj, angazhimit tim si mësuese anglishte, apo ndonjë projekti artistik që mund të më ofrohet, personalisht preferoj ta kaloj me një shëtitje në mbrëmje anës Lumit Seine, me ndonjë piknik me shoqërinë poshtë një statuje në Jardin dhe Luksemburg, apo me vizita në muzeumet pafund. Sigurisht, një pjesë të kohës së lirë ia kushtoj dhe komunikimit përmes skype me familjen në Amerikë dhe Shqipëri. Kam mall!

Çfarë do të donit të ndryshonit nga jeta sociale, ekonomike e politike në Shqipëri?

Shqipëria është përballur me shumë fenomene që kanë njollosur historinë e saj si gjatë periudhës së komunizmit dhe pas tij. Ka ardhur koha që Shqipëria të ecë në rrugën e drejtë, sado që vendi ka hedhur hapa përpara drejt demokracisë. Duhet të jemi realistë dhe të kuptojmë se Shqipëria duhet të punojë shumë për një të ardhme të shëndoshë dhe një demokraci të fortë. Shqipëria i ka të gjitha potencialet për t’u zhvilluar, por që kërkon shumë punë, dëshirë, kompromis dhe humanizëm nga partitë politike.

Ç’mendoni për iniciativën e Albanian Excellence?

Një iniciativë dinjitoze që merr përsipër të rrëfejë sakrificat dhe sukseset e shqiptarëve në emigrim. Në këtë rrugë, ku mbizotërojnë stuhitë dhe sfidat, shqiptarët kanë luftuar me dinjitet dhe ambicie. Në media dhe filmat e huaj nuk mungojnë rastet ku shqiptarët diskutohen për një imazh negativ. Është pikërisht  iniciativa e Albanian Excellence që merr përsipër të paqyrojë  imazhin e shqiptarëve dinjitozë dhe plot suksese në vendet ku jetojnë, historitë e të cilëve jam e sigurt se do të admirohen nga cilido që do të lexoj faqet e këtij libri, madje edhe do të frymëzohet.

Edhe një shqiptar në  Trupën e Baletit të Nju Jorkut , dhe shkollën amerikane të baletit - për herë të parë në historinë e tij,  një djalë shqiptar – ose, një kërcimtar i talentuar i “zbuluar” deri tani nga media shqiptare./

Nga BEQIR SINA, New York/

NEW YORK CITY : Baleti i Qytetit të New Yorkut, është një nga kompanitë më kryesore të vallëzimit – baletit në botë , me një regjistër të valltarëve spektakolare dhe me një repertor të pashembullt . Kompania është themeluar në vitin 1948 nga George Balanchine dhe Lincoln Kirstein , dhe shpejt u bë e njohur botërisht, për stilin e tij, atletikë dhe bashkëkohor . Jerome Robbins, u bashkua me New York City Ballet në vitin 1949 dhe së bashku me Balanchine , ndihmoi për të ndërtuar repertorin befasues, të vendosur në mënyrë brilante rreth kompanisë më të njohur në botë të Trupës së Baletit të Qytetit të Nju Jorkut.

Baleti i qytetit të New Yorkut, ka sallën e vet në Lincoln Center, e cila ka qenë gjithmonë baza e baletit amerikan ku kërcimtarë të rinj kan pasë mundësin për të u trajnuar dhe u shkolluar nën drejtimin e mjeshtrave më të mëdhenj të baletit. Në historikun e këtij baleti, thuhet se : “Kur ai u takua George Balanchine në Londër në vitin 1933 , Kirstein e dinte se ai kishte gjetur personin e duhur për ëndrrën e tij . Balanchin udhëtoi për në Amerikë me ftesën e Kirstein -, dhe në vitin 1934 të dy burrat hapën Shkollën e parë të  Baletit Amerikanë , ku Balanchine më vonë ka trajnuar valltarë – mejshtra të baletit në një stil të ri dhe teknikë të re, që përputhet me idenë e tij për një të lloj të baletit të klasicizmit .
Në vitin 1946 Kirstein dhe Balanchine formuan në Nju Jork, Shoqërin e Baletit, dhe prezantuan kompaninë e tyre të re në qendër të qytetit, duke formuar Dhomën e Muzikës dhe Dramës në Nju Jork . Pasi ata ishin duke parë një performancë të Shoqërisë së Baletit , atëhere, me kryetarin e komitetit të financave në City Center, kan ftuar Balanchin dhe Kirstein për t’u bashkuar kompaninë e tyre zyrtarisht që shfaqjet të jepeshin në qendrën e artit . Më 11 tetor, 1948, Trupa e Baletit të qytetit të New Yorkut, ka lindur me një shfaqje, që ka qenë titulluar “Concerto Barocco Balanchine”  e Orfeut , dhe simfoninë  “C”.
Balanchine, shërbeu si Master i Baletit në Trupën e Baletit të qytetit të New Yorkut, qysh nga fillimi i tij deri në vdekjen e tij , në vitin 1983 . Me një koreografi nga vepra të panumërta dhe duke krijuar një kompani më valltarë të njohur për “pastërtinë” e tyre lineare , mprehtësinë e “sulmit” , dhe shpejtësinë dhe e përgjithshëmja me plot muzikalitet . Në vitin 1949 , Jerome Robbins, u bashkua me Kompaninë si drejtor i asociuar dhe , me Balanchine , ata krijojnë një repertor të larmishm, që u rrit në çdo sezon . Në vitin 1964 NYCB u zhvendos në shtëpinë e saj të tanishme në “David H. Koch” Teatrin e famshëm Qendra Linkoln – (ish Teatrii i Shtetit në New York ) , ku aktualisht është në skenë për 21 javë të vitit .
Pas vdekjes Balanchine -së , në vitin 1983 , Jerome Robbins dhe Peter Martins, u emëruan Masters dhe Shef të baletit  , dhe, që nga viti 1990 z. Martins, ka marrë përsipër përgjegjësinë e vetme për drejtimin artistik të Kompanisë . Ashtu si Balanchine , z. Martins beson se eksplorimi koreografikë, është ajo që mban të gjallë kompaninë dhe formën e artit vetë , dhe NYCB vazhdon të paraqesë, si çdo herë punë të re si një pjesë e vazhdueshëm të stinëve të saj të performancës . Kjo trupë është gjerësisht e njohur për kontributet e tij të qëndrueshm në kërcime . NYCB, është i angazhuar për promovimin e përsosmërisë krijuese dhe është duke edukuar një brez të ri me kërcimtarë dhe koreografë .

Eshtë, mjaft interesantë fakti, që pjesë e kësaj Trupe Baleti , dhe shkollës amerikane të baletit për herë të parë në historinë e tij, është edhe një djalë shqiptarë – Ose, një kërcimtar i talentuar i “pangacmuar” deri tani nga media shqiptare.

Ai është Spartak Hoxha, i cili, është anëtar i trupës së Baletit të qytetit të New Yorkut. Ai ka lindur në Tiranë dhe ka filluar trajnimin e tij, si vallëtar në moshën nëntë vjeçare në Shkollën Teknike të Baletit në qytetin e Nju Jorkut, para se të ketë studiuar në Shkollën e Baletit Amerikan (SAB), shkollën zyrtar të Baletit në New York City në vitin 2002. Në gusht të vitit 2010, talenti shqiptarë Hoxha u bë një nxënës me rezultate të shkëlqyera në NYCB dhe gusht të viti 2011, pra tre vjet më parë ai u bashkua me Kompaninë më të madhe të baletiti në Shtetet e Bashkuara, si anëtar i trupës së baletit të qytetit të Nju Jorkut.    Gazeta më e madhe amerikane New Yorkt Times, ka shkruar për një profermancë të talentit shqiptarë, Spartak Hoxha tre vjetë më parë se ;” Shfaqja u dallua për cilësitë e shpejtësisë dhe të energjisë që NYCB është bërë pjesë integrale të stilit të tij të veçantë, që janë më kryesoret në ”Valse,”, Dhe udhëheqësit e kësaj trupe Claire Kretzschmar dhe Peter Walker, ofruan publikut njujorkez një spektakël të magjeps të roleve qendrore. Me vallëtar të till si çifti Spartak Hoxha, me Bianca Bulle, ata kan treguarveten se jan të paparë në artikulimin e tyre të plotë për çdo lëvizje - jo vetëm teknike, por edhe të shpejtësin e vallëzimit, por edhekan një demonstrim të veçantë për çdo lëvizje në skenën e baletit.”

Nga Megi Zonja/.- Big Brother,është një reality show ku, një grup njerëzish banojnë së bashku në nje shtëpi të  izoluar por të përcjelle nga kamerat televizive. Secili zgjat rreth tre muaj, dhe zakonisht në te marrin pjese jo pak se 16 pjesmarrës. Banorët përpiqen të fitojnë një shumë parash duke iu shmangur eliminimeve periodike nga shtëpia. Idea për këtë shfaqje erdhi në një sezon për ide të reja në shtëpinë prodhuese John de Mol (pjesë e pavarur e Endemol) më 4 Shtator, 1997. Transmetimi i parë i Big Brother u organizua në Holandë më 1999 në Veronica TV. Që atëherë Bog Brodher, ka qenë një shfaqje shumë e kërkuar në thuajse 70 vende te botes.

Big Brother Albania nisi  ne 23 shkurt te vitit 2008. Tashmë nje nga programet më të ndjekura televizive,
“Big Brother Albania”, rikthehet në datën 21 shkurt në Top-Channel ne edicionin e tij të shtatë.
Ndryshe nga vitet e kaluara kur spektakli bëhej të shtunën, ky edicion do të transmetohet çdo të premte në mbrëmje. Edhe kete vit ky produksion i rëndësishëm televiziv do të drejtohet  Arbana Osmani.

ME FJALORIN ME TË RI SHIQP-SUEDISHT TË AUTORIT SADULLA ZENDELI-DAJA GJUHA SHQIPE ËSHTË MË E PASUR/

Shkruan: Sokol Demaku/

 Çdo punë e bërë për komb, për atdhe, është me vlerë, është gurë që zë vend dhe peshon në sirtarët e historisë kombëtare. Êshtë një fidane e mbeltuar në aspektin e  ruajtjes dhe kultivimin e gjuhës dhe kulturës sonë. Këto ditë, në sajë të bashkëveprimit dhe punës së palodhshme të autoritt të fjalorti të parë Shqip-Suedisht Sadulla Zendeli-Daja dhe Shtëpisë botuese Toena nga Tirana pa dritën edhe ky thesar i kombit dhe se tani do jetë një ndihmes në punën e  shumë bashkëkombasve, studiusve, gjuhëtarëve por edhe njerëzve të thjeshtë në përditshmërinë e tyre.

***

Autori i këtij fjalori, krahas disa penave tjera të mërgatës shqiptare, mund të konsiderohet si leksikograf i dejne shqiptar në mërgatë. Duke deshifruar sensin e frymëzimit të tij, konstatojm se brengat e mërgimtarit që i ndjen çdo ditë mbi supe, janë brenga që krahërorin ta shtërngojnë dhe rrudhat në ballë t’i shtojnë, dhe fuqinë e trupit çdo ditë ngadalë ta shkallmojnë. Brenga e mërgimtarit të kaplon hajnishëm dhe trazon shpirtin e tij me vite të tëra në mërgim, duke menduar në ate se si tu lehtësoj jetën bashkëkombasve te tij atje, cila do jetë ajo vepër që do ndihmoj ata në këte drejtim dhe Daja ka gjetë ate, e kjo vepër është fjalori Shqip-Suedisht që keto ditë doli nga shtypi dhe shpejtë do gjendet në duartë e cod njerit, atij që ka nevojë për te. Janë hartuar fjalorë, jo vetëm nga filologë shqiptarë, por edhe nga albanologë të huaj, të cilët kanë pasur dhe kanë luajtur një rol mjaft me rëndësi. Këta fjalorë kanë ndikuar që shqipja të përballet me shumë gjuhë, ku si rrjedhojë e kësaj pune të palodhur të filologëve dhe leksikografëve tanë, shqipja është vënë në krah të të gjitha gjuhëve të Ballkanit, në kushtet e bashkësisë së territorit, të nevojave të komunikimit ndërgjuhësor e të shkëmbimeve ndërkulturore. Pjesë e kësaj pasurie janë padyshim edhe Fjalorët suedisht-shqip, të autorit Sadulla Zendeli Daja, që po paraqesim këtu sot. Këta glosarë janë të parët në llojin e vet, botuar në Suedi, dhe është fryt i një pune të kujdesshme, mbledhëse, përzgjedhëse e sistematizuese të poetit, përkthyesit, mësuesit, atdhetarit dhe leksikografit tonë të njohur, Sadulla Zendeli-Daja.

  Një anë shumë e vlefshme e Fjalorit të dajës, që duhet venë re në veçanti, është karakteri i tij normativ, që përfshinë të gjitha rrafshet e gjuhës, që nga fonetika, morfologjia, sintaksa, leksiku, fjalëformimi, deri edhe rrafshin e stilistikës. Me këtë rast, mund të themi lirisht se ky Fjalor, padyshim, është me një rëndësi të lartë, sepse pasuronë leksikografinë e dy gjuhëve, përmbushë të gjitha kriteret, mbi të cilat ndërtohen fjalorët dygjuhësorë bashkëkohorë, përmbanë kuptime-shtesë për kulturën e psikologjinë e popullit shqiptar edhe pse ka anën e tij praktike të përdorimit. Prandaj, ky botime është mirëprit me interes të madh nga lexuesit e përdoruesit shqiptarë, por edhe nga ata suedezë.

Ana normative e fjalorit përfshin të gjitha rrafshet e gjuhës: fonetikë, morfologji, sintaksë, leksik, fjalëformim dhe në rrafshin e stilistikës, për çka, mendojmë se do të ketë një rol të madh edhe në përvetësimin e normës së gjuhës letrare. Shfrytëzimi i përvojave të të dy leksikografive, shqiptare dhe suedeze, i kanë ndihmuar autorit të zgjidhë me sukses një numër problemesh që dalin në hartimin e fjalorëve të këtij tipi. Mund të thuhet, se Fjalori pasuron leksikografitë e të dy gjuhëve, shqiptare suedeze , plotëson zbrazëti të ndjeshme për fjalorë të këtij lloji, përmbush të gjitha kriteret mbi të cilat ndërtohen fjalorët dygjuhësorë bashkëkohorë, përmban informacione shtesë për jetën, kulturën e psikologjinë e popullit shqiptar dhe sepse ka anën e tij praktike të përdorimit dhe këtë anë e siguron përzgjedhja e duhur teknike e trajtimit të lëndës gjuhësore.

Fjalori përmbanë fjalë dhe shprehje të përdorimit të përditshëm dhe të vencantë të gjuhës shqipe dhe në gjuhën suedeze. Kur kemi të bëjmë me pjesën e shqipes këtu është përfshirë leksiku aktiv, por jo rrallë edhe leksiku pasiv dhe ai potencial i shqipes për t`i dalë ballë fjalësit të suedishtes. Në fjalorë janë përfshirë edhe një numër fjalësh të reja, fjalësh pak të njohura, fjalësh të huaja që kanë karakter ndëkombëtar, dialektizma që janbë marrë nga të dy krahët, pra nga dy dialektet e shqipes nga gegërishtja e toskërishtja, në mbështetja të vlerës së tyre objektive brendapërbrenda strukturës leksikore të tyre për të ndihmuar shpjegime saktësore dhe përkufizimeve të termave profesionale. Hasim në diku mbi 1000 emërtime nga sfera shoqërore, të cilat janë të shoqëruara me shpjegime dhe sqarime të nevojshme për përdoruesit e tyre.

Pra trajtimi i njësive leksiko-semantike, të çdo zëri leksikografik përkufizon shpjegimet e sinonimeve dhe autonimeve me shembuj ilustrues dhe frazeologji si dhe me karakteristika gramatikore të shkurtesave me kujdes dhe në mënyrë profesionale nga ana e autorit. Sinonimet janë shfrytëzuar duke pasur për mbështetje përdallimin dhe marrëdhënjet sematike midis tyre. Këtu hetohet përpjekja e autorit që në çdo rast të jepet kuptimi i përgjithshëm e më i saktë i ngjyrimeve kuptimore, te kuptimi figurativ dhe përdorimet e tjera funksionale të fjalës. Autori në shumicën e njësive leksikore jep shembuj të shumtë ilustrues kur kemi të bëjmë me përdorimine frazelogjisë. Por është shumë me vlerë se këta fjalorë ndjekin rrugë të fjalorëve dy gjuhësor. Mbetet që gjuhëtarët tanë, por edhe Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore në Shkup, si i vetmi institucion shkencor, të kërkojë mundësinë për të vepruar brenda sistemit arsimor të Republikës së maqedonisë dhe të marrë masa e të gjejë mënyrë për ndërmarrjen e hapave për kërkime të dokumenteve të reja, në mënyrë që kështu të shpëtohen nga dhëmbi i kohës, por edhe nga situata reale në të cilën procesi i asimilimit të popullsisë ortodokse është në përfundim e sipër. Por edhe insititucionet e kulturës dhe arsimit të Republikës së Shqipërisë dhe të Republikës së Kosovës duhet angazhuar në këtë drejtim. Me një qasje shkencore e pa ngarkesa politike mendoj se do të kryhej me sukses ky mision i rëndësishëm, i cili i pret gjuhëtarët dhe dijetarët shqiptarë.

  E me rastine daljes nga shtypi të fjalorit të parë shqip-suedisht në hisotinë e gjuhes shqipe botuesi nga Tirana i shtëpisë botuese Toena , autoritt ë fjalorit i shkruan sa vijon:

I dashur Daje, pershendetje, 

Uroj te jeni mire me shendet e me punet tuaja te perditeshme.
Kam ne dore fjalorin shqip – suedisht, punen tuaj me te fundit, botim i Toena-s, dhe dua t’ju them qe ne fillim se jam shume i impresionuar nga puna juaj prej murgu, durimi i jashtezakonshem dhe ngulmimi per ta cuar deri ne fund nje pune te nisur vite me pare.
Ju jeni, padyshim, njeriu me i njohur nder shqiptaret dhe suedezet qe ka vene prej kohesh urat e komunikimit midis dy gjuheve, dy kulturave dhe dy kombeve, Suedise dhe Shqiperise. Dhe perpos edhe kontributit tuaj per clirimin e Kosoves dhe ceshtjen kombetare shqiptare ne teresi, kontributit per arsimimin e femijeve shqiptare ne emogracion ne Suedi e gjetke, ky fjalor 1600 faqesh eshte, dua te besoj, nder gjerat me te cmuara e me me vlere qe keni bere gjate gjithe jetes tuaj. Ndaj duhet te ndiheni krenar per kete pune madhore qe keni kryer.

Krenar dhe te gezuar ndihemi edhe ne miqte e bashkepunetoret e tu dhe me urimet me te sinqerta e miqesore te urojme nga zemra per kete arritje shkencore, kulturore e didaktike ne ndihme te te gjithe atyre qe kane nevoje te mesojne dhe te thellohen ne mesimin dhe perfeksioimin e gjuhes suedeze dhe shqipe.
Me urimet me e mira, ju pershendes dhe perqafoj nga Tiana.
Fatmir Toci

Ndersa më këtër rast autori i këtij fjalori Sadulla Zendeli Daja me shkruan sa vijon: I nderuar zoti Demaku, Ju dërgoj urimin e Fatmir Toçit nga Shtëpia Botuese Toena Tiranë. Fjalorin shqip-suedisht që doli në dritë këto ditë në Tiranën tonë të Dashur. Sigurisht do të gëzohi për këtë shkrim të qëlluar. Angazhimi juaj me Universitetin  Shteteror të Tetovës e vërteton dhe e forcon Kumtesën tuaj për krijimtarinë e Dajës 50 vjeçare. Ju faleminderit duke ju dëshiruar sukses në punën t´uaj të shkëlqyer që bëni për bashkatdhetarët tanë në Suedi. Përkthimi i librit t´uaj për fëmijë „Djali dhe Tigri“ është një ndihmesë e veçantë për shkollat shqipe dhe fëmijët e mërgimtarëve tanë në Suedi.

Nderimet e mia duke Ju përshëndetur me fjalët e Nuses Aurelia të Familjes Voka nga Shipkovica e Tetovës. ”Rroftë Shqipëria dhe na ndihmoftë Perëndia“.

Sadulla Zendeli-Daja

 Xhokonda dhe buzëqeshja e saj misterioze a janë zbërthyer, 500 vjet pasi është pikturuar nga Leonard da Vinçi? Sipas një autori amerikan, Mona Lisa është një lloj militanteje që shprehet për barazinë gjinore.

Kjo është teoria, më pak origjinale, e një historiani arti amator nga Teksasi, në jug, William Varvel, më e reja ndër hipotezat e shumta, eruditët apo trilluesit, që shoqërojnë ekzistencën e gjatë të tablosë më të famshme në botë.
”Mona Lisa kërkon, në mënyrë të koduar, të drejtat teologjike të grave”, shprehet një ish-pedagog matematike dhe autor i librit “Zonja flet, sekretet e Mona Lizës” (The Lady Speaks, Brown Books) që sapo është botuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Me fjalë të tjera, mundësinë që edhe gratë të bëhen priftëresha në Kishën katolike.

Amatori 53 vjeç, i cili e ka studiuar për 12 vjet Leonardo da Vinçin, siguron se ”Xhokonda është një lloj deklarate për të drejtat e grave”.
Përmes 180 faqeve, jo gjithmonë të lehta për t’u lexuar, Varvel shpjegon se ka zbuluar se si piktori “e ka zbukuruar tablonë me 40 simbole, të nxjerrë nga 21 vargje të kapitullit të 14-të të Librit të profetit Zakaria, në Testamentin e vjetër.
Dokumenti njofton lindjen e ”Jerusalemit të Ri”, simbol i një shoqërie ideale ku mendohet se njihen të drejtat e grave, duke përshkruar në të njëjtën kohë qytetin e vërtetë antik, thekson ai.

Autori vendos kështu lidhje mes përshkrimeve gjeografike ose simbolike të tekstit të shenjtë dhe detajeve të tablosë, rrugë, ujëra, ura, tyl, kanavacë ose pozicioni i modelit.

Nga Megi Zonja/.- Që kur  nisi  të këndonte në aktivitetet kombëtare të këngës, shumë artistë e konsideruan zërin e saj të ngjashëm më zërin e artistes së madhe  Tefta Tashko Koço. Dukej se këngët e interpretuara  nga artistja e madhe , jo vetëm që i shkonin për shtat për t’i kënduar, por Afërdita Zonja do t’i interpretonte thuajse  në  të njëjtin nivel.

Dikush do ta quante zë bilbil, të tjerë kanarina e këngës shqipe , kur në fundvitet 1974-1975 Radiotelevizioni Shqiptar do të organizonte konkurset e zërave të bukur. Këngëtarët fitues të atij konkursi  merrnin pjesë më pas në festivalin e këngës së dhjetorit Ishte viti 1975  kur këngëtarja e re dhe simpatike korçare morri pjesë në këtë event. ku shpall dhe fituese . Ishte kënga “Si lule bjeshke” kompozuar nga Naim Gjoshi me tekst të Basir Bushkashit me të cilën interpretoi në Festivalin e 14-të të Këngës në RTV, ku fitoi çmimin e tretë.

Më pas do të merrte pjësë pa  disktutim në Festivalin e 15-të të Këngës në RTV 1976 me këngën “Shokë jete”, kompozuar nga Aleksandër Lalo. Kur u kthye në Korçë, pas Festivalit të 15-të, atëhere nxënëse në shkollën e mesme, shokët dhe shoqet e klasës i kishin përgatitur një të papritur.  Kur Afërdita ksihte hyrë në klasë, ata  kishin nisur të këndojnë këngën e saj, pjesëmarrëse në festival.

Një vit më vonë, në Festivalin e 16-të i Këngës në Radio Televizionin Shqiptar në 1977  Afërdita do kapte sërish një sukses. Një nga dy këngët që këndoi u vlerësua me çmimin e dytë. Ishte kënga “O moj shamishpalosura” kompozuar nga Alfons Balliçi me tekt të Koçi Petritit .

Por kulmin e saj  këngëtarja korçare do ta arrinte në Festivalin e 18-të të Këngës në RTV, Dhjetor 1989, kur së bashku me këngëtaret Zeliha Sina dhe Liliana Kondakçi do të fitonin çmimin e parë me këngën “Festë ka sot Shqipëria”, muzika A. Prodani me tekst të Zh. Jorganxhiut. Me pas ajo do të vlerësohej sërisht me çmimin e parë me këngën “Fëmija i parë”

Afërdita tregon për ATSH-në se, menjëherë pas festivalit, Legjenda e këngës shqiptare, Vaçe Zela që e kishte kënduar atë këngë në kohën e artë të rinisë së saj, i kishte  uruar. E bashkë me urimin i kishte thënë: “Më solle një “fëmijë” tjetër sonte…”

Kompozitoret e asaj kohe bënë eopkë të re me krijimtarinë e tyre në vitet 70- 80. Sot kënga shipe ka humbur identitetin e saj  kemi kompozitorë dhe kengëtare qe kopiojne ryma te vendeve te tjera ,ështe për të ardhur keq tha Këngtarja.

Gjatë atyre viteve Afërdita nuk mund t’i mungonte aktiviteteve të shumta artistike që zhvilloheshin edhe në qytetin e saj, Korçë. Kënga “Ky liqeni i malit” kënduar në një nga festivalet e këngës në Korçë u bë shumë shpejt e njohur, jo vetëm në qytetin e Korçës.

Serenatat e pavdekshme korçare me të cilat ajo ishte rritur do interpretoheshin me mjeshtëri nga zëri i saj i bukur. Qytetarët korçarë edhe sot u kujtohet këngëtarja me zërin e saj  nën interpretimin e serenatave të shumta korçare si: “Perëndeshë e bukurisë”, O ky bilbili i malit, … Dhe ajo vazhdon të mbetet ashtu, si tridhjet e ca vite të shkuara kur filloi së kënduari. Edhe sot ,  vazhdon të këndojë me të njëjtin vokal si atëhere,  në vitet e largëta dhe të suksesshme të festivaleve të këngës dhe aktiviteteve të tjera muzikore, me të njëjtin timbër, me të njëjtën ëmbëlsi zëri ne nje prej lokaleve te Kryeqyteti . Serenata korçare nje ambjent shumë i ngrohtë i cili i sjell çdo jave publikut Kryeqytetas nostalgjine e serantave me zerin e Aferdita Zonjes .

Aferdita Zonja tregon se shqiptarët janë të kutivuar me jetën e natës, lokali është shumë i frekuentuar nga artëdashesit kryeqytetas, qa me shume që Serenatat jane  perla të pa vdekshme ku i këndohët dashurisë. Ajo  i krahason serenatat me  këngët napolitane ne Itali . Sa here qe ajo i këndon,i japin një ndjesi të vecantë dhe i kujtojne vitet e rinise, vendlindjen e saj .. Korçen  vendi ku u rit,  u shkollua , u martua me gazetarin e njohur Artur Zonja ku dhe lindi dy  fëmije binjak Aldi dhe Megin.

Afërdita Zonja tregoi për ATSH, se jeta Arturin nuk ka qëën e lehtë , për shkak të punës qëka gazetari orë pa orë, pavarësisht se e ka ndihmuar shumë në profesionin e saj. Ëndrra e saj  jo shumë e largët është ,një  duet me vajzën  e saj .”Dua të kem një kujtim për të ardhmen”, thotë Afërdita me ëmblë\inë që e karakterizon .

Nga Sabit Abdyl/Zelanda e Re/

Zelanda e Re është njëri prej shteteve më të largëta ku shqiptarët jetojnë. Migrimet në shtetin e përmendur janë të vonshme dhe datojnë që nga maji i vitit 1951 kur erdhën mbi 60 burra shqiptarë kryesisht me moshë të re. Mund të ketë pasur edhe përpara shqiptarë në ketë ishull të largët, por e sigurt është që me numër kaq të madh të ardhurish nga tokat shqiptare këta ishin të parët. Ardhjet në mënyrë individuale vazhduan deri ne vitet e 80-ta të shekullit të kaluar, kurse pas vitit 1990 për shkak të ndjekjeve, burgosjeve e vrasjeve të shqiptarëve në Kosovë, eksodit masiv në Shqipëri, rritet numri i atyre që vinin në Zelandë të Re. Vala e dytë, kjo e fundit, e imigrimeve masive u bë pas zhvendosjeve të dhunshme, gjenocidit në Kosovë, në pranverën e vitit 1999. Më, 22 maj 1999, erdhën refugjatët e parë shqiptarë, të cilët u morën në mënyrë të organizuar nga Qeveria zelandeze në kampet e refugjatëve në Maqedoni. Ardhjet vazhduan gjatë tërë vitit 1999. Të ardhurit kishin lidhje farefisnore me shqiptarët zelandezë. Pritjet qenë të ngrohta dhe emocionuese. Shqiptarët në qytetin e porsaardhur në mënyrë të organizuar filluan me kurse të gjuhës angleze, për të vazhduar pastaj me rikualifikime për profesione të ndryshme. Struktura kualifikuese e mërgimtarëve shqiptarë është e lartë. Të rinjtë vazhdojnë shkollimin në shkollat përkatëse, filloristët ndjekin mësimet në shkollat ku i kishin të vendosura familjet, kurse gjimnazistët vazhduan mësimet gati që të gjithë në shkollën e mesme “Selwyn College”. Shqiptarët, këtu në Zelandë të Re, respektohen si njerëz punëtorë e familjarë të mirë. Si kudo në botë edhe këtu shqiptarët po tregohen punëtorë të aftë e të zgjuar, sidomos në fushën e ekonomisë dhe biznesit. Të ardhurit në vitin 1951 ishin kryesisht nga Shqipëria, kurse të ardhurit në vitin 1999 janë nga Kosova. Komuniteti shqiptar është i përqendruar në qytetin Aucklandit. Mundet që edhe në qytete tjera të ketë shqiptarë, por ne nuk i dimë. Në bisedë me mërgimtarët, që kanë ndjekur lëvizjet, ardhjet e shqiptarëve, del se në Zelandë të Re duhet të jenë diku 400 shqiptarë. Të ardhurit shqiptarë, fjalën e kam për imigrimet e vitit 1999, që të gjithë janë të përqendruar në qytetin e Auckland-it. Shqiptarët përbëjnë një pjesë të vogël, por të rëndësishëm të qytetit multikulturor. Them të rëndësishëm se komuniteti ndër më të pakët në numër ka shumë të diplomuar në universitet e këtushme. Që nga vitet e ardhjes, shkollarët shqiptarë treguan zgjuarsi në shkollat e mesme dhe në fakultete. Në universitetet që radhiten në mesin e universiteteve të njohura në botë, shqiptarët janë ndër më të mirët, më të suksesshmit në mesin vendësve, aziatikëve, evropianëve etj. Suksesi, mendoj unë, është rezultat i sistemit shkollor në Zelandë të Re që ofron kushte e mundësi për t’u shkolluar gjithsecili, është rezultat i interesimit të familjeve dhe vetë studentëve. Brenda pak më shumë se një dekade kanë kryer fakultetin këta mërgimtarë: (radhitur sipas alfabetit), lexo si më poshtë, Shënimet biografike janë dhënë nga vetë të diplomuarit. E bëj me dije lexuesin se një numër jo edhe i vogël nuk dhanë informacion edhe pse kanë kryer shkollimin superior, si psh. Drini, Hana, Miloti, Rilindi, Ylli etj. Agim Pireva

Agim Pireva e nostrifikoi diplomën e fakultetit te farmacisë të kryer në Sarajeve dhe u regjistrua ne Këshillin Farmaceutik të Zelandës ne vitin 1999. Në vitin 2003 i kreu studimet postdiplomike, ndërsa në vitin 2007 e kreu magjistraturën, të gjitha këto ne University

Esse nga Bep Kuqani/

 Pa shtue asnji argument tjeter, por vetem tue u bazue mbi tri eset-ë e maparëshme “Kredoja e ime Filozofike “, “Kredoa e ime Religjoze” dhe “Bota Sensuale”, mund të vertetohet  me disa prova të thjeshta “ekzistenca e shpirtit” ose Pavdeksia e tij”.

Dihet se nji pjesë e konsiderueshme e njerëzimit nuk beson ne ekzistenecen e “Shpirtit”, ose në “Pavdeksinë e tij” dhe në vazhdimësinë e pafund të “jetës shpirtnore” në nji formë krejtësisht të ndryshme nga pikëpamja “cilësore” me ate të jetës Tokësore.

Kjo sepse njerëzit e zakonëshem besojnë ma shumë n’atë cka shohin, cka ndigjojnëtij”, cka prekin, cka nuhasin dhe cka shijojnë. Dmth besojnë vetëm n’atë pjesë të realitetit të kësaj bote që perceptohet nga shqiset tona. Besojnë gjithashtu edhe në realitetin e botës shkencore, megjithëse edhe këto nuk janë të verteta perfundimtare

Në këte mosbesim perfshihen jo vetëm individë të vecantë nga të gjitha vendet e kësaj Toke, nga të gjitha shtresat shqnore dhe nga të gjitha nivelet intelektuale dhe kulturale, por edhe “Besime Fetare”, tue fillue qysh nga feja ma e vjeter simbas “Biblës” : Judeizmi, e deri te feja ma e re : Jehovajt ; pa permendë fenë e fundit të Realianëve, që s’dihet në se besojnë ose jo në “Pavdeksinë e Shpirtit” që unë besoj se ata duhet t’a kenë zgjidhë me kohë këte problem, në favor të ekzistencës së “përjetësisë së shpirtit”.

Nji ndikim të madh në krijimin e frymës  së këtij mosbesimi kanë ushtrue edhe Kristianizmi dhe Islamizmi me shpikjen në jeten e pertejme te “ferrit” dhe “parrizit” (xhehnetit dhe xhehnemit) me mundimet dhe gëzimet e pa imagjinueshme, per nji kohë që s’merr fund kurrë, ku perfundojnë shpirtnat e njerëzve mbas ndrrimit të kësaj jete të shkurtë, varësisht nga veprat e këqija ose të mira të kryeme në këte jetë.

Në “Bibël” nuk permendet dhe nuk njihet fare ekzistenca e shpirtit dhe as e “ferrit” dhe e “parrizit” në boten tjeter. Per hebrejt, “ferri” e “parrizi” gjinden këtu, në këte jetë e mbi këte Tokë. Parrizi mbi këte Tokë ka kenë “Kopshti i Edenit” që Adami e Eva e humbën porsa hangren “mollen e ndalueme” e, bashkë me ‘ta edhe gjithë njerëzimi mbas-ardhës; ndersa me “ferrin’ kuptohej jeta e veshtirë dhe e mundimëshme jashtë këtij ”Kopshti”.

Edhe “Deshmitarët e Jehovajt” mësojnë se ‘shpirti nuk asht i pa vdekshëm dhe i perjetëshem : KUR NJERIU VDES, NUK EKZISTON MA. Vdekja asht e kunderta e jetës -mësojnë ata-. Asnji pjesë e jona nuk ekziston mbas vdekjes. Ata mësojnë gjithashtu se “Jehovaj e dergoi Jezusin në Tokë që të vdiste per ne e të na faleshin mëkatet”. Këtu lindë pyetja : Pse duhej të vinte Jezusi në Tokë per ne e të na falesin mëkatet kur shpirti nuk asht i pa vdekëshem dhe kur me vdekjen e njeriut “ai nuk ekziston ma”, Pra “merr fund gjithshka”?

Asht fakt që edhe pse “Bibla” nuk e njeh fare ekzistencen e shpirtit, asht e gjithëpranueshme në tanësinë e vet edhe nga Kristianizmi dhe Islamizmi.
Dhe jo vetem Judeizmi (feja e hebrejve). por asnji nga besimet fetare të vjetra si Hinduizmi, Budizmi, Paganizmzi dhe cdo besim tjeter fetar që ka ekzistuje në lashtësinë e thellë të jetës mbi Tokë, nuk gjejmë asnji gjurmë të predikimeve të tyne mbi “Jetën e përtejme” dhe asnji gjurmë të besimit të tyne ne nji jetë tjetër përtej Varrit : Nuk ekzistojnë dy jetë, nji e këtejme dhe nji e përtejme, por ekziston NJI Jetë e Vetme, NJI GJTHËSI e Vetme dhe NJI ZOT i Vetëm pa Fillim e pa Mbarim.
Nji tjetër motiv që i largon njerëzit nga besimet fetare asht edhe fakti se në themel të doktrinave të tyne fetare qëndrojnë “të pa vertetat”,   trillimet dhe ngjarjet absurde, të pamdununa me ndodhë.
Dihet se burimet e para të dijes njerëzore mbi “Boten dhe Mendjen’ i kanë fillesat te “Feja” dhe te “Shkencat”.
Guri themeltar i dijeve fetare asht “Bibla” e Vjeter dhe e RE si dhe “Kurani”, dmth në pergjithësi “Shkrimet e Shejta” që pretendojnë  të jenë “të verteta absolute”, “të perjetëshme”, “të pagabueshme” dhe të “pa kundershtueshme”.
Ndersa guri themeltar i dijeve shkencore asht “Filozofia” : Fillesa e të gjitha shkencave të realizueme deri më sot dhe që na zbulon vazhdimisht gjana të reja mbi “Boten e Mendjen” të pa njohuna ma parë.
Pikrisht  këtu qëndron paradoksi i madh dhe absurditeti që edhe sot në shekullin e XXI-të, njerëzit

vazhdojnë me besue në dy burimet kontradiktore të dijes, asaj fetarë që ka si premisë “Zoti krijoi gjithshka prej asgjaje” dhe asaj shkencorte që ka si premisë “Asgja nuk krijohet, asgja nuk zhduket, cdo gja transformohet”.
Dhe kjo shpjegohet me faktin sepse besimi në dijet fetare ka kenë jashtëzakonisht i madh dhe ka dominue per nji periudhë të gjatë kohore prej disa shekujsh në shoqninë primitive të atëherëshme, si i vetmi burim ditunije i asaj kohe, kur filozofia ishte në hapat e para të saj dhe shkencat nuk kishin krijue ende bazat e veta te shndoshta; kështu që  ato  dije fetare nguliteshin mire në trunin e zbrazët të asaj shoqnije primitive, ku dijet shkencore mungonin pothuejse krejtësisht.. Per ta ba edhe ma të besueshme këte fe të re. ata trilluen edhe  historinë shumë tërheqëse të krijimit të botës dhe të jetës qysh prej njeriut të parë profetit Adam e deri te profeti ma i fundit i tyne Malakia, që vazhdon edhe sot të tërheqë dhe të besohet nga nji mase jo e vogel njerëzish sepse ishte kjo ndoshta shpikja e parë që trajtonte historine e krijimit të botës dhe të njeriut edhe pse jashtë cdo kriteri shkencor e real.
Feja p.sh. mësonte se Toka asht në qender të Gjithësisë; se ajo asht e sheshtë dhe e pa lëvizëshme; se dielli rrotullohet rreth tokës;e plot kësi absurditetesh rë tjera.
Por kur filozofia dhe shkencat filluen të thellohen dhe të pasunohen me njohuni të reja, atëherë filloi të duket kjartë edhe kontradikta e thellë në mes këtyne dy fushave të njohunisë. Zbulimet shkencore pergënjeshtronin komplet “shkrimet e shejta” mbi krijimin e botës dhe të Njeriut. Këto kontradikta, me zhvillimin dhe perparimin e dijeve shkencore, u kthyen në konflikte të ashpra dhe të pergjakëshme, aq sa shumë shkencëtarë  i paguen me vuejtje, me tortura dhe edhe me jetë zbulimet e tyne shkencore, vetëm pse binin
ndesh me “shkrimet e shejta”
Te ese-ja “Kredoja ima Religjoze” janë trajtue ma hollësisht këto ceshtje, prandaj nuk po zgjatem ma mbi këte argument.
Le të kthehemi tash te  argumentat mbi ekzistencen e shpirtit :
Besoj se nuk ka njeri që të më kundershtojë se kjo “Botë” që na rrethon nga të gjitha anët asht edhe e “dukëshme”, edhe e “pa dukëshme”; edhe “konkrete”, edhe “abstrakte”; edhe “objektive”, edhe “subjektikve”; edhe “e fundme”, edhe e “pa fundme”; edhe “e perkoheshme”, edhe “e perjetëshme”.
Pjesa e kësaj bote që në perftyrimin tonë na paraqitet “e dukëshme”, “konkrete”, objektive”, e “fundme” dhe e “perkohëshme”; asht pikërisht bota e kësaj jete tokësore “Bota e Ndijshme”, të cilen e kam trajtue te ese-ja  “Bota Sensuale”.
Ndersa pjesa tjeter e botës që në vetëdijen tonë na pasqyrohet e “pa dukëshme”, “abstrakte”, “subjektive”, e “pa fundme” dhe e “perjetëshme” asht “Bota Shpirtnore” bota e pa peceptueshme, prej
shqiseve tona; ajo Botë “misterioze” ose “Bota Mendore”, energjinë e së cilës e ndjene apriori cdo individ në qenien e tij. Asht kjo energji që mbanë gjallë jeten, vazhdimësinë e saj të pa fund : Jeta pa shpirt nuk mund të ekzistojë. “Shpirtin” Leibnitzi e perkufizon si nji “monadë”, si nji thermi jashtëzakonisht të vogel konsubstanciale me shpirtin e Gjithësisë, që asht vetë ZOTI.  Afersisht po kështu e perkufizon edhe Hegel-i: “Si nji moment i procesit të krijimit të Universales dhe shuma e këtyne momenteve perban ABSOLUTEN (Zotin) ”
Shpirti e mendja janë nji gja e vetme. Shpirti e ka seline e vet në trunin e njeriut, ndersa ndnjenjat ose sentimentet në zemren e tij.
Këto perkufizime të   dhana nga dy dijetarë të medhaj, nuk mund të mos konsiderohen si dy prova per ekzistgencen e shpirtit. Por këto nuk janë të vetmet prova. Per ekzistencen e shpirtit ka edhe shumë prova të tjera, nder të cilat unë do të vecoj tri ma kryesoret e ma bindëset :
1) RELIGJONIN; 2) ARTET dhe 3) SHKENCAT.

RELIGJONI :
Religjoni nuk asht nji objekt i “botës tokësore” të perceptueshme nga shqiset sic janë dielli, hana, hyjet, oqeanet, flora, fauna, etj. por asht nji subjekt i bashkëlindun me prejardhje nga “bota shpirtnore” në të gjitha qeniet e arsyeshme , kudo ku mujnd të ekzistojnë. Ai asht NJI I VETËM në të gjithë Universin. Edhe shkalla e ndjeshmënisë dhe e vetëdijes së pranisë të këtij Religjoni asht e njejtë në të gjitha qeniet e arsyeshme, pavarsisht nga niveli i tyne intelektual e kultural.
Te njerëzit e lashtë, në fillimet e jetës njerëzore mbi këte Tokë, niveli intelektual e kultural i dijeve fetare dhe shkencore ishte “zero” sepse nuk ekzistojshin as njena dhe as tjetra. Por Religjoni ekzistonte.
Besimi në “perjetësinë e shpirtit” ishte i pa tundun. Ata  ndjenin instiktivisht nji siguri absolute se njerëzit kur vdisnin nuk zhdukeshin, por pësonin nji transformim të kësaj jete në nji tjeter të ndryshme, ma të zhvilluerme dhe ma të naltë intelektualisht dhe se ky cikël transformimesh, zhvillimesh dhe ngritjesh perherë e ma nalt në sferen e ditunisë vazhdon pafundësisht.
Kjo intuitë, ky ndricim i mendjes dhe këte besim të plotë nuk kishte kush t’ua mësonte sepse n”ato kohna tejet primitive nuk ekzistojshin as “shkrimet e shejta” dhe as “vepra shkencore”, por ishte thjeshtë “Besimi ose Religjoni i lindun bashkë me ‘ta.

Pra Religjoni e ka origjinen nga nji botë tjeter krejtësisht të pastërt, predispozitat morale të së cilës janë të perjetëshmë dhe të pa ndryshueshme. Këto predispozita perbajnë esencen e Religjonit dhe janë të gdhenuna në ndergjergjen e cdo individi që vjen në këte botë. Respektimi sa ma i mirë i tyne garantojnë paqen, lumtuninë dhe mirëqenien në këte jetë.

ARTI
E njejta gja mund të thuhet edhe per Artin dhe per origjinen e tij. Le të marrim artin e “Muzkës.”
Në “boten objektive” të perceptueshme nga shqiset tona nuk ekzistojnë ‘tone”, “akorde” as “melodi”. Në këte botë kemi vetëm “zhurma”, nga njiherë të forta, të fuqishme, të frikshme e jo rrall katastrrofike. Të tilla janë zhujrmat e vullkaneve, të termeteve, të rrebesheve të shinave të rrëmbyeshem, të vetimave e bumbullinave, të ernave të shpejta dhe të fuqishme. që janë absolutisht të pa krahasueshme me tingujt melodiozë të muzikës.
Muzika, harmonia e tingujve, janë të hueja per boten shqisore. Burimi i të gjithë krijimtarisë në këte art  si dhe krijimi i dhjetra instrumentave të ndryshëm muzikorë, tingujt e mahnitëshem të të cilave nuk gjinden askund mbi këte rruzull, por na vijnë nga nji botë tjeter; nga bota shpirtnore. Ndryshe si spjegohet fakti i ekzistencës së dhjetra dhe qindra kompozitorëve dhe instrumentistave virtuozë në moshat adoleshente, pa asnji pervojë nga jeta e kësaj bote shqisore? Po fakti që BET’HOVENI kryeveprat ma të mëdha muzikore i krijoi mbasi u shurdhue komplet dhe s’kishte asnji kontakt me zhurmat e kësaj Toke ? Janë të pashterrëshme krijimet melodioze aq të mrekullueshmë, me nji bukuri të pa pershkrueshme të këtij Arti Suprem të supergjenive Bah, Bet’hoven, Vagner, Moxart e plot të tjerë; krijime të cilat do të vazhdojne persëri pafund,sa të jetë jeta në të gjitha gjinitë e këtij arti, sepse e bukur dhe e pafund asht edhe vetë bota shpirtnore.

Piktura dhe Skulptura nuk janë kopjime të thjeshta të Natyrës, por janë imazhe të nji bukurije ideale të saj, plot jettë e gjallni, plot dritë e hijeshi. Në boten e dukëshme na gjejmë vetëm shtatë ngjyrat e ylberiit ndersa në veprat e gjenive të mëdhej të pikturës e skulpturës:  të Mikelangelos e Da Vincit, të Raffaelos e Rembrandit,të Van Goghut e Picassos, të Rubensit e Samsonit e të sa e sa gjenive të tjerë të këtij Arti, na gjejmë nji pafundsi ngjyrash të krijueme nga nuancat e ngjyrave të ylberit. Asnji nga veprat e tyne, kjofshin piktura apo skulptura, nuk mund të identifikohen me asnji objekt të botës reale në sensin e bukurisë, të cilat janë të pa krahasueshme dhe inekzistente në boten reale: Ato janë imazhe fantastike të nji bukurije të persosun me origjinë nga bota shpirtnore.
Letersia asht nji tjeter Art i mrekullueshem që na pasunon boten shpirtnore me njohje në fushen e psikologjisë njerëzore. Janë të pavdekëshme dhe të pa arrijtëshme veprat artistike të Homerit, Shekspirit, Dantes, Gëtes, Servantesit e të sa e sa të tjerëve në të gjitha gjinitë e këtij Arti si në Poezi e në Prozë; në Epikë e Lirikë; në Tragjedi e Komedi.

SHKENCAT

Janë fushat e ditunisë që studjojnë e na mndësojnë njohjen e ligjeve të Natyrës. Arsyeja, Logjika dhe Kujtesa (Memoria) janë fakultete thellsisht shpirtnore. Shpirti asht ajo thermi e vogel konsubstanciale me Mendjen Universale që Leibnitzi e quente “Monadë”, ndersa Hegel-i e quente ” nji Moment i procesit të krijimit të Universales”, shuma totale e të cilave perban Mendjen Universale që ata e identifikojnë me Zotin.  Me zhvillimin e shkencave, me njohjen e saktë të  disa ligjeve të Natyrfës, Njeriu mrrijti të eci jo vetëm mbi Tokë por edhe nën Tokë; jo vetëm mbi det, por edhe nën det; jo vetëm të fluturojë në hapsinat për rreth Tokës por edhe të shkëputet fare nga gravitacioni i saj dhe të fluturojë në hapsinat e pa matëshme të Kozmosit  Asht merita e Gjenive të mëdhej të shkencave si Pitagora e Arkimedi,  Galileu e Koperniku, Dekarti e Paskali. Njujtoni e Ainshtaini, Leibniytzi e Maksëelli dhe i dhjetra shkencëtarve të shquar Astronome e Fizikantë, Matematicienë e Arkitektë, Filozofë e Antropologë, Arkeologë e Kimistë që me zbulimet e tyne bane të mundun arritjen e këtyne mrekullitë të verteta.
Të gjitha këto janë frute të prodhimtarisë shpirtnore që provojnë ekzistencen e shpirtit, i cili edhe pse asht vetëm nji thermi infinitezmale e SHPIRTIT ose e MENDJES UNIVESALE permbanë potenciale të
pakufishme në zhvillimet dhe aftësitë njohëse per ditë e ma teper të Botës dhe të Mendjes.
Keto tri Prova që heret a vonë do ti kuptojmë  dhe do ti përjetojmë realisht, mund ti quejmë edhe kështru :
Religjoni asht E MIRA;
Arti asht E BUKURA dhe
Shkenca asht E VERTETA
Pra Natyra na ka dhurue tri mundësitë absolute ma të mira per ta gëzue dhe per ta shjiue jeten trupore dhe shirtnore; në këte botë dhe në këte jetë.
Asht gabimi shekullor mija vjecar i njerëzimit me origjinë fetare që na privoi nga këto tri dhurata ma të cmueshme të Natyrës tue krijue diktaturen, dhunen, ligjet anti njerëzore, luften, burgjet, ndeshkimet me vdekje,
torturat, rrenat, mashtrimet e plot mundime të tmerëshme, per ti imponue njerëzve besimet e tyne fetare, të ushtrueme me egersi kjoftë nga Hebraizmi, Kristianizmi dhe Islamizmi.
Para ekzistencës së këtyne besimeve, jeta e njerëzimit ka kenë ma paqësore, ma shpirtnore ma e arsyeshme, ma dinjitoze e ma e lumtun . Sa ma shumë të ecim në thellësi të shekujve, aq ma e bukur ka kenë jeta; aq ma afer këtyne dhuratave të Natyrës.
Evolucioni i jetës njerëzore, potencialet e pakufishme të  botës shpirtnore dhe predisponibiliteti per tu zhvillue per ditë e ma teper në këto tri fusha, perbajnë bazen e krijimit në nji t’ardhme jo të largët të parajsës se vertetë tokësore, tue i ndrrue krejtësisht drejtimin  rrugës së gabueme të ndjekun prej mija e mija vjetësh, që  e shndrruen  në nji “ferrë” të pamerituem shejtninë e kësaj jete.

Studioja e Fadil Berishës  me 13 shkurt 2014 ishte nikoqire e prezantimit të punës krijuese të tre artistëve shqiptarë nga Maqedonia: Nehat Beqirit, Edin Kurteshit dhe Ngadhnjim Mehmetit.

E kuruar si ekspozitë nga Nora Halimi, përzgjedhja e veprave shpërfaq varietet edhe mediumesh, edhe qëndrimesh artistike. Pavarësisht gjinisë dhe teknikës së përdorur, veprat e ekspozuara reflektojnë sa fragmente realitetesh personale, po aq edhe rrethanat sociale, marrëdhëniet e caktuara me shoqërinë, me botën fizike.

Le t’i prezantojmë të tre artistët: Neha Beqiri ka lindur në vitin 1967 në Tetovë. Ai u formua si piktor në Prishtinë, ku kreu Fakultetin e Arteve Pamore dhe më pas studime postdiplomike për fotografinë, i kreu po në Universitetin e Prishtinës. Punon si lektor në Fakultetin e Arteve të Bukura në Universitetin e Tetovës.

Me punimet e tij ka marrë pjesë në mbi 30 ekspozita personale kombëtare edhe ndërkombëtare.

Edin Kurteshi ka lindur në vitin 1977 në Sarajevë. Formimi i tij arsimor u realizua fillimisht në Universitetin e Tetovës, ku kreu Fakultetin e Arteve Pamore për pikturë.

Është është përfaqësues  i një brezi të ri të artistëve figurativë në Maqedoni, ku vepra e tij i ka shfaqur në disa ekspozita personale dhe grupore.

Ngadhnjim Mehmeti ka lindur në vitin 1977 në Tetovë. Formimi i tij u realizua në Stamboll, Turqi, ku kreu studimet në Fakultetin e Arteve Pamore. Edhe studimet postdiplomike për udhëheqës dizajnit grafik i kreu po atje, në Stamboll, pranë Universitetit Marmara.

Ngadhnjim Mehmeti  është themelues i marketingut dhe agjenci reklamash EGGRA në Shkup dhe Tiranë, si dhe ka kryer një numër të fushatave në trojet shqiptare.

Nehat Beqiri u përfaqësua në këtë ekspozitë me një cikël pikturash vizualisht shumë të gjalla, pamje metaforike të ndërtuara me një gjuhë figurative që vë në lojë forcën e mendimit, lirinë imagjinative dhe përvojën e vet artistit.

Monotipite e Edin Kurtishit synojnë të transmetojnë atmosferën dhe përcjellin emocionin e një pejsazhi vazhdimisht të ndryshueshëm përmes optikës personale, duke përdorur zogjtë si entitet metaforik dhe qiellin si mjedis grafik.

Ngadhnjim Mehmeti me serinë e shtypit të portretit të Nënë Terezës ishte më social dhe më i drejtpërdrejtë në trajtimin e fenomeneve dhe situatave që ngjyrosin kohën në të cilën jetojmë, sic është ajo e identitetit dhe globalizmit dhe realiteteve të tjera të cilat janë sa lokale, po aq dhe globale.

Ne Foto: Dr. Skënder Murtezani me dy artistët, Nehat Beqiri dhe Nganjdhim Mehmeti

Nga Arjan Th. Kallço/

Artikuj të shumtë edhe në shtypin e huaj po i mëshojnë alarmit për pasojat e pariparueshme që solli dhe po sjell kriza ekonomike. Nga njëra anë shumë kushtetuta e garantojnë me ligj të drjetën për të studiuar, nga tjetra duket se programet e qeverisjeve po e kufizojnë këtë të drejtë. Natyrisht kriza lidhet drejtpërdrejt me mungesën e fondeve në planifikimet e buxheteve, për të mos folur për plane afatgjatë. Nuk po flasim për universitetet shqiptare në veçanti, por edhe për ato europiane, për ato që janë pranë nesh dhe deri dje ishin edhe qëndra të pritjes së shumë studentëve shqiptarë. Në një fjalim të presidentit amerikan Barak Obama, ai është shprehur se Amerika është e madhe, pasi ka universitete të shkëlqyera, që e thënë me fjalë të tjera do të thotë së nuk kanë konkurentë që ta ndjekin nga afër. Pra duhet kuptuar qartë se e ardhmja e një vendi lidhet në mënyrë të pazgjidhshme me universitetet dhe nivelin e tyre. Ky disnivel ka kohë që ndihet në shumë vende europiane, prandaj po përpiqen që të ecin me hapa të sigurtë drejt kësaj konkurence që gjithmonë mbetet e hapur.

Në Itali të dhënat flasin për një rënie nga viti në vit të numërit të studentëve që regjistrohen në universitete : nga 338 mijë në vitin akademik 2003-2004, në 260 mijë, duke u bërë sfidë objektivave europiane në lidhje me arsimin universitar. Sipas zyrës së regjistrimeve në Ministrinë e Arsimit, shifër jo e plotë, numëri i studentëve që universitete po humbin është gjithnjë në rritje. Të dhënat flasin për një emorragji të pamohueshme, të ngjashme me një buletin lufte.

A do të arrijmë në privatizimin e Universiteteve shtetërore?

Sot bota e qytetëruar e ka të përcaktuar drejtimin e shkollave, ku shtetëroret janë primare dhe më të stabilizuarat. Tek ne si pasojë e dhënies së shumë liçencave për shkolla private, kemi arritur në absurditetin që nuk e ka asnjë vend, me 44 universitete private. Në konkurencën e hapur për cilësi universitetesh në botë, ne jemi të detyruar të qëndrojmë larg tyre, një betejë që kemi kohë që e kemi humbur. Gabimet politike në qëndrimet ndaj universitetit po i japin pasojat që askush nuk do t’i dëshironte. Në Itali ka kohë që po denoncohet “privatizimi i universiteteve” pasi privatët që sponsorizojnë po marrin edhe drejtimin e tyre. Vetë reformat qeveritare nga viti në vit po çojnë në reduktimin e të kurseve të diplomave dhe 57% e kurseve të diplomave është i programuar, një shifër në rritje dhe që po e largon Italianë nga mundësia që të arrijë objektivin me 40% të diplomuar deri në vitin 2020 në nivel europian. Ndërsa ne e kemi tejkaluar këtë objektiv me përqindje, ndoshta do të ishte një shifër e frikshme për nga përqindja, por që cilësia e diplomave është treguesi që nuk na fut dot në rangun e vendeve me universitete cilësorë.

A ka prirje studenti shqiptar sot drejt orientimit të tregut?

Në këtë pikë na duhet një planifikim i domosdoshëm i numërit të diplomuarve dhe mundëisë reale të punësimit, ndryshe kjo panoramë e pështirë do të vazhdojë edhe për shumë vjet. Të diplomuarit po dalin me shumicë dhe nuk ka asnjë tendencë nga ana e studentëve në lidhje me profesionin, pasi edhe regjistrimi i tyre në universitete bëhet i detyruar.

Sipas lajmeve në mediat e shkruara në Itali studentët i ndjekin tendencat e tregut së punës. Ka rrënie në kurset e diplomave të mjekësisë, me më shumë se 1%; në ato shkencore ka një rritje me 7.5%; në shoqëroret kanë një rrënie me 4.8%, të gjitha këto të krahasuara me vitin 2003-2004. Studentët e shkencave humane janë të vetmit që ruajnë një përqindje gati të pandryshuar. A është kjo një tendencë, shumë e rëndë, fryt i politikave të ndjekura dhe të së drejtës për të studiuar? – thotë presidenti i Unionit të universiteteve. Shihet qartë se aspiratave të studentëve u jep goditje kriza e gjatë ekonomike e dy dhjetëvjeçarëve të fundit. Kjo ka sjellë si pasojë që në tre vitet e fundit fondi kombëtar për financimin e bursave të studimit të pakësohet në mënyrë drastike – nga 84% në vitin 2011 ka zbritur në 75%. Janë përjashtuar nga subvencionimet edhe këtë vit akademik mbi 60 mijë studentë. Shumë të rinj të aftë dhe që meritojnë të studiojnë, si dhe që duhet ta përfitojnë bursën nuk mund të përfitojnë nga këto mundësi. Ndërsa tek ne fondi ynë kombëtar duket se i harxhon financimet kot, kur këto mund të shkojnë shumë mirë në drejtime të tjera. A do të ishte e nevojshme që ky fond të përdorej për të rinj që nuk kanë aftësitë e duhura për shkollim në universitete? Viti 2014 është një vit vendimtar për të ndërmarrë reforma të fuqishme në lidhje me arsimin dhe në veçanti për universitetet. Në Itali të parët që nuk janë dakord me këtë situatë janë vetë rektorët e universiteteve që kryeministrit të ri Renci i janë drejtuar me një letër ku theksojnë se e drejta për të studiuar është e pamjaftueshme, 1 në 4 mund të studiojë në universitet. Duhet rikthyer e drejta për studime e parashikuar kjo shumë qartë nga Kushtetuta italiane.  Sipas konferencës së rektorëve ka katër emergjenca me të cilat duhet të përballen universitete italiane: -një plan i jashtëzakonshëm për të rinjtë më të mirë që të mos ikin jashtë, siç ndodhi me 10 mijë studiuesit që e braktisën përfundimisht Italinë. Duhet forcuar alenaca mes formimit dhe botës së punës në të gjitha zonat. Duhet thjeshtuar dhe dhënë më liri universiteteve të konkurojnë, duke kapërcyer çdo delir normativ pa logjikë që penfon çdo lëvizje dhe projektueshmëritë e reja. I njëjti guxim kërkohet edhe prej rektorëve shqiptarë që ta ngrenë zërin e tyre për këto probleme të mprehta, ta thonë hapur mendimin e tyre për nivelin e vërtetë të universiteteve dhe të hiqet dorë përfundimisht nga qëndrime deri vjet tepër të njohura ndaj ekzekutivit kur hartonte reformat për arsimin. Unë besoj se qeveria Rama e ka kuptuar ngërçin e universiteteve shqiptare dhe duhet të përballen me realitetin në të cilin notojnë ato. Një zgjidhje sa më e shpejtë e këtij problemi, na krijon mundësi të bëjmë hapa të duhura drejt cilësisë. Pa një universitet me mentalitet të ri, nuk mund të flitet për një rilindje të re kombëtare.